VII. BÖLÜM DERS NOTLARI: YENİ ULUSLARARASI TİCARET TEORİLERİ

... konulu sunumlar: "VII. BÖLÜM DERS NOTLARI: YENİ ULUSLARARASI TİCARET TEORİLERİ"— Sunum transkripti:

1 VII. BÖLÜM DERS NOTLARI: YENİ ULUSLARARASI TİCARET TEORİLERİ
Öğr. Gör. Elşen BAĞIRZADE Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi Türk Dünyası İşletme Fakültesi Bakü Sunumlarda Paul R. Krugman ve Maurice Obstfeld tarafından yazılmış “International Economics: Theory and Policy” ve Halil Seyidoğlu tarafından yazılmış “Uluslararası İktisat: Teori, Politika ve Uygulama” isimli ders kitabları temel alınmıştır. Ders: Uluslararası İktisat ve Dış Ticaret Politikası

2 İçindekiler Giriş Varlık teoremi Nitelikli işgücü teoremi Teknoloji açığı teoremi Ürün dönemleri teoremi Tercihlerde benzerlik teoremi Ölçek ekonomileri teoremi Monopollü rekabet teoremi Taşıma giderleri ve dış ticaret teorisi Çevre standartları ve uluslararası ticaret teorisi Porterin uluslararası rekabet üstünlüğü teorisi Modern bakış Kaynaklar Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

3 Giriş Önceki bölümlerde, çeşitli ekonomistlerin ülkeler arasındaki dış ticaretin neden yapıldığını açıklamaya yönelik fikirlerini gördük. Klasik ekonomist Adam Smith’ten, E. Heckscher ve B. Ohlin’e kadar uzanan zincir içinde yapılan açıklamalara, özellikle faktör oranları teorisinin W. Leontief tarafından test edilmesi sonucu ortaya çıkan çelişkili durumdan sonra, 1960’lı yıllardan sonra yeni görüşler eklenmiştir. 1. Varlık teoremi 2. Nitelikli işgücü teoremi 3. Teknoloji açığı teoremi 4. Ürün dönemleri teoremi 5. Tercihlerde benzerlik teoremi 6. Ölçek ekonomileri teoremi 7. Monopolcü rekabet teoremi Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

4 Varlık teoremi Irving Kravis tarafından ortaya atılan varlık (availability) modeline göre dış ticaretin sebebi, bir malın bir ekonomide bulunmamasıdır. Ülkeler, kendilerinin üretemedikleri veya çok pahalıya ürettikleri malları dış ticaret yoluyla elde edeceklerdir. Ekonomiler arasında üretimin çeşitli olmasının sebepleri ise, ülkeler arasında doğal kaynak zenginliğinin farklı olması, teknolojide meydana gelen yenilikler ile geçici olarak tekel yaratan ürün farklılaştırmalarıdır. Bir ülkenin ithalatı, o ülkede arzın esnek olmadığını ve yetersiz olduğunu gösterir. Buna karşılık ihracat , ülke üretiminin fazla olduğuna işarettir. Dolayısıyla, ülke ihracat sanayileri, ekonominin diğer sektörlerine göre daha üstün teknoloji kullanır ve bu sektörde teknolojik gelişme daha fazla olur. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

5 Nitelikli işgücü teoremi
Belirli türdeki mesleki veya nitelikli işgücü bakımından zengin ülkeler, üretimi büyük ölçüde bu faktörlere bağlı olan mallarda uzmanlaşırlar. Öte yandan niteliksiz emeğe bol olarak sahip bulunan ülkeler ise, yoğun biçimde niteliksiz emeği içeren malların üretiminde üstünlüğe sahiptir. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

6 Teknoloji açığı teoremi
M. V. Posner tarafından 1961 yılında ileri sürülmüştür. Sanayileşmiş ülkeler arasındaki ticaretin büyük bir bölümü yeni mal ve üretim süreçlerine dayalıdır. Bunlar çoğunluğu ileri sanayileşmiş ülkelerde kurulu bulunan yenilikçi firmalar tarafından geliştirilir. Yenilikler, patent ve fikri mülkiyet hakları yasaları ile korunur. Yeniliği ilk kez bulan firma onun monopolcüsü olur. Bu hipoteze göre, yeni bir mal veya üretim süreci bulan sanayileşmiş ülkeler, bu malların ilk ihracatçıları olurlar. Ancak zamanla teknoloji taklit yoluyla, ya da zamanla serbest bir mal durumuna gelerek öteki ülkelerin ellerine geçtikten sonra, o ülkeler emeğin ucuzluğu veya doğal kaynak üstünlükleri nedeniyle söz konusu malı ilk icat eden ülkelerden daha ucuza üretirler. Böylece adı geçen mal, daha az gelişmiş durumdaki bu ülkeler tarafından ihraç olunmaya başlar. Malı ilk icat edenler bu ülkelerle rekabet edemedikleri için onu şimdi dışarıdan ithal ederler. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

