KAMUSAL MALLAR.

... konulu sunumlar: "KAMUSAL MALLAR."— Sunum transkripti:

1 KAMUSAL MALLAR

2 Mal Kavramı Mal: üretimi için kaynak kullanılan; alternatif maliyeti olan değerdir. Örnek: ekmek, satranç takımı, vs. Hava bir mal mıdır?

3 Kamusal Mallar Mal ve Hizmetler Özel Mal ve Hizmetler
Tam Özel Mal ve Hizmetler Yarı Özel Mal ve Hizmetler Serbest Mallar Kamusal Mal ve Hizmetler Tam Kamusal Mal ve Hizmetler Yarı Kamusal Mal ve Hizmetler Erdemli / Erdemsiz Mal ve Hizmetler

4 Mal Kavramı Özel Mal: Fiyatlandırılabilen ve satın alan kişinin bireysel tüketimine mahsus olup, kendisinin izni olmadan başkalarının tüketmesinin mümkün olmadığı mal ve hizmetlerdir.

5 Tam Özel Mallar Tam Özel Mal ve Hizmetler
Faydası birimlere bölünebilir Pazarlanabilir Fiyat teşekkül eder / Kişisel talep doğar Tüketiminde rekabet söz konusudur Faydasından mahrum bırakılabilir Üretimini özel sektör gerçekleştirir Dışsal Fayda ve Dışsal Maliyet söz konusu değildir ÖRNEK: Ekmek, muz, araba

6 Yarı Özel Mallar Yarı Özel Mal ve Hizmetler
Faydası birimlere bölünebilir Pazarlanabilir Fiyat teşekkül eder / Kişisel talep doğar Tüketiminde rekabet söz konusudur Faydasından kısmen mahrum bırakılabilir Üretimini özel sektör gerçekleştirir Dışsal Fayda ve Dışsal Maliyet kısmen söz konusudur ÖRNEK: Komşu köpeğin hırsızları caydırması.

7 Kamusal Mallar Kamusal malların üretimi piyasa ekonomisine bırakılırsa? pareto optimuma (birinci en iyi varsayıma) ulaşılamaz. Kamusal mallarının varlığı? piyasa ekonomisinin başarısızlığına yol açar. kamu ekonomisini gerektirir. Özel malların varlığı (üretimi ve tüketimi teorileri) piyasa ekonomisinin temel konusunu oluşturur. Kamusal malların varlığı (üretimi ve tüketimi teorileri) kamu ekonomisinin (tahsis işlevinin) temel konusunu oluşturur.

8 Kamusal Mallar Kamu mallarına ilişkin birçok çalışma olup; ilk çalışmaları Alman, İtalyan ve İskandinavyalı kamu ekonomistler yapmışlardır. Ancak, Anglo-Sakson ekonomistler kamu mallarına ilişkin gerçek tanımlamaları yapmıştır. Kamu malı teorisi ilk olarak Samuelson (1954) tarafından ortaya konmuştur. Bu modelde kamu mallarının Tespitine ilişkin kriterler ortaya konmuş ve Optimal sunum analizi yapılmıştır. Modelde, bir çok kısıt yer alıp; bunların başında kamu mallarına olan talebin açıklanamaması yer alır.

9 Kamusal Mallar Kamu mallarına ilişkin 20. yüzyılın ortalarında yapılan tanımlamalar ve bu malların özelliklerine ilişkin tespitler (sosyal, siyasal ve teknolojik gelişmelere paralel) zamanla değişmiştir. Örnek: kapalı devre TV yayınları, deniz feneri yerine geçen teknolojik gelişmeler, vs.

10 Kamusal Mallara İlişkin Kriterler
Talebe İlişkin Kriterler: Fayda Kriteri Malın tüketimden sadece tüketen kişi mi fayda elde ediyor? Evet ise = Özel mal. Malın tüketiminden eş anlı olarak birden fazla kişi fayda elde ediyor mu? Evet ise “bağlı tüketim” = Kamusal mal. Malın tüketiminden eş anlı olarak birden fazla kişi kısmen de olsa fayda elde ediyor mu? Evet ise “pozitif dışsallık” = Kamusal mal.

11 Kamusal Mallara İlişkin Kriterler
Arza İlişkin Kriterler: Dışlanabilirlik Kriteri Yalnızca malın bedelini ödeyen mi tüketimi gerçekleştirmektedir? Hayır ise = Kamusal mal. Rekabet Kriteri Malın tüketimi ile başkalarının faydası azalıyor mu? Evet ise “rekabeti gerektirir” = Özel mal.

12 Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar
1. Kamu Malları: Kamu mallarının en önemli özelliği bu malları bedel ödemeden kullanmanın mümkün olmasıdır. 1.1. Arzın Siyasal Talepçe Düzenlenmesi: Piyasa ekonomisinde özel malların arzını düzenleyen, bireylerin bu mallara olan taleplerinin toplamıdır (Piyasa talebi). Bu durum kamusal mallar için geçerli değildir. Çünkü kamusal malların bölünmezlik ve pazarlanmazlık özellikleri bu mallara çoğu kez bireylerin tercihlerinin açıklanmasını gerekli kılmaz. Bireyler tercihlerini açıklamasalar da kamusal mal arzı yapılacaktır. Bu nedenle kamusal arz, özel malların arzından farklı olarak gerçekleşmektedir. Kamusal malların arzını siyasal talep düzenlemektedir. Siyasal talebin niteliği siyasal rejimin yapısıyla yakından ilgilidir. Demokratik bir rejimde vatandaşlar kamusal mallara olan taleplerini bazı araçlar vasıtasıyla açıklayabilirler. Örneğin, referandum tekniği ile vatandaşların kamusal tercihleri belirlenerek buna göre kamusal arz gerçekleştirilebilir. Ya da vatandaşlar milletvekillerini seçerek, kendi tercih haklarını bu kimselere devredebilirler. Ancak sonuçta kamusal malların arzına karar veren siyasal taleptir

13 Piyasanın etkin kaynak kaynak sağlayamadığı durumlar
1. Kamu Malları: 1.2. Bölünebilirlik/Bölünmezlik ya da Tüketimde Rakip Olma/Olmama Özellikleri: Kamusal malların önemli özelliklerinden birisi de “bölünmezlik” özelliğidir. Özel mallar, tamamen “bölünebilir”, yani tüketimde rakip mallardır. Bir bireyin özel mal tüketimi sadece kendisine ait olabilir ve bu maldan diğer bir bireyin tüketimi engellenebilir. Kamusal malların ise bazıları bölünebilir, bazıları kısmen bölünebilir ve bazıları da bölünemez özelliktedir. Bölünemez özellikteki kamusal malların tipik örneği savunma, adalet ve diplomasi mallarıdır. Bu tür malları esasen üretim tekniği yönünden bölmek mümkün değildir. Örneğin, her eve ayrı bir milli savunma veya diplomasi malı sunmak üretim tekniği yönünden mümkün değildir. Kamusal malların bu temel özelliği bazen bireyler arasında tam bir eşitlik hâlinde olmayabilir. Örneğin, sınır bölgelerinde oturan vatandaşların savunma hizmetlerinden daha fazla yararlanmaları söz konusu olabilmektedir. Bunun gibi, bazen kamusal mallarda belli bir kapasite sınırından sonra tüketimde rakip olma söz konusu olabilir. Mesela, kara yollarında taşıtlar arasında, plajda ise güneşten ya da açıkta gezen insanlar arasında belirli bir kapasiteden sonra tüketimde rekabet başlayabilir.

14 Piyasanın etkin kaynak kaynak sağlayamadığı durumlar
1. Kamu Malları: 1.3. Dışlanabilirlik/Dışlanamazlık ya da Tüketimden Mahrum Bırakma/Bırakamama Özellikleri: Kamusal malların bir diğer özelliği ise bu malların bir kısmında dışlama ilkesinin geçerli olması, bir kısmında ise bireylerin tüketimde dışlanamaması, bir diğer ifadeyle tüketimden mahrum bırakılamamasıdır. Savunma, diplomasi gibi mallarda bireylerin tüketimden mahrum bırakılması düşünülemez. Özel mallar ise tamamen pazarlanabilir nitelikte olduğundan bu mallardan bedel ödemeyenlerin dışlanması mümkündür.

15 Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar
1. Kamu Malları: 1.4. Kişisel ve Ortak Tüketim: Ortak ya da kollektif tüketim tek bir maldan birden fazla tüketicinin yararlanmasıdır. Örneğin, savunma, diplomasi, tiyatro ve spor gösterileri, vb. mal ve hizmetler ortak tüketime konu mallardır. Bireyler bu tür mallardan ortak olarak yararlanırlar. Bir bireyin bu tür bir malı tüketmesi diğer bireylerin fayda fonksiyonunda bir azalma doğurmaz. Özel mallarda ise ortak tüketim özelliği yoktur. Bireyler bu mallardan ayrı ayrı yararlanabilirler. Yani, özel mallarda kişisel tüketim söz konusudur.

16 Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar
1. Kamu Malları: 1.5. Dışsal Ekonomiler: Kamusal malların bir kısmı önemli ölçüde dışsallık yaratırlar. Dışsal ekonomilerin kamu ekonomisi yönünden taşıdığı önem, herhangi bir kamusal malın kamu kesimince mi yoksa özel kesimce mi sunulması gerektiğine imkan vermesidir. Gerçekten de pozitif dışsallığın söz konusu olduğu kamusal mallarda özel kesim üretici birimlerinin genellikle üretimi üstlenmemeleri, bu hizmetlerin kamu kesimince yerine getirilmesini zorunlu kılmaktadır. Öte yandan negatif dışsallığın söz konusu olduğu mallarda, özel kesim topluma, tazmin etmedikleri birtakım ek maliyetler yüklemektedirler. Bu durumda da kamu ekonomisine ihtiyaç duyulmakta ve ek sosyal maliyetin ya düzenleyici vergilerle telafisi veya söz konusu üretimin kamu kesimince üstlenilmesi gerekmektedir. Dışsallığın en klasik örnekleri eğitim ve sağlık hizmetleridir. 1.6. İçsel Ekonomiler: İşletmenin üretim ölçeğinin değişmesi sonucu elde edilen içsel ekonomiler özellikle elektrik, su, gaz üretimi ve dağıtımı, telekomünikasyon hizmetleri, demir yolu hizmetleri, televizyon yayını vb. hizmetler de oldukça yaygındır.

17 Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar
1. Kamu Malları: 1.7. Bedavacı Sorunu: Özel mallarda, mal ve hizmeti tüketmek için bedelinin ödenmesi gereklidir. Yani bedava hizmetten yararlanmak mümkün değildir. Oysa, kamusal malların bir kısmı için bedel ödeme söz konusu değildir. Vatandaşlar bedel ödemeseler de bazı kamusal mal ve hizmetlerden (örneğin, savunma hizmeti) yararlanırlar. Kamu ekonomisinde bu duruma “bedavacı sorunu” adı verilmektedir. 1.8. Talebin Zorunlu Olması: Kamu ekonomisinde vatandaşların bazı kamusal hizmetlere talepte bulunmaları zorunlu kılınmıştır. Zorunlu askerlik hizmeti, zorunlu ilkokul eğitimi, nüfus cüzdanı alınması, şoför ehliyeti alınması vb. bu konuda örnek olarak verilebilir. Özel mallarda ise tüketici ve üretici açısından tüketim ve üretim özgürlüğü esastır.

18 Malların Özellikleri Dışlanabilme - Dışlanamama Rakip – Rakip Olmama
Dışlanabilme - Dışlanamama Dışlanabilme – herhangi bir kişiyi malın tüketiminden dışlayabilmek nispeten kolaydır Dışlanamama – herhangi bir kişiyi malın tüketiminden dışlayabilmek ya çok pahalıdır ya da imkânsızdır Rakip – Rakip Olmama Rakip (Rival) – bir defa üretildiğinde ek bir kişinin malı tüketmesinin ek kaynak maliyeti pozitiftir Rakip Değil (Non-rival) – bir defa üretildiğinde başka bir kişinin malı tüketmesinin ek kaynak maliyeti sıfırdır 1st click – Excludable v Nonexcludable and all sub paragraphs 2nd click – Rival v Nonrival and all sub paragraphs 4

19 Malların Türleri DIŞLANABİLME RAKİP OLMA DURUMU EVET HAYIR ÖZEL MALLAR
DOĞAL TEKEL 1st click - “Private goods” 2nd click - “Public goods” 3rd click - “Common resources” 4th click - “Natural monopoly” ORTAK MALLAR KAMUSAL MALLAR

20 Diğer Bazı Kamusal Mallar
Temel Araştırma (Basic research) Yoksullukla Mücadele Programları (Programs to fight poverty) Trafiğin Olmadığı Paralı Olmayan Yollar (Uncongested nontoll roads) Havai Fişek Gösterisi (Fireworks display)

21 Tam Kamusal Mallar  Bir mal, aynı anda, mahrum bırakılamama ve rekabet olmaması özelliklerinden ikisine birden sahip olabilir. Bu tür hizmetler için tam kamusal mal tanımlaması yapılmaktadır. Tam kamusal malların sunulmasında ortaya çıkan en önemli konu bedavacılık sorunudur. Bedavacılık, kamu mallarının tüketiminden bedel ödemeyenlerin  mahrum bırakılamaması sonucunda ortaya çıkan bir sorundur. Bu durumda söz konusu mal ya hiç üretilemez veya optimal düzeyin altında üretilir.  Neoklasik ekonomi teorisinde yer alan görünmez el hipotezine göre her rasyonel birey kendi çıkarını maksimum kıldığı sürece tüm toplumun faydası en yüksek düzeyde olacaktır. Kamu ekonomisinde böyle bir işleyiş geçerli değildir. Birey, sadece kendi çıkarı peşinde koşar ve bedavacılık yaparsa, bundan tüm toplum ve dolayısıyla kendisi de zarar görecektir.

22 Tam Kamusal Mallar Tam Kamusal Mal ve Hizmetler
Faydası birimlere bölünemez Pazarlanamaz Fiyat teşekkül etmez / Kişisel talep doğmaz/mayabilir !!!) Tüketiminde rekabet söz konusu değildir Faydasından mahrum bırakılamaz Üretiminde piyasanın başarısızlığı söz konusudur ÖRNEK: Savunma hizmeti, adalet hizmeti

23 Tam Kamusal Malların Nitelikleri
Birlikte ve eşit tüketim esastır. Ancak, bu tüketimin herkes tarafından eşit olarak değerlendirilmesi gerekmemektedir. Örnek Güvenlik hizmetinden kuyumcu, tüccar, bankalar ve kimsesiz yaşlı bireyler bu hizmetten pozitif / suç işlemeye meyilli kişiler negatif yarar elde ederler. Source: Stiglitz, J. ( 1988) Economics of Public Sector.

24 Tam Kamusal Malların Nitelikleri
Kamusal malların sınıflandırılması mutlak ve kesin değildir. Değişen teknolojiye ve piyasa koşullarına göre değişiklik arz edebilir. Örnek Karasal TV yayınlarının, kablolu / şifreli olarak sunulmaya başlanması Source: Stiglitz, J. ( 1988) Economics of Public Sector.

25 Tam Kamusal Malların Nitelikleri
Dışlanamama kamusal mallara özgüdür. Örnek Sokak lambasının ışığından o sokaktan geçenlerin engellenememesi, Source: Stiglitz, J. ( 1988) Economics of Public Sector.

26 Tam Kamusal Malların Nitelikleri
Mal olarak tanımlanamayan (üretimi için kaynak tahsis edilmeyen/alternatif maliyet olmayan) bazı nesneler de kamusal mallarda bulunan özelliklere sahiptir. Örnek Hava , Güneş Source: Stiglitz, J. ( 1988) Economics of Public Sector.

27 Tam Kamusal Malların Nitelikleri
Fiyat mekanizmasına bağlı üretilebilen (özel mal sayılabilen)/üretilemeyen malların sadece piyasa/kamu tarafından tedariki gerekmez. Örnek Eğitim, sağlık, konut (lojman), Hayvanat Bahçesi-oyun bahçesi gibi Source: Stiglitz, J. ( 1988) Economics of Public Sector.

28 Tam Kamusal Malların Nitelikleri
Malın kamu tarafından sunulması zorunluluğu, bu malın kamu kesiminde üretilmesini gerektirmez. Örnek Belediyelerin çevre temizlik ve çöp toplama hizmetini özel sektörden satın alarak halka sunması. Source: Stiglitz, J. ( 1988) Economics of Public Sector.

29 Tam Kamusal Malların Nitelikleri
Tüketilen malın pozitif dışsallığı arttıkça, yarı kamusal ve erdemli mallara doğru geçirilir. Örnek Çeşitli aşılar, zorunlu ilköğretim, haşere ile zirai mücadele, bilimsel buluşlar, araştırma- geliştirme Source: Stiglitz, J. ( 1988) Economics of Public Sector.

30 Yarı Kamusal Mallar Yarı Kamusal Mal ve Hizmetler
Faydası birimlere bölünebilir Pazarlanabilir Fiyat teşekkül eder / Kişisel talep doğar Tüketiminde rekabet söz konusudur Faydasından kısmen mahrum bırakılabilir Üretimini özel / kamu sektör gerçekleştirir Dışsal Fayda ve Dışsal Maliyet söz konusudur ÖRNEK: Eğitim, Sağlık

31 Yarı Kamusal Mallarda Talep (pr) – Piyasa
Fiyat (p) Dpr Db Da Dpr (a+b) ppr xa xb xa+b Eğitim - Özel Sektör

32 Yarı Kamusal Mallarda Talep (pu) – Kamu
Harç (p) Dpu Db Da Dpu (a+b) ppu pb pa xa+b Eğitim – Kamu Sektörü

33 Yarı Kamusal Mallarda Talep (pr+pu)
Fiyat/Harç (p) Dpr+pu Dpu Dpu+pr (a+b) ppu+pur Dpr ppu Dpu (a+b) ppr Dpr (a+b) xa+b Özel Mal

34 Ortak Mülkiyet Kaynakları
  Tüketimden mahrum  bırakılamama durumu söz konusu olduğu halde, tüketimde rekabetin olduğu durum ortak mülkiyet kaynakları olarak  nitelendirilen özel bir duruma işaret etmektedir. Burada kimse tüketimden mahrum bırakılamaz, yani bedel ödetme mümkün değildir; ancak bir bireyin bu kaynakları kullanımı diğerlerinin faydasını azaltır. Ortak mülkiyet mallarına örnek olarak meralar, balık rezervleri gibi toplumun ortak kullanımında olan mallar verilebilir.  Burada devletin rolü, aşırı kullanımı ve faydadaki azalmayı önleyecek şekilde yasal düzenlemeler yapmaktır

35 Fiyatlandırılabilir Kamusal Mallar
Bazı mallarda tüketimden mahrum bırakma özelliği mevcut olduğu halde tüketimde rekabet olmaması söz konusudur. Tüketimden mahrum bırakmanın mümkün olduğu durumlarda bir hizmetin arzı teknik olarak özel sektöre bırakılabilir, ancak tüketimde rekabet yoksa, yani ilave bir kullanımın maliyeti sıfır ise, bu durum sosyal optimuma uygun değildir. 0 halde, sosyal optimumun sağlanması için, kapasite noktasına kadar fiyatlama yapmamak, kapasite noktasından sonra ise, kamusal fiyatlandırma teknikleri kullanmak veya kapasite artışı sağlamak gerekir.

36 Erdemli Mallar Bazı mallar yukarıdaki sınıflandırmaya göre özel mal kategorisinde olduğu halde, devlet tarafından üretilir veya finansmanı sağlanır. Devlet, bu mallar ihtiyaçlar için gerekli olduğu halde, çeşitli nedenlerle (eğitimsizlik veya yoksulluk gibi) tüketilmediği için müdahalede bulunur. Örneğin, çocuklara süt dağıtılması veya aşı kampanyaları yapılması erdemli mallar arasında sayılabilir.

37 Klüp Malları  Bazı ihtiyaçların ortak olarak sağlanması maliyetleri düşürüyor ve etkinlik yaratıyor ise, kullanıcılar bu malların arzını klüp şeklinde organize edebilirler. Kulüp malları, tüketimden mahrum bırakılma özelliğine sahip olduğu halde, belirli bir kapasite noktasına kadar tüketimde rekabet olmayan mallardır. Klüp mallarında, bir bedel ödeme klübe üye olma şeklinde gerçekleşmektedir. Aynı hizmeti talep eden bireyler bir araya gelerek bir klüp oluşturacak ve söz konusu hizmeti daha düşük maliyetler ile elde edeceklerdir. Burada önemli olan husus, kulübün  optimal büyüklüğünün ne olacağıdır. Bir diğer kamusal mal ise, gerçekte özel mal olduğu halde, özel faydası yanında topluma yayılan bir faydası da olduğu için karma mal sayılan mallardır. Çünkü, bu topluma yayılan fayda tam kamusal mal niteliğindedir, yani fiyatlandırılamaz ve tüketimde rekabet yoktur. Bu tür malların bir bölümü özel mal, bir bölümü ise kamu malı niteliğindedir. Böyle mallara yarı kamusal mallar veya karma mallar adı verilmektedir.

38 Uluslararası Kamusal Mallar
  Tam kamusal mallar gibi, tüketimde rekabet olmaması ve tüketimden mahrum  bırakılamama gibi iki kriteri de sağlamaktadır ve tam kamusal mal tanımına girmektedirler. Ancak, bunlara ilave olarak, bu mallar, faydasının yayılma alanı tek bir ülkeden çok daha büyük bir alanı kapsayan mallardır. Özellikle çevresel sorunların global nitelik kazanması ile bu sorunların giderilmesine yönelik hizmetler de uluslararası kamusal mal niteliğindedir. Çünkü, hizmetlerin faydalarının yayılma alanı birden fazla ülkeyi hatta bazı durumlarda bütün yerküreyi kapsamaktadır. Uluslararası kamu mallarına örnek olarak, uluslararası barış için gerekli hizmetler, haberleşme sistemleri, bilimsel gelişmeler ve teknoloji, salgın ve bulaşıcı hastalıkların önlenmesi için uluslararası Sağlık hizmetleri verilebilir. Bu hizmetlerin  sağlanması için gerekli olan hizmet birimi tek tek devletler değil uluslar üstü bir birim olmalıdır. Günümüzde, Dünya Sağlık Örgütü ve BM Barış Gücü gibi bazı uluslararası kuruluşlar bu rolleri üstlenmektedir.

39 Oyun Teorisi: Bedavacılık Sorunu
Temel strateji, hizmetin bedava elde edilmesi veya maliyetin ödenmesi olup, Kişilerin her biri bu stratejiyi diğerinden habersiz uygular. Hakim strateji: rasyonel birey, maksimum zararı minumum kılmaya çalışır = bedavacılık 1. KİŞİ Not: Fayda: 500 Maliyet: 800 2. KİŞİ Bedavacılık Ödeme 0 ; 0 500 fayda; -300 zarar -300 zarar ; 500 fayda 100 fayda; 100 fayda 1st click - “Private goods” 2nd click - “Public goods” 3rd click - “Common resources” 4th click - “Natural monopoly” Not: Bireysel rasyonellik ile kollektif rasyonelliğe varılmamaktadır.

40 Küresel Kamusal Mallar
Kamusal Mallar: Faydanın Yayılma Alanlarına Göre Mal ve Hizmetler Yerel Kamusal Mallar Ulusal Kamusal Mallar Küresel Kamusal Mallar

41   Kamusal Mallar: Faydanın Yayılma Alanlarına Göre Faydalar
Karşılık Gelen Zararlar Dışlanamaz Rekabet Yok Sunum Sorunları Çevre Okyanuslar   Aşırı Kullanım Havadan veya Topraktan Bulaşan Kirlenme Atmosfer Küresel Isınma Bio Çeşitlilik Türlerin Azalması Sosyal İnsan Hakları Eksik Kullanım Kötü Muamele/ Ayrımcılık Yoksulluk Suç, Yolsuzluk, Eşitsizlik Sağlık Salgın Hastalıklar

42 (ORTAK HAVUZ KAYNAKLARI)
Rakip Olunamaz Rakip Olunabilir Dışalanmaz TAM KAMUSAL MALLAR 1. Dışlama maliyetleri yüksek. 2. Doğrudan devlet tarafından ya da devletin izin verdiği özel firmalarca üretilir. 3. Kamu bütçelerince dağıtılır. 4. Zorunlu vergi gelirleriyle finanse edilir. Örnekler: Ulusal savunma YARI KAMUSAL MALLAR (ORTAK HAVUZ KAYNAKLARI) 1. Faydaları ortak, tüketimleri ayrı ayrı olabilen mallar. 2. Özel firmalarca ya da kamu kesimince üretilir. 3. Piyasalarca ya da doğrudan kamu bütçelerince dağıtılır 4. Satış gelirlerinden (kullanım ücretlerinden) ya da vergi gelirlerinden finanse edilir. Örnekler: Parklar, ortak mallar, kamu yüzme havuzları Dışalanabilir (KULÜP MALLARI) 1. Dışsallık yayan özel mallar. 2. Özel firmalarca üretilir. 3. Sübvansiyonlar ya da düzeltici vergilerle piyasalarca dağıtılır. 4. Satış gelirlerinden finanse edilir. Örnekler: Okullar, taşıma sistemleri, sağlık hizmetleri, aşılama faaliyetleri, kablolu TV, özel yüzme havuzu, golf kulübü TAM ÖZEL MALLAR 1. Dışlama maliyetleri düşük. 3. Piyasalarca dağıtılır. Örnekler: Yiyecek, ayakkabı

43 Özel Malların Etkin Sağlanması
Özel Malların Etkin Sağlanması Fiyat Adam (DfA) Eve (DfA) Piyasa (DfA+E) $11 5 1 6 $9 7 3 10 $7 9 14 $5 11 18 $3 13 22 $1 15 26

