Uzm. Dr. Özlem ESER KILINÇ EBEAH Radyasyon Onkolojisi Kliniği

... konulu sunumlar: "Uzm. Dr. Özlem ESER KILINÇ EBEAH Radyasyon Onkolojisi Kliniği"— Sunum transkripti:

1 Uzm. Dr. Özlem ESER KILINÇ EBEAH Radyasyon Onkolojisi Kliniği
RADYASYON GÜVENLİĞİ Uzm. Dr. Özlem ESER KILINÇ EBEAH Radyasyon Onkolojisi Kliniği

2 RADYASYON Radyasyon dalga, parçacık veya fotonlar şeklinde yayılan enerjidir. 1895 yılında Wilhelm Conrad Röntgen tarafından X-ışınlarının keşfi ile radyosyondan ilmi, tıbbi ve endüstri gibi geniş perspektifte yararlanılmıştır ve yaşamımızın doğal bir parçası haline gelmiştir.

3 RADYASYON Radyasyon yaşamın bir parçasıdır. Isı ve ışık güneşten gelen radyasyonun doğal formudur. Bunların yanı sıra mikrodalgalar, radyo dalgaları, radar, X-ışınları, gama ışınları radyasyonun diğer türleridir. Bunlar çevremizde doğal olarak bulunduğu gibi yapay olarak da elde edilmektedir.

4 RADYASYON İnsanlar günlük yaşantılarının her anında iyonlaştırıcı ve iyonlaştırıcı olmayan radyasyonlara maruz kalmaktadır.

5 ENERJİ SPEKTRUMU

6 İYONLAŞTIRICI RADYASYON Dolaylı iyonlaştırıcı
RADYASYON ÇEŞİTLERİ Madde ile etkileşmesine göre; Hızlı elektronlar Beta parçacıkları Alfa parçacıkları PARÇACIK TİPİ X-Işınları Gama ışınları DALGA TİPİ İYONLAŞTIRICI RADYASYON Radyo dalgaları Mikrodalgalar Kızılötesi dalgalar Görülebilir ışık İYONLAŞTIRICI OLMAYANRADYASYON RADYASYON Dolaylı iyonlaştırıcı Nötron parçacıkları

7 RADYASYON ÇEŞİTLERİ İyonlaştırıcı radyasyon (X-ışınları, gama ışınları, alfa, beta radyasyonları, kozmik ışınlar, nötronlar) İyonlaştırıcı olmayan radyasyon (ultraviyole, kızılötesi, radyo dalgaları, mikrodalgalar) şeklinde sınıflandırılır.

8 İYONLAŞTIRICI OLMAYAN RADYASYON
Günlük yaşantımızda sıklıkla maruz kaldığımız radyasyon türüdür. Mikrodalga fırınlar, infared fırınlar, cep telefonları,televizyonlar, az miktarlarda da olsa radyoaktif madde içeren duman dedektörleri, fosforlu saatler, paratonerler ve lüks lambası fitilleri gibi bazı tüketici ürünleri, düşük düzeyde radyasyon yayarlar.

9 İYONLAŞTIRICI OLMAYAN RADYASYON

10 İYONİZE RADYASYONLAR Hastanelerde tetkik ve tedavi amaçlı kullanılan radyasyon tipidir. Radyasyon Onkolojisi Nükleer Tıp Radyoloji Kardiyoloji Madde ile etkileştiğinde elektrik yüklü parçacıklar veya iyonları oluşturarak iyonizasyon meydana getiren X-ışınları ile radyoaktif maddelerden yayılan alfa, beta, gama ışınları gibi radyasyonlar “iyonlaştırıcı radyasyon" olarak tanımlanır.

11 İYONİZE RADYASYONLAR – Alfa parçacıkları – Beta parçacıkları
  – Gama ışınları – Nötron parçacıkları – X-Işınları X-Işınları dışındaki radyasyonlar, atom çekirdeğinden çıkmakta ve bundan dolayı bunlara nükleer radyasyonlar da denilmektedir.

12 İyonize Radyasyon Alfa Işınları İnce kağıt tabakası Beta Işınları
Bir kaç cm kalınlığında tahta parçası veya alüminyum X ve Gama Işınları Kurşun Nötronlar çok daha delicidir.

