TAŞ RESTORASYONU.

... konulu sunumlar: "TAŞ RESTORASYONU."— Sunum transkripti:

1 TAŞ RESTORASYONU

2 Taşlar (kayaçlar) bir veya birkaç mineralin bir araya gelmesiyle oluşan mineral topluluklarıdır. Bir kayaç tek bir mineralden oluşacağı gibi bir kaç mineralin bir araya gelmesiyle de oluşabilir. Taş ocaklarından, homojen atmosfer etkilerine dayanıklı teknolojık özellikleri bakımından yapı işlerinde kullanmaya elverişli taşlara "doğal yapı taşları" denilmektedir. Doğal yapı taşlarının kullanım yerleri genellikle temellerde, duvarlarda, kemer ve pencere kornişlerinde, zemin, duvar ve çatı kaplamalarında, agrega yapımında ve taş yünü elde etmede kullanılır.

3

4 Yüzey Koruma ve Sağlamlaştırma
Koruma yapı malzemelerinin, çevreden gelebilecek zararlara karşı koyabilmesi için, yüzey özelliklerini artırmak amacıyla kimyasal bir maddenin emdirilmesidir. Taş bozulma oranını en aza indirmek ve doğal süreç gereği hava şartları, atmosferik kirlilik ya da uygunsuz müdahaleler nedeniyle bozulan taşları güçlendirmek için sağlamlaştırıcı ve su itici kimyasallar kullanılır. Son 20 yıl içinde birçok malzeme ve birçok yöntem denenmiş olmakla beraber henüz her taş türü için başarı sağlayan tek bir metot bulunamamıştır.Bozulma gerçekleştiğinde amaç mümkün olan oranda taşı yerinde koruyabilmektir. Bu amaçla son araştırmalar taşı sağlamlaştırma veya taşın su iticiliği sağlamak için uygun malzemelerin geliştirilmesi üzerine odaklanmıştır. Sağlamlaştırıcıların amacı zayıflamış taşları güçlendirmek ve gevşeyen molekülleri bağlayarak yüzey kayıp hızını yavaşlatmaktır. Su iticilerin amacı suyun taşın içine nüfuz etmesini önlemek veya azaltmak yoluyla taşın bozulma sürecini yavaşlatmaktır Sağlamlaştırıcılar ve su iticiler hakkındaki orta ve uzun vadeli performans bilgileri yeterli düzeyde olmadığı için uzmanlar arasında bunların kullanımıyla ilgili kesin bir görüş birliği yoktur. Önemli yapılar üzerinde geniş kapsamlı araştırma ve test yapılmadan sağlamlaştırıcı ve su iticiler uygulanması tavsiye edilmez.

5

6 Bir sağlamlaştırıcı;  Renksiz, şeffaf olmalıdır.  Boşluk yüzeylerini kaplayarak reçine köprüleri kurmalıdır.  Lekelenme ve çiçeklenme oluşturmamalıdır.  Hava kirletenlere, ultraviyole ışınlarına dirençli olmalıdır. Koruyucu, sağlamlaştırıcı ve su itici uygulamalarının gerçekleştirilmesi için gereken bazı kriterler vardır. Bunlar;  Taş türü ile uyumlu olmalıdır.  Adezyonu (yüzeye tutunması) iyi olmalıdır.  Uygulama yüzeyi muhtemel sıcaklık varyasyonlarına dayanabilecek kapasitede olmalıdır.  Uygulama taşın gözenekliliğini (porozitesini) bloke etmemeli veya taşın nem taşıma oranını azaltmamalıdır.

