SERALARIN TASARIMI (Seralarda Sulama Sistemleri)

... konulu sunumlar: "SERALARIN TASARIMI (Seralarda Sulama Sistemleri)"— Sunum transkripti:

1 SERALARIN TASARIMI (Seralarda Sulama Sistemleri)
Doç. Dr. Berna KENDİRLİ A. Ü. Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü

2 SERALARDA SULAMA Seracılıkta iyi bir tohum seçimi, bitki koruma, gübreleme, çapa ve bakim islerinin yannda uygun ve randımanlı sulama yapmak da çok önemlidir. Sulama genel anlamda bitkinin doğal yağışlarla alamadığı eksik suyun çeşitli yöntemlerle bitki kök bölgesine verilmesi olarak tanımlanır. Serada sulama, bitki gelişmesi için gereksinilen suyun toprağa çeşitli sistemlerle verilmesidir. Çünkü sera kapalı bir sistem olduğu için, doğal yağışlardan seradaki bitkiler yararlanamazlar.

3 Bitkilerin yapısında ortalama % 75-90 oranında bulunan suyun, bitkide şu görevleri vardır.
Bitki besin maddelerinin alınması ve bitki içinde iletilmesi, Özümleme ürünlerinin bitki içinde iletilmesi, Bitki hücresinin iç basıncını (turgorunu) sağlamak, Bitkideki biyokimyasal olaylar için de su gereklidir. İyi bir sulama yapmak için öncelikle, bitkinin ve toprağın özelliklerine göre Sulama Yöntemini seçmek gerekir. Daha sonra suyun ne zaman, ne kadar ve nasıl verileceğinin bilinmesi gerekmektedir.

4 SERALARDA SULAMA ZAMANININ BELİRLENMESİ
Seralarda sulama zamanı 1. Bitki gözlemleri 2. Toprağa yerleştirilen Tansiyometrelerden yararlanarak belirlenir. Bitkilerin su isteği belirtileri farklı olmakla birlikte, genellikle yaprak renklerinin koyulaşmaya ve pörsümeye başlaması sulama zamanının geldiğini göstermektedir.

5 Tansiyometre derinlikleri, bitkinin etkili kök derinliğine bağlıdır
Tansiyometre derinlikleri, bitkinin etkili kök derinliğine bağlıdır. Yüzlek köklü bitkilerde cm. derinliğe bir adet, orta derin köklülerde 45 ve 60 cm. derinliklere olmak üzere 2 adet, derin köklü bitkilerde ise 75, 90 ve 100 cm. derinliklere üç adet tansiyometre yerleştirmek gerekmektedir. Eğer sera toprağı çok farklı değilse her seraya bir tansiyometre bataryası yeterli olmaktadır.

6 SERALARDA KULLANILAN SULAMA SİSTEMLERİ
Seralarda kullanılan sulama sistemleri: Süzgeçli Kova ve Hortumla Sulama Yüzey Sulama Sistemi Yağmurlama Sulama Sistemi Damla Sulama Sistemi Delikli Borularla Yapılan Sulama Sistemi Toprakaltı Sulama Sistemi (Sızdırma Sulama) Kum Kültürü Sulama Sistemleri Kapillar Sulama Sistemi

7 SÜZGEÇLİ KOVA VE HORTUMLA SULAMA
Yastıklarda, ev bahçelerinde ve seralarda küçük çapta sulamalarda kullanılan süzgeçli kovalar ve uçlarında farklı tipler de püskürtücü veya süzgeç bulunan hortumlar basit yağmurlama aracı olarak düşünülebilir.