13 İyonize Radyasyon

14 İyonize Radyasyon

15 Radyasyon kaynakları 1-Doğal Radyasyon 2-Yapay Radyasyon
Uzayda (Kozmik ışınlar) Güneşte (UV Işınlar) Doğal Radyoaktif Elementlerde (U238, K40...) 2-Yapay Radyasyon X-ışınları, yüksek enerjili elektronlar Yapay Radyoaktif Elementler

16 Radyasyon kaynakları Doğal Radyasyon Kaynakları: En önemlisi yer kabuğunda yaygın bir şekilde bulunan radyoaktif radyum elementinin (Ra226) bozunması sırasında salınan “radon gazı”dır. Radon gazının yayıldığı yüzey üzerinde bulunan evlerde iyi bir havalandırma sisteminin olması gerekir. Böyle bir havalandırma yoksa radon gazı evin içinde dışarıdakinden yüz kat hatta bin kat daha fazla olacaktır. Doğal radyasyonun bir bölümünü de uzaydan gelen kozmik ışınlar oluşturur. Bu ışınların büyük bir kısmı atmosferde tutulurken küçük bir miktarı yerküreye ulaşabilir.Pilotlar ve yüksekte yaşayanlar kozmik ışınlara daha çok maruz kalır.

17 RADYASYON KAYNAKLARI NELERDİR?

18 DOĞAL RADYASYON KAYNAKLARI NELERDİR?

19 RADON GAZI Radon, renksiz, kokusuz, bir kimyasal elementtir. Radon gazından dolayı dünya genelinde maruz kalınan ortalama yıllık doz 1.3 mSv dir. RADON GAZI NERELERDE BULUNABİLİR? - Zemindeki çatlaklar - Yapı bağlantı noktaları - Duvar çatlakları - Asma kat boşlukları - Tesisat boru boşlukları - Duvar arası boşlukları - İçme suyu

20 KOZMİK RADYASYON yaklaşık 0.3mSv/yıl dır.
Yaşantımızda, kozmik ışınlar nedeniyle maruz kaldığımız ortalama radyasyon dozu yaklaşık mSv/yıl dır.

21 Yapay radyasyon kaynakları
Doğal radyasyon kaynaklarının aksine tamamen kontrol altında olmaları maruz kalınacak doz miktarı açısından önemli bir özelliktir. Tıbbi, zirai ve endüstriyel amaçla kullanılan X ışınları ve yapay radyoaktif maddeler, nükleer bomba denemeleri sonucu meydana gelen nükleer serpintiler, nükleer güç üretiminden salınan radyoaktif maddeler ile bazı tüketici ürünlerinde kullanılan radyoaktif maddeler bilinen başlıca yapay radyasyon kaynaklarıdır

22 YAPAY RADYASYON KAYNAKLARI

23 RADYASYON SEVİYELERİ

24 Riskleri bilinmesine karşın radyasyondan vazgeçemeyiz
X ışınları kullanarak teşhis ve tedavide Bazı kanser türlerinin tedavisinde Endüstriyel uygulamalarda Tıbbi malzemelerinin sterilizasyonunda Kalite kontrol amacıyla Güvenlik amaçlı uygulamalarda Tüketici ürünlerinde

25 TIBBİ UYGULAMALAR Tıbbi alandaki radyasyon uygulamaları, radyasyonla görüntü elde edebilme ve radyasyonun hücre veya tümörleri yok edebilme yeteneğine sahip olması temeline dayanır. X ışınları iyonlaştırıcı karakter taşırlar. Organizmayı delip geçebilecek yeteneğe sahiptirler. Tıp alanında x ışınları tanı ve tedavi amacıyla kullanılır.Gama ışınlarıda tıpta tedavi amacıyla kullanılır.

26 TANISAL RADYOLOJİ

27 radyoloji

28 Nükleer Tıp ( NT ) Radyofarmasotiğin hastaya sindirim, solunum veya enjeksiyon yolu ile verildiği bir tetkik yöntemidir. Hastadan yayılan gama ışınlarının gama kamera denilen özel bir detektör ile algılanarak görüntüye çevrilmesi ile doku ve organlarla ilgili gerekli bilgiye ulaşılır. Tanısal prosedürlerde Teknesyum-99m radyonüklidi yaygın olarak kullanılmaktadır. Radyonüklidlerin tedavi amacı ile kullanılmasında verilen aktivite miktarı tanısal yöntemlere göre çok daha yüksektir.

29 Nükleer Tıp ( NT ) Teşhis: Kalp,karaciğer, böbrek, kemik v.b. fonksiyon testleri ,Tc-99m, Tl-201, Mo-99, P-32, In-111, I-125,I-131, F-18,.. Tedavi:(Iyot-131 tedavisi),Hipertiroid(5-15 mCi),Tiroid(200 mCi)

30 RADYOTERAPİ Kanser tedavisinde kullanılan bir yöntemdir. Kanserli hücreleri yok etmek veya ilerlemeyi yavaşlatmak üzere tedavi edilecek bölgeye yüksek doz uygulanır. Uygulanacak yer ve tedaviye göre tedavi dozu 20 Gy - 70 Gy düzeyindedir. Radyoterapi tedavisi sırasında hastanın tüm vücudu aynı doza maruz kalmaz. Yeni nesil radyoterapi cihazları ile (Tomotherapy vb.) tümöre uygulanan radyasyon dozu yüksek tutulurken çevre normal dokuların maksimum koruması sağlanabilmektedir.