7  Uygulama taşın gözenekliliğini (porozitesini) değiştirerek donma-çözülme
döngüsünün zararlarına karşı savunmasız kalmasına neden olmamalıdır.  Sağlamlaştırıcı ve su itici bozulmuş taşa uygulandığında, taşı mümkün olduğunca sağlam ve taşın fiziksel özellikleriyle eşleşecek şekilde değiştirmelidir.  Uygulama taş yüzeyinde renk veya yansıma değişikliklerine neden olmamalı ve zaman içinde renk bozulmasına neden olmamalıdır.  Uygulama; tuzlar, asitler, yağmur suyu, atmosferik gazlar, kirletici ya da biyolojik organizma bozulmalarına karşı savunmalı olmalıdır.  Uygulama düşük çözücü (solvent) içeriğine sahip olmalıdır. (sağlık ve ekolojik sebepler)

8 BÜTÜNLEME Tarihi yapılarda otantiklik ve özgün malzemenin korunması esas olduğundan müdahale dereceleri dikkatle belirlenmelidir. Bozulan ve aşınan taş yüzeyler; suyun tutulmasına, donma – erime döngüsüne ve bitki oluşumlarına yol açması dolayısıyla taştaki bozulmanın ilerlemesini sağlar. Konservasyon müdahaleleri yapılmadığı zaman taş yapısındaki bozulmalar artarak zamanla taş kayıplarına sebep olmaktadır. Bu nedenle ilerleyen süreçte taş kayıplarına sebep olacak; yüzey kaybı, aşınma, parça kopması, oyuklanma gibi taş bozulmalarına; bozulmanın derinliğine ve taşın niteliğine göre uygun yöntem seçilerek, müdahalede bulunulur

9

10 Özgün malzeme ile taş bütünleme
Deprem vb. doğal afetler ya da insan tahribatına maruz kalan yapı elemanlarında parçalanma, kopma, kırılma şeklinde bozulmalar oluşabilir. Parçalanmış, kopmuş, kırılmış yapı elemanlarının tümü dikkatli bir şekilde atölyeye taşınır. Özgün yapı elemalarının yüksek oranda korunabilmesi için parçalanmış olan yapı elemanları birleştirilerek bütünlemeyapılır.

11  Parçalanmış, kopmuş, kırılmış yapı elemanları atölyede temizlenir.
 Temizlik sonrası dağınık haldeki yapı elemanlarının nasıl bir araya getirileceği planlanır.  Eksik parça olup olmadığı kontrol edilir.  Yapı elemanının büyüklüğüne bağlı olarak birleştirilecek parçalar ahşap kalıplar arasına alınarak işleme başlanır.

12  Taşıyıcı özelliği de olan büyük yapı elemanlarının paslanmaz çelik donatılar ile birleştirilmesi gerekmektedir. (taşınabilir küçük objelerde ( heykel vb.) birleşim donatısız da yapılabilir.)  Donatı adedi ve donatıların parça üzerindeki yeri belirlenir.  Matkap ile donatı delikleri/boşlukları açılır.

13  Paslanmaz donatılar açılan yuvaya yerleştirilir.
 Epoksi bazlı yapıştırıcı ile donatı taşta açılan yuvaya yerleştirilir.

14

15 Atölyede birleştirilmiş olan yapı elemanı sarsılmadan ve dikkatli bir şekilde sahaya taşınır.
Sahada gerekli olması halinde donatılı olarak özgün yerine yerleştirilerek bütünleme tamamlanır.

16 Bütünlemede Parça Ekleme
Tarihi bir taş yapıda; bezemeli bir yapı elemanındaki ( söve, silme, lento, korkuluk, ayna taşı vb. ) ya da taşıyıcı yapı elemanlarındaki (duvar örgüsünde, sütunlarında, kemerlerinde vb.) eksik bölümler özgün malzemeye parça eklenerek tümlenebilir. Bütünlemede kullanılacak yeni taşın özgün taş ile benzer mineralojik, kimyasal, fiziksel ve mekanik özellikler taşıması gerekmektedir. Bütünlemede Parça Ekleme Uygulama Aşamaları

17

18

19

20

21

22

23

24 Taş Değişimi – Taş Çürütme
Yapı taşlarının bir bölümünün eksilmesi (kısmi taş kayıpları) ya da Taş Bozulmaları modülünde anlatılan aşınma, oyuklanma ve parça kopması gibi bozulma süreçlerinin ileri bir düzeye gelerek yapıyı tehdit etmesi durumunda; taş değişimleri tercih edilebilir. Taş değişimi kararı mevcut yapı taşının bozulmuşluk durumu, tarihi, mimari değeri göz önünde bulundurularak alınması gereken önemli bir karardır. Taş değişim kararı aynı zamanda özgün malzemenin yitirtilmesi anlamına geldiği için çok yönlü ele alınarak, uzman bir işçilikle gerçekleştirilmelidir

