BBY103 Bilgi Kaynakları ve Hizmetleri I

... konulu sunumlar: "BBY103 Bilgi Kaynakları ve Hizmetleri I"— Sunum transkripti:

1 BBY103 Bilgi Kaynakları ve Hizmetleri I
BİLGİ KAYNAKLARININ TÜRLERİ DanIşma kaynaklarI: BİlGİNİN KENDİSİNİ VEREN BBY103 Bilgi Kaynakları ve Hizmetleri I

2 Danışma kaynakları [..hatırlatma..]
Baştan sonra okunmazlar. Bilgiye hızlı bir şekilde erişmeye yarayan kaynaklardır. Danışma kaynaklarının içerdiği bilgiler: Yalnızca bilgi hakkında bilgi (bibliyografik bilgi), yalnızca bilginin kendisini ya da aranılan bir sorunun direkt yanıtını (“ready reference”), ya da hem aranan bilgiye ait bibliyografik künye hem de aranan bilginin kendisini verebilen kaynaklardır.

3 ..Danışma kaynakları [..hatırlatma..]
Örneğin; Bibliyografik bir kaynak aracılığı ile kim hangi konuda neler yazmış bilgisi alınabilir (→bibliyografik bilgi). Bir ansiklopediden bir sorunun direkt yanıtı alınabilir (→ready reference). Makalelere tam metin (full text) erişim sağlayan veri tabanları aracılığı ile hem kim hangi konuda ne yazmış bilgisi alınabilir hem de yazılan makalelerin tam metinlerine erişilebilir (→hem bibliyografik künye hem de bilginin kendisi).

4 [..hatırlatma..] Bilgiyi denetim altına alan, bilgiye eriştiren ve yönlendiren danışma kaynakları: Bibliyografyalar Dizinler Kataloglar

5 Bilginin kendisini veren danışma kaynakları
Ansiklopediler Sözlükler Biyografiler Almanaklar Yıllıklar Rehberler El kitapları Coğrafik kaynaklar →

6 Ansiklopediler Bilmedikleri bir konuda genel bilgi edinmek isteyen çoğu kişinin ilk başvuru kaynağı ansiklopedilerdir. Genelde bir araştırmaya başlarken ya da yeni bir şey öğrenilirken giriş/başlangıç bilgisi ya da konu ile ilgili temel bilgileri almak için başvurulur. Ansiklopedilerin amacı, çeşitli konularda üretilmiş farklı bilgileri bir araya getirmek, bu bilgileri bir sistem dahilinde sunmak ve kişilerin kolay bir şekilde hazır bilgiye ulaşmasını sağlamaktır.

7 ..Ansiklopediler Hızla ulaşılabilecek, net ve kesin yanıtlar aranırken ilk başvurulabilecek kaynaklardandır. Bir araştırmaya başlarken araştırılan konudaki kavram, terim ve olaylarla ilgili genel bilgileri ve tanımları bulmak amacıyla kullanılabilecek bir kaynaktır. İçerdiği bilgi türleri: Açıklama, Tanım, Tarihçe, Biyografi, Farklı biyolojik türlerle ilgili bilgiler, Güncel durum ve konularla ilgili bilgiler.

8 ..Ansiklopediler Ansiklopediler tek cilt halinde üretilebilir ya da birden fazla ciltten oluşabilir. Ansiklopediler genelde alfabetik düzende ve “maddeler” (“giriş”ler) halinde hazırlanır. Bu maddeler konu başlıkları ve/veya kişi adlarından oluşacak biçimde düzenlenmiş olabilir. Her madde genelde kısa ve öz bilgi verir. Bilgiler açıklayıcı niteliktedir ve uzman kişiler tarafından hazırlanmıştır. Ünlü kişilerin doğum/ölüm tarihleri, coğrafik yerler, genel tanımlar ve tarihi olaylarla ilgili özet bilgiler bulunur.

9 ..Ansiklopediler Bazı ansiklopedilerde maddeler daha uzun makaleler biçiminde sunulmuş, daha fazla detayda bilgi içerecek şekilde hazırlanmış olabilir. Güvenilir ansiklopedilerde bu maddeler kimi zaman bir konu ile ilgili araştırma makalelerini içerir ve genelde yazarları ve kaynakçaları vardır (bu örnekleri genellikle monograf tipi ansiklopedilerde ya da konu ansiklopedilerinde görüyoruz).

