BİTKİSEL ÜRETİM YAPILARININ PLANLANMASI (Seracılığın Gelişimi)

... konulu sunumlar: "BİTKİSEL ÜRETİM YAPILARININ PLANLANMASI (Seracılığın Gelişimi)"— Sunum transkripti:

1 BİTKİSEL ÜRETİM YAPILARININ PLANLANMASI (Seracılığın Gelişimi)
Doç. Dr. Berna KENDİRLİ Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü

2 Seranın Tanımı İklimle ilgili çevre koşullarına, tümüyle veya kısmen bağlı kalmadan gerektiğinde sıcaklık, ısı, nem gibi faktörleri denetim altında tutarak, bütün yıl boyunca çeşitli kültür bitkileriyle bunların tohum fide ve fidanlarını üretmek, bitkileri korumak sergilemek amacıyla cam, plastik vb ışık geçirebilen malzeme ile kaplanarak değişik biçimlerde inşa edilen yüksek sistemli bir örtü altı yetiştiriciliği yapısıdır.

3 Dünya Seracılığı 1. Serin iklim kuşağındaki ülkeler
2. Ilıman iklim kuşağındaki ülkeler 3. İki iklimin hakim olduğu ülkeler

4 1. Serin iklim kuşağındaki ülkeler
(Hollanda, İngiltere, Danimarka, Almanya, Romanya, Bulgaristan) Seraların ortak özellikleri Cam seralar (profil çelik ve alüminyum) Yüksek bir yatırım gerektirir. İşletme masrafları fazladır. (Isıtma gerekli) Yüksek üretim teknolojileri uygulanır.

5 2. Ilıman iklim kuşağındaki ülkeler
(İspanya, Türkiye, İtalya, Yunanistan, İsrail, Fransa, Fas, Portekiz ) Seraların ortak özellikleri İlkbahar ve sonbahar turfandacılığı şeklinde üretim yapılır. Seralar düşük bir yatırımla kurulabilir. İşletme masrafları azdır. (Isıtma masrafları çok az) Üretim teknolojileri yetersizdir.

6 3. İki iklimin hakim olduğu ülkeler
(A.B.D ve Japonya) Seraların ortak özellikleri Cam ve plastik seralar yaygındır. Japonya’da PE örtülü seralar daha fazladır. Bütün seralarda yüksek üretim teknolojileri ve yetiştirme tekniği uygulanır.

7 Türkiye’de Seracılık Ülkemizde seracılık 1970 yılından sonra gelişme göstermiştir. Seracılığımızın genel özellikleri Ekolojiden yararlanması (mikroklima alanlar) Büyük pazarların yakınında gelişme göstermesi Turfanda ürün yetiştiriciliği yapılması Seracılığın küçük aile işletmeleri şeklinde yapılması (cam seralar 1-2 da, plastik seralar 1-3da) Seracılığın en yoğun olarak yapıldığı bölgeler Akdeniz, Marmara, Ege ve Karadeniz (batı ve orta)

8 Türkiye’de Seracılık Bölgelerimize göre önemli merkezler:
Yalova: Mikroklima özellik gösterir. İstanbul’a yakındır. Kesme çiçek ve saksı çiçekçiliği yaygındır.Uzman, deneyimli ve bilgili bir yetiştiricilik vardır. İzmir: Mikroklima ve jeotermal kaynaklara yakın olması olumlu yönleridir. Turfanda sebze üretimi ile başlayıp, kesme çiçek yetiştiriciliğine yönelmiştir.

9 Türkiye’de Seracılık Muğla: Fethiye ve köylerinde yaygındır. Genelde tek ürün domates yetiştiriciliği yapılmaktadır. Antalya: Gerek sera alanı miktarı, gerekse üretim teknikleri yönünden lider durumdadır. Serik, Manavgat, Alanya,Gazipaşa, Kemer, Kumluca, Finike, Demre, Kaş ilçelerinde yoğundur. (Domates, biber, salatalık, patlıcan ve kesme çiçek üretimi ) İçel: Mersin, Erdemli, Anamur, Gülnar ve Silifke ilçelerinde yoğundur. (Domates, biber, salatalık, muz, çilek üretimi)