25 Her türlü doğal taş (kireçtaşı, kumtaşı, mermer, granit vb
Her türlü doğal taş (kireçtaşı, kumtaşı, mermer, granit vb.) gerekli görülmesi durumunda yine aynı malzeme ile tümlenebilir. Ancak taş değişiminde kullanılacak yeni taş özenle seçilmelidir. Örnek olarak; kullanılacak olan yeni taşın dayanıklılık, sertlik, tuz ve don direncinin yüksek olması faydalı gibi görünse de onarım için çok yoğun ve sert bir müdahale olabilir. Onarımda kullanılacak taş cinsinin belirlenmesinde mevcut taşın yapısı ve nitelikleri iyi analiz edilmelidir. Belirlenen testler özellikle; gözeneklilik (porozite) ve su emme testleri yapılmalı, özgün taşın petrografik tanımlaması gerçekleştirilmelidir. Orijinal yapı taşının karakterizasyonu yapıldıktan sonra onarımda kullanılabilecek en benzer (ya daen uygun) taş belirlenebilir. Eğer özgün taşın çıkartıldığı ocak biliniyorsa ve ocak hala aktif ise onarım için aynı ocaktan taş çıkartılması uygun olacaktır. Taş değişimlerinde taşın sadece renginin ve görüntüsünün benzer olması yeterli değildir; mineralojik, kimyasal, fiziksel ve mekanik özellikler de uyumlu olmalıdır.

26 Taş Değişimi Uygulama Aşamaları
 Taşa değişimi ile tümlenecek olan özgün taşın minerolojik, kimyasal, fiziksel ve mekanik özellikleri belirlenir. (Laboratuvar ortamında uzmanlar tarafından)  Tümlemede kullanılacak taşın türü tayin edilir. (Laboratuvar ortamında uzmanlar tarafından)  Taş değişimi kararı alınan bozulmuş taş, sağlam yüzeye kadar çürütülür.

27 Sağlam yüzeye kadar açılan boşluk basınçlı havayla temizlenir.
Tercihen alkollü suyla yıkanır. Yıkanan alanın kuruması beklenir. Tümlemede kullanılacak yeni malzeme yerleştirileceği alana uygun olarak şekillendirilir. Yeni taş yerine alıştırılarak tespit edilir.  Yeni parçanın tespitinde donatı kullanılır.  Yeni taş özgün taşa belirlenen yapıştırma harcı ile monte edilir.

28 Yeniden Yapım Yeniden üretim yapılabilmesi için üretilecek elemanın malzeme, yapım tekniği, form ve biçim gibi özelliklerine ait detaylı verinin bulunması gerekmektedir. Bu veriyi yapının kendisi sağlayabilir. Örneğin bir bölümü kaybedilmiş olan yapı elemanları; korunmuş olan elemanların kalıbı alınarak yeniden üretilebilir. Yapının ya da yapı elemanının özgün durumunu gösterir çizim, fotoğraf vb. belgeler de yine yeniden üretimde kullanılabilecek verilerdir. Restitüsyon kaynaklarına bağlı olarak hazırlanmış olan restitüsyon ve restorasyon projeleri uygulamalardaki yeniden üretimleri yönlendirir.

29 Yeniden Yapım Uygulama Aşamaları

30

31

32

33

34

35

36

37 TAŞ TEMİZLEME Taşınmaz kültür varlıklarının (anıt eserler) hava kirliliği, atmosfer etkileri, trafik, kullanım şekli, kullanıcı etkisi ve malzemenin bozulma etkenleri (tuzlar, asit yağmuru vb.) ile siyah bir kabukla kaplanmış olduğu sıkça görülür. Temizlemenin amacı çözünmeyen veya az çözünen kabuk oluşumlarının, çözünebilir tuzların, çeşitli restorasyon tabakalarının, is, toz, mikro organizma, parazit bitkilerin ve kuş veya hayvan pisliklerinin uzaklaştırılmasıdır Taş yapıların yüzeyinde oluşan kirliliklerin uzaklaştırılması için çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. Kullanılan her yöntemin kendine özgü kullanım koşulları, yararları ve sakıncaları bulunmaktadır.

