Uluslararası Ticaret Modelleri ve Analiz Araçları

... konulu sunumlar: "Uluslararası Ticaret Modelleri ve Analiz Araçları"— Sunum transkripti:

1 Uluslararası Ticaret Modelleri ve Analiz Araçları
slaytlar 2. Bölüm Uluslararası Ticaret Modelleri ve Analiz Araçları Arz ve Talep Modelleri orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

2 Konular Ekonomik Metodoloji (yöntem) Temel Model varsayımları
slaytlar Konular Ekonomik Metodoloji (yöntem) Temel Model varsayımları Fiyat sınırları (ticaret hadleri) ve teklif eğrileri Üretim Olanakları (dönüşüm) Eğrisi Bireysel ve Toplumsal kayıtsızlık Eğrileri Kapalı ekonomi (otarşi) dengesi Ulusal refah göstergeleri Ulusal arz ve talep eğrileri orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

3 İçerik Uluslararası Göreceli/Nispi Fiyatlar
slaytlar İçerik Uluslararası Göreceli/Nispi Fiyatlar Talep Farklılıklarına Bağlı Dış Ticaret Karşılıklı Talep Arz ve Talep Koşullarında Farklılık Dış Ticaret Kazançları - Üretim/Tüketim Marjinal değişim (ikame) oranları Ekonomide Genel Denge Açık ve Kapalı Ekonomilerde denge orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

4 Ekonomik Yöntem Model - gerçek yaşama uyarlanabilecek soyut bir örnek
slaytlar Ekonomik Yöntem Model - gerçek yaşama uyarlanabilecek soyut bir örnek Geometrik ve cebirsel modeller Pozitif analiz – ekonomik davranışlara ilişkin analizlerin herhangi bir zorlama ya fa tavsiye olmaksızın yapılması. Normatif analiz - Ekonomik analizlerin ne olması gerektiğine ilişkin değer yargılarına göre yapılması orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

5 slaytlar Temel Model Genel denge modeli – çıktı (üretim), tüketim, fiyatlar ve ticaret tüm mallar için birlikte hareket ederler orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

6 Varsayım 1: Rasyonel davranış
slaytlar Varsayım 1: Rasyonel davranış Ekonomik birimler belirli bir hedefe dönük davranır Tüketiciler faydalarını en yükseğe çıkarmak ister (sınırlamalara rağmen) Firmalar kazançlarını en yükseğe çıkarmak ister (sınırlamalara rağmen) orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

7 Varsayım 2: İki ülke, iki mal
slaytlar Varsayım 2: İki ülke, iki mal İki ülke: ABD (A) ve Türkiye (B) İki mal: Soya fasulyesi (S) ve Tekstil (T) Mallar her iki ülkede de nitelik olarak aynıdır Her iki maldan belirli miktarlar her iki ülkede de tüketilmektedir. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

8 Varsayım 3: para yanılsaması yok
slaytlar Varsayım 3: para yanılsaması yok Para yanılsamasının olmaması -ekonomik birimlerin kararlarını fiyat değişimlerine bağlı olarak yapması anlamına gelir; Nominal fiyat — para ile tanımlanan fiyat Karşılaştırmalı (nispi) fiyat — iki mal arasındaki değişim oranı orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

9 Karşılaştırmalı fiyat kuralı
slaytlar Karşılaştırmalı fiyat kuralı Eğer Ps/Pt = k ise, 1 birim S = k birim T (değer olarak) ya da 1 birim T = 1/k birim S Olarak ifade edilir (değer olarak) orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

10 Analiz aracı: Fiyat çizgisi (sınırı)
slaytlar Analiz aracı: Fiyat çizgisi (sınırı) Fiyat sınırı (PL) - belirli bir miktarda para ile satın alınabilecek iki mal kombinasyonunu gösterir. Para (M) PL’nin eğimi = nispi fiyat PL’de kayma - her iki malın fiyatlarında ya da gelirlerdeki değişimden kaynaklanır PL’nin rotasyonu - bir malın fiyatının sabitken diğerindeki değişmeden kaynaklanır orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

11 slaytlar orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

12 Uluslararası Göreceli (Nispi) Fiyatların Oluşumu
slaytlar Uluslararası Göreceli (Nispi) Fiyatların Oluşumu Ticaret haddi (göreceli fiyatlar): İki ülkeli ve iki mallı bir modelde, ülkelerin ihraç mallarının ithal mallarıyla değişim oranıdır. David Ricardo’ya göre bir malın yurtiçi üretim maliyeti, denge ticaret haddinin sınırını belirler. Uluslararası denge fiyatı, belirlenen bu sınırlar arasında oluşur. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

