SİGARA BIRAKMA SÜRECİ VE 5A-5R Zeynep Ayfer Aytemur İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları AD.

... konulu sunumlar: "SİGARA BIRAKMA SÜRECİ VE 5A-5R Zeynep Ayfer Aytemur İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları AD."— Sunum transkripti:

1 SİGARA BIRAKMA SÜRECİ VE 5A-5R Zeynep Ayfer Aytemur İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları AD

2 SUNU PLANI Sigara bırakma süreci evreleri 5A bileşenleri
5R bileşenleri Sonuç

3 HASTALARIN; Sigarayı bırakmalısınız %5
% 70’i yılda bir kez doktora gidiyor % 70’i sigarayı bırakmak istiyor % 35’i son yılda ciddi bırakma denemesi % 80’inde geçmişte bırakma denemesi % 3’ü sigarayı bırakıyor Sigarayı bırakmalısınız %5

4 Çevresel ve Tütün kullanımı Bağımlılık Bırakma Nüks Davranışsal ve
sosyal faktörler . Medya, merak, aile . Sosyoekonomik yapı . Kültürel yapı Davranışsal ve psikolojik faktörler . Öğrenme . Madde kullanımı . Kişisel özellikler Biyolojik faktörler . Genetik yapı . Çevre faktörlerinin etkilediği beyin değişiklikleri . Stress Tütün kullanımı Bağımlılık Bırakma Nüks

5 Nikotinin bağımlılık yapma özelliği
Tip Narkotik analjezikler SSS depresanları Anksiyolitikler Psikomotor uyaranlar Örnek Bağımlılık etkisi Morfin Çok güçlü Eroin Çok güçlü Barbitürat Güçlü Etanol Güçlü Anestezikler Orta Benzodiazepin Orta Amfetamin Güçlü Kokain Çok güçlü Kafein Zayıf Nikotin Çok güçlü

6 Nikotinin bağımlılık yapma özelliği
. Beyindeki ‘ödüllendirme’ yolu psikostimulan ve pozitif pekiştirici etki (mezolimbik sistem) Dopamin ‘yoksunluk semptomları’ yolu,Yüksek kortikal aktivasyon (“locus coeruleus”) Norepinefrin

7 Nikotinin bağımlılık yapma özelliği
Nikotinin SSS’de güçlendirici etki yeri mezolimbik bölge Pozitif güçlendirici etki Zevk alma  dopamin  norepinefrin  β endorfin İş performansında artma  asetilkolin Hafızada iyileşme  vazopressin Negatif güçlendirici etki Anksiyete ve gerginlikte azalma β endorfin Kilo almanın engellenmesi  dopamin norepinefrin Yoksunluk belirtilerinde iyileşme  asetilkolin  nonkolinerjik nikotinik aktivite?

8 Tütün bağımlılığı kronik, nüks ile seyreden bir hastalık
Deneme dönemi dışında her gün tekrarlanan madde kullanımı İçme isteğinin engellenemediği düzenli kullanma (kompulsif kullanım) Bilinç dışı öğrenilen ve yaşanan bir davranış şekli

9 Sigarayı bırakma süreci
Sigarayı bırakmak davranış değişikliği gerektirir Bireyin sigarayı bırakma tedavisine uyum sağlamaya hazır olup olmadığını anlaşılmasına yardım eden 5 evreli süreç

10 davranış değişikliği evreleri
Sigara bırakma süreci davranış değişikliği evreleri Bırakmayı düşünmeme Bırakmayı düşünme Bırakmaya hazırlanma Bırakmayı deneme Bırakmayı sürdürme

11 Bırakmayı düşünmeme Gelecekte (en az 6 aylık sürede) sigara ile ilgili davranış değişikliği düşünmez Davranışını değiştirmeye yardım edecek bilgiyi almaktan kaçar Bir kısmı daha önce denemiştir Hastalık riskleri ve alışkanlığının sonuçları hakkında bilgileri yetersizdir

12 Bırakmayı düşünme Gelecek 6 ay içinde bırakmayı düşünmektedir
Sigarayla ilgili zıt düşünceler neredeyse eşittir Bırakmak için gün belirleme eğilimi yoktur, bırakmayı erteleten gerekçeleri hep ön plandadır Düşünme evresinde sıkışmış kalmıştır

13 Bırakmaya hazırlanma Gelecek 1 ay içinde bırakmayı planlamıştır
Risklerin çok iyi bilincindedir Bırakmaya yönelik küçük fakat anlamlı adımlar atmıştır

14 Bırakmayı deneme Sigarayı bırakma adımını atmıştır
İlaç, davranışsal-bilişsel teknikler ya da alternatif yöntemlerden bir veya birkaçını denemiştir Henüz 6 aylık süre dolmamıştır Bu evre nükslerin en sık yaşandığı dönemdir Nüks, %50 oranında ilk 2-3 haftada görülür Nüks riski azalarak devam eder

15 Bırakmayı sürdürme 6 aydan daha uzun süredir sigara içmiyordur
Nükslerden kaçınmaya çalışmaktadır Kendine güveni artmıştır Nüks riski devam etmektedir