7 Ürün dönemleri teoremi
R. Vernon tarafından 1966 yılında geliştirilmiştir. Bu hipotez, teknoloji açığı hipotezinin genelleştirilmiş ve geliştirilmiş şeklidir. Buna göre, teknolojik yenilikler ve yeni malların geliştirilmesi ileri sanayileşmiş ülkelerde oluşur. Bu durum yüksek derecede eğitilmiş işgücünün ve AR GE ye yapılan yüksek yatırımın bir sonucudur. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

8 Ürün dönemleri teoremi
Zaman Miktar O Grafik 5: Ürün Dönemi Aşamaları Aşama I Aşama II Aşama III Aşama IV Aşama V İthalat İhracat Tüketim Üretim Yenilikçi Ülke Taklitçi Bu hipoteze göre 1. aşamada yeni malın üretimi ufak çaptadır ve iç piyasaya yöneliktir. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

9 Ürün dönemleri teoremi
Zaman Miktar O Grafik 5: Ürün Dönemi Aşamaları Aşama I Aşama II Aşama III Aşama IV Aşama V İthalat İhracat Tüketim Üretim Yenilikçi Ülke Taklitçi 2. aşamada ürün hemen hemen tam olarak olgunlaşmıştır. Satışlar önce iç piyasaya yöneliktir sonra ihracata başlanır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

10 Ürün dönemleri teoremi
Zaman Miktar O Grafik 5: Ürün Dönemi Aşamaları Aşama I Aşama II Aşama III Aşama IV Aşama V İthalat İhracat Tüketim Üretim Yenilikçi Ülke Taklitçi 3. aşamada üretim teknolojisi standartlaşır. Yenilikçi firma içte ve dışta teknoloji lisansı vermeyi karlı bulmaya başlar. Standart üretimin maliyetini düşürmek için üretim öteki ülkelere kaydırılır. Bu aşamada yenilikçi ülke hala bir miktar mal üretir. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

11 Ürün dönemleri teoremi
Zaman Miktar O Grafik 5: Ürün Dönemi Aşamaları Aşama I Aşama II Aşama III Aşama IV Aşama V İthalat İhracat Tüketim Üretim Yenilikçi Ülke Taklitçi 4. aşamada malın lisansını alan düşük maliyetli yeni üreticilerin ihracat piyasalarını ele geçirmeleri ile yenilikçi ülkenin ihracat hızı kesilir. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

12 Ürün dönemleri teoremi
Zaman Miktar O Grafik 5: Ürün Dönemi Aşamaları Aşama I Aşama II Aşama III Aşama IV Aşama V İthalat İhracat Tüketim Üretim Yenilikçi Ülke Taklitçi Yenilikçi ülkenin iç piyasası yerli üretim yerine ithalatla karşılanmaya başlanınca 5. aşamaya geçilmiş olur. Artık teknoloji dünya ülkelerinde tümüyle yayılmış ve üretimi sınırlandıran lisanslar sona ermiştir. Yerli endüstri iç ve dış piyasaları kaybettikçe yurtiçi üretim hızla düşer. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

13 Ürün dönemleri teoremi
Zaman Miktar O Grafik 5: Ürün Dönemi Aşamaları Aşama I Aşama II Aşama III Aşama IV Aşama V İthalat İhracat Tüketim Üretim Yenilikçi Ülke Taklitçi Nihayet yenilikçi ülke kendi iç piyasasında da tamamen devre dışı bırakılınca ürün dönemleri tamamlanmış olur. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

14 Tercihlerde benzerlik teoremi
İsveçlıi ekonomist Staffan Linder tarafından öne sürülmüştür. Staffan Burenstam Linder (1961), “Ticaret ve transformasyon üzerine esse” ( “An essay on trade and transformation”) Talep ticaretin önemli sebebidir. İç talep ülke üretiminde mal çeşitliklerini belirliyor. Bu çeşitlikler benzer taleble çeşitli ülkelerde satıla bilir. Talep gelir düzeyine bağlıdır. Benzer ülkeler arasında daha fazla ticaret olmaktadır. Bu teorem homojen olmayan sanayi ürünleri ticaretini konu alır. Bu malların ticareti üretim maliyetlerinden çok, ülkeler arasındaki zevk ve tercihlerin benzerliğine yani talep koşullarına bağlıdır. Zevk ve tercihleri belirleyen temel etken de göreceli gelir düzeyleridir. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