38 Temizleme Teknik ve Yöntemleri
Teşhis Temizlik öncesi ilk adım; taşın mevcut durumunun ve kirliliğin teşhisidir. Uygun yöntemi belirlemek için bu basamak ihmal edilmemelidir. Doğru seçim ancak malzemenin tanınması ve çevre mekanizmasının malzeme üzerinde neden olduğu değişim veya bozulmaları belirledikten sonra mümkün olabilir. Temizleme Teknik ve Yöntemleri Uygulanacak olan temizlik yöntemi; taşın türüne ve mevcut durumuna, çevresinde bulunan diğer yapı malzemelerinin durumuna, uzaklaştırılacak olan kirliliğin türüne ve miktarına bağlı olarak seçilir. Tamamen zararsız ve kesin sonuç veren bir temizlik yöntemi yoktur. Bu nedenle doğru yöntemin belirlenmesi oldukça önemlidir. Bazı durumlarda iki veya daha fazla temizlik yöntemi bir arada kullanılabilir.

39 Atomize Su ile Temizlik
Yüzeydeki çözünebilir kirlilikleri ve taş ile tam olarak bağ kurmamış kirlilikleri uzaklaştırmak için basit ve en çok kullanılan yöntemdir. Bu yöntemde su yüzeye atomize (zerrecikler halinde) püskürtülür, yıkanan yüzey küçük el fırçaları, diş fırçası vb. aletlerle fırçalanır. Atomize su püskürtme yöntemiyle temizlik

40 Kirli yüzeylerin fırçalanması

41 Kimyasal Temizlik Kimyasal temizleme yöntemleri genel olarak kontrol edilmesi zor uygulamalar olduklarından çok fazla önerilmeyen yöntemlerdir. Burada anlatabileceğimiz iki tür kimyasal yöntem vardır. Bunlar; Temizleyici Jeller ile Absorblayıcı Kil ve Kâğıt Hamurları ile yapılan uygulamalardır. Temizleyici Jeller, dik yüzeylere uygulanmak için kalınlaştırıcı eklenmiş çok zayıf bazik karışımlardır. Böylece çözelti halindeki aktif madde temizlenecek yüzeyle devamlı temas halinde ama taşın iç kısımlarına nüfus etmesi azaltılmış şekilde olur. Ph’ının 7-8 (nötr veya çok az bazik) civarında tutulması, yıpratıcı etkiyi azaltmak ve zararlı yan ürünlerin oluşmasını önlemek için gereklidir. Jelin etkinliğini arttırmak için, uygulama esnasında, üzerinin ince plastik örtü veya alüminyum folyo ile kapatılarak çözücünün buharlaşmasına engel olunması gerekir. Jel taş üzerinden alınıp, yüzey su ve gerekirse plastik fırça ile temizlendikten sonra taş suyla yıkanarak bazik kimyasal maddeler tamamıyla uzaklaştırılmalıdır. Bu yöntemi kimyasal maddelerin yıkanarak uzaklaştırmanın çok güç olduğu gözenekli taşlarda uygulamak sakıncalıdır

42 Paraloid B72 Amonyum bikarbonat Amonyum karbonat Kimyasal temizlik uygulamasında kullanılan malzemeler

43 Bir diğer yöntem de absorblayıcı kil ve kâğıt hamurları ile yapılan temizliktir.
Killer temizlenecek yüzeye yerleştirildiğinde, yapılarından dolayı etkili olarak istenmeyen kirlilikleri alırlar. Bu yöntemi tuz, yağ, mum, benzeri sorunları olan yüzeylerin temizlenmesinde kullanmak oldukça faydalıdır. Fazlaca kullanılan kâğıt hamuru özellikle çözünebilir tuzlar gibi inorganik kirliliklerin temizlenmesinde kullanılır Kimyasal temizlik sonrasında uygulama yapılan yüzeyden kimyasalın tamamen uzaklaştırılması gerekmektedir. Yüzeyde kimyasal kalıntısı kesinlikle bırakılmamalıdır.