31 radyoterapi

32 RADYASYON DOZU VE BİRİMLERİ
Radyasyon dozu; hedef kütle tarafından, belli bir sürede soğurulan veya alınan radyasyon enerjisi miktarıdır. Radyasyon dozunun hedef kütlede meydana getireceği etki; radyasyonun çeşidine, doz hızına ve bu doza maruz kalış süresine bağlıdır.

33 RADYASYON DOZU VE BİRİMLERİ
Aktivite Birimi Işınlama Birimi Soğurulma Doz Birimi Doz Eşdeğer Birimi

34 RADYASYON DOZU VE BİRİMLERİ
Aktivite birimi: radyoaktif maddenin belirli bir zaman aralığındaki bozunma miktarıdır. Aktivite Birimi Becquerel (Bq ) 'dir. Işınlama birimi: Roentgen : Normal koşullarda, 1 kg havada 2.58x10-4 C’ luk elektrik yükü değerinde pozitif veya negatif iyonlar oluşturabilen X veya gamma ışını miktarıdır. 1 R = 2.58x10-4 C / kg 1C/kg = 3.88x103 R

35 RADYASYON DOZU VE BİRİMLERİ
Soğurulmuş Doz BirimiBirim kütle başına depolanan enerjinin ölçüsüdür. Her tür radyasyona uygulanabilir. Birimi; Gray (Gy); Radyoterapide verilen tedavi dozları Gy olarak belirtilir. Eşdeğer Doz Birimmi: Vücutta toplanan enerjinin ifadesidir. Düşük doz düzeylerinde radyasyonun tipine ve enerjisine göre biyolojik hasarlarını da içeren bir kavramdır. Birimi; Sievert (Sv), Radyasyon korunmasında kullanılan bir birimdir. X ışınları, gamma ışınları ve beta ışınları için 1 Gy = 1 Sv'dir .

36 RADYASYON DOZU VE BİRİMLERİ

37 RADYASYON DOZU VE BİRİMLERİ

38 Radyasyonun biyolojik etkileri
Doğrudan etkileme; iyonlaştırıcı radyasyonun DNA ile doğrudan etkileşmesi sonucunda ortaya çıkan DNA hasarı Dolaylı Etkileme; su moleküllerinin iyonizasyonu sonucunda oluşan serbest radikallerin hücre molekülleri ile etkileşimi nedeniyle ortaya çıkan hasar

39 Radyasyonun biyolojik etkileri
Deterministik Etkiler: Doz bağımlı etkidir. Eşik değer üstünde maruz kalınan radyasyon, belirli bir biyolojik hasara yol açar. Erkeklerde bir defada Gy ( mGy) dozun, • Kadınlarda bir defada Gy ( mGy) dozun kısırlık yapması, • Bir defada alınan 5 Gy ( 5000 mGy) dozun gözde katarakt yapması radyasyonun deterministik etkilerine örnektir.

40 Radyasyonun biyolojik etkileri
Stokastik Etkiler: Düşük dozlarda ortaya çıkması olası etkilerdir. Etkinin ortaya çıkması için bir eşik değer söz konusu değildir. Stokastik etkiler nedeniyle kanser olma olasılığının saptanmasında belirsizlikler vardır. Düşük dozlara maruz kalmış kişilerde kanser ortaya çıkması halinde, bunun radyasyon nedeni ile olup olmadığını belirlemek mümkün değildir. Bunu ortaya koyacak somut veriler yoktur.

41 Radyasyonun biyolojik etkileri
Düşük dozlar nedeniyle kanser olup ölme olasılığı katsayısı; 1 Sv (1000 mSv) için 5 x 10ˉ² olarak kabul edilmektedir. Halkın her yıl almasına izin verilen doz düzeyi 1 mSv'dir. Bu yaklaşımla; 1 mSv doz nedeniyle kanserden ölme olasılığının 'de 5 olduğu varsayılmaktadır. Radyasyonla çalışan kişilerde, maruz kalınan doz azaltılarak deterministik etkileri minimuma indirgemek amaçlanır. Stokastik etkiler ise öngürülemez.