10

11

12 Türkiye’de Seracılık Son yıllarda alternatif enerji kaynaklarından jeotermal enerjinin kullanılması ile seracılığımız iç bölgelerde de gelişme göstermeye başlamıştır. Denizli, Aydın, Manisa, İzmir, Kütahya, Afyon, Balıkesir ve Urfa illeri jeotermal seracılığın yaygın olduğu illerimizdir. Topraksız tarım teknikleri uygulanarak, ihracata yönelik üretim yapılmaktadır. Seralarımızın % 47’si Antalya’da, %29’u Mersin’de, %10’u da Muğla’da yer alır. Seralarımızın % 96’sında sebze, % 3’ünde kesme çiçek, %1’inde de meyve üretilmektedir.

13

14 Seraların planlanmasında dikkate alınacak ilkeler
Seralar tarım işletmesinin tüm konumu içersinde diğer yapılarla uyum göstermelidir. Seraların iç ortamı yıl boyunca bitki yetişmesine uygun optimum çevre koşullarını sağlamalıdır. Seralar için ayrılan alan büyüklüğü, işletmenin ileride uygulamayı düşündüğü seracılığa yeterli olmalıdır. Sera işletmesini oluşturan üniteler işçilikte verimliliği sağlayacak şekilde yerleştirilmelidir. Sera ekonomik ve sağlam bir yapıya sahip olmalıdır.

15 Seraların Planlanması
Planlama, bitki yetiştirme ünitelerinin, yetiştirilme amacına ve optimum üretim koşullarına uygun büyüklük ve boyutların tasarımı ile başlar.

16 Seraların Planlanması
Sera yerinin seçimi Seraların yerleştirilmesi Seraların boyutlandırılması Sera içinin düzenlenmesi Sera işletmelerinin yerleşim düzeni

17 Sera yerinin seçimi Etkili faktörler: İklim
Arazinin sulama suyu varlığı ve kalitesi Elektrifikasyon Arazinin topoğrafik yapısı ve toprağın kalitesi Pazara ve ulaşım merkezine yakınlık İşçi temini kolaylığı Doğal sıcak su kaynaklarına yakınlık

18 İklim Yatırım için seçilen yerin iklimsel açıdan riskli bölgede yer almamasına özen gösterilmelidir. Bu riskler cam seralarda dolu, plastik seralarda fırtına ve hortum hasarıdır. Don olayının kısa sürdüğü güneye bakan meyilli araziler tercih edilmelidir. Seçilen arazinin sel yatağından ve taşkın ihtimali taşıyan dere ve kanallardan uzakta yüksekte olmasına dikkat edilmelidir. Kış aylarında normal bir sera yetiştiriciliği için 2000 h/yıllık bir ışıklanma periyodu gereklidir. Ülkemizde ışıklanma süreleri güneyden kuzeydoğuya h/yıl arasında değişmektedir.

19 Arazinin sulama suyu varlığı ve kalitesi
Seralar sulama suyunun uygun bir şekilde sağlanabileceği bir yerde inşa edilmelidir. Arazinin durumu uygun ise seracılıkta sulama suyu için en güvenilir kaynak derin kuyulardır. Suyun kalitesi de oldukça önemlidir. Tuzluluk sorunu yaratmamak için sulamada kullanılacak su yeterli özelliklere sahip olmalıdır. Sulama suyunun kalitesi aynı zamanda yetiştirilecek ürünün türünü de belirler. Örneğin, domates bitkisi salatalığa göre tuzluluğa daha dayanıklı olduğu için kalitesi düşük sularda yetiştirilebilir.

20 Elektrifikasyon İşletmede seraların havalandırma sistemleri, sulama, gübreleme ve ilaçlama pompaları, soğuk hava depoları ve idari ünitelerde elektrik enerjisine gereksinim vardır. Bu nedenle arazinin seçiminde uzun süreli ve sıkça kesilmeyen şebekeye olan yakınlığı önemlidir. Sık sık ve uzun süreli elektrik kesilmelerini de dikkate alarak işletmeye bir jeneratör konulmasında yarar vardır.