8 YÜZEY SULAMA SİSTEMİ Yüzey sulama uygulamalarının en önemli özellikleri; Uygulanan suyun dağılımının toprak yüzeyi tarafından kontrol edilmesi, Arazinin sulama için ön hazırlık istemesi, Etkili bir su dağıtım sistemine gereksinim göstermesidir. Seralarda uygulanan yüzey sulama yöntemleri kısa zamanda geniş bir yüzeyi sulayabilmeleri açısından diğer yöntemlere karşı avantaj sağlarlar. Sulama mevsimi içerisinde ortaya çıkabilecek olan ekstrem iklim şartları nedeniyle yapılması gereken ilave sulamalar ek bir masraf ve işlem yapmadan yüzey sulama yöntemleri ile karşılanabilir. Bunun yanında yüzey sulama sistemleri daha düşük enerji isteği göstermeleri nedeniyle diğer yöntemlerle karşılaştırıldığında az bir işletme masrafı gerektirmektedirler.

9 Yüzey sulama yöntemlerinin seralarda projelenmesinde göz önünde bulundurulması gereken ilkeler şunlardır: Yetiştirilen bitkilerin gereksinim duyduğu suyun kök bölgesinde depolanması, Su dağılım yeknesaklığının sağlanması, Su uygulamasında erozyonun önlenmesi, Yüzey akışlarının minimum kılınması, İşçilik gereksiniminin azaltılması, Sera içerisinde sistemin kaplayacağı alanın iyi hesaplanarak, etkili yetiştiricilik yapılacak alanların hassas bir şekilde belirlenmesi, Sistemin değişen koşullara uygunluğunun sağlanmasıdır.

10 Seralarda uygulanan yüzey sulama yöntemlerinin sakıncalı yönleri şunlardır:
Suyun denetimsiz verilmesi nedeniyle, toprakta erozyon ve çoraklaşmaya neden olur. Kullanılan su miktarı daha fazladır. Bazı durumlarda (gereğinden fazla su) taban suyu düzeyi yükselebilir. Sulama sırasında doyma noktasına kadar ulaşan su düzeyinin sonraki günlerde hızla tarla kapasitesine ve solma noktasına düşmesi, bitkilerde su alımında düzensizlikler yaratır. Bitkinin toprak üstü kısımlarının suyla temas etmesi zarara neden olabilir. Drenajı olmayan seralarda, bu sulama şekli mantar ve bakterilerin gelişmesine neden olmaktadır. Zaman zaman oluşan su yokluğu ile yetersiz sulamalar ve ani su değişiklikleri nedeniyle bu sulama şekli, domatesler de çiçek burnu çürüklüğü, yaprak kıvırcıklığı ve meyve çatlamaları, hıyar meyvelerinde acılaşma gibi fizyolojik bozuklukların ortaya çıkmasına neden olur.

11 Yüzey sulama sistemi ikiye ayrılır:
Tava sulaması Karık sulaması 1. Tava Sulaması: Tava yüzey sulama yönteminde sera içi, 1,5x3,0-3,0x5,0-5,0x7,0 m'lik tavalara ayrılır. Tava kenarları sırt şeklinde yapılır. Tavada fazla su kullanımı, sulamadan sonra toprak yüzeyinde geniş bir kaymak tabakası oluşturduğundan her sulamadan sonra çapa yapılması zorunluluğu vardır. Ayrıca toprak üstünde yayılı olarak büyüyen hıyar ve domates meyvelerinin çamurlanmasına ve bitkilerin zarar görmesine neden olduğundan pek uygulanmaz. Ispanak, semizotu, maydanoz, dereotu ve kıvırcık salata yetiştiriciliğinde uygulanmaktadır. Bundan başka sera topraklarının yıkanmasında, toprağa eşit miktarda su vermek amacıyla tava yapılarak topraklar yıkanır.

12 2. Karık Sulaması: Karık sulamada toprakta, cm cm yüksekliğinde ve cm genişliğinde karık sırtları yapılır, iki karık, arasındaki uzaklık cm kadardır. Karık sulamanın iyi bir şekilde yapılabilmesi için, toprak eğiminin % 0,2-2,0 arasında olması gerekirse de, bu değerin % 1,0 dolayında olması daha uygundur. Eğimin % 2,0'dan fazla olması toprak erozyonuna neden olur. Tava sulamasına göre daha az su kullanımı, suyun bitki sıraları arasındaki karıklardan akması nedeniyle daha az bir kaymak yüzeyi oluşması ve meyvelerin çamura dokunmaması nedenleriyle karık sulama daha çok uygulanmaktadır. Seralarda yetiştiriciliği yapılan domates, soğan, çilek gibi sıra bitkilerinin sulanmasında etkin bir şekilde kullanılan karık sulama yöntemi, su uygulamalarından sonra toprak işleme çalışmalarına imkan tanıdığı için oldukça avantajlıdır.