42 RİSK KARŞILAŞTIRMALARI
1/ olasılıkla ölüme neden olan bazı risklerin karşılaştırılması • Bir nükleer tıp laboratuarında 10 gün çalışmak • 1.4 adet sigara içmek • Hava kirliliği olan bir yerde 2 gün geçirmek • 480 km araba yolculuğu yapmak • 1600 km uçak yolculuğu yapmak • 2 ay sigara içen biri ile bir arada bulunmak • 30 kutu diyet soda içmek

43

44 Radyasyon alanları Radyasyon alanları, sayılı Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği 15. maddesine göre şu şekilde sınıflandırılmaktadır. Radyasyon Güvenliği Yönergesi Madde 15: Maruz kalınacak yıllık dozun 1 mSv değerini geçme olasılığı bulunan alanlar radyasyon alanı olarak nitelendirilir ve radyasyon alanları radyasyon düzeylerine göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılır: Denetimli Alanlar (Controlled Area) Gözetimli Alanlar (Supervised Area)

45 Radyasyon alanları Denetimli Alanlar:
Radyasyon görevlilerinin giriş ve çıkışlarının özel denetime, çalışmalarının radyasyon korunması bakımından özel kurallara bağlı olduğu ve görevi gereği radyasyon ile çalışan kişilerin ardışık beş yılın ortalama yıllık doz sınırlarının 3/10’undan fazla radyasyon dozuna maruz kalabilecekleri alanlardır. Denetimli alanların girişlerinde ve bu alanlarda aşağıda belirtilen radyasyon uyarı levhaları bulunması zorunludur:

46 Radyasyon alanları •Radyasyon alanı olduğunu gösteren temel radyasyon simgeleri • Radyasyona maruz kalma tehlikesinin büyüklüğünü ve özelliklerini anlaşılabilir şekilde göstermek üzere gerekli bilgi, simge ve renkleri taşıyan işaretler, • Denetimli alanlar içinde radyasyon ve bulaşma tehlikesi bulunan bölgelerde geçirilecek sürenin sınırlandırılması ile koruyucu giysi ve araçlar kullanılması gerekliliğini gösteren uyarı işaretleri.

47

48 Radyasyon alanları Gözetimli Alanlar
Radyasyon görevlileri için yıllık doz sınırlarının 1/20’sinin aşılma olasılığı olup, 3/10’unun aşılması beklenmeyen, kişisel doz ölçümünü gerektirmeyen fakat çevresel radyasyonun izlenmesini gerektiren alanlardır.

49 Doz sınırları Bireylerin normal ışınlamaları, izin verilen tüm ışınlamaların neden olduğu ilgili organ yada dokudaki eşdeğer doz ile etkin doz değerleri Radyasyon Güvenliği Yönergesi’nin 10 ve 12. maddesinde aşağıda belirtilen yıllık doz sınırlarını aşmamalıdır

50 Doz sınırları a. Radyasyon görevlileri için etkin doz herhangi bir yılda 50 mSv’i, ardışık beş yılın ortalaması ise 20 mSv’i geçemez. El ayak veya deri için yıllık eşdeğer doz sınırı 500 mSv, göz merceği için 150 mSv’dir. b. Toplum üyesi kişiler için etkin doz herhangi bir yılda 5 mSv’i, ardışık beş yılın ortalaması ise 1 mSv’i geçemez. El, ayak veya deri için yıllık eşdeğer doz sınırı 50 mSv, göz merceği için 15 mSv’dir.

51 Doz sınırları c. 18 yaşından küçükler Tüzüğün 6. maddesine göre radyasyon uygulaması işinde çalıştırılamazlar. Bu Yönetmeliğin 15. maddesinin (b) bendinde belirtilen alanlarda, eğitim amaçlı olmak koşuluyla, eğitimleri radyasyon kaynaklarının kullanılmasını gerektiren yaş arasındaki stajyerler ve öğrenciler için etkin doz, herhangi bir yılda 6 mSv’i geçemez. Ancak el, ayak veya deri için yıllık eşdeğer doz sınırı 150mSv, göz merceği için 50 mSv’dir.

52 Doz sınırları Radyasyon Güvenliği Yönergesi Madde 12: Çocuk doğurma çağındaki radyasyon görevlilerinin maruz kaldıkları radyasyon dozunun mümkün olduğu kadar düşük düzeyde tutulması için gerekli önlemlerin alınması zorunludur. Hamileliği belirlenmiş olan radyasyon görevlileri ancak gözetimli alanlarda çalıştırılır. Fetusu korumak amacıyla, hamile radyasyon görevlisinin batın yüzeyi içinhamilelik boyunca ilave eşdeğer doz sınırı 1 mSv’dir.

53 Doz sınırları Radyasyon Güvenliği Yönergesi Madde 31: I-131 radyoaktif maddesi verilen hastalar vücuttaki radyoaktivite miktarının 400 MBq’e (megaBecqeurel) düşmesi halinde taburcu edilir. Taburcu edilen hastaya diğer kişilerle temasları ve radyasyon korunması ile ilgili alınacak önlemlerle ilgili yazılı talimatlar verilir MBq’in altındaki radyoaktivite ile taburcu edilen hastalar için özel önlem alınması gerekmez.