15 Ölçek ekonomileri teoremi
İçsel ölçek ekonomileri: Firmanın üretimi arttıkça, her çıktı biriminin ortalama maliyeti düşmektedir. Dışsal ölçek ekonomileri: Firmanın sektördeki üretim payı arttıkça, her çıktı biriminin ortalama maliyeti de düşmektedir. Firmaların büyük çoğunluğu fikirleri ve işçileri kendi aralarında mübadele etmektedirler(e.g. Silikon Vadisi). Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

16 Ölçek ekonomileri teoremi
Ölçek ekonomileri için içsel ve dışsal tasarrufların olması ülkelerin bu tür endüstrilerde uzmanlaşmaları için daha güçlü bir teşvik sağlar. Ülke, iç piyasada tüketicilerin satın alacakları çok sayıdaki maldan az miktarda üretmek yerine, ölçek ekonomilerine sahip birkaç endüstri üzerinde uzmanlaşmaya gider ve ihtiyacı olan diğer malları dışarıdan ithal eder. Böylece ölçek ekonomileri maliyetleri düşürerek, üretim ve zevkler yönünden birbirine benzer ülkeler arasında bile karlı dış ticaret yapma imkanı sağlar. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

17 Monopollü rekabet teoremi
Günümüzde ticaret homojen değil farklılaştırılmış malların alım satımını kapsar. Oysa faktör donatımı teorisi malların homojen olduğunu kabul eder. Homojenlik varsayımı tam rekabet varsayımının bir sonucudur. Bu durumda ülkenin aynı malı hem ihraç hem de ithal etmesi mümkün değildir. Ancak gerçek hayatta özellikle sanayi mallarının büyük çoğunluğu homojen değildir. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

18 Monopollü rekabet teoremi
Dünya ticareti geleneksel anlamda endüstriler arası ticaret biçiminde düşünülmesine rağmen, günümüzde asıl endüstri içi ticaret ağırlık taşımaktadır. Endüstri içi ticaret iki yönlü ticaret olarak da bilinir. Monopollü rekabet teoremi, sanayi malları üzerindeki iki yönlü ticaret olayını ölçek ekonomileri ile açıklar. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

19 Monopollü rekabet teoremi
Buna göre sanayi kesiminde firmalar çoğunlukla ölçeğe göre artan verim koşullarına çalışırlar. Bunun doğal sonucu monopollü rekabet piyasalarının ortaya çıkmasıdır. Sanayi kesiminde az çok birbirinden farklılaştırılmış mallar üreten çok sayıda firma bulunması bunun göstergesidir. Ölçek ekonomilerinden yararlanma düşüncesi her firma veya üretim tesisini çok sayıda farklı tür veya tipte mal üretmek yerine yalnız bir ya da birkaç tür üzerinde üretim yapmaya zorlar. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

20 Monopollü rekabet teoremi
Üretim az sayıdaki tür veya stil üzerinde toplanınca uzmanlaşmaya gidilir, daha etkin makineler kullanılır ve ölçek ekonomilerinden yararlanılır. Böylece ülke söz konusu türün ihracatçısı durumuna gelirken diğer tipleri de dışarıdan ithal eder. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

21 Monopollü rekabet teoremi
H-O teoremi uluslar arası ticareti karşılaştırmalı üstünlüklere, ya da faktör donatımındaki farklılıklara dayandırır. Oysa Monopolcü Rekabet hipotezinde, endüstri içi ticaret mal faklılaştırması ve ölçek ekonomileri ile açıklanmaktadır. Buna göre, ülkeler arasındaki faktör donatımları ne derece farklı ise, karşılaştırmalı üstünlüklere bağlı endüstriler arası ticaret de o derece büyük olur. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

22 Monopollü rekabet teoremi
Bu ise faktör donatımı teorisi ya da karşılaştırmalı üstünlüklerin daha çok sanayileşmiş ülkelerle az gelişmiş ülkeler arasındaki ticareti açıklamakta başarılı olacağı anlamına gelir. Tersine, monopolcü rekabet hipotezi de aynı faktör donatımına sahip sanayileşmiş ülkelerin kendi aralarında yoğun olarak gerçekleştirdikleri iki yönlü ticareti açıklamada kullanılabilecek bir teoridir. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

