CÜMLENİN ÖGELERİ Cümle; bir düşünceyi, bir duyguyu, bir olayı, bir isteği, bir yargıyı tam olarak anlatan sözcük veya söz grubuna denir. Cümleyi oluşturan.

... konulu sunumlar: "CÜMLENİN ÖGELERİ Cümle; bir düşünceyi, bir duyguyu, bir olayı, bir isteği, bir yargıyı tam olarak anlatan sözcük veya söz grubuna denir. Cümleyi oluşturan."— Sunum transkripti:

1 CÜMLENİN ÖGELERİ Cümle; bir düşünceyi, bir duyguyu, bir olayı, bir isteği, bir yargıyı tam olarak anlatan sözcük veya söz grubuna denir. Cümleyi oluşturan sözcüklerin anlam ve görevlerine göre ayrılmasıyla oluşan gruplara "öğe" denir.

2 Cümlenin Ögeleri Cümlenin Temel Öğeleri Cümlenin Yardımcı Öğeleri
YÜKLEM ÖZNE NESNE DOLAYLI TÜMLEÇ ZARF TÜMLECİ

3 1. TEMEL ÖĞELER a) YÜKLEM Cümlede iş, oluş, durum anlatan sözcüğe veya sözcük grubuna yüklem denir. Yüklem, cümlenin en önemli öğesidir. Kurallı cümlelerde yüklem daima cümlenin sonundadır.

4 Çekimli eylemlerin tümü yüklemdir.
Çocukların hareketlerine baktım. Sonunda onunla konuşabildim. Ben giderken ders çalışıyordu. Dışarı çıkarak çevreye göz attı. Bu resim, diğerinden güzel oldu.

5 Adlar, ad tamlamaları, sıfat tamlamaları,zamirler gibi isim soylu söz ve sözcük grupları yüklem olur. Babası, iyi bir doktordur. Akıllı kişi daima kazançlıdır. Bizi mutlu eden, onun gelişidir. Mutlu kişiler için yaşam güzeldir. Seni arayan bendim.

6 Deyimler bir kavramın karşılığı olduğundan parçalanmadan yüklem olur.
İzmir, gözümde tütüyor. Söylenenlere kulak verdi.

7 b)Özne Cümlede eylemin bildirdiği işi yapan varlığa özne denir. Cümlede özneyi bulmak için yükleme "kim, ne" sorulan sorulur. (veya olan kim, olan ne ya da kimler-neler…) Çiçekler, susuzluktan kurumuş. Büyük kardeşim, yarın gelecek. Çalışmak, başarının anahtarıdır.

8 ÖZNE ÇEŞİTLERİ 1. Gerçek Özne (açık özne): Özne; cümlede işi yapan veya bir şey olan varlıktır. Bekir, kahvaltısını yapıyor. Odanın perdesi, eskimiş.

9 2) Gizli özne: Cümlede açıkça söylenmeyen özneler, yüklemin kişi
ekinden anlaşılır. Neden derse girmedin? Yarın gelecekler.

10 3. Sözde Özne Yüklemi edilgen eylem olan ( -l veya -n çatı ekini alan) cümlelerde bulunur. Eserleri çok beğenildi. Pazarda bir çocuk bulundu. Kış bastırınca sobalar kuruldu.

11 Aşağıdaki cümlelerden hangisi, yalnız özne ile yüklemden oluşmuştur?
Kafasındaki düşünceler, yüzünde kırışıklıklara sebep olmuştu. B) Kitap ve dergiler, okundukça insana bilgi ve kültür zenginliği kazandırır. C)Yolun kıyısında duran araba, bizim ev sahibinin küçük oğlunundur. D) Buraya gelmesi bence uygun değildir.

12 NOT:Belirtisiz nesne ile öznenin soruları aynı olduğu için cümle ögelerini Yüklem Özne Nesne sıralamasıyla bulmalıyız.

13 2. YARDIMCI ÖGELER a)Nesne 1.Belirtili Nesne
Cümlede öznenin yaptığı işten etkilenen varlığa "nesne" denir. 1.Belirtili Nesne Adın "-i" durum ekini alan nesnelerdir. Belirtili nesneyi bulmak için eyleme; "neyi-kimi" soruları sorulur.

14 Kendisine verilen bütün görevleri yerine getiriyor.
Çalışmalarını evinde sürdürüyor. Gelen, gideni aratır. "Her doğan günün bir dert olduğunu İnsan bu yaşa gelince anlarmış."