10 ..Ansiklopediler Genel yapısı: Alfabetik düzendedir.
Sistematik dizinler (indeksler) içerir. Genelde dizin ayrı bir cilt halinde basılır. Dizinlerin amacı ansiklopedide yer alan konu başlıklarının geçtiği farklı maddelerin, araştıran kişiye tek bir noktadan sunulmasıdır. Maddeler içinde bir konunun alt bölümlerine ya da benzer konulara yönlendirmeler yapılabilir (Çapraz başvuru / Cross references = “Bkz.”/ “See”).

11 ..Ansiklopediler Ansiklopedilerde bilgi bulma ve dizin mantığı:
Alfabetik düzen nedir? Sistematik dizin ne işe yarar? :Örnek: Çapraz başvuru nedir? Ne işe yarar?

12 ..Ansiklopediler Güncelleme?
Basılı ansiklopediler yenilenmesi çok güç kaynaklardır. Bilgiler çok sık değişebilir bu nedenle içerikle ilgili güncellemeler yapılması gerekir. Güncelleme türleri: Her yıl veya belli aralıklarla ek maddelerin konulması ile gerçekleştirilir. Bu “sürekli gözden geçirme” (continuous revision) işlemidir. Bunun sonucu olarak ansiklopediye yeni eklenen ya da içeriğinde değişiklik yapılan maddeler, “ekler” (supplements) ya da “yıllıklar” (yearbooks) biçiminde basılır ve bu ciltler ansiklopedi setine dahil edilir.

13 Ansiklopediler (türleri)
İçeriği açısından: Genel (evrensel) ansiklopediler / Konu ansiklopedileri Genel ansiklopedilerde her konu ile ilgili bilginin genel hatlarıyla bulunması mümkündür. Ne, nerede, nasıl, neden, kim gibi temel sorulara cevap verir. Konu ansiklopedileri belli bir konuda genel ansiklopedilere göre daha derinlemesine açıklayıcı bilgi içerirler. Bir konuyu (disiplini) farklı yönleri ile ele alıp konu ile ilgili bilgileri bütün yönleriyle bir araya getirir.

14 ..Ansiklopediler (türleri)
Düzenlenme biçimleri açısından: Sözlük tipi ansiklopediler / Monograf tipi ansiklopediler. Sözlük tipi ansiklopedilerde A’dan Z’ye her madde (kişi adları, yer adları, konu başlıkları, terimler, vb.) tek bir alfabetik düzende ve genelde kısa metinler halinde verilir. Alfabetik düzenin kullanımı basit olmasına rağmen bu kaynaklardan araştırma yapılırken dizinlerinin kullanılmasında yarar vardır. Dizinler sayesinde bir konun ya da terimin ana konu başlığı dışında nerelerde geçtiği bilgisi alınabilir ve konu ile ilgili daha detaylı bilgi edinilmiş olur. Monograf tipi ansiklopediler ana konu başlıklarını içerir. Uzun makaleler altında alt başlıklar mevcuttur. Yine dizin (indeks) yardımıyla konularla ilgili açıklamalara ve metinlere ulaşılabilir.

15 Deneyin!... Sözlük tipi basılı bir ansiklopediden bir konuda bilgi araştırın. Ansiklopedi “maddeleri” arasında (alfabetik düzen içinde) aradığınız konu yer alıyor mu? Konuyu bir de “dizin”den araştırın. Nelerle karşılaştınız? Alanımızla ilgili basılı bir konu ansiklopedisini inceleyin (örneğin Encyclopedia of Library and Information Science). Sözlük tipi ansiklopediden farkları var mı, neler?

16 Ansiklopediler (değerlendirme)
Kapsam: Ansiklopedinin adı kapsamı ile ilgili önemli bir ipucudur. Genel ansiklopedilerin hitap ettiği yaş grubu ve konuları hangi detayda işlediği öncelikle değerlendirilmelidir. Otorite: Maddelerin ya da makalelerin yazarları belli olmalı ya da her madde için ayrı ayrı olmasa da ansiklopedinin başında bir hazırlayanlar ya da katkıda bulunanlar listesi olmalı. Ayrıca içeriği hazırlayanların (yazar, destekleyenler, yayın kurulu, yayıncı, vs.) konuyla ilgili yetkin kişiler olması gerekir.