23 Taşıma giderleri ve dış ticaret teorisi
Taşıma giderlerinin analize katılması durumunda dış ticaretin yapılabilmesi ticaret öncesi iki ülke arasındaki fiyat farkının taşıma masraflarından büyük olmasına bağlıdır. Bu koşula uyan mallara ticari mallar, uymayanlara da ticaret dışı mallar denir. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

24 Taşıma giderleri ve dış ticaret teorisi
Taşıma masrafları ticaretin hacmini etkiler Kuruluş yerlerinin seçiminde etkili olur Kaynağa yönelimli Piyasaya yönelimli Serbest endüstriler. Sınır ticaretinin nedeni de taşıma masraflarıdır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

25 Çevre standartları ve uluslararası ticaret teorisi
Çevre standartları kirlilik yapan sanayilerin az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelere kaydırılması ile sonuçlanmıştır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

26 Porterin uluslararası rekabet üstünlüğü teorisi
Harvard Business School, 1990 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

27 ULUSLARARASI REKABET ÜSTÜNLÜĞÜ (10 ülkede 100 sektörün araştırılması)
Portere göre ülkenin her hangi bir sektörünün uluslararası rekabet üstünlüğü o sektörün innovasyon ve yenilenme potensiyeline bağlıdır. Bu isə aşağıdaki faktörlere dayanır: (buraya hükümet ve şans da eklenmektedir) Faktör şartları Talep şartları Firma stratejileri, yapı ve rekabet Dış ve ilgili sektörler Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

28 I. ULUSLARARASI REKABET ÜSTÜNLÜĞÜNÜN BELİRLEYİCİLERİ
(Porter, 1990) Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

29 II. ULUSLARARASI REKABET ÜSTÜNLÜĞÜNÜN BELİRLEYİCİLERİ
(Porter, 1990) Şans Hökumət Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

30 FAKTOR ŞARTLARI Temel faktörler Kazanılmış faktörler Ülke kaynakları
(bol emek kaynakları, doğal kaynaklar, iklim ve arazi özellikleri) Eğitim ve innovasyona yatırımların sonucu (emek kesimlerinin uzmanlığı, teknolojik altyapı) Temel faktörler ilkin üretimi, fakat kazanılmış faktörler rekabet üstünlüğünü temin etmektedir. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

31 Bu piyasada tüm grup firmaların rekabet üstünlüğünü artırır.
TALEP ŞARTLARI Ev-piyasa alıcılarının gelişim düzeyi firmaları mevcut mal ve teknolojilerini geliştirmeğe zorlamaktadır. Bu piyasada tüm grup firmaların rekabet üstünlüğünü artırır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

32 İLGİLİ VE YARDIMCI SEKTÖRLER
Firmalar uluslararası rekabet üstünlüklü sektörlerde izolasyonda olmamaktadırlar. Yardımcı sektörler coğrafi alanda ekonomik faaliyetin “küme”lerini oluşturmaktadır. Her sektör kümedeki diğer her bir sektörün rekabet üstünlüğünü güçlendirir. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

33 FİRMA STRATEJİSİ, YAPI VE REKABET
Yüksək vasıflı menejerler önemli şarttır. Çünkü firma stratejileri firmanın rekabet üstünlüğünde baçlıca faktörlerdendir. Yerel sektörün yapısı ve rekabet özelliği onun uluslararası rekabet üstünlüğünün güçlenmesine etki yapmaktadır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

34 Modern bakış Bu gün milli ekonomi ticaret piyasaları aracılığıyla diğer ülkelerle derin entegrasyon yoluna girmiştir. Bu gün hiç bir tek, periferik ticaret sektörü yoktur. Ticaret sektörleri milli ekonominin diğer sektörlerile sıkı entegrasyon içerisindedir. Pazarlar artık milli değil, küreseldir. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

35 Modern bakış Paul Krugman
Krugman modern dış ticaret teorisinin liderlerindendir. Aynı zamanda o bu alanın liberal kanadında liderdir. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

36 Kaynaklar P. Krugman and M. Obstfeld, International Economics: Theory and Policy, Seventh Edition Pearson – Addison Weasley. James Gerber, International Economics, Third Edition, Pearson Education , 2005. H. Seyidoğlu, Uluslararası İktisat: Teori, Politika ve Uygulama, XV. Baskı, İstanbul, 2003. R. Karluk, Uluslararası Ekonomi: Teori ve Politika, IX. Baskı, İstanbul, 2009. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.