13 YAĞMURLAMA SULAMA SİSTEMİ
Yağmurlama sulama sistemi, suyun toprak yüzeyine belirli bir basınç altında ince damlacıklar biçiminde püskürten başlıkların yer aldığı borulardan oluşan bir şebekedir. Yağmurlama sulama yönteminde su, döner veya sabit yağmurlama başlıklarından belirli bir basınç altında püskürtülerek bitki ya da toprak yüzeyine verilir.

14 Yağmurlama sulama sisteminin üstünlükleri:
Toprak tesviyesi zorunlu değildir, Karık sulama yöntemine göre, sudan % 50 oranında tasarruf sağlar, Çok sıcak günlerde sera içi oransal nemini arttırmak, sera içinin serinletilmesi ve dondan korunmada da kullanılır, Sistem girişine konulacak bir sayaç yardımıyla, bitkilere verilecek su miktarı denetlenebilir, Bitkilerin gereksinim duyduğu kadar su verilmesi nedeniyle, toprağın çoraklaşması tehlikesi olmaz, Domates seralarında, sisleme şeklinde verilen su ile polenlerin kuruması önlenir. Organik malçlama yapılmış seralarda, malçm ıslatılmasında kullanılır.

15 Yöntemin sakıncalı yönleri ise:
Kuruluş masrafları yüksektir, İşletme masrafları yüksektir, Yağmurlama başlıklarındaki tıkanmalar, başlıklarda tutukluklara ve ıslatma deseninin bozulmasına ve boru bağlantı yerlerinde de sızmalara neden olabilir, Basınç düzenleyicileri bozulabilir, Yağmurlama sırasında suyun bitkinin toprak üstü kısımlarını ıslatması, bazı hastalıkların hızla artıp, yayılmasına neden olabilir. Yağmurlama sulama sistemi kullanım amacına ve bulunduğu konuma göre,  A. Üstten Yağmurlama Sistemi B. Toprak Yüzeyinde Yağmurlama Sistemi

16 A. Üstten Yağmurlama Sistemi: Bu sistemde lateraller ve yağmurlama başlıkları, tarla sulama sistemlerinde olduğu gibi sulanacak alanın tamamına eş bir su dağılımı verecek biçimde düzenlenir. Böylelikle yüzeyde veya yetiştirme tablalarında bulunan kesme çiçek, sebze ve fideler kolaylıkla sulanabilir. Üstten yağmurlama sulama sisteminde başlıklar sabit ya da hareketli olarak düzenlenebilir.

17 Sabit sistemlerde yağmurlama başlıklarının üzerinde yer aldığı lateral borular çatı makaslarına, bitki sıralarına paralel biçimde yerleştirilir. Çatı makasında lateral sayısı sera genişliğine ve başlığın püskürtme çapına bağlı olarak 2-6 m aralıklarla yerleştirilir. Hareketli üstten yağmurlama sistemi geniş yüzeylerin aynı anda ve homojen biçimde sulanmasında kullanılabilir. Sulama sistemlerindeki lateral boru sera uzun kenarı boyuna dik biçimde çatıya bağlanıp makasa ve makas sistemiyle raylar üzerinde hareket ettirilir. Yağmurlama başlıkları, hareketli lateralin alt kısmında yer alır. Sistemdeki başlık sayısı, sera genişliğine bağlı olmakla birlikte, adete kadar çıkabilir.

