ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

... konulu sunumlar: "ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ"— Sunum transkripti:

1 ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
2 Öğrenme teorileri EDİMSEL KOŞULLANMA (Burrhus Frederic Skinner) ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

2 ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
Nasrettin Hoca, eşeğine nasıl okuma öğretti? ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

3 Klasik koşullanma yoluyla öğrenmeyi sağlamak için, yapılan bir davranışa neden olan uyarıcının bilinmesi gerekir. Oysa insan davranışlarına neden olan uyarıcıları her zaman tahmin etmek mümkün değildir. İnsanlar çevrelerinde bulunan çeşitli nesnelerle etkileşim kurarak farklı davranışlarda bulunurlar. Edimsel koşullanma, interaksiyon içinde bir öğrenmedir. ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

4 Skinner’e göre, tepkisel ve edimsel olmak üzere iki çeşit davranış vardır. Tepkisel davranışa neden olan uyarıcı her zaman bilinirken, edimsel davranışa neden olan uyarıcı çok belirgin değildir. ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

5

6 Tepkisel davranış: Bilinen bir uyarıcı tarafından oluşturulur
Tepkisel davranış: Bilinen bir uyarıcı tarafından oluşturulur. Örneğin; etin salya meydana getirmesi. Tüm refleksler tepkisel davranışa bir örnektir Karanlıkta göz bebeğinin büyümesi bir tepkisel davranıştır. ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

7 Edimsel davranış: Bilinen bir uyarıcı tarafından oluşturulmaz; organizma tarafından ortaya konur ve sonuçları tarafından kontrol edilir. ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

8 Klasik koşullanmada önce uyaran vardır ve organizma ona tepki gösterir.
(U-T) Edimsel davranışta önce tepki yapılır sonra tepkinin doğurduğu uyarıcı gelir. (T-U) ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

9 Skinner deneyinde, edimsel davranış olarak maniveleya basmayı kullanmıştır. Aç olan hayvan, manivelaya basarak yiyeceği elde eder, yiyeceği elde eden hayvan manivelaya basma davranışını sürdürür. ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

10 Skinner box Burrhus Frederic (BF) Skinner (1904-1990
ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

11 Davranış sonucunda organizmanın hoşuna giden bir durum ortaya çıkar
Davranış sonucunda organizmanın hoşuna giden bir durum ortaya çıkar. Örneğin yeni aldığınız bir kazağı giydiğiniz zaman arkadaşlarınız “Kazağın çok güzel, sana çok yakışmış” derse, o kazağı giyme davranışınız devam eder. ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

12 Davranışın sonucunda organizmanın hoşuna gitmeyen bir durum ortaya çıkar. Yeni kazağınızı giydiğiniz gün değer verdiğiniz bir arkadaşınız size yakışmadığını söylerse, o kazağı giymek istemezsiniz. ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

13 Skinner’e göre bir davranışın sonucu, organizma için hoşa giden, olumlu bir durum yaratıyorsa, o davranışın tekrar ortaya çıkma olasılığı artar. Davranışın arkasından olumlu uyarıcı verilerek yapılan koşullamaya edimsel koşullama denir. ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

14 Bu tür koşullamada, davranışı izleyen ve organizma üzerinde hoşa gidici bir etki yaratarak, davranışın (edimin) ortaya çıkma olasılığını artıran uyarıcılara pekiştireç denir. Diğer bir deyişle pekiştirilen davranış öğrenilir. ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

15 Bir davranışın arkasından gelen ve organizma için hoşa gitmeyen bir durum yaratan uyarıcılar ise cezadır. Ceza davranışı zayıflatır ya da belli bir süre için durdurur. ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

16 Pekiştireçler olumlu ve olumsuz olmak üzere ikiye ayrılmaktadır
Pekiştireçler olumlu ve olumsuz olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Bir davranış, organizmanın hoşuna gidecek bir uyarıcının doğrudan verilmesi ile pekiştiriliyorsa, buna olumlu pekiştirme denir. Sınıfta bir soruyu doğru cevaplandıran öğrenciye yaşına göre, aferin denmesi, başının okşanması, (+) puan verilmesi, gülümsenerek onaylanması birer olumlu pekiştirmedir. ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

17 Organizma hoş olmayan bir durumdan kurtarılarak da davranış pekiştirilebilir. Bu tür pekiştirmeye olumsuz pekiştirme denir. Bir öğrenci evindeki aile kavgalarından, sorunlarından kaçmak için okula geliyorsa, okul bu öğrenci için olumsuz pekiştireçtir. Çünkü öğrenci okula gelerek kendisine acı veren sorunlardan kurtulmakta ve rahat etmektedir. rahatsız edici yüksek sesler, elektrik şoku ,ütü vs.. ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