16 Davranış değişikliği evreleri
Deneme Kalıcı değişiklik Sürdürme Hazırlanma Düşünme Nüks Düşünmeme

17 Quitting smoking is easy, I have done it hundred times..........
Mark Twain

18 Bırakmayı düşünmeme Kısa süreli başarı Bırakmayı düşünme
Akran ya da akrabanın sigara içmesi Halka yönelik bilgilendirme İyi örnek olma İş yerinde sigara içilmesi Kişisel veya çevresel stress Doktor uyarısı Bağımlılık hakkında endişe Negatif imajlar Bağımlılık Doktor izlemi Kısa süreli başarı Bırakmayı düşünme Sigara bırakma programının sürdürülmesi Akut hastalık Masraflar Yüksek eğitim ve gelir düzeyi Masraf Medya kampanyaları NRT Yüksek eğitim düzeyi İleri yaş Yardım tlf Sosyal baskı Sosyal normlar Bırakmayı deneme Doktor önerisi Sigarayı sınırlayıcı çevresel baskı Uzun süreli başarı

19 Pratik Yaklaşım Bırakma denemesi için istekli bireyler
Bırakma denemesi için isteksiz bireyler Sigarayı yeni bırakmış bireyler

20 Değişim evrelerine göre yaklaşım
Hekimin başarısı neye bağlı? - Birey hangi evrede? - Evreler arası geçişi sağlamak için ne yapılabilir?

21 HASTA SİGARAYI BIRAKMA KONUSUNDA İSTEKLİ İSE
Kısa klinik girişimler Yoğun klinik girişimler 2008 update U.S. PHS Clinical Practice Guideline

22 Kısa Klinik Girişimler
Kısa klinik girişimler bile (3dak az) bırakma oranlarını artırmaktadır Bu nedenle yoğun tedaviye gitsin veya gitmesin her hastaya uygulanmalıdır (A) 2008 update U.S. PHS Clinical Practice Guideline

23 EVET Hasta şu anda bırakmaya HAZIR MI ? Daha önce sigara Kullanmış mı ? HAYIR

24 5A-5Ö 5 4 Nüksü önlemek için izle (Arrange) Bırakma 3 girişimlerini
destekle (Assist) 4 Sigarayı Bırakma isteğini değerlendir (Assess) 3 Bırakmasını tavsiye et (Advise) 2 Sor (Ask) 1

25 SOR-ÖĞREN Her olgunun sigara içip içmediğinin sorgulanması ve kaydedilmesi Hastaya özel bir sigara dosyası çıkartılarak, vital bulguları ile sigara içme özellikleri ile ilgili bilgilerin işlenmesi 2008 update U.S. PHS Clinical Practice Guideline

26 2008 update U.S. PHS Clinical Practice Guideline

27 Kayıt-sorgulama ve Sigara Bırakma Oranı
Çalışma sayısı Tahmini Rölatif Risk (%95 GA) Bırakma oranı Sorgulanmayan 3 1.0 3.1 Sorgulanan 2.0 ( ) 6.4 ( ) 2008 update U.S. PHS Clinical Practice Guideline

28 ADVİCE - ÖNER Açık Güçlü Hastaya Kişisel Verilecek Mesajlar
2008 update U.S. PHS Clinical Practice Guideline

29 Açık Sigarayı bırakmanızın önemli olduğunu düşünüyorum
Size yardımcı olabilirim Henüz hasta değilken sigarayı bırakın

30 Güçlü Sizin doktorunuz olarak
Sizin için en önemli şeyin sigarayı bırakmanız olduğunu Bunun şimdi ve ileride sizi hastalıklardan koruyacağını düşünüyorum

31 Kişiselleştirin Sigara kullanımı; Şu anki sağlık/hastalık durumu
Sigaranın ekonomik yükü Sosyal bedeli Çocukları ve ailesinin dumana maruz kalması

32 Klinisyenin bırakma üzerine olan etkisi (N=29)
Tahmini Rölatif Risk (%95 GA) Bırakma oranı (%95 GA) Klinik destek olmadan 1.0 10.2 Kendi kendine bırakma 1.1( ) 10.9( ) Doktor dışı 1.7( ) 15.8( ) Doktor 2.2( ) 19.9( ) Clinical Practice GuidelineTreating Tobacco Use and Dependence, 2000

33 SAMİMİ OLUN Endişelerini öğrenmeye çalışın
Hastaya aksettirilen özel sorunları öğrenin Bırakma konusunda herkesin yaşayabileceği endişeleri anlatın Hastaya her zaman destek olabileceğinizi söyleyin

34 Görüşme süresinin bırakma üzerine olan etkisi (N=43)
Tahmini Rölatif Risk (%95 GA) Bırakma oranı Görüşme yok 1.0 10.8 <3 1.3( ) 13.4 ( ) 3-10 dak 1.6 ( ) 16.0 ( ) 10 dak > 2.3( ) 22.1 ( ) Clinical Practice GuidelineTreating Tobacco Use and Dependence, 2000