54 MÜSAADE EDİLEN MAKSİMUM DOZ
Görevli Halk Yıllık Etkin Doz 20 mSv 1 mSv Yıllık Eşdeğer Doz Göz 150 mSv 15 mSv Cilt 500 mSv 50 mSv Kol-Bacak

55 Gebelik ve tıbbi ışınlama
Fetal radyasyon riski, gebeliğin evresi ve absorblanan doz ile ilişkilidir. Radyasyon riski organogenezis ve erken fetal periyotta en yüksekken, bu risk 2 ve 3. trimestrelerde giderek azalır. Radyasyon ile oluşan malformasyonlarda eşik radyasyon değeri mGy olup, sıklıkla santral sinir sistemi (SSS) problemleri ile ilişkilidir. Fetal doz 100 mGy’lik düzeye 3 Pelvik CT yada 20 konvansiyonel direkt grafi (X-ışını) işleminde dahi ulaşmaz. Bu doza pelviste floroskopi eşliğinde yapılan girişimsel işlemlerde veya radyoterapi ile ulaşılır.

56 Gebelik ve tıbbi ışınlama
Santral Sinir Sistemine Ait Malformasyonlar: SSS özellikle konsepsiyon sonrası haftalarda radyasyona duyarlıdır mGy üzerindeki fetal dozlarda mental fonksiyonlarda (IQ) azalmaya yol açabilir mGy dozlarında ise ciddi mental retardasyon ve mikrosefali gelişebilir. Lösemi ve Diğer Kanserler: Radyasyonun, erişkin ve çocuklarda, lösemi ve diğer bazı kanserlerin gelişim riskini arttırdığı gösterilmiştir. Gebelikte de fetus benzer riski taşımaktadır. 10 mGy’lik fatal dozda relatif risk 1.4’tür bu normal insidanstan %40 artışa işaret eder.

57 Gebelik ve tıbbi ışınlama

58 Gebelik ve tıbbi ışınlama
Hamilelik Öncesi Işınlama: Hamilelik öncesi, gonadları ışınlanmış ebeveynlerin doğacak çocuklarında kanser veya malformasyon oluşma riskinde artış gösterilememiştir. Bu bilgi atom bombası kurbanları ile radyoterapi hastalarından elde edilmiştir. Fetal risk: Fetal dozun 100 mGy’den düşük olduğu durumlarda radyasyon riski temel alınarak gebeliğin sonlandırılması uygun değildir. 500 mGy’den yüksek dozlarda ciddi fetal hasar riski bulunmaktadır mGy arası fetal dozlarda ise olgu bazında değerlendirme yapılmalıdır

59

60 RADYASYONDAN KORUNMA

61 RADYASYONDAN KORUNMANIN AMACI
Radyasyondan korunmanın hedefi, radyasyona maruz kalmaya neden olabilecek faydalı uygulamaları aksatmadan, kişilerin ve toplum üyelerinin maruz kalacağı radyasyon dozunu mümkün olabildiği kadar düşük düzeye indirerek kişilerin ve toplumun korunmasını sağlamaktır.

62 RADYASYONDAN KORUNMA YÖNTEMLERİ
Dış Radyasyondan Korunmak İç Radyasyondan Korunmak

63 DIŞ RADYASYONDAN KORUNMA
Eksternal dozun azaltılması üç temel prensibe dayanır ZAMAN ZIRHLAMA MESAFE

64 DIŞ RADYASYONDAN KORUNMA
Maruz kalınan radyasyon dozu, uzaklığın karesi ile ters orantılı(1/R2 kuralı) olarak azaldığından radyoaktif kaynaklardan mümkün olduğunca uzak mesafede durulmalıdır. Radyoaktiviteye mümkün olan en kısa süre temas edilmelidir. Radyoaktivite yada radyoaktif ortamda optimum izolasyon sağlanmalı, bu ortamlarda kurşun önlük, kurşun eldiven, kurşun enjektör ve enjektör taşıyıcı, kurşun cam ve, maşa kullanımı sağlanmalıdır. Bu ortamları çevreleyen duvarların yeterli beton kalınlığı ve kurşun izolasyonu olmalıdır.

65 DIŞ RADYASYONDAN KORUNMA
Dr= D0 (r0/r)2

66 DIŞ RADYASYONDAN KORUNMA
Doz= (Doz Şiddeti)x(Zaman) .

67 ZIRHLAMA Radyoaktif madde veya radyasyon yayınlayan cihazlar ile çalışırken radyasyon kaynağı ile çalışılacak yer arasına radyasyonun tamamen yutacak veya şiddetini azaltacak nitelikte bir engelin konmasıdır.

68 ZIRHLAMA Yüksek yoğunluklu maddelerden yapılmış malzemeler özellikle X ve gama ışınlarına karşı etkili bir korunma sağlarlar. Uranyum metali, X ve gama ışınları için en etkili zırh malzemesidir.