18 B. Toprak Yüzeyinde Yağmurlama: Su dağıtım sistemi ve yağmurlama başlıkları toprak yüzeyinden belirli yükseklikte ya da toprak yüzeyine yerleştirilebilir. Toprak üzerine yağmurlama sistemi, üstten yağmurlama sisteminde olduğu gibi hareketli olarak da düzenlenebilir. Bu sistemde lateraller çatıya asılır ve sera uzun ekseni boyunca, raylar üzerinde hareket eder. Yağmurlama başlıkları, yukarıdan aşağıya asılan boruların ucuna bağlanmıştır. Su bitki sıra aralarından verildiği gibi yandan yastık kenarlarından da verilebilir. Yandan verilmesi durumunda; yastıklarda bitki boyu uzunsa ıslanma yastık kenarlarında, bitki boyu kısa ise yastık ortalarında fazladır. Sistem, sulamanın yanında sisleme, soğutma, sıvı gübre ve ilaçlama amacıyla da kullanılabilmektedir.

19  DAMLA SULAMA SİSTEMİ Damla sulama yöntemi arındırılmış suyun ve sulama suyu ile birlikte gübrenin toprak yüzeyine düşük basınç altında kısa zaman aralıkları ile damlatılarak verildiği bir yöntemdir. Bu yöntemde su yaygın bir boru şebekesi ile her bir bitkiye kadar götürülebilir. Suyun toprak yüzeyine damlatılmasının sağlandığı araca "damlatıcı’’ adı verilir. Damlatıcılar boru şebekesindeki basıncı küçük bir orifis veya uzun bir akış yolu ile azaltarak saatte birkaç litrelik küçük bir debi akmasını sağlarlar. Su damlatıcılardan çıktıktan sonra toprakta doğal olarak hareket eder.

20 Bir damla sulama sistemini oluşturan elemanlar çok genel olarak pompa ve güç ünitesi, filtre sistemi, boru sistemi ve damlatıcılar olarak sınıflandırılabilir. Damla sulama sistemini oluşturan elemanların genel durumu Damla sulama sisteminde yer alan kum filtresi gübre tankı ve süzgeç

21 Damla sulama sistemlerinde yan boru hatları, laterallere bağlayıcılar aracılığı ile bir veya iki yönde su temin eder. Yan boru hatları toprak yüzeyine yerleştirildiği durumda esnek, toprak altına gömüldüklerinde ise sert borular kullanılmaktadır. Ana boru hattı ise her bir yan boruyu su kaynağına bağlar. Bu amaçla çeşitli borular polietilen boru, sert PVC, galvanizli çelik veya asbestli çimento borular kullanılabilir. Bir damla sulama sisteminde işletimin kontrolü elle, yarı otomatik veya tam otomatik olabilir. Otomatik sistem kontrolünü sağlayan temel yöntemler zaman kontrolü, hacim kontrolü ve geri besleme kontrol sistemidir. Zaman kontrol sistemi suyun belirlenen zaman aralığı içerisinde verilme ve kesilmesini sağlarken, hacim kontrol sistemi verilen su hacmine göre suyun kesilmesine olanak sağlar. Geri beslemeli kontrol sistemlerinde ise sera içerisine yerleştirilmiş rutubete duyarlı araçlarla suyun verilmesi ve kesilmesi sağlanır.

22 Damla sulama yönteminin yararları:
Sulama randımanı çok yüksektir. Az su ile daha bol ve daha kaliteli ürün alınır. Damla sulama ile sudan % dolayında tasarruf sağlanır. Sulama isçiliği en az düzeydedir. Toprak yüzeyi tamamen ıslatılmadığından, yabancı otların, hastalık ve zararlıların gelişmesi engellenmiş olur. Bakim masrafları düşer. Her türlü bakım işleri kolaylıkla yapılabilir. Sulama sırasında veya sulama sonrasında sera içerisinde çalışma olanağı bulunur. Sulama suyu ile birlikte, gübreleme ve toprak ilaçlaması da yapılabilir. Damla sulama ile bitkilerde verim artışı olmaktadır. Toprakla tuzlulaşma, çoraklaşma ve erozyon bu sistemle önlenir.

