HARİTACILIK.

... konulu sunumlar: "HARİTACILIK."— Sunum transkripti:

1 HARİTACILIK

2 İlk Haritalar İÖ 13.yy’dan kalan ve Nübye’deki altın madenlerini gösteren bir papirüs rulosu en eski haritalardan biri sayılır. Çin’de de İÖ 1100 dolaylarında, yerölçümü için bir devlet örgütünün kurulduğu ve burada çizilen haritaları korumakla görevli memurların bulunduğu bilinmektedir. Eski Yunan’da Milletli Anaksimandros (İÖ ) o zaman bilinen dünyanın bir haritasını çizmiştir. ‘Yön bulma çizgileri’ öneren ilk insanın ise Aristoteles’in bir öğrencisi olan Dikaiarkhos (İÖ ) olduğu sanılır.

3 Avrupa ortaçağının bilim düşmanlığı döneminde, başka şeyler gibi haritacılığın da Arap kültür çevresi içinde geliştiği görülür. Haritacılık alanında verilebilecek başka erken örnekler arasında Polinezyalılar’ın deniz haritalarıyla, Meksika’da yaşamış olan Aztekler’in haritaları vardır.

4 Yeryüzünün düz, silindir ya da Platon’un ileri sürdüğü gibi küp biçiminde olduğuna ilişkin görüşler daha İÖ 4. yüzyılda aşıldı. Parmenides, Aristoteles ve özellikle Eratosthenes gibi düşünür ve matematikçiler iki yüzyıl gibi bir süre içinde insanları Dünya’nın küre biçiminde olduğuna inandırdılar. Yerkürenin yaklaşık büyüklüğünü ilk hesaplayan gene Eratosthenes oldu. Eratosthenes önce, bugünkü adı Assuan olan Syene’de, Güneş’in öğle zamanındaki yüksekliğini ölçmüş, sonra aynı işlemi, yaklaşık aynı boylam üstündeki İskenderiye’de yinelemişti. Aradaki açı farkından yola çıkarak Dünya’nın çevresinin stad (yaklaşık km) olduğunu hesapladı. Ortaçağ insanı, antik yazmalarda sözü edilmesine karşın, Dünya’nın yuvarlak olduğu düşüncesini benimseyememişti. Çünkü böyle bir durumda karşı yanda, yani kendisine göre arkada kalanların nasıl olup da baş aşağı durabildiğine bir türlü akıl erdiremiyordu. Dünya’nın yuvarlak olduğuna inanan Kristof kolomb, 1492’de Atlas Okyanusu’nu aşarak öte yana geçme yürekliliğini gösterebilen ilk insan oldu.

5 Harita Üstünde Dünya Yalına indirgenirse Dünya’yı yarıçapı 6
Harita Üstünde Dünya Yalına indirgenirse Dünya’yı yarıçapı km olan bir küre kabul edebiliriz. Ama 18. yüzyılın başından beri onun kutuplarda daha basık olduğu bilinmektedir. Bu da Ekvator’daki yarıçapının km, kutuplardakinin ise km olduğu anlamına gelir. En yeni araştırmalar Dünya’nın kendi ekseni çevresinde dönmesi nedeniyle oluşturduğu bu elipsoitte, geometrik olana göre çeşitli sapmaların ve düzensizliklerin bulunduğunu ortaya koymuştur. Yerkürenin gerçek biçimi bu nedenle geoit olarak adlandırılır

6 . Alman haritacılığı için Bessel’in 1841’de hesapladığı yerküre biçimi kabul edilmiştir. 1924’ten bu yana ise uluslararası alanda Hayfort’un önerdiği dönme elipsoit belirlenmiştir. Harita tasarım bilgisi, eğri yeryüzünü düz bir yüzey olan kağıda aktarma işiyle uğraşır. Bunun biçim bozulmaları olmadan gerçekleştirilemeyeceği çok az bilinir. Ancak Dünya’nın gerçeğe uykun küçük bir modeli olan bir küre, biçim bozulmaları içermez. Yeryüzü üstündeki herhangi bir noktanın yerini enlem ve boylam çizgileriyle belirlemek çok kolaydır. Ama hangi çizim yöntemi kullanılırsa kullanılsın, düz bir yüzey olan haritada biçim ve açı bozulmaları olur. Bu nedenle uzunlukların her yönde doğru ve gerçeğe uygun olduğu bir harita bulmak olanaksızdır. Buna karşılık alanları doğru (Mercator-sanson tasarımı), açıları doğru (Mercator haritası) ve uzunlukları bir yönde doğru (Mollweide tasarımı) olan özel haritalar vardır. Bu haritada yalnızca alanlar ya da açılar doğruysa, uzaklık ve konum alanındaki biçim bozulmaları daha belirgin bir biçimde ortaya çıkar. Yeryüzünün gerçeğe en yakın resmini elde etmek için her üçünde de belirli bir ölçüye kadar bozulmayı kabul eden, ama bunları kabul edebilir sınırlarda tutan haritalar seçilir. Bunlar (özellikle Winkel tasarımı) daha çok okulatlaslarında kullanılmaktadır.