69 Zırhlanmada kullanılan bazı malzemelerin yaklaşık yarı değer tabaka kalınlıkları.

70 İÇ RADYASYONDAN KORUNMA
Özellikle açık radyoaktif kaynak kullanılan Nükleer Tıp laboratuarı başta olmak üzere; çeker ocak, tek kullanımlık eldiven ve koruyucu cam kullanılmalı, radyasyon alanında yemek yenmesi ve sigara içilmesi engellenmeli ve ağızla pipetleme yapılmamalıdır. Sadece radyoaktif ortamda kullanılmak üzere önlük ve ayakkabı tahsis edilmeli, keskin uçlu radyoaktif aletler için dayanıklı ve izolasyonlu çöp kutuları ayrılmalıdır

71 GİRİŞİMSEL RADYOLOJİ Radyasyon maruziyeti biraz
daha yüksek olmakla birlikte tüm vücut maruziyet dozu kabul edilir sınırlar içindedir. Hastadan saçılan ışınlar başlıca radyasyon kaynağıdır ve tam zırhlama mümkün değildir. Hekimin ve diğer yardımcı personelin radyasyon maruziyeti floroskopi işlem süresi ve durdukları yer ile ilişkilidir. Floroskopi odasında bulunan personelin radyasyon maruziyet hızı 2 mGy/saat veya daha fazla olabilir.

72 Floroskopik Uygulamalarda Radyasyon Maruziyeti
ERCP, girişimsel kardiyak ve nörolojik işlemler gibi floroskopik uygulamalar sırasında operatörün en çok baş ve gözleri radyasyona maruz kalır. Radyasyon maruziyet dozu göz lensi için 0,13 mGy/işlem, tiroid için 0,10 mGy/işlem ve ellerde 0,44 mGy/işlem 0,35 mm kurşun önlük kullanıldığı zaman operatörün tüm vücut efektif doz eşdeğeri 6.7 mikroSv /işlem (yaklaşık 1/3 oranında azalma var

73 Floroskopik Uygulamalarda Radyasyon Maruziyeti
Kardiyologlar için ortalama yıllık tüm vücut efektif doz 0.4 mSv Az olmayan bir kısmında ise 1 mSv’dan daha fazla Koroner anjiyografi sırasında operatörün radyasyon maruziyeti 13-29 mikroSv/işlem Perkütan koroner girişimler için mikroSv/işlem

74 Göz Lensinin Korunması
Gözlerin radyasyon maruziyetini azaltmak için X-ışını saçılımının yönü değiştirilmeli

75 Radyasyonla uğraşan personelin ortalama yıllık tüm vücut efektif doz değerleri (Council Directive 97/43 ) Radyasyona Maruz Kalan Ortalama yıllık efektif doz (mSv) Radyografi teknisyenleri 0,05-0,07 Radiologlar 0,18 Nükleer tıp 1,4 Radyoterapist 1,3 Kaplı kaynak teknisyeni 0,12 Radyoterapi hemşiresi 0,28 Brakiterapi hemşiresi 0,10 Radyasyona Maruz Kalan Ortalama yıllık efektif doz (mSv) Kardiyologlar 0,44 Spinal cerrahlar 13,49 Diğer klinisyenler 0,09 Hemşireler 0,08-0,24 Teknisyenler 0,06-0,08 Diğer 0,06

76 X-ray Tüpünün Pozisyonu
Floroskopi uygulaması sırasında X-ışını tüpü yatağın altında ve hastaya mümkün olduğu kadar yakın olmalı Hem hasta hem hekimin radyasyon maruziyeti azalır Görüntü kalitesi düzelir (hava etkisi yok)

77 Yardımcı Personelin Korunması
Yardımcı personel eğitilmeli Floroskopik görüntüleme anında, özellikle yüksek doz hızı modlarında, yardımcı personel masadan uzaklaştırılmalı İntermitant etkileşim ile maruz kaldığı doz azaltılmalıdır.

78 Floroskopik Uygulamalarda Radyasyon Maruziyeti
Kurşun boyunluk kullanılması tiroidin radyasyon maruziyetini azaltır. Kursun gözlük kullanımı da göz lensinin korunmasında yardımcıdır.

79 Tanısal Radyolojide Radyasyon Güvenliği
Temel radyasyon güvenliği standartlarına uygun olarak, radyolojik tetkiki talep eden doktorun ışınlanmanın zararlı sonuçlarını göz önünde bulundurarak, net bir fayda sağlamayan hiçbir radyasyon uygulaması için talepte bulunmamalı, radyolojik tetkiki yapacak personel de düzenli aralıklarla kalite kontrol denetimi yaparak, kullandıkları cihazların daima doğru çalışmasını sağlamalıdır.

80 TANISAL RADYOLOJİDE KİŞİSEL KORUNMA
Kurşun önlüklerin çalışma sonrası saklanma şekli önemlidir. Önlük içindeki kurşun tabakalarının kırılmasını önlemek için ya katlanmadan düzgün bir şekilde ya da özel tasarlanmış askılarda muhafaza altına alınmalıdır.