23 Damla sulama yönteminin yararları:
Sulamada, niteliği iyi olmayan suların kullanılmasına olanak sağlar. Sistem girişine konulacak bir su sayacı yardımıyla bitkilere istenildiği kadar su verilebilir. Sistemin uygulanması için, arazi tesviyesine gerek yoktur. Topraktaki suyun tarla kapasitesi dolayında tutulabilmesi nedeniyle, bitki gelişimi için her zaman toprakta yeterli miktarda su bulunur. Suyun düzenli ve istenilen şekilde verilmesi, su azlığından büyüme kısıtlaması ortaya çıkmaz ve toprakta havasız kalmaz. Bitkilerin toprak üstü kısımları ıslanmadığından, bitkiler daha sağlıklı olurlar. Bu sistemle sulama sık aralıklarla ve azar, azar yapılabilir. Her gün yada haftada 2-3 kez sulama yapılabilir.

24

25 Damla sulama sisteminin sakıncaları:
İlk yapım masrafı yüksektir. Çalışması sırasında sürekli basınç gereksinimi vardır. Orta tınlıdan ağır tınlıya kadar ağır topraklarda suyun dağılımının iyi olmasına karşılık, hafif kumlu topraklarda iyi bir su dağılımı olmaz ve su aşağıya sızar. Damlatıcı memeleri yosun, alg yada kireçlenme nedeniyle tıkanabilir. Bu gibi durumlarda borulardaki yosun gelişmesini önlemek için, sulama suyuna lppm bakır sülfat karıştırılır. Kireçlenmeye karşı ise, üretim dışında sistemde % 0,1'lik nitrik asit dolaştırılır. Üretim sonrası damlama alanlarındaki topraklarda, tuz birikimi olabilir. Bu tuzlar, daha sonra yetiştirilecek bitkiler için sakıncalı olabilir. Bu nedenle bitkiler söküldükten sonra, damlama sulamanın uygulandığı seralarda toprağın yıkanması gerekmektedir.

26

27 Damla sulama yönteminde çeşitli damlatıcılar geliştirilmiştir
Damla sulama yönteminde çeşitli damlatıcılar geliştirilmiştir. Tablada yada yastıkta yetiştiricilik yapıldığı koşulda lateral boru üzerine yerleştirilen damlatıcılardan yararlanılabilmektedir. Saksı yetiştiriciliğinde ise ahtopot ya da kılcal boru adı verilen damlatıcılar kullanılmaktadır.

28 DELİKLİ BORULARLA YAPILAN SULAMA SİSTEMİ
Bu sulama sisteminde polietilen boruların iki yanına yaklaşık olarak 7 cm aralıklarla açılmış bulunan delikler yardımı ile bitkilere su iletilir. Kullanılan polietilen tüpler yastıkların ortasına döşenebileceği gibi iki bitki sırasının ortasına da yerleştirilebilir. Kullanılan borunun bir ucu kör tapa ile kapanır ve diğer uçtan ana dağıtım borusu ile bağlantı yapılır. Sisteme su verildiğinde basınç etkisi ile şişip silindirik bir şekle giren borulardaki su, küçük jetler halinde deliklerden çıkar. Sistem diğer basınçlı yöntemler ile kıyaslandığında oldukça ekonomik olmasına karşın uygulamada daha fazla bir dikkat gerektirir. Çünkü sistemin su uygulama hızı oldukça yüksek ve yeknesaklığı da düşüktür.

29 TOPRAKALTI SULAMA SİSTEMİ(SIZDIRMA)
Bu yöntemde toprakaltına serilen delikli borularla bitki kök bölgesine direkt olarak su iletilir. Sistemde toprak yüzeyinde herhangi bir zarar neden olacak su bulunmadığı gibi, toprak işlemeyi gerektirecek bir kabuk tabakası yada aşırı saturasyona da rastlanmaz. Sızdırma sulama ile yetişme devresi boyunca sudan optimum ölçüde yararlanılarak gereksinim duyulan su bitkinin kök bölgesine ulaştırılır ve toprağın ihtiyaç duyduğu havalanma sağlanmış olur. Sızdırma sulama yöntemi ile bitkilerin ihtiyaç duyduğu besin maddeleri de toprağa verilebilir. Bu yöntemde toprak yüzeyinden olan buharlaşma en aza indirilmiş olacağı gibi, sera içerisindeki nem saturasyonuda önemli ölçüde azaltılmış olur.

