DIŞ KUVVETLER Rüzgar aşınım ve birikim şekilleri

... konulu sunumlar: "DIŞ KUVVETLER Rüzgar aşınım ve birikim şekilleri"— Sunum transkripti:

1 DIŞ KUVVETLER Rüzgar aşınım ve birikim şekilleri
Akarsu aşınım şekilleri Akarsu birikim şekilleri Yer altı suları ve kaynaklar Karstik aşınım ve birikim şekilleri Buzul aşınım ve birikim şekilleri* Dalga ve akıntıların aşınım ve birikim şekilleri Kıyı tipleri Hazırlayan : Taylan Batman Coğrafya Öğretmeni Taylan Batman

2 Dış Kuvvetler iklim koşullarına göre etkisini gösterir. Örneğin;
Çöllerde RÜZGAR Orta Kuşakta YAĞMUR Soğuk İklimlerde BUZULLAR 2

3 AKARSULARIN AŞINIM VE BİRİKİM ŞEKİLLERİ
Akarsu kaynağı: Akarsuyun doğduğu yerdir. Akarsu ağzı: Akarsuyun herhangi bir denize veya göle döküldüğü yerdir. Akarsu yatağı: Kaynakla ağız arasında uzanan, akarsuyun içinden aktığı çukurluktur. 3

4 Akarsularda Aşındırma
Akarsular iki şekilde aşındırma yapar : 1- Kimyasal aşındırma : Akarsuyun karstik arazide yaptığı aşındırmadır. 2- Fiziksel ( mekanik ) aşındırma : Akarsuyun, hızı ile ve taşıdığı maddelerle geçtiği yerlere çarparak yaptığı aşındırmadır. Fiziksel aşındırma : Eğime, hıza, debiye, yatağın yapısına, yük miktarına ve bitki örtüsüne ( ters orantılı ) bağlı olarak değişir. Kimyasal aşındırma Fiziksel aşındırma Kalker

5 Fiziksel aşındırma üç şekilde olur :
a ) Derine aşındırma : Akarsuyun yatağını deniz seviyesine indirmek için yaptığı aşındırmadır. b ) Yana aşındırma : Akarsuyun yatağının kenarlarına çarparak yaptığı aşındırmadır. c ) Geriye aşındırma : Akarsuyun ağzından kaynağına doğru yaptığı aşındırmadır. Bu şekilde akarsu başka akarsuları da kendine katar. Bu olaya kapma denir. Derine aşındırma Yana aşındırma

6 Denge profiline ulaşan bir akarsuda :
1- Yatak eğimi azalır Taşıma gücü azalır 2- Aşındırma gücü azalır Taşımacılık ve ulaşıma elverişlidir 3- Enerji üretimine elverişli değildir Denge profili almış akarsulara örnek : Amazon, Kongo, Kolorado, Batı Avrupa’daki akarsular Kolorado nehri ( ABD )

7 Akarsu Aşındırma Şekilleri
1.Vadi : En önemli aşındırma şeklidir. Çeşitleri : a) Çentik ( kertik ) vadi Çentik vadi

8 b) Boğaz ( yarma ) vadi : Örnek : Gülek boğazı, Geyve boğazı.. Boğaz

9

10 c) Kanyon vadi : Örnek : Göksu kanyonu ( Mersin ), Kolorado kanyonu ( ABD ). Kanyon vadi

11

12

13 D. Asimetrik vadi Akarsular vadinin dirençli kesimlerini az, dirençsiz kesimlerini çok aşındırarak asimetrik vadiler oluşturur. 13

14 e) Tabanlı vadi : Örnek : Ege bölgesi akarsuları ( B. ve K. Menderes, Gediz) Tabanlı vadi

15 2.Peribacası : Örnek : Ürgüp, Göreme ( Nevşehir ) 1 2

16 Peribacası Türkiye’de Nevşehir, Ürgüp, Göreme, Avanos çevresinde yaygındır 16

17

18 3. Dev kazanı 18

19 3.Dev Kazanı : Niagara şelalesi Dev kazanı

20

21 4. Kırgıbayır (Badlands)
Yarı kurak iklim bölgelerinde, sel sularının bitki örtüsünden yoksun eğimli yamaçları dilik dilik aşındırmasıyla oluşurlar. Türkiye’de, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yaygındır. 21

22 4. Kırgıbayır (Badlands)
22

23 4.Kırgıbayır ( badlands ) :
İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’da daha çok görülür.

24 5.Plato ( Yayla ) : Örnek : Cihanbeyli, Obruk, ( İç Anadolu ), Taşeli ( Akdeniz ), Gaziantep ( G.doğu Anadolu ), Erzurum – Kars ( Doğu Anadolu )…

25 5. Plato 25

26 6.Peneplen ( yontuk düz ) :
Örnek : Çatalca Kocaeli Platosu.