13 Uluslararası Göreceli Fiyatların Oluşumu - Örnek
slaytlar Uluslararası Göreceli Fiyatların Oluşumu - Örnek İç maliyet oranları: Türkiye: 1 buğday = ½ kumaş ABD : 1 buğday = 2 kumaş TR 1 birim buğday ihracatı karşılığı ½ brm kumaş üretmektedir (1 / 0.5) ABD 2 birim kumaş karşılığı 1 birim buğday üretmektedir (1/2) Burda Kaldk orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

14 slaytlar orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

15 Grafikte Buğday ve Kağıt değişim oranları yer almaktadır.
slaytlar Grafikte Buğday ve Kağıt değişim oranları yer almaktadır. Türkiye 1 birim kağıt için 2 birim buğday feda etmekte ABD ise 1 birim kağıt için 1 birim buğday üretiminden vazgeçmektedir. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

16 Uluslararası Göreceli Fiyatların Oluşumu
slaytlar Uluslararası Göreceli Fiyatların Oluşumu Oranlar; Türkiye için ½ ABD için 1/1'dir. Bu oranlar aynı zamanda ülkelerin nispi iç fiyatlarıdır Türkiye göreceli olarak buğday üretiminde, ABD ise kağıt üretiminde avantaj sahibidir. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

17 Uluslararası nispi fiyatlar bu alanlar dışında oluşur.
slaytlar Her iki ülkenin maliyet doğrularının belirlediği alan kârlı ticaret alanıdır. Uluslararası nispi fiyatlar bu alanlar dışında oluşur. İç maliyet doğrularının belirlediği kârlı dış ticaret alanı içinde ticaret hadleri, bir ülkenin yurtiçi maliyetlerine ne kadar yaklaşırsa, karşı ülkenin dış ticaret kazancı o derece artar. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

18 Varsayım 4: Sabit kaynaklar ve teknoloji
slaytlar Varsayım 4: Sabit kaynaklar ve teknoloji Analiz aracı: Üretim olanakları sınırı (PPF) PPF - Bir ülkenin sabit kaynakları ve teknolojisi ile üretebileceği maksimum mal ve hizmet miktarını gösterir. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

19 Kaynakların tam kullanımını varsayar
slaytlar PPF’nin özellikleri Kaynakların tam kullanımını varsayar PPF’in eğimi = toplumsal fırsat maliyetidir: PPF’in şekli: doğrusal PPF - sabit fırsat maliyeti içbükey PPF - artan fırsat maliyet orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

20 slaytlar orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

21 Fiyatlar marjinal maliyetlere eşittir
slaytlar Varsayım 5: Her iki ülkede de her iki mal üretiminde tam rekabet koşulları vardır Fiyatlar marjinal maliyetlere eşittir İşçi sendikaları yoktur orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

22 slaytlar orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

23 Varsayım 6: Kaynaklar endüstriler arasında tam olarak hareketlidir
slaytlar Varsayım 6: Kaynaklar endüstriler arasında tam olarak hareketlidir Kaynaklar ülke içinde yer değiştirdikleri her endüstride aynı geliri elde edebilirler. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

24 Karşılıklı Talep Kanunu
slaytlar Karşılıklı Talep Kanunu (Reciprocal Demand Law ) J. Stuart Mill İki ülkeli modelde, bir ülkenin karşılıklı talebi, onun kendi malından vereceği bir birim için, karşı ülkenin malından talep edeceği miktarlarla ölçülür. Yani, bir birim yabancı mal karşılığında teklif edilen miktar ulusal mal arzına eşittir. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

25 Karşılıklı Talep Kanunu
slaytlar Karşılıklı Talep Kanunu Mill’e göre iki ülkeli modelde eğer ülkelerden birinin, diğerinin malına karşı talebinin ne derece şiddetli olduğu bilinirse, ticarette denge fiyatları o kadar kolay belirlenebilir. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

26 Teklif Eğrileri ile Analiz (Alfred Marshall)
slaytlar Teklif Eğrileri ile Analiz (Alfred Marshall) Teklif eğrisi, dış ticarette ithal malı birer birim arttırılırken, bunların karşılığında ülkenin kendi malından önereceği miktarları gösterir. Türkiye’nin kumaş talebi karşısında buğday arzı Almanya’nın buğday talebi karşısında kumaş teklifi Denge fiyatı orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