17 ..Ansiklopediler (değerlendirme)
Bakış açısı ve yansızlık: Ansiklopedide verilen bilgiler yansız olmalıdır. Konu ile ilgili uzmanların ortak görüşlerini ya da kanıtlanmış bilgileri vermelidir. İçeriğin ırkçılık, propaganda, yanıltma gibi amaçları olmamalıdır. Yazım biçimi: Dili net ve anlaşılır olmalı, metinler imlâ hataları, anlatım bozukluklarından arındırılmış olmalı. Maddelerin açıklamaları uygun/gerekli detayda bilgi içermeli.

18 ..Ansiklopediler (değerlendirme)
Güncellik/Geçerlilik: Ansiklopediler geçerli bilgiyi vermelidir. Bunun için de sürekli güncellenmesi gerekmektedir. Elektronik formatlar için güncellenme daha kolaydır. Düzen ve maddeler (girişler): Kullanılabilirlik açısından ansiklopedinin düzeni en önemli yönlerden biridir. Kullanım kolaylığı açsından toplu dizinleri olmalıdır. İlgili maddeler için “Bakınız (See)” ve “Ayrıca bakınız (See also)” göndermeleri kullanılmalıdır.

19 ..Ansiklopediler (değerlendirme)
Biçim: Yazılar resim, grafik, şekil, tablo, harita ve çizelgelerle zenginleştirilmelidir. Resim ve haritalar konunun görsel olarak anlaşılması için vazgeçilmez unsurlardandır. Özellikle bu tip görsel ögelerin net ve hatasız basılmış olması, kolay okunabilecek boyutlarda hazırlanması önemlidir. Elektronik ansiklopedilerde de bu noktalar dikkate alınmalıdır. Elektronik ansiklopedilerde de arayüz düzeni, kullanım kolaylığı, arama özellikleri ve erişilebilirlik bir arada değerlendirilmelidir.

20 ..Ansiklopediler (değerlendirme)
Maliyet: Ansiklopediler başlangıçta her yerde bulunabilecek düşük maliyetli kaynaklar gibi algılansa da kaliteli ve güvenilir içeriğe sahip ansiklopediler pahalı kaynaklardır. Özellikle basılı ansiklopediler düşünüldüğünde bu kaynakların güncellenme zorunluluğu nedeniyle sürekli yeni baskılarının ya da eklerinin çıkması maliyeti artıran unsurlardan biridir. Özellikle bilgi merkezlerine bu tip kaynaklar alınmadan önce maliyet iyi hesaplanmalıdır.

21 Ansiklopediler (genel)
Encyclopedia Britannica İngilizce olarak yayımlanmış en eski danışma kaynağıdır. Genel (evrensel) ansiklopedi türüne örnektir. 1768’da fasiküller halinde hazırlanmaya başlandı. yılları arasında 10 cilde tamamlandı. 1926’ya kadar 13 baskı yaptı. 1981’de ansiklopedinin ilk dijital kopyası üretildi. 1990’larda birçok farklı dille birlikte Türkçeye de çevrildi. 1994’te ilk İnternet ansiklopedisi olarak Britannica Online oluşturuldu, aynı yıl CD-ROM versiyonu yayımlandı. Günümüzde 32 ciltlik bir set halini almış olan bu eserin basılı versiyonu da halen yayımlanmaktadır.

22

23 ..Ansiklopediler (genel)
Encyclopedia Americana İngilizce olarak yayımlanmış en eski kaynaklardan biridir. Kaynak ABD kökenli olmakla birlikte genel (evrensel) ansiklopedi türüne örnektir. İlk basımı yıllarında 13 cilt olarak yapıldı. 1995’te CD-ROM versiyonu yayımlandı, 1997’de de çevrimiçi olarak hizmete sunuldu.

24 ..Ansiklopediler (genel)
Hachette Encyclopedia Fransız kökenli, çok dilli, uluslararası bir genel ansiklopedidir. İlk kez 1826’da Louis Hachette yayınevi tarafından yayımandı. Pek çok ülkenin kendi dilinde baskıları var. Türkiye’de de “Gelişim Hachette” adıyla yayımlandı.