44 Mekanik Temizlik Mekanik temizlik genel olarak iki başlık altında toplanır. Bunlardan ilki; küçük el aletleridir. Bisturi ile mekanik temizlik Bisturi örnekleri

45 Diğer mekanik temizlik yöntemi ise özellikle geniş taş yüzeylerde oldukça etkili bir temizlik
yöntemi olan kontrollü kumlamadır. Bu yöntemde özel olarak tasarlanmış kontrollü kumlama cihazı ile uygulama gerçekleştirilir. Cihazın çalışma prensibi; haznesindeki mikro cam küre, kum veya alümina gibi aşındırıcıları hortum ve özel bir başlık aracılığıyla, istenilen basınçta yüzeye püskürtmektir. Kontrollü kumlama ygulamasının özel eğitim almış kişiler tarafından gerçekleştirilmesi gerekmektedir Kontrollü kumlama uygulaması

46

47 Teknolojinin gelişimine paralel olarak geliştirilen cihazlar, yeni teknik ve yöntemler temizlik uygulamalarında kullanılmak üzere arge çalışmaları yapılmaktadır. Bu kapsamda öne çıkan tekniklerden biri lazer ışını ile temizlik diğeri de kuru buz ile temizliktir. Lazer ışını ile temizleme; özellikle küçük taşınır objelerin temizliğinde ve tablo restorasyonlarında sıklıkla kullanılmaktadır. Oldukça pahalı bir yöntem olması sebebiyle tarihi yapıların cephe temizliğinde çok tercih edilen bir yöntem değildir. Bir diğer teknik olan kuru buz yöntemi tarihi yapıların taş, tuğla, ahşap gibi farklı malzemeye sahip yüzeylerinde denenmektedir. Teknik yüzeye zarar vermeden temizliği sağlamaktadır ancak kullanılan cihazların ve ham maddenin maliyeti geniş alanlarda kullanım açısından pahalıdır.

48 Temizlik Yöntemlerinin Seçiminde Dikkat Edilecek Hususlar
Su emme değeri yüksek, gözenekli yapıya sahip olan taşlarda, aşınmış yüzeylere kuru temizlik yöntemlerinin seçilmesi ve mümkün olduğu kadar küçük el aletleri ile müdahale edilmesi uygundur. Zararlı temizlik yöntemleri;  Asit- baz kullanılarak yapılan temizleme,  Kontrolsüz kuru – yaş kumlama ile temizleme,  Tarak, tel fırça, spiral veya zımpara ile mekanik temizlik  Yüksek basınçlı su veya buharla temizleme,  Yakarak temizleme

49 KAYNAKÇA  AHUNBAY Zeynep, Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, YEM Yayınları, İstanbul, 2007.  ASHURST John, DIMES Francis, Conservation of Building and Decorative Stone, Volume 1 Butterworth-Heinemann. Volume 2 Butterworth-Heinemann.  ERSEN Ahmet, GÜLEÇ Ahmet, ALKAN Nimet, KUDDE Esra, “Konservasyon Raporu’nun Önemi, İçeriği ve Hazırlanma Adımları”, Restorasyon Konservasyon Çalışmaları, Sayı 2, İBB KUDEB, İstanbul, s.3-16, 2009.  FEILDEN Bernard, Conservation of Historic Buildings, Elsevier, Oxford, 2003.  AKSOY Pınar, “Taş İşleme Sanatı”, Kâgir Yapılarda Koruma ve Onarım Semineri Bildiri Kitabı, İBB KUDEB, İstanbul, 2009.  BRANDI Cesare, Theory of Restoration, Nardini Editore, Firenze, Italy, 2005.  HASOL Doğan, Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, YEM Yayınları, İstanbul, 2005.  SÖZEN Metin, TANYELİ Uğur, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1986.  TAYLA Hüsrev, Geleneksel Türk Mimarisinde Yapı Sistem ve Elemanları I ve II, Türkiye Anıt Çevre T.Değ.Kor.Vakfı, İstanbul, 2007.  ULUENGİN Fatin, ULUENGİN Bülent, ULUENGİN Mehmet Bengü, Osmanlı Anıt Mimarisinde Klasik Yapı Detayları, YEM Yayın, İstanbul, 2007.