27 Teklif Eğrileri ile Analiz (Alfred Marshall)
slaytlar Teklif Eğrileri ile Analiz (Alfred Marshall) Oluşan nisbi denge fiyatının hangi ülkeye daha çok kazanç sağladığını ülkelerin arz şartlarıyla talep dereceleri belirler Bu koşullar teklif eğrilerinde kaymalara ve ticaret hadlerinin değişmesine yol açar orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

28 Ülkelerin teklif eğrileri
slaytlar Ülkelerin teklif eğrileri orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

29 Teklif Eğrilerinin yararları
slaytlar Teklif Eğrilerinin yararları Ülkelerin arz ve talep koşullarını gösterir Ülkelerin karşılaştırmalı üstünlük yapılarını gösterir Ticaret dengesini sağlayan uluslararası fiyat oranını gösterir (dış ticaret hadleri) orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

30 Teklif Eğrilerinin yararları
slaytlar Teklif Eğrilerinin yararları Malların uluslararası denge ihracat ve ithalat oranını gösterir Her ülkenin dış ticaretten sağladığı toplam kazançları gösterir orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

31 slaytlar Teklif Eğrilerinde Kaymalar ve Ticaret Hadlerinde Değişme 2 önemli sonuç doğurur; ticaret hadleri ve ticaret hacmi etkisi orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

32 Almanya. OK1 kadar kumaşı OB1 kadar buğdayla değiştirir.
slaytlar Almanya. OK1 kadar kumaşı OB1 kadar buğdayla değiştirir. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

33 slaytlar Teknolojide verimlilik artışı olduğunda, bu artış ile teklif eğrisi sağa kayar; 1 birim buğday için daha fazla kumaş verebilir. İç fiyat oranı T1 den T2 ye kayması, denge dış ticaret haddini etkiler, ticaret hadleri OT2 ye kayar. Denge Almanya’nın aleyhine Türkiye’nin lehinedir. Almanya’nın daha çok kumaş teklifine Türkiye daha az buğday vermektedir. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

34 Teklif Eğrilerinde Kaymalar
slaytlar Teklif Eğrilerinde Kaymalar orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

35 Önemsiz Olmanın Önemi (Küçük Ülke Avantajı)
slaytlar Önemsiz Olmanın Önemi (Küçük Ülke Avantajı) Ticaret ortaklarından birisi çok küçük, diğeri çok büyük bir ülke ise uluslar arası ticaret büyük ülkenin iç maliyet oranından ya da ona çok yakın bir fiyattan yapılabilir. Dış ticaret kazançlarının önemli bir payı küçük ülkeye gider. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

36 Karşılaştırmalı üstünlükler; ABD motor Lüksemburg; Tereyağı
slaytlar (Küçük Ülke Avantajı) Karşılaştırmalı üstünlükler; ABD motor Lüksemburg; Tereyağı Lüksemburg’un talebi dünya fiyatları üzerinde önemli bir etki yaratmaz orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

37 slaytlar (Küçük Ülke Avantajı) Dünya fiyatları ABD’nin iç maliyet doğrusuna yakın noktada oluşmaktadır Lüksemburg Malını (ABD'deki) yüksek fiyattan ihraç eder, ve diğer malı o ülkedeki düşük fiyattan ithal eder ve dış ticaretten önemli bir kazanç sağlar orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

38 slaytlar orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

39 Analiz aracı: Farksızlık (Kayıtsızlık) eğrileri
slaytlar Analiz aracı: Farksızlık (Kayıtsızlık) eğrileri Ekonominin talep yanını gösterir Farksızlık (kayıtsızlık) eğrisi – tüketici için aynı tatmin düzeyini sağlayan iki malın farklı bileşimlerini gösteren eğrilerdir orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

40 Kayıtsızlık eğrileri - özellikleri
slaytlar Kayıtsızlık eğrileri - özellikleri Bireye özgüdür ve değişir Negatif eğimlidir Orjine göre dışbükeydir Daha yüksek eğriler yüksek tatmin gösterir Eğriler hiçbir zaman kesişmez orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