27 AKARSULARIN BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ

28 1. Delta Ovaları Akarsuların taşıdıkları malzemeleri, denize döküldüğü yerde biriktirmesi sonucu, üçgene benzeyen düzlükler meydana gelir. Bunlara delta ovası adı verilir. 28

29 1. Delta Ovaları 29

30 1. Delta Ovaları 30

31 2. Birikinti Konisi ve Yelpazesi
31

32 Birikinti konisi : Dağ yamaçlarından inen akarsuyun, taşıdığı maddeleri, eğimin azaldığı
yerde koni şeklinde biriktirmesine denir. Birikinti konilerinin birleşmesiyle birikinti yelpazeleri oluşur. Birikinti konisi

33 3. IRMAK ADASI Taylan Batman

34

35

36 RÜZGAR AŞINIM VE BİRİKİM ŞEKİLLERİ

37 İç Anadolu Bölgesi (Konya – Karaman)
RÜZGAR AŞINIM ŞEKİLLERİ 1. MANTAR KAYA İç Anadolu Bölgesi (Konya – Karaman)

38 2. PERİ BACASI Nevşehir – Kapadokya Manisa - Kula

39 3. TAFONİ Kayaçların çözünen kısımlarının rüzgâr tarafından aşındırılmasıyla kayaç içinde oluşan kovuklardır. 39

40 3. TAFONİ 40

41 4. Yardang Farklı dirençteki kayaçların yumuşak kısımlarının rüzgarlar tarafından aşındırılması ile oluşan oluk veya yarıklardır.

42 4. Yardang (Xinjiang Province, Çin’in Batı Bölgesi)

43 RÜZGAR BİRİKİM ŞEKİLLERİ
1. BARKAN Çöller

44 1. BARKAN 44

45 1. Barkan 45

46 2. KUM TEPELERİ

47 2. Kumul 47

48 AKARSULARIN HEM AŞINDIRMA HEM BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ

49 Menderes ( büklüm ) : Akarsuyun, yatak eğiminin azaldığı yerlerde sağa sola çarparak
kıvrımlar ( büklümler ) yapmasıdır. Menderes hem aşındırma hem de biriktirme şeklidir. Menderesli akarsuyun yatak eğimi, akış hızı, aşındırma ve taşıma gücü azalır, buna karşılık akarsuyun boyu uzar, ve biriktirmesi artar. Örnek : B. ve Küçük Menderes, Gediz, Bakırçay, Seyhan, Ceyhan..…. Menderes

50 YER ALTI SULARI VE KAYNAKLAR

51 1. ARTEZYEN KAYNAĞI

52 İç Anadolu Bölgesi

53 Doğu Anadolu Doğu Karadeniz
2. YAMAÇ KAYNAĞI Doğu Anadolu Doğu Karadeniz

54 3. VADİ KAYNAĞI

55 4. GAYZER VE SICAKSU KAYNAKLARI

56 KARSTİK AŞINIM VE BİRİKİM ŞEKİLLERİ

57 TÜRKİYE’DE KARSTİK SAHALAR

58 KARSTİK AŞINIM ŞEKİLLERİ
1. LAPYA Batı Akdeniz (Mersin - Antalya)

59 Batı Akdeniz (Mersin - Antalya)
2. DOLİN - UVALA Batı Akdeniz (Mersin - Antalya)

60 Batı Akdeniz Elmalı, Kestel, Tefenni, Acıpayam, Köyceğiz, Gölhisar
3. POLYE

61 Batı Akdeniz Damlataş, İnsuyu
4. MAĞARA - GALERİ Batı Akdeniz Damlataş, İnsuyu

62 İç Anadolu – Kızılören Akdeniz – Cennet Cehennem
5. OBRUK İç Anadolu – Kızılören Akdeniz – Cennet Cehennem

63

64 KARSTİK BİRİKİM ŞEKİLLERİ
Denizli Pamukkale 1. TRAVERTEN

65 2. SARKIT – DİKİT - SÜTUN

66

67

68

69 BUZUL AŞINIM VE BİRİKİM ŞEKİLLERİ

70 TÜRKİYE’DE BUZULLAŞMA

71

72 1. BUZUL VADİSİ

73 2.ÖRTÜ BUZULU

74 3. BUZDAĞI

75

76 4. DRUMLİN

77 5. HÖRGÜÇ KAYA

78 DALGALAR VE AKINTILAR DALGA AŞINIM ŞEKİLLERİ

79 Batı Akdeniz Doğu Karadeniz Batı Karadeniz
1. FALEZ Batı Akdeniz Doğu Karadeniz Batı Karadeniz

80

81 2. DOĞAL KÖPRÜ

82

83 DALGA BİRİKİM ŞEKİLLERİ

84 Kapıdağ Yarımadası Sinop Yarımadsı
1. TOMBOLO

85 2. KIYI OKU – KIYI KORDONU LAGÜN – DENİZ KULAĞI
B. Çekmece K. Çekmece Durusu – Terkos Bafa