30 KUM KÜLTÜRÜ SULAMA SİSTEMLERİ
Sera bitkilerinin sulanmasında kullanılan yüzey ve basınçlı sistemlerin yanında kapillarite prensiplerine dayanılarak gerçekleştirilen kum kültürü sulama sistemleri ve yine aynı prensip ile gerçekleştirilen kapillar borulu sulama sistemleri özellikle kesme çiçekçilik yapılan seralarda yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.

31 Kum kültürü sulama sistemleri, saksılarda üretim yapan işletmelerde, nemli bir kum tabakası üzerinde bulunan saksıların diplerindeki deliklerden suyun kapillar olarak yükselmesi prensibine dayanmaktadır. Sistemde kullanılan kumun homojen bir şekilde ıslanabilmesi için iri tanelere sahip olması gereklidir. Kum tanelerinin büyüklüğü genellikle 2 mm civarındadır. Kullanılan kumun kireçsiz olması arzu edilen bir özelliktir. Kumun nemlendirilmesi yetiştirme tablaları altından ya da kum kültürü içerisinden geçirilen borularla verilmesi daha yararlıdır. Metrekareye 5-8 saksı düşecek şekilde düzenleme yapılmalıdır.

32 Son zamanlarda sulamada kullanılmak üzere tablalar üzerine serilecek sentetik malzemeler geliştirilmiştir. Bu sentetik malzemeler kolay serilmeleri ve daha az işçilik gerektirmeleri nedeni ile daha kullanışlıdırlar. Kullanılan bu sentetik malzemelerin aşağıda belirtilen özelliklere sahip olması istenir : Sentetik malzeme nemi hızlı bir şekilde alabilmeli, Su yatay ve düşey yönde hızla dağılabilmeli, Nem uzun bir süre tutulabilmeli, Malzemenin yapısı içine köklerin işlemesine engel olacak kadar sıkı olmalı, Algler oluşmamalı veya çok az oluşmalı, Kimyasal malzemelerle yada buhar ile yapılacak sterilizasyona dayanıklı olmalı, Ucuz olmalıdır.

33 KAPİLLAR SULAMA SİSTEMİ
Çok küçük çaplı kapillar borular kullanılarak yapılan bu sulamalarda oldukça düşük basınç altında laterallere verilen suyun, bu laterallere bağlanmış kapillar borularda yükselerek saksılardaki bitkilere ulaşması prensibinden yararlanılır. Bu amaçla kullanılan laterallerin çapları mm arasında değişebilir. Laterallere bağlanarak saksılara su iletimini sağlayan kapillar boruların çapları ise mm arasında değişir.

34 Sistemin su ile birlikte erimiş besin maddelerini bitkilere iletebilmesi ve işgücünden önemli ölçüde tasarruf sağlaması gibi avantajları bulunmaktadır. Ayrıca diğer basınçlı sulama sistemlerine nazaran oldukça düşük basınç gerektirmesi ve bu basıncın pompa gerektirmeden rezervuar yüksekliği ile sağlanabilmesi, sistem maliyetini azaltan bir özelliktir. Buna karşılık kapillar boruların tıkanma sorunu bu sistemlerin en önemli problemi sayılabilir. Ayrıca yetiştiricilikte büyük kapların kullanılması durumunda homojen bir ıslanmanın sağlanamaması gibi bir problemle karşılaşılabilir.

35 Kimi bitkilerin sürgün ve yeşil aksamının kuru kalması istenir
Kimi bitkilerin sürgün ve yeşil aksamının kuru kalması istenir. Yöntem bu tür bitkilerin sulanması için oldukça uygundur.

36