41 Toplumsal Kayıtsızlık Eğrileri ile Analiz
slaytlar Toplumsal Kayıtsızlık Eğrileri ile Analiz Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri Bir tüketicinin kayıtsızlık eğrisi, geometrik olarak, o tüketiciye aynı faydayı sağlayan çeşitli mal bileşimlerini gösteren noktaların birleştirilmesinden elde edilir. Tüketici S1 noktasında OA kadar X malı, OB kadar Y malı tüketerek i0 eğrisinin gösterdiği fayda düzeyine erişmektedir. S2 noktasında daha az Y malı, daha fazla X malı tüketir. Tüketici S1 ve S2 mal bileşimlerinden aynı faydayı elde eder. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

42 Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri
slaytlar Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri Tüketici S1 noktasında OA kadar X malı, OB kadar Y malı tüketerek i0 eğrisinin gösterdiği fayda düzeyine erişmektedir. S2 noktasında daha az Y malı, daha fazla X malı tüketir. Tüketici S1 ve S2 mal bileşimlerinden aynı faydayı elde eder. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

43 slaytlar

44 Tüketici Fayda Maksimizasyonu
slaytlar Tüketici Fayda Maksimizasyonu Tüketiciler gelir ve bütçe sınırlamaları içinde (fiyat çizgisi) faydalarını en yükseğe çıkarmaya çalışır. Tüketici dengesi bir farksızlık eğrisi ile bütçe çizgisinin teğet noktasında oluşur. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

45 Varsayım 7: toplumsal kayıtsızlık eğrileri
slaytlar Varsayım 7: toplumsal kayıtsızlık eğrileri Toplumsal kayıtsızlık eğrileri (CIC) toplumun tüketim tercihlerini gösterir Problem: group tercihleri sabit ve sürekli değildir orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

46 Toplumsal Kayıtsızlık Eğrileri
slaytlar Toplumsal Kayıtsızlık Eğrileri Toplumsal kayıtsızlık eğrileri, o topluma eş tatmin sağlayan mal bileşimlerini gösterir. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

47 Genel Denge Modeli – kapalı ekonomi için (otarşi)
slaytlar Genel Denge Modeli – kapalı ekonomi için (otarşi) Otarşi (Autarchy) – Ülke dış ticaret öncesinde de kendine yeterlidir Sabit fırsat maliyetleri ve artan fırsat maliyetleri söz konusu olabilir Denge - PPF ile CIC’nin birbirine teğet noktasıdır. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

48 slaytlar Ekonomide Genel Denge 1. Kapalı Ekonomide Denge Dış ticarete kapalı bir ekonomide üretimin ve tüketimin eşitlendiği noktada ekonomi dengeye ulaşır. Kayıtsızlık eğrilerinin dönüşüm eğrisine teğet olduğu noktada ekonomi dengeye varır. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

49 Ekonomide Genel Denge D: denge noktası
slaytlar Ekonomide Genel Denge D: denge noktası Toplum D noktasındaki mal miktarlarını tüketerek i1 kayıtsızlık eğrisinin gösterdiği tatmin düzeyine ulaşır. Bu nokta ulaşılabilecek en yüksek refah düzeyidir. M: mevcut üretim faktörleri ve teknoloji ile ulaşılamayacak bir noktadadır N: noktasında daha düşük refah düzeyi sağlanır orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

50 slaytlar orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

51 slaytlar orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

52 Ulusal refahın ölçümü Toplumsal farksızlık eğrileri
slaytlar Ulusal refahın ölçümü Toplumsal farksızlık eğrileri Toplam Ulusal Gelir (GDP) Nominal GDP fiyatlardaki ya da üretimdeki değişiklikler nedeniyle değişebilir orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

53 slaytlar Gerçek GDP Gerçek GDP’deki artışlar ulusal refah düzeyindeki artışın göstergesidir. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

54 slaytlar orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

55 Ekonomide Genel Dengenin bir başka göstergesi
slaytlar Ekonomide Genel Dengenin bir başka göstergesi Ulusal arz eğrisi – bir ülkede üretilen bir malın değişik nispi fiyatlardaki üretim düzeyini gösterir Ulusal talep eğrisi – bir mal için farklı nispi fiyatlardaki ulusal tüketimin düzeylerini gösterir. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

56 slaytlar

57 slaytlar Otarşi Dengesi Denge otarşi fiyatı – ulusal talep eğrisi ile ulusal arz eğrisinin kesişmesi ile belirlenir. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