86 Sinop

87

88

89 3. PLAJ – KIYI BİRİKTİRMELERİ
Ege – Akdeniz Kıyıları

90 OKYANUS AKINTILARI

91 KIYI TİPLERİ

92 FİYORD - SKYER İskandinav Yarımadsı Norveç Şili Kıyıları

93

94 DALMAÇYA - HALİÇ Almanya ve Fransa kuzeyi İtalya Kıyıları Danimarka

95

96 KAŞ

97 Doğu ve Batı Karadeniz Batı Akdeniz
ENİNE - BOYUNA Doğu ve Batı Karadeniz Batı Akdeniz Ege kıyıları

98

99 BOYUNA KIYI TİPİ

100 Toprağın Taşınması: Heyelan

101 Toprağın Taşınması: Heyelan

102 SORULAR….

103 Aşağıdaki havzalardan hangisinin akarsuları denize ulaşır ?
A) Konya Havzası B) Tuz Gölü Havzası C) Çoruh Havzası D) Van Gölü Havzası E) Aras Havzası ÖYS Bir gözlemci, bir akarsuyun yatağına şekilde görüldüğü gibi ölçeklenmiş bir tahta parçası yerleştirmiştir. Gözlemci bir yıl boyunca akarsuyun yüksekliğini gözleyerek kaydını tutmuştur. Bu kayıtlardan akarsu ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi elde edilebilir ? A) Akış hızı B) Yatağın eğimi C) Akım düzeni D) Gücü E) Taşıdığı alüvyon 1983 ÖYS ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı

104 Aşağıda akım grafikleri verilen ve yalnızca yağmur sularıyla beslenen beş akarsudan
hangisinin bulunduğu bölgede, yaz kuraklığının daha etkili olduğu söylenebilir ? 1999 İPTAL A) B) C) M ³ / sn M ³ / sn M ³ / sn 4000 4000 4000 3000 3000 3000 2000 2000 2000 1000 1000 1000 Aylar Aylar Aylar D) M ³ / sn E) M ³ / sn 4000 4000 3000 3000 2000 2000 1000 1000 Aylar Aylar

105 hangisinin göstergesi olamaz ?
Bir akarsuyun ağzında delta bulunması, bu akarsuyla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisinin göstergesi olamaz ? A) Su toplama havzasında erozyonun şiddetli olduğunun B) Yatağı boyunca, çözünebilen kayaçların yaygın olduğunun C) Denize döküldüğü yerde akıntıların zayıf olduğunun D) Denize döküldüğü yerde deniz derinliğinin az olduğunun E) Taşıma gücünün fazla olduğunun ÖSS Aşağıdaki haritada bir yöredeki akarsular gösterilmiştir. Bu haritada, yöre ile ilgili aşağıdaki yorumlardan hangisini doğrulayacak bilgi yoktur ? A) Akarsularda menderes oluşmamıştır B) Akarsuların taşıdığı su miktarları birbirinden çok farklıdır C) Kıyıları fazla girintili çıkıntılı değildir D) Akarsuların boyları 15 km. den uzundur E) Batıdan doğuya doğru gidildikçe yükselti genellikle artmaktadır. 1999 ÖSS K Deniz 5 10 km

106

107

108

109

110 Kalıcı kar sınırının yüksekliği aşağıdakilerden hangisine bağlıdır?
I. Birikinti konisi II. Kanyon vadi III. Kum adası IV. Peri bacası V. Kırgıbayır Yukarıdakilerden hangileri akarsuyun yatak eğiminin azalması sonucunda oluşur? A) I ve III B) I ve II C) II ve III D) IV veV E) III ve V Yıl boyunca ortadan kalkmayan karlara kalıcı kar denir. Kalıcı kar sınırının yüksekliği aşağıdakilerden hangisine bağlıdır? A) Yerşekillerine B) Bitki örtüsüne C) Yağış rejimine D) Kıyı tiplerine E) Sıcaklığa

111 Ülkemizde karstik şekillerinin en çok olduğu coğrafi bölge aşağıdakilerden hangisidir?
Ege B) Doğu Anadolu C) Akdeniz D) İç Anadolu E) Güneydoğu Anadolu Yukarıdaki şekilde, kar ve yağmur sularının kalkeri eritmesiyle oluşan küçük boyutlu bir yer şeklinin gelişim süreci verilmiştir. Bu yerşekli aşağıdaki alanlardan hangisinde en çok oluşur? Sellenmenin fazla olduğu yerlerde Vadi tabanlarında Alüvyal ovalarda Bitki örtüsünden yoksun alanlarda Karstik alanlarda

112 Aşağıdaki yer şekillerinden hangisinin oluşumunda rüzgarların doğrudan etkisi vardır?

113 Gel-git etkisinin fazla olduğu bir kıyıda aşağıdaki yer şekillerinden hangisinin oluşması daha kolaydır?

114 Aşağıda gösterilen yer şekillerinden hangisine ülkemizde rastlanmaz?

115 Aşağıdakilerden hangisi akarsu aşındırması sonucunda meydana gelen şekillerden biri değildir?