25 Ansiklopediler (konu)
Encyclopedia of Library & Information Science 1968’den beri Marcel Dekker tarafından yayımlanmaktadır. Bilgi bilime ilişkin çeşitli konular hakkında makalelere yer verir. 11.000’in üzerinde kaynakçası vardır. Basılısının yanı sıra elektronik versiyonu da bulunmaktadır.

26 ..Ansiklopediler (konu)

27 ..Ansiklopediler (konu)

28 ..Ansiklopediler (konu)

29 Ansiklopediler (Türkiye)
Türkiye’den ansiklopedi örnekleri Hayat Ansiklopedisi, Cumhuriyet, , 10 cilt. İslam Ansiklopedisi, MEB, 1940, 25 cilt. Türk (İnönü) Ansiklopedisi, MEB, 1943, 33 cilt. Resimli Yeni Lugat ve Ansiklopedi, İbrahim Alaattin Gövsa, Hayat Ansiklopedisi, Hayat Yayınları, , 6 cilt. Ansiklopedik Sözlük, Milliyet Yayınları, 3 cilt, Cumhuriyet Ansiklopedisi, Arkın Yayınları, , 11 cilt. Meydan Larousse Büyük Lugat ve Ansiklopedi, Meydan Gazetecilik, 1969, 33 cilt. Hayat Küçük Ansiklopedi, Hayat Yayınları, Tek cilt, 1980 Yeni Türk Ansiklopedisi, Ötüken Yayınevi, 12 Cilt, 1985. Anabritannica, Ana Yayıncılık, 1986. Türkler, Ed.H.C. Güzel, K. Çiçek, S. Koca, 20 cilt, 1 dizin, 1983- 2002.

30 Wikipedia (Vikipedi) Sosyal paylaşım ve sosyal medyanın en çarpıcı örneklerinden biridir. 2001 yılında Jimmy Wales tarafından yaratılmıştır. Zaman içerisinde çeşitli ülkelerden on binlerce gönüllü insanın katılımıyla içerik oluşturulmaya başlanmış, Internet üzerindeki en önemli fenomenlerden biri haline gelmiştir. Bugün Wikipedia insanoğlu tarafından oluşturulmuş en geniş kapsamlı bilgi kaynağı olarak kabul edilmektedir.

31 ..Wikipedia Bu bilgi kaynağı tamamıyla Internet üzerinde gönüllüler tarafından oluşturulmakta ve Internet aracılığı ile kullanılmaktadır. Çok geniş kapsamlı bir ansiklopedi olarak kabul edilmekte ve basılı/elektronik ansiklopedilerin kullanıldığı amaçlarla kullanılabilmektedir. Temel felsefesinde kâr amacı gütmeyen, reklamlardan arınmış bir bilgi kaynağıdır. Sürekli artan depolama alanı maliyetini okuyucularının bağışları ile karşılamaktadır.

32 ..Wikipedia Wikipedia’nın tamamen gönüllü dünya vatandaşları tarafından oluşturulması ve bu kadar büyük bir bilgi kaynağı olmasının altında şu sistem yatmaktadır:

33 ..Wikipedia Her insan kendi bildiği, öğrendiği konuyu belirli kurallara göre ve kaynak göstererek Wikipedia’ya girebilmektedir. Bu bilgi, aynı konuda bilgi sahibi olan diğer gönüllüler ve okuyucular tarafından denetlenmekte ve kendi içinde bir denetim döngüsü bulunmaktadır: Bilen, bildiği konuda bilgiyi kaydeder, bir başka bilen aynı maddeyi kaydetmek ya da görüntülemek üzere Wikipedia’ya girdiğinde artık o kişi bilgiyi denetleyen konumundadır ve kendisine o maddeyi gözden geçirmek ya da düzeltmek görevi düşer. Maddeler bu yolla sürekli “iyileştirilir”.

34 ..Wikipedia 2009 yılı verilerine göre Wikipedia’yı tüm dünya üzerinde her ay 340 milyondan fazla kişi kullanmaktadır. Bu rakam neredeyse tüm Internet kullanıcılarının yaklaşık üçte birini oluşturmaktadır. 2003 yılında Wikipedia’yı ayakta tutmak için Wikimedia adlı kâr amacı gütmeyen bir vakıf oluşturulmuştur. Vakıf, Wikipedia’yı paralı yapmamak ve reklama ihtiyaç duymayacak şekilde yaşatabilmek için 35 kişilik bir ekip ve yılda 10 milyon doları bulan bağışlarla çalışmaktadır.