58 slaytlar orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

59 Otarşi fiyatlarında farklılığa bağlı ticaret
slaytlar Otarşi fiyatlarında farklılığa bağlı ticaret Eğer A ülkesi S nin nispi fiyatı konusunda daha düşük, T malında da daha yüksek fiyat otarşisine sahipse, S’nin üretiminde karşılaştırmalı üstünlüğe, T nin üretiminde de karşılaştırmalı dezavantaja sahiptir Uluslararası ticaret karşılaştırmalı üstünlük ilkesine dayanır. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

60 slaytlar orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

61 2. Açık Ekonomilerde Denge
slaytlar 2. Açık Ekonomilerde Denge Kaynak kaynak orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

62 Türkiye'de buğday ABD de kağıt göreceli olarak ucuzdur.
slaytlar Türkiye'de emek yoğun, dönüşüm eğrisi buğday ekseninde göreceli uzunluğa sahiptir ABD sermaye yoğun, üretim olanakları eğrisi kağıt ekseni yönünde daha uzundur (Dönüşüm ve kayıtsızlık eğrileri nedeniyle) Türkiye'de iç fiyatlar FF, ABD'de iç fiyatlar F’F’ düzeyindedir. Türkiye'de buğday ABD de kağıt göreceli olarak ucuzdur. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

63 Bu nedenle Türkiye OL kadar kağıt üretir, RL kadar kağıt ithal eder,
slaytlar Bu nedenle Türkiye OL kadar kağıt üretir, RL kadar kağıt ithal eder, Buna karşılık OS kadar buğday üretir PS kadar buğday ihraç eder. ABD ise OV kadar buğday üretip, VE kadar ithal ederken, OH kadar kağıt üretip, GH kadarını ihraç eder. Diğer deyişle buğday fazlası ile kağıt fazlası takas edilir. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

64 Tüketicinin denge koşulu: fayda maksimizasyonu
slaytlar Üreticilerin denge koşulu: malın marjinal maliyetinin piyasa fiyatına eşitlenmesi Tüketicinin denge koşulu: fayda maksimizasyonu Uluslararası piyasa dengesini sağlayan dış ticaret hadlerinin oluşması için zorunlu koşul, bu fiyattan toplam dünya ihracatının toplam dünya ithalatına eşitlenmesidir orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

65 Tüketim kazançları, üretim kazançları
slaytlar 3. Dış Ticaret Kazançları; Tüketim kazançları, üretim kazançları Tüketim kazançları değişim, üretim kazançları dış ticarette uzmanlaşma ile sağlanır. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

66 Dış Ticaret kazançları
slaytlar Dış Ticaret kazançları orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

67 Ticaret Koşulları ve Ticaret Kazançları
slaytlar Ticaret Koşulları ve Ticaret Kazançları Ticaret koşulları bir ülkenin ticaret öncesi fiyatına ne kadar yakınsa diğer ülke bundan daha fazla kazanç sağlar Küçük ülkeler büyük ülkelerle ticaret yaptıklarında genelde daha kazançlıdır. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

68 Dış Ticaret Kazançları
slaytlar Dış Ticaret Kazançları Ülke uzmanlaşmaya gitmese bile, var olan üretimin bir kısmını yüksek dış fiyatlardan satıp, tüketimini düşük dünya fiyatlarından sağlayabilir, ülkenin refahı kapalı ekonomiye göre daha yüksek olur orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

69 Talep Farklılıklarına Bağlı Dış Ticaret
slaytlar Talep Farklılıklarına Bağlı Dış Ticaret İki ülkede üretim teknolojileri ve faktör donatımları aynı olunca üretim koşulları ve üretim maliyetleri birbirine eşitlenir. Talep koşullarının farklı olması nedeniyle de daha az tercih edilen malın fiyatı nispi olarak düşer. Bunun sonucunda da fiyatı düşen malda ihracatçı ülke üstünlük sağlar. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

70 Arz ve Talep Koşullarında Farklılık
slaytlar Arz ve Talep Koşullarında Farklılık Ülkelerin dönüşüm ve kayıtsızlık eğrileri birbirinden farklı olabilir. Arz ve talep koşullarında farklılık olduğunda, dış ticaretin dengesi ve hacmi iç fiyat oranlarına bağlı olur. orhan içöz Arz ve Talep Modelleri

71 slaytlar SLAYT SONU orhan içöz Arz ve Talep Modelleri