44 $ Sf DfA+E DfA DfE Piza Miktarı 1st click – Adam’s D curve
Sf 1st click – Adam’s D curve 2nd click – Eve’s D curve 3rd click – sum of Adam and Eve at P = 11 4th click – sum of Adam and Eve at P = 9 5t click – sum of Adam and Eve at P = 7 6th click – sum of Adam and Eve at P = 5 7th click – sum of Adam and Eve at P = 3 8th clck – sum of Adam and Eve at P = 1 9th click - Market Demand curve and dashed horizontal lines disappear 10th click – Market Supply curve DfA+E DfA DfE Piza Miktarı

45 Pareto Etkinlik (Efficiency )– Özel Mallar Durumu (Private Goods Case)
MRSfa = Pf/Pa Pa = $1 olsun bu taktirde, MRSfa = Pf DfA Adam için MRSfa göstermektedir. DfE Eve için MRSfa göstermektedir. Sf, MRTfa göstermektedir. Pareto Etkinliği İçin Gerekli Koşul: MRSfaAdam = MRSfaEve = MRTfa

46 Kamusal Malların Etkin Sağlanması (Efficient Provision of Public Goods) Havai Fişek Adedi 1 2 3 4 Adam (DrA) $300 $250 $200 $150 Eve (DfE) 250 200 150 100 Piyasa (DfA+E) $550 $450 $350

47 $ Sr Havai Fişek Adedi DrA+E DrA DrE 1st click – Adam’s D curve
Sr DrA+E 1st click – Adam’s D curve 2nd click – Eve’s D curve 3rd click – sum of Adam and Eve at Q = 1 4th click – sum of Adam and Eve at Q = 2 5t click – sum of Adam and Eve at Q = 3 6th click – sum of Adam and Eve at Q = 4 7th click - Market Demand curve and dashed horizontal lines disappear 8th click – Market Supply curve DrA DrE Havai Fişek Adedi

48 Pareto Etkinlik (Efficiency) – Kamusal Mallar Durumu (Public Goods Case)
MRSfa = Pf/Pa Pa = $1 olsun. MRSfa = Pf DfA Adam için MRSfa göstermektedir. DfE Eve için MRSfa göstermektedir. Sf, MRTfa göstermektedir. Pareto Etkinlik İçin Gerekli Koşul: MRSfaAdam + MRSfaEve = MRTfa

49 Özel Mallarda Talep ve Pareto Etkinlik
Fiyat p Db Da S Ep (a+b) p Da+b xa+b xa xb xa+b Özel Mal

50 Kamusal Mallarda Talep ve Pareto Etkinlik
Vergi t Da+b Db S (Marjinal Maliyet) Da Et (a+b) tpu tb ta+b ta xe Kamusal Mal

51

52

53 Lindahl Dengesi Rekabetçi piyasalarda, pür kamu mallarının üretimi etkin miktarlarda gerçekleşmemektedir. Kamu tedariği ve tedarik için vergilemenin nedeni, kamu mallarının üretiminde rekabetçi piyasaların etkinlik sağlayamamasıdır. İsveçli iktisatçı E.Lindahl, 1919’da yayımlanan bir çalışmasında, kamu mallarında gönüllü etkin dağılımının gerçekleşebileceğini matematiksel olarak göstermiştir. Bu görüş Lindahl fiyatlaması veya Lindahl dengesi olarak adlandırılmaktadır. Lindahl Modeli: iki bireyli bir model içinde kamu mallarının etkin üretim düzeyini, bireylerin taleplerini dikkate alarak gösteren bir modeldir. Lindahl fiyatlamasında bireyler kamu mallarının sağladığı faydanın karşılığında, gönüllü olarak vergilendirilmektedir. Varsayımlar: 1. 2 birey bulunmaktadır. 2. Bireyler kamu malı için azalan marjinal faydalarını yansıtan negatif talep eğrilerine sahiptir. 3. Bu talep eğrileri doğru olarak açıklanmıştır.