35 Wikipedia (Güçlü ve zayıf yönler)
Güçlü yönleri: (neden bu kadar iyi?) Birçok dilde birçok aktif yazar ve editöre sahiptir. Bunun sonucunda birçok konuda diğer kaynaklardan daha çok bilgiye sahiptir ve daha kolay erişilebilir. Bazı önemli olaylar gerçekleşmesinden birkaç saat veya gün sonra Vikipedi'de bir madde altında anlatılabilir. Vikipedi, popüler kültürü ansiklopedik bir dille anlatan nadir kaynaklardan biridir. Birçok basımda bulunan dinsel ve kültürel yanlılıklar Vikipedi'de olabildiğince azaltılmaktadır.

36 ..Wikipedia (Güçlü ve zayıf yönler)
Birçok web tabanlı kaynakla kıyaslandığında, Vikipedi'nin açık yapısı sayesinde bünyesindeki hatalı veya yanıltıcı bilgi içeren maddelerin düzeltilmesi olasılığı çok daha fazladır. Vikipedi'de girilen maddelere sansür uygulayan herhangi bir kurul yoktur, diğer bir deyişle belirli bir grup tarafından sansür uygulanması, resmi olarak bildirilen kaynaklara kısıtlama konması, belirli bir bakış açısına saygı duyulmaması (resmi veya resmi değil) çok zordur ve bu eylemlerin başarıya ulaşması imkansızdır. Vikipedi'ye eklenen bilgiler birçok web kaynağının aksine geri alınamayacak şekilde silinemez.

37 ..Wikipedia (Güçlü ve zayıf yönler)
Zayıf yönleri: (neden fazla iyi değil?) Vikipedi'nin radikal bir şekilde herkese açık olması, herhangi bir maddenin herhangi bir zamanda kötü bir vaziyette olabilmesi anlamına gelir. Örneğin madde metninin ortasında tartışmalı ifadeler olabilir veya madde vandalizme uğrayabilir. Vikipedi, tam editoryal bir anlaşmazlık çözme mekanizmasına sahiptir. Yani anlaşmazlıkları çözen bir üst mahkeme yoktur. Bunun sonucunda madde üzerindeki anlaşmazlıkların çözülüp maddenin tarafsız ve kaliteli hale gelmesi çok uzun bir süre alabilir.

38 ..Wikipedia (Güçlü ve zayıf yönler)
Bariz vandalizm girişimleri kolayca tespit edilip düzeltilmesine rağmen, göze çarpmayan vandalizm veya bakış açısı eksikliği içeren maddeler oldukça fazladır. Çok önemli maddelerin doğruluğu hakkında hiçbir sistematik kontrol mekanizması yoktur, kusur veya eksiklik içerebilirler. Sık denetlenen maddelerde daha az gözükmek üzere, maddeler bazı yönlerden eksik olabilir. Örneğin bir maddede bir bakış açısı iyi yansıtılmış olmasına rağmen diğer bakış açıları üzerinde durulmamış veya göz ardı edilmiş olabilir. Bazı katkılar ilkelerimizle tamamen örtüşmeyebilir, veya alıntılanmamış (özgün) bilgi içerebilir.

39 ..Wikipedia Imagine a world in which every single person on the planet has free access to the sum of all human knowledge. Jimmy Wales

40 Kaynaklar ve okuma listesi:
Katz, William. (1987). Introduction to Reference Work: Basic Information Sources (Vol.1, Part 2 & 3). New York: McGraw-Hill. Vikipedi: Hakkında. (t.y.). Wikipedia içinde tarihinde adresinden erişildi. Vikipedi. (t.y.). Wikipedia içinde tarihinde adresinden erişildi. Slaytlar hazırlanırken ayrıca aşağıda listelenen bazı yayımlanmamış ders notlarından yararlanılmıştır: Dr. Dilek Köprülü. BBY 103 Bilgi Kaynakları ve Hizmetleri I. Hacettepe Üniversitesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü. Dr. Coşkun Polat. BBY 12 Bilgi Kaynakları ve Hizmetleri I. Atatürk Üniversitesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü. Nevzat Özel. BBY 101 Genel Danışma Kaynakları I. Ankara Üniversitesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü.