OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU

... konulu sunumlar: "OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU"— Sunum transkripti:

1 OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU
ANTALYA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ

2

3 Otizm, belirtileri yaşamın ilk yıllarında ortaya çıkan, yaşam boyu devam eden,
sosyal etkileşim iletişim alanında belirgin gecikme-sapmalar sınırlı ilgi alanları ve tekrarlayıcı davranışlar ile kendini gösteren karmaşık gelişimsel bir bozukluktur.

4 Otizmin Nedenleri Otizm nedeni henüz tam olarak belirlenememiş bir bozukluktur. Diğer pek çok bozuklukta olduğu gibi otizmin de tek bir nedeni yoktur, birçok faktörün bir araya gelmesiyle oluştuğu düşünülmektedir. Otizmli bireylerde beynin çalışma şekli farklıdır. Merkezi sinir sisteminde bir anormallik olduğu ve beyinde hücreler arasında mesaj taşıyan kimyasal ileticilerde eksiklik ya da fazlalık olduğu düşünülmektedir. Bunun yanı sıra genetik de otizmde önemli bir faktördür. Kardeş ve ikiz çalışmaları otizmde genetiğin rolünü doğrulamaktadır.

5 Otistik bozukluğun tüm ırklarda, etnik gruplarda ya da sosyal statüsü farklı gruplarda görülebileceği, ailenin gelir durumu, yaşam biçimi ve eğitim düzeyi ile otistik bozukluk arasında bir bağ olmadığı vurgulanmaktadır. Otizm tanısı alan çocukların çoğunda değişik derecelerde öğrenme güçlüğü ve zeka geriliği de görülebilir.

6 Otizmli çocukların sorun yaşadığı üç temel alanı şu şekilde sıralayabiliriz: • Çocuklar kişilerarası iletişimde sorun yaşarlar. • Çocukların sosyal ilişkileri ve sosyal gelişimi diğer çocuklardan farklıdır. • Çocuğun ilgi alanları, faaliyetleri kısıtlı ve yineleyicidir.

7 OTİZM TANISI ALMIŞ ÇOCUKLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ
Bazı şeyleri tekrar tekrar söyleyebilirler. Eşyalarını paylaşmak ya da sizinle oynamak istemeyebilirler. Sizi duymuyormuş gibi davranabilirler. Vücutlarını farklı görünecek şekilde ve tekrar tekrar hareket ettirebilirler.(öne arkaya sallanma; ellerini kollarını sallama gibi) Sizin nasıl hissettiğinizi anlamayabilirler. Küçük bile olsa değişimler huzursuz olmalarına neden olabilir. Herkes bazı şeylerde iyidir (güçlü yanlar) ve bazı şeylerde daha iyi olmayabilir. (zayıf yanlar)

8 OTİZM TANISI ALMIŞ ÇOCUKLARIN GELİŞİMSEL ÖZELLİKLERİ
Aşağıdaki belirtilerden sadece biri otizmi işaret etmez. Çocuk genelde aşağıdaki kategorilere dağılmış şekildeki belirtileri gösterirler. Davranışlar Açıklanamayan öfke nöbetleri. Alışılmadık ilgileri ve bağlanmalarının olması. Alışılmadık hareketler. (kanat çırpar gibi kolları hareket ettirme, sallanma) Değişimle başa çıkmada zorlanma.

9 Duyular Her gün duyduğu bazı seslerden ürkme. Sınırlı çeşitte yiyecek yeme. Ayakucunda yürüme.

10 İletişim 1 yaş itibariyle ismiyle seslenildiğinde tepki vermeme. 1 yaş itibariyle eliyle bir şeyleri işaret etmeme, göstermeme ya da el sallamama. Daha önceden kullandığı kelimeleri artık kullanmama. 18. Ayda konuşma kaybı. 2 yaş itibariyle spontan cümleler kurmama. Seçici duyma. (Bazı belirli seslere tepki verme ama insan sesini yok sayma)

11 Sosyal Beceriler Kendisine konuşulduğunda yüzünü yana çevirmesi. Gülümsemeye gülümsemeyle karşılık vermeme. Başka çocuklara olan ilgi eksikliği. Sıklıkla kendi dünyasında gibi görünme. Basit yönergeleri takip edememe. (Ayakkabılarını ver gibi)

12 Oyun Kendi başına oynamayı tercih etme. Çok kısıtlı sosyal oyun. Belli oyuncaklarla kısıtlı oyun. Nesnelerle alışılmadık biçimlerde oynama eğilimi. (sürekli döndürme ya da dizme şeklinde)

13 NORMAL GELİŞİM GÖSTEREN ÇOCUKLARIN ÖZELLİKLERİ
15. Ay Normal Gelişim Özellikleri Birileri kendisine konuştuğunda göz teması kurar. Kucağa alınacağını fark edip kendisini kaldıracak kişiye doğru uzanır. Bir nesneye ya da harekete yönelip yanındaki kişiyle ortak dikkat gösterir(Kendisine işaret edilen nesne ya da harekete aynı anda bakar, dikkatini yöneltir, gülerek, kıpırdayarak, parmağını uzatarak tepkisini belli eder) Sosyal taklit becerisini gösterir, kendisine gülümseyen bir kişiye gülümseyerek karşılık verir. Eliyle ‘baş baş’ yapar. Adı söylendiğinde tutarlı bir şekilde tepki verir, adını söyleyene bakar ya da ses çıkarır. Anne, baba der. (ane, ani, baba, şeklinde)

14 18. Ay Normal Gelişim Özellikleri
Vücut bölümlerini gösterebilir. Bazı kelimeleri anlamlı bir şekilde kullanır. “Mış” gibi oynar, yapabilir. (örneğin oyuncak bir bebeği besler, sever gibi yapar) Bir insan kendisine yöneldiğinde o insana tepki verir.

15 24. Ay Normal Gelişim Özellikleri
İki-üç kelimeli cümleler kurar. Evde yapılan şeyleri taklit eder. (örneğin, toz alır, yer süpürür, araba sürer gibi yapar)

16 Otistik çocukta Klinik Özellikler
0-3 YAŞ Bu dönemde otizm tanısı almış çocukların fiziksel gelişimleri yaygın uyku ve beslenme problemlerine rağmen yaşıtlarından farklı değildir, hemen hepsi sağlıklı bebeklerdir. Fiziksel olarak birçok beceriyi olağan yaşlarında kazanmaya hazırdırlar; ancak bazı otizm tanısı almış bebeklerin çevrelerine karşı ilgisizlikleri nedeniyle daha geç yaşlarda oturdukları ve yürüdükleri gözlenmektedir.

17 Otizm tanısı almış bir bebek, bu yaş grubundayken fazla göz teması kurmaz; gülümseme ve seslenmelere pek yanıt vermez. Kucağa alınınca mutlu olmaz. Dil becerileri açısından değerlendirildiğinde, otizmli olmayan bir bebekten 6 aylıkken beklenilen agulama ve 9 aylıkken beklenen hecelemeler, otizmli bir bebekte gözlenmez. 1 yaşındayken beklenilen anlamlı kelimeler de otizmli bebeklerde görülmemektedir.

18 2 yaşındaki çocuklardan beklenilen iki kelimelik cümle kurma, verilen komutları anlama, yaşa uygun kelime dağarcığına sahip olma gibi yeteneklerin bu yaştaki otizmli bir çocukta henüz gelişmediği söylenebilir.

19 Bir yaş civarı ve sonrasında normal gelişim gösteren çocuklardan anne babalarının dönüşünü fark etmeleri ve coşkuyla karşılamaları veya küskünlüklerini ifade etmeleri beklenir. Ancak otizmli çocukların ayrılıklara ve kavuşmalara belirgin tepki vermedikleri söylenebilir.

20 Çocuk 2-3 yaşına geldiğinde aileler genellikle konuşma gecikmesi sebebiyle hekime başvurmaktadır. Çocuğun mevcut becerilerinde gerileme olduğu durumlarda, bu gerileme sebebiyle de hekime başvuru söz konusudur.

21 2-3 yaşlardaki otizmli çocuklarda baş-baş yapma, el sallama gibi basit selamlaşmanın hareketlerinin kazandırılması aileye zorluk yaratabilmektedir (Akçakın, 2008). Bu yaşlardaki otizme eğilimli çocuklarda taklit yeteneklerinin zayıf olduğu, yalnızlığı tercih ettikleri, başkalarına bakmadıkları, sosyal gülümsemelerinin olmadığı ve yüz ifadelerinin kısıtlı olduğu bildirilmiştir.

22 3 yaşından beklenilen karşılıklı oyun kurma ve yürütebilme becerileri otizmli çocuklarda gelişmemiştir. Bu yaşlar, otizmli bir çocukta parmak ucunda yürüme, dönme, el ve kol çırpma, sallanma gibi hareketlerin yoğun olarak başladığı yaşlardır. Araba plakaları, gazetedeki logolar gibi işlevsel olmayan nesnelere ilgileri fazladır.

23 Üç yaş öncesi dönemde çocuğunuz, akranlarından farklı olarak,
Birileri kendisine konuşurken göz teması kurmuyorsa, Adı söylendiğinde tutarlı bir tepki vermiyorsa, Baş baş yapmıyorsa ve el sallamıyorsa, Televizyona ve müzik dinlemeye aşırı düşkünse, Bir şeyi başka birisine göstermek için işaret etmiyorsa, “Al”, “ver” gibi basit komutları yerine getirmiyorsa, Yanına gittiğinizde sizi karşılamıyorsa, Oyun oynuyormuş gibi görünmüyorsa, Eşyalarını paylaşmak istemiyorsa Çocuk ruh sağlığı ve hastalıkları kliniğine başvurmanızda yarar vardır.

24 Okul öncesi dönem (4-5 yaş)
Bu yaştaki otizmli çocuklar iletişimde jest ve mimiklerini kısıtlı olarak kullanırlar ve genelde akranlarıyla iletişim sürdürmede sıkıntılar yaşarlar. Genel olarak ailelerini tanımıyormuş gibi görünebilirler ve onlarla fiziksel temasa girmekten kaçınabilirler. Karşı tarafın ne hissettiğini ya da karmaşık duyguları tanımlama becerileri pek fazla gelişmemiştir. Fiziksel gelişimleri normaldir, sağlıklı çocuklardır. Kâğıt kesme, ipe boncuk dizme gibi ince motor becerileri gerektiren faaliyetlerde zayıf olabilseler de genel olarak motor becerilerde iyidirler. Aynı zamanda birçok otizmli çocuk mekanik, takmalı sökmeli oyuncakları kolaylıkla takıp sökebilir. Bu dönemde motor hareketler devam eder.

25 Dil gelişimi açısından değerlendirildiğinde, konuşmaya başlamalarının çok farklı yaşlarda gerçekleştiği söylenebilir. Ancak bu çocuklar ilk kelimelerini genellikle 5 yaş civarında söylerler. Bazı otizmli çocukların konuşmaya yaşıtlarıyla aynı zamanda başladıkları, ancak daha sonra bildikleri kelimeleri kullanmadıkları gözlenmiştir. Kısa cümleler, tekrarlayıcı konuşmalar, söyleneni tekrar etme (ekolali) ve monoton ses tonu vardır. Konuşmayan çocuklarda ise garip sesler çıkarma söz konusudur. Bu dönemde seslere karşı değişik tepkiler görülebilmektedir.

26 Birçok anne baba çocukların seslere hiç bir tepki vermemesi sonucunda işitme problemi endişesi ile doktora gider. Yapılan testler çocukların işitmelerinde organik olarak bir sorunun olmadığını göstermektedir. Gerçekten de bazen seslere hiç tepki vermedikleri, bazen en ufak seslere aşırı tepki gösterdikleri, bazı seslere de çok duyarlı oldukları gözlenmektedir.

27 Okul çağı Otizmli çocuklarda okul döneminde sorunlarla karşılaşılabilmektedir. Özellikle değişime dirençli oldukları için, yeni bir ortamda bulunmak zor gelebilmektedir. Bunun için bu dönemde daha fazla sosyal becerinin kazanılması gerekmektedir (Mukaddes, 2008). Otizmli çocuklar genel olarak arkadaşlık kurmak isterler; fakat yaklaşımlarındaki beceriksizlik, uygunsuzluk ve diğer kişilerin ilgilerini umursamazlık arkadaşlık geliştirmelerine engel olabilmektedir.