54 Lindahl Dengesi Yatay eksende kamu malı, dikey eksende fiyat yerine malın maliyeti oransal olarak yer almaktadır. Dikey eksende, malın toplam maliyeti 1’dir (%100). Kamu malına yapılan harcamalardan 1. bireye h ve 2. bireye (1-h) oranlarında pay düşer. AA’ , 1. kişi’nin kamu malı talebidir. AA’ eğrisi negatif eğimlidir. Yani vergi arttığında daha az kamu malı talep edilmektedir. BB’, 2. kişi’nin kamu malı talebidir. BB’, AA’ ile aynı özelliklere sahiptir. D noktası, og* kamu malı çıktı düzeyini göstermektedir. D’de, 1. kişi maliyetinin ĥ’nı, 2. kişi 1- ĥ’nı ödemeye isteklidir. Denge yalnız D’de gerçekleşmektedir. D noktası, kaynakların etkin dağıldığı Lindahl dengesidir. Bu miktar, maliyetler veri iken daha fazla fayda elde etme imkanının olmadığı durumu ifade eder. Bu noktada optimal kamu malı miktarı g*; bireylerin ödemeye razı oldukları vergi fiyatlar 1. birey için og*; 2. birey için oĥ olacaktır. Bu iki vergi fiyatın toplamı, kamu malının üretim maliyetini karşılamaktadır. h* + (1-h*) = 1 dir. Burada 'h', tıpkı fiyat mekanizmasının hem talep hem arz yönlerinden miktar ayarlaması yapması gibi, bir rol oynamaktadır.

55 Figure 18.2(b) The Lindahl Solution

56 Lindahl Dengesi Lindahl Dengesi

57 Samuelson Modeli Lindahl modelinin çok sayıda birey için genişletilmiş halidir. Kamu mallarının üretim süreci piyasa sürecine benzer şekilde ele alınmış ve bireylerin taleplerinin doğru olarak açıklandığı varsayımı yapılmıştır. Samuelson modelinde, bireyler talep fonksiyonlarından yola çıkarak, veri miktar için ne kadar ödemeye hazır olduklarını bildirirler. Kişilerin ödemeye hazır oldukları bu fiyata vergi fiyat adı verilir. Kamu mallarında toplam talep, her bir üretim miktarı için bireylerin ödemeye hazır oldukları tutarların toplanması ile bulunur. Samuelson modeline göre, toplam talep eğrisinin kamu malının maliyet eğrisi ile kesiştiği noktada ortaya çıkan üretim miktarı kamu malının etkin üretim miktarı olacaktır. Talep eğrileri, özel mallarda olduğu gibi, her bir birey için fiyat ile miktar arasındaki ilişkiyi göstermektedir, ancak özel mallarda miktar fiyatın fonksiyonu olarak değerlendirilirken, kamusal mallarda veri bir fiyat için ödemeye hazır olunan fiyat söz konusudur.

58 D1+D2 E MC MC= ∑MB=MB1+MB2 OPTİMAL KAMUSAL MAL DÜZEYİ Fiyat D2: MB2
Kamusal Mal Miktarı Q*: Optimal Kamusal Mal Düzeyi

59 Eğer iki maldan biri kamu malı ise, yani bireyler kamu malı ile özel mal arasında seçim yapıyorlar ise bu model nasıl değişecektir? Bu durumda ekonomide sınırlı olan kaynaklar kamu malı ile özel mal arasında dağıtılacaktır. Bu dağıtımın bir yandan arz (üretim) yönü diğer yandan talep (tüketim) yönü vardır. Üretim yönü: kaynakların kamu malı ile özel mal arasında etkinlik sağlayacak şekilde dağıtılmasını sağlayan üretim olanakları eğrisini göz önüne alınır. Üretim olanakları eğrisi ekonomide bir maldan bir birim fazla üretmek için diğer maldan ne kadar vazgeçmemiz gerektiğini gösteren eğridir. Ekonomi üretim olanakları eğrisi üzerindeki noktalar üzerinde bulunduğu sürece kaynakları verimli olarak kullanıyor demektir.

60 Ancak bu noktalardan hangisi toplum tarafından talep edilen mal bileşimini göstermektedir? (Tüketim Yönü) Bu sorunun cevabını bulabilmek için bireylerin taleplerini göz önüne alınmalıdır. Özel mallarda pareto etkinlik koşulu marjinal ikame oranı ile marjinal dönüşüm oranının eşitlenmesi ile gerçekleşmektedir (MRS=MRT). Bireylerin bir maldan daha fazla tüketmek için diğer maldan ne kadar vazgeçmeye razı olduklarını gösteren 'marjinal ikame oranı' ile ekonominin teknik olarak bir maldan bir birim fazla üretmek için diğer maldan ne kadar vazgeçmesi gerektiğini gösteren 'marjinal dönüşüm oranı'nın eşitlendiği noktada kaynaklar optimal olarak dağılmış demektir.