35 ASSESS - ÖLÇ Hasta gelecek 1 ay İçinde sigarayı bırakmaya istekli ise Denemeye hazırsa destek sağlanması Eğer yoğun bir bırakma tedavisi istiyorsa şartların elverdiği ölçüde tedavi edilmesi veya ileri bir merkeze gönderilmesi Bırakma konusunda isteksiz ise motivasyon desteği sağlanması Adolesan, gebelik gibi özel bir durum varsa ek bilgi verilmesi

36 Fagerström testi- 0-2:düşük 8-10:yüksek
Her gün genellikle kaç sigara içiyorsunuz ? 10 ve altı 11-20 21-30 31 ve fazla 1 2 3 İlk sigaranızı uyandıktan ne kadar sonra içiyorsunuz ? 5 dk.içinde 6-30 dk. 30 dk. Sigara içilmesi yasak olan yerlerde içmemekte zorlanıyor musunuz ? Hayır Evet Gün içinde içtiğiniz hangi sigaradan vazgeçmek istemezsiniz ? Sabah ilk Diğer Günün ilk saatlerinde sonraki saatlere göre daha çok mu sigara içiyorsunuz ? Günün çoğunu yatakta geçirecek kadar hasta olduğunuzda da sigara içiyor musunuz ?

37 İki hafta içinde olacak şekilde bırakma günü belirleyin
ASSİST - ÖNDERLİK ET Problem çözmeye yönelik pratik önerilerde bulunun Nikotin çekilme semptomlarını anlat Tedavi içinde sosyal destek Tedavi dışında sosyal destek Kontrendikasyon yoksa farmakoterapi önerin Bilgilendirici ek materyaller sağlayın İki hafta içinde olacak şekilde bırakma günü belirleyin

38 ARRANGE - ÖRGÜTLEME - TAKİP
Bıraktığı gün veya en geç bir hafta içinde görün İkinci görüşme bırakmanın 1. ayında Eğer hastanın ihtiyacı varsa daha sık görüşme yapılabilinir Takipler yüz yüze veya telefonla Görüşmelerde hastanın başarısını takdir edin Relaps olmuş ise nedenlerini araştırın Relapslardan deneyim kazanmasını sağlayın Eğer farmokoterapide problem varsa ya daha yoğun tedaviyi deneyin veya yoğun klinik girişim için hastayı değerlendirin

39 Bırakmaya isteksiz olgular için motivasyon

40 Relevance- İLİŞKİLENDİRME
Risk -RİSKLER Reward - YARARLAR Roadblocks - ENGELLER Repetetion -TEKRARLAR

41 İLİŞKİLENDİRME Yargılayıcı Suçlayıcı Aceleci
Kişiye özel durumun ele alınması Yargılayıcı Suçlayıcı Aceleci

42 İLİŞKİLENDİRME Hastaya cesaret verme
Bilgilendirme en önemli nokta Hastalık durumu Riskler Aile ve sosyal durum Sağlıkla ilgisi Yaş Cins Diğer önemli hasta karakteristikleri (önceki bırakma deneyimi, bırakmaya kişisel engeller)

43 Riskler Sigara içmenin sonuçları vurgulanmalı
Akut riskler Kronik riskler Çevresel riskler

44 Akut riskler Nefes darlığı Astım atağı
Artmış solunum yolları enfefsiyonu riski Gebeliğe olumsuz etkileri Serum CO düzeyinde artışı

45 Kronik riskler Kalp krizi Felç Kanserler Kr. Bronşit Osteoporoz
Erken yaşlanma

46 Çevresel riskler Eşinde artmış kalp hastalığı ve kanser riski
Çocuklarında: Düşük doğum ağırlığı Astım Orta kulak hastalıkları Solunum yolu enfeksiyonları Sigara kullanma oranında artış

47 Kazançlar Koku ve tad alma duyusunun geri geleceği
Eski sağlığına kavuşabileceği Fiziksel aktivitelerde daha iyi performans göstereceği Para biriktirebileceği Kendini daha iyi hissedeceği

48 Kazançlar Evinin, arabasının, elbiselerinin, nefesinin daha iyi kokacağı Çocuklarına iyi örnek olacağı Sağlıklı bebek ve çocuklara sahip olacağı Başkasını rahatsız edeceği endişesini yaşamayacağı Daha iyi nefes alabileceği

49 ENGELLER Yoksunluk belirtileri Başarısızlık korkusu Kilo alımı
Destek yoksunluğu Depresyon Tütünden alınan keyif Etkili tedavilerden haberdar olmama Çevresinde sigara içenlerin olması

50 Sigarayı bırakmayı engelleyen sorunları belirle
Çevremde herkes içiyor İradem zayıf İçmeyi çok seviyorum Bırakınca kilo alıyorum İşim çok stresli Çok sinirli oluyorum İçen de ölüyor içmeyen de

51 TEKRARLAMA Her başvuruda destek tekrarlanmalı
Hatalarından ders alması sağlanmalı

52