81 TANISAL RADYOLOJİDE KİŞİSEL KORUNMA
DOZİMETRELER Dozimetreler çalışma önlüğünün üst cebine, yakaya veya kemere takılmalı. Kullanım sırasında dozimetrenin vücuda temas eden yüzü arka yüz olmalı ve dozimetrenin önüne herhangi bir cisim (kalem, isimlik vb.) gelmemeli Üstünde ismi yazılı olan kişi dışında kimse kullanmamalı, Direk radyasyon ışınına maruz bırakılmamalı, Nem ve sıcaktan korunmalı, Yıkanmamalı, Çalışma sırasında kurşun önlük giyiliyorsa, tüm vücut dozunun ölçülebilmesi için dozimetre kurşun önlüğün altına takılmalıdır. Hiçbir neden yada mazeretle başkasının dozimetresi kullanılmamalı.

82 RADYASYONDAN KORUNMA Radyasyon ile uğraşan elemanların radyasyon güvenliği eğitimi alması radyasyondan korunmada en önemli konudur. Kurşun önlük, gözlük ve boyunluk kullanılması, zırhlamaya dikkat edilmesi , gerektiğinde kurşun eldiven giyilmesi ve özellikle floroskopik çalışmalarda radyasyona mümkün olduğu kadar kısa süreli maruz kalınması total vücut ve spesifik organ radyasyon maruz dozunu azaltacaktır.

83 RADYASYONDAN KORUNMA Kişisel dozimetriler mutlaka kullanılmalıdır.
Genel olarak konvansiyonel radyolojik işlemler sırasında tek dozimetri kurşun önlük altına göğüs hizasına takılır. Ancak, invazif radyolojik işlemler sırasında tek dozimetri kullanılması operatörün gerçek radyasyon maruziyetini vermeyecektir. Maruz kalınan doz; Dozimetri apron altında kullanıldığı zaman olduğundan düşük Apron üstünde kullanıldığı zaman yüksek ölçülecektir. Tanısal ve girişimsel floroskopik işlemler sırasında çift dozimetri (boyun ve bel hizasında) kullanılmalı

84 RADYASYONDAN KORUNMA Laboratuvarda çalışan personel
dozimetre kullanmalı, Çeker ocaklarda çalışılmalı ve eldiven kullanılmalı, Laboratuvarın havalandırılması sağlanmalıdır.

85 EŞİK DOZ Sağlıklı bir kişide bazı doku ve organlar için
birkaç yüz bazen de binlerce mSv (milisievert) doza kadar herhangi bir etki görülme olasılığı sıfırdır. Ancak, doku ve organların yapısına bağlı olarak bu etkinin ortaya çıkmasının kesin olduğu bir değer vardır ki bu klinik etkilerin görülmesinin kaçınılmaz (%100) olduğu EŞİK değerdir.

86

87 X-IŞINI ODASININ DÜZENLENMESİ
Röntgen ünitelerini kurarken yer seçiminde mümkün olduğunca zemin kat ve dış mekanlara komşu kesimler tercih edilmelidir. Radyasyon ünitelerinin duvarlarında, delikli tuğlalara göre çok az radyasyon geçirdiklerinden, dolgu tuğlalar tercih edilmelidir. Duvarların radyasyon geçirgenliğinin hesaplanması, uzman bir radyasyon fizikçisi tarafından yapılmalıdır. Duvarlar 0,5-1 ya da 2 mm kurşun plakalarla kaplanabilmektedir. Genellikle sekonder radyasyon alanlarında 1,5 mm lik, primer radyasyon alanlarında ise 2 mm kurşun plakalar kullanılır. Teknisyen koruyucu bariyerinin de 2 mm’lik kurşun plakalarla kaplanması gerekir

88 X-IŞINI ODASININ DÜZENLENMESİ
Kurşunlamanın yanısıra, röntgen ünitelerinde iyi bir havalandırma sistemi olmalıdır. X-ışınlarının havayı iyonize etmesi sonucu toksik gazlar oluşur. Bu gazlar havadan ağır olduğundan zemine yakın birikir. Bu toksik gazlar nedeniyle, X-ışını odalarının, zemine yakın kesimde emici, tavana yakın kesimde ise üfleyici sistemlerle havalandırılması gerekir.