18 Olumsuz pekiştireçe örnekler:
* Bir öğretmen her dersin başında, geçen dersteki konu ile ilgili öğrencileri sözlü yoklamaktadır. Özellikle çalışmayan öğrencileri seçip soru sormaktadır. Öğrenciler bu sıkıcı durumdan kurtulmak için her derse çalışarak gelmektedirler. * Otobüslerdeki hız kayıt ve kontrolü sağlayan cihaz 90 km hızı geçince ses çıkarmaya başlamaktadır. Aynı şekilde yeni arabalarda emniyet kemeri bağlanmadığı sürece giderek şiddeti artan bir ses sürücüyü rahatsız etmektedir. Sürücüler bu sesten kurtulmak için hız kontrolünü ve kemer bağlamayı öğrenmektedirler. * Kaba davranan, çalışmayan çocuklara nazik davranma ve çalışma davranışlarını öğretmek için onları olumsuz ortamlarda çalışma ve bulunmaya zorlamak, istenilen davranışlar yapılınca ortamdan kurtarmak olumsuz pekiştireçtir. * Sporcuların doping yapmalarını engellemek için, doping yaptığından kuşkulanılan sporcudan sürekli idrar alarak analiz etmek, sporcuyu caydıracaktır. Sigaralı, pis kokulu, aşırı disiplinli, gürültülü, azar ve söylenmenin olduğu ortamlardan kurtulmak için istenilen davranışların yapılmasını istemek… ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

19 Unutmamak gerekir ki, hem olumlu hem de olumsuz pekiştirme organizmanın hoşuna giden bir etki yaratır ve davranışın tekrar ortaya çıkma olasılığını artırır. Pekiştireçler yoluyla birey istendik ve istenmedik davranışlar öğrenebilir. Bu nedenle pekiştireçler çok dikkatli kullanılmalı ve doğru davranışlar pekiştirilmelidir. ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

20 Yapılan bir davranışın sonucunda, organizma için olumsuz bir durum yaratan uyarıcılara ceza denir. Ceza da pekiştireç gibi iki türlüdür. Birinci tip cezada davranışın arkasından olumsuz uyarıcı doğrudan doğruya verilir. Çocuğun yaptığı bir davranış nedeniyle dövülmesi, azarlanması... İkinci tür cezada ise ortamda bulunan olumlu bir uyarıcı ortamdan çekilirek, organizma için olumsuz bir durum yaratılır. Çocuktan sevgiyi esirgeme, teneffüse çıkmayı yasaklama, arkadaşlarından ayırma... ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

21 Pekiştireç davranışı güçlendirirken, ceza zayıflatır ya da belli bir süre için durdurur. Ceza davranışı kısa zamanda durdurduğu ve uygulaması kolay olduğu için öğretmenler ve ebeveynler tarafından sıkça kullanılmaktadır. ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

22 Ceza, istenmedik davranışların bastırılmasında etkili olabilir
Ceza, istenmedik davranışların bastırılmasında etkili olabilir. Ancak davranış değişikliğine neden olmaz. Diğer bir deyişle istenmedik bir davranışı istendik yönde değiştirmez. Cezanın diğer bir olumsuz yönü ise saldırgan davranışlara neden olmasıdır.                   ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

23 Olumsuz pekiştirme ile ceza, çoğu zaman karıştırılmakta birinin yerine kullanılmaktadır. Oysa, olumsuz pekiştirmede, olumsuz pekiştireçler ortamdan çıkartılırken, cezada olumsuz pekiştireçler ortama konur. Olumsuz pekiştirmede, davranışın tekrar edilme olasılığı artarken, ceza, davranışı durdurur. ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

24 Premack ilkesi: Büyükannenin Kuralları
Çok sık görülen (tercih edilen) davranış pekiştireç olarak kullanılarak, az gösterilen (tercih edilmeyen) davranış ortaya çıkarılmaya çalışılır. Örneğin, sebze yemeğini sevmeyen, ancak tatlıyı çok seven bir çocuğa, sebze yedirmek için “Sebze yemeğini bitirdikten sonra, tatlı yiyebilirsin” denebilir. “Şu kadar yazı yazarsanız, teneffüse çıkabilirsiniz” şeklinde okulda da çok kullanılır. ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