50 ACUN ÖZGÜNLER, Seden. “Ahi Çelebi Camii'nde kullanılan od taşının
konservasyon çalışmaları”, İTÜ Dergisi, Cit 7, Sayı 2, 2008.  BATURAYOĞLU YÖNEY, Nilüfer; ERSEN, Ahmet; GÜLEÇ, Ahmet. Bakırköy ve Malta Taşlarının Bozulma ve Korunma Sorunları, 1. Ulusal Yapı Malzemesi Kongresi ve Sergisi Bildiriler Kitabı,İstanbul, 9-13 Ekim 2002, s  ERSEN, Ahmet. İTÜ Mimarlık Bölümü Geleneksel Yapı Malzemelerinin Bozulma ve Korunmaları Ders Notları (yayınlanmamış).  ERSEN, Ahmet. Taş korumada son 20 yıldaki gelişmeler ve yenilikler, Restorasyon ve Konservasyon Dergisi, Sayı 10, İBB KUDEB, İstanbul, 2011 (basımda).  GÜLEÇ, Ahmet. Tarihi Yapılarda Koruma: Kimyasal Sağlamlaştırıcılar ve Koruyucular, Yapı, 185, Özel Ek 1, Nisan 1997, s  TABASSO, Marisa Laurenzi. Products and Methods for the conservation of Stone: Problmes and Trends, s  TEUTONICO, Jeanne Marie. A Laboratory Manual for Architectural Conservators, ICCROM, Roma, 1988.  TORRACA, Giorgio. Porous Building Materials, ICCROM, Roma, 1982.  YOUNG, Maureen; MURRAY, M. ve CORDİNER, P. Stone consolidants and chemical treatments in Scotland. Report to Historic Scotland, 1999.  Illustrated Glossary on Stone Deterioration Patterns, ICOMOS- ISCS, 2008.

51  AKSOY, Pınar. “Taş İşleme Sanatı”, Kâgir Yapılarda Koruma ve Onarım Semineri
Bildiri Kitabı, İBB KUDEB, İstanbul, 2009.  AHUNBAY, Metin. İTÜ Mimarlık Bölümü Geleneksel Yapım Teknikleri I Ders Notları, (yayınlanmamış).  AHUNBAY, Zeynep. Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, YEM Yayınları, İstanbul, 2007.  ASHURST, John; DIMES, Francis. Conservation of Building and Decorative Stone, Volume 1 Butterworth-Heinemann. Stone, Volume 2 Butterworth-Heinemann.  BİNAN Muhittin. Tabii Taş Duvar, Teknik Üniversite Matbaası, İstanbul, 1961.  BRANDI, Cesare. Theory of Restoration, Nardini Editore, Firenze, Italy, 2005.  ERSEN, Ahmet; GÜLEÇ, Ahmet; ALKAN, Nimet; KUDDE, Esra. “Konservasyon Raporu’nun Önemi, İçeriği ve Hazırlanma Adımları”, Restorasyon Konservasyon Çalışmaları, Sayı 2, İBB KUDEB, İstanbul, s.3-16, 2009.  FEILDEN, Bernard. Conservation of Historic Buildings, Elsevier, Oxford, 2003.  HASOL, Doğan. Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, YEM Yayınları, İstanbul, 2005.  SÖZEN, Metin; TANYELİ, Uğur. Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1986.  TAYLA, Hüsrev. Geleneksel Türk Mimarisinde Yapı Sistem ve Elemanları I ve II, Türkiye Anıt Çevre T.Değ.Kor.Vakfı, İstanbul, 2007.