89 RADYASYONDAN KORUYUCU AYGITLAR
Bu amaçla; kurşun önlük, eldiven, gözlük, boyunluk, paravanlar, gonadal koruyucular ve kurşun camlar yaygın olarak kullanılmaktadır. Koruyucu aygıtların kalınlıkları 0,255-0,5-1 mm gibi kurşun eşdeğeri olarak belirlenmiştir. Kurşun önlük olarak pratikte en çok 0,50 mm kurşun eşdeğeri koruyucu önlükler kullanılır. 1 mm önlükler daha iyi korudukları halde oldukça ağırdırlar. Kurşun koruyucuların içerisindeki kurşun tabakalarının çatlama riski nedeniyle kurşun önlükler katlanmamalı, saklanırken askıya asılmalıdır

90 RADYASYONDAN KORUNMA (MONİTORİNG)
PERSONEL MONİTORİNG: Kişiler tarafından alınan toplam vücut dozunun rutin olarak ölçülmesidir. Film Dozimetreleri TLD Dozimetreleri Ekzo-elektrodozimetreleri Kimyasal Dozimetreler Cam Dozimetreleri

91 PERSONEL MONİTORİNG HİZMETİNİN AMAÇLARI
1- Personelin maruz kaldığı kişisel radyasyon dozlarının maksimum müsaade edilen seviyenin altında tutulabilmesi için, alınan dozları ölçmek ve kayıtlarını tutmak, 2- Personele, radyasyon bakımından sağlığının korunduğu güvencesini vermek, 3- Kuruluş ve personel arasındaki fazla doz alma anlaşmazlıklarında kanuni koruma olanağı sağlamak.

92

93 Profesyonel Radyasyon Çalışanları
 Kendilerini  Hastalarını  Birlikte çalıştıkları ekibi  Radyasyon alanındaki herkesi Radyasyondan Korumalıdır

94 ALARA Radyasyondan korunmada amaç radyasyon dozunu makul düzeyde olabildiğince azaltmaktır ALARA As Low As Reasonably Achievable

95 Nükleer Tıp –tehlike ve acil durumlar
1.Yangın, deprem, patlama ve benzeri acil durumlar, 2. Siparişi verilen radyoaktif maddenin zamanında merkeze ulaşmaması, 3. Kullanılan radyoaktif maddenin çalışma alanı dışında bulaşmaya sebep olacak şekilde dökülüp saçılması, 4. Kullanılan radyoaktif maddenin çalışanların vücuduna bulaşması, 5. Radyoaktif maddenin çalınması veya kaybolması, 6. Hastalara yanlış radyofarmasötik veya yanlış doz uygulanması, 7. Radyo iyot tedavisi görmüş hastalara acil müdahale gerekmesi veya ölmesi durumu, TAEK tarafından tehlike durumu veya olağandışı durumlar olarak değerlendirilir.

96 Radyasyon Onkolojisi- kaza ve acil durumlar
Co-60 kaynağının açık kalması, düşmesi Yangın, su basması, deprem, elektrik kesintisi Simülasyon veya tedavi sırasında odaya girilmesi Radyasyon Onkolojisi ve Nükleer Tıp’da çalışma prensipleri ayrıntılı şekilde yönetmeliklerce belirtilmiştir. Ayrıca kaza ve acil durumda yapılacaklar TAEK tarafından “acil durum planı” olarak düzenlenmiştir. TAEK acil durum telefonu 172

97 İlgili Tüzük, Yönetmelik, Yönerge ve Diğer Kaynaklar
Türkiye Atom Enerjisi Kurumu ( • Radyasyon Güvenliği Tüzüğü; 24/7/1985 tarihli ve 85/9727 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile yürürlüğe konulmuştur. • Nükleer Tanımlar Yönetmeliği; 9/9/1991 tarihli ve sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. • Radyofarmasötik Yönetmeliği; 23/12/1993 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. • Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği; tarihli ve sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. • Radiation Protection, The Universty of Edinburg Health and Safety Policy. ( • Riviere J, Fox MA. Radiation safety manual (version II). Enviromental Health and Safety Center, Radiation Safety Division, North Carolina State Universty. North Carolina, 2002. • Pregnancy and Medical Radiation (

98 KAYNAKLAR 1-YÜLEK, Doç. Dr. Gürcü Gürcan. Radyasyon Fiziği ve Radyasyondan Korunma 2- Türkiye Atom Enerji Kurumu. Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği 3- KUMAŞ, Ahmet. Radyasyon Sağlığı ve Güvenliği 4- Dr. Doğan Yaşar, RADYASYONDAN KORUNMA VE RADYASYON GÜVENLİĞİ, TAEK, ÇEKMECE NÜKLEER ARAŞTIRMA ve EĞİTİM MERKEZİ 5-YÜLEK, Doç. Dr. Gürcü Gürcan. Radyasyon Fiziği ve Radyasyondan Korunma 6- Türkiye Atom Enerji Kurumu. Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği 5- RADIATION PROTECTION AT LOW ENERGY PROTON ACCELERATORS, L. E. Moritz, Radiation Protection Dosimetry Vol. 96, No 4, pp. 297–309 (2001) Nuclear Technology Publishing

99 SAĞLIKTA ŞİDDETE SON!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Op.Dr.Kamil FURTUN