15 2.Belirtisiz Nesne: Özneyi bulduktan sonra yükleme sorulan ‘‘ne, kim’’ sorularının cevabıdır. Çocuk, resim yapıyor. Her tarafı eskimiş bir araba aldı. Postacı; ona, bir mektup verdi. Şu anda manzarayı seyretmekteyim.

16 b) Dolaylı Tümleç (Yer Tamlayıcısı)
Yüklemi yer ve yön bakımından tamamlayan öğelerdir. (neye, neyde, neyden, kime, kimde, kimden, nereye, nerede, nereden) ne kim nere -e -de -den

17 Çocuğu eve götürdüm Kitabı bana veriniz. Kardeşini okulda gördüm. Anahtarları arabada unuttum. Bir yaz günü geçtik Tuna'dan kafilelerle.

18 NOT:"-e, -de, -den" eklerini alan her sözcük, dolaylı
tümleç olmaz.Bu ekleri alan bazı sözcükler, zarf tümleci olur. Akşama gelecek. Misafirler geceden gelmişler. Sabahtan oraya gittim. Bayramda görüştüler.

19 Yüklemin anlamını zaman, durum, yön, ölçü (azlık-çokluk)
bakımından tamamlayan öğelerdir. Yükleme sorulan;"Ne zaman, nasıl, nere, ne kadar,niçin,kiminle,hangi yöne,hangi şartlarda soruları zarf tümleçlerini buldurur. c)Zarf Tümleci

20 Saat ikide buluşacağız.
Onu görmek için yukarı çıkmalısın. Bugün, her zamankinden çok çalıştı. Her tarafı iyice temizledi.

21 NOT: İsim cümlelerinde nesne aranmaz.
NOT: Cümlede öğeleri bulmak için yükleme «Kimin?» ve «Neyin?» soruları sorulmaz.

22 ÖZNE NESNE DOLAYLI T. ZARF T. Kim? ne? B.li Nesne (-e,-de,-den
hal eklerini alır.) Kime? Kimde? Kimden? Neye? Nede? Neyden? Nereye? Nerede? Nereden? Nasıl? Ne zaman? Kiminle? Niçin? Ne kadar? Hangi yöne? Hangi Şartlarda? TEMEL ÖĞELER Yüklem Özne YARDIMCI Nesne Tümleç A) Dolaylı t. B) Zarf t. Kimi ? Neyi ? (-i hali alır) B.siz Nesne Ne?

23 Cümle dışı unsurlar Cümlede cümle öğelerinin dışında da bazı unsurlar bulunabilir. Cümle öğelerine dâhil edilemeyen bu gibi parçalara cümle dışı unsur denir. Cümle dışı unsurlar çeşitlidir.

24 Bağlaçlardan oluşabilir.
Seni severim; ama birlikte iş yapmayı istemem.

25 Ünlemlerden oluşabilir:
Aman, bırak yakamı. Ünlem gruplarından oluşabilir Vah vah, çok yazık oldu!

26 Hitaplardan oluşabilir:
Bunları unutmayın asla dostlar!

27 Ara söz Cümleye başladıktan sonra hatırlanan ve cümle arasına alınan açıklayıcı sözlere denir. Ara sözler iki virgül, iki kısa çizgi, parantez arasına alınır. Ara sözler, cümle öğesi olabilir; olmayabilir.

28 Örnekler Çocuklardan biri, esmer ve uzun boylu olanı, bize doğru ilerledi. Çocuğun dudakları –susuzluktan olacak- iyice çatlamıştı. Memleketini (doğup büyüdüğü toprakları) çok özlemişti.

29 VURGU -Bir cümle kurallı fiil cümlesi ise vurgu yüklemden bir önceki kelimedir. ÖRN: Annem İstanbul’a gitti. -Bir cümle de yüklem isimse vurgu kendisidir. ÖRN: Ben iyi bir öğretmenim.

30 -Devrik cümleler de yüklem ortadaysa yüklemin solundaki kelime vurgudur. Eğer yüklem başta ise vurgu olan kelime başta olan kelimedir. ÖRN: Ben severim seni. ÖRN: Severim seni. -Soru eki olan cümleler de vurgu soru anlamı taşıyan kelimedir. ÖRN: Beni nasıl sevmezsin?

31 -Bir cümlede soru eki olan «mi» varsa bu cümle de vurgu ekten önceki kelimedir.
ÖRN: Kaybolan eşyan kitabın mı?