28 Bunların yanı sıra dikkat edilmesi gereken bir konu ise sosyal becerilerin her zaman yaşla birlikte artmadığı yönündedir. Yapılan pek çok araştırma, yaşla birlikte sosyal becerilerin arttığını gösterse de bazı durumlarda sosyal becerilerde gerileme olabileceği veya gerileme sonrasında tekrar o becerilerin kazanılabileceği de söylenebilir. İletişim ve öz bakım becerileri ise yaşla birlikte artmaktadır.

29 Görülme Sıklığı Erkeklerde kızlardan daha sık olarak gözlenir.
Erkek çocuklarda kız çocuklarına oranla 3-5 kat daha fazladır.

30 Erken Tanı ve Önemi Ülkemizde otizm tanısı koyabilecek uzmanlar çocuk ve ergen psikiyatri uzmanları ve çocuk nörologlarıdır. Otizmli çocukların dış görünümleri diğer çocuklardan farklı değildir; ancak, davranışları farklıdır. Tanı, uzmanlar tarafından çocuğun gözlenmesi, gelişim testleri yapılması ve anne- babalara çocuğun gelişimi hakkında sorular sorulmasıyla konur. Otizmin tanısı 12 aylıktan itibaren konabilir. Erken yaşta tanı konması, bir an önce eğitimin başlaması açısından önemlidir.

31 Otizmde bugün bilinen tek tedavi özel eğitimdir
Otizmde bugün bilinen tek tedavi özel eğitimdir. Özel eğitimde amaç; çocuğun ihtiyaçlarına yönelik olarak planlanmış programlarla, çocuğun gelişimsel olarak mümkün olduğunca akranları düzeyine ulaşmasını sağlamaktır. Bu çocukların erken dönemde tanınması ve uygun eğitime başlanması, hastalığın gidişatı ve ilerleyen dönemlerde karşılaşılabilecek problemlerin en aza indirgenmesi açısından çok önemlidir.

32 Otizmde erken tanı çok önemlidir
Otizmde erken tanı çok önemlidir. Bunun için en büyük görev anne babalara düşmektedir. Ebeveynlerin, çocuklarını gözlemlerken dikkatli olması çok önemlidir.

33 ANNE BABA ŞÜPHESİ ÖRNEKLER
İletişim alanı İsmi söylendiğinde tepki vermeme. Ne istediğini söyleyememe. Dil gelişiminde gecikme. Yönergeleri takip edememe. Bazen duymuyormuş gibi görünme. Bay bay yapmama. Daha önce söyleyebildiği birkaç kelimeyi söylememe.

34 Sosyal alan Sosyal amaçlı gülümsemenin olmaması. Tek başına oynamayı tercih etmesi. Zayıf göz iletişimi. Kendi dünyasında olması. Anne babayı görmezden gelmesi. Başka çocuklara ilgisinin olmaması.

35 Davranışsal alan Öfke nöbetleri. Hiperaktivite/ işbirliğine açık olmama. Oyuncaklarla nasıl oynayacağını bilmeme. Parmak ucunda yürüme. Herhangi bir nesneye aşırı bağlanma. Nesneleri sıraya dizme. Bazı ses ve durumlara aşırı tepki verme. Garip ve basmakalıp hareketler.

36 Daha fazla değerlendirmenin gerektiği acil durumlar
12. aya kadar agulamanın olmaması. 12. aya kadar jestlerin olmaması. 16. aya kadar hiçbir kelimeyi söylememesi. Dil ve sosyal alanda daha önceden var olan, herhangi bir yaşta herhangi bir becerinin yok olması.

37 Otizmli çocukların bazı güçlü yanları:
Resimleri anlamak, Tek bir şeye konsantre olabilmek, Rutinleri öğrenmek, Bazı küçük şeyleri hemen öğrenmek, İyi tanıdıkları kişilerle oynamak

38