21 Arazinin topoğrafik yapısı ve toprağın kalitesi
Sera kurulacak alanda eğimin güney kuzey doğrultusunda % ; doğu batı doğrultusunda ise % 0-1 arasında olması istenir. Eğer arazinin topoğrafik durumu bu eğimlerden daha farklı ise tesviye veya dolgu gerekir. Meyilli arazilerin dezavantajı ise fazla hafriyat gerektirmeleri ve sel riski taşımalarıdır. Taban arazilerde ve çukurda kalan alanlarda en sık rastlanan sorun ise drenaj yetersizliğidir.

22

23

24 Arazinin topoğrafik yapısı ve toprağın kalitesi
Seralarda yüksek verim elde edebilmek için, geçirgen, verimli, derin, su tutma kapasitesi yüksek topraklar (tınlı kumlu yapıdaki topraklar) seçilir. Analiz yapılarak toprağın tekstürü ( hafif ya da ağır bünyeli) elektriksel iletkenliği (tuzluluk durumu) alkaliliği, bor konsantrasyonu ve derinliği tespit edilmelidir. Ayrıca bitki besin maddesi analizleri yapılarak toprağın verimliliğinin belirlenmesinde de yarar vardır.

25 Pazara ve ulaşım merkezine yakınlık
Küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin modern işletmelere ve ürünlerin sevk edildiği pazara yakın olması maliyetlerin azaltılması açısından önemlidir. Serada yetiştirilecek ürünün kesme çiçek gibi çabuk bozulan ve ticari değeri yüksek ürün olması halinde yerin uluslar arası uçuşlara bağlantı veren işlek bir havaalanına yakınlığı da önem kazanmaktadır.

26 İşçi temini kolaylığı Yoğun işgücü gerektiren bir üretim şekli olan sera tarımında, sebze üretiminde dekara işçi, kesme çiçek üretiminde işçi, saksı bitkileri üretiminde ise 1-3 işçi gereklidir. Küçük işletmelerde gerekli işler için işgücü aile fertleri tarafından karşılanmaktadır. Büyük işletmelerde ise ek işgücü ihtiyacı mümkün olduğu ölçüde yakın yöreden temin edilmelidir.

27 Doğal sıcak su kaynaklarına yakınlık
Ucuz enerji kullanım olanağı sera yerinin seçimine etki eden önemli bir faktördür. Seralarda ısıtma için elektrik, doğalgaz, jeotermal enerji, güneş enerjisi, kömür, kalorifer yakıtı, odun, talaş gibi yakıtlar kullanılır. Ülkemizde değişik bölgelerde 70 ºC’nin üzerinde sıcak su varlığına sahip bölgeler vardır.

28

29 Seraların Yerleştirilmesi
Sera uzun ekseninin yerleştirilme yönü, güneş enerjisinden faydalanma oranına etkilidir. Bu nedenle planlama yapılırken tekil seraların uzun eksenlerinin doğu-batı doğrultusunda, çok çatılı blok seraların kuzey-güney doğrultusunda yerleştirilmesine, seraya gölgeleme yapacak yüksek yapıların kuzeyde yer almasına dikkat edilmelidir. Diğer yönlerde yerleştirilecek her yapı en az kendi yüksekliği kadar seradan uzaklaştırılmalıdır. Komşu tekil seralar arasında taban alanının % 30’u kadar boşluk bırakılmalıdır.

30 Seraların Boyutlandırılması
Sera genişliği sera tipine bağlı olarak tekil seralarda 3 ve 3’ün katları ( m), şeklinde planlanır. Blok seralarda ise ortada geniş bir yol bırakılmak koşuluyla sera eni m’ye kadar artırılabilir. Sera boyu doğal havalandırmalı tekil bir serada, havalandırmanın etkin çalışabilmesi için 50m’yi aşmamalıdır. Modern blok seralarda havalandırmanın yeterli olması koşuluyla sera boyu m’ye kadar çıkarılabilir.

31 Seraların Boyutlandırılması
Sera yan yüksekliği bölgenin iklim özelliklerine göre 2-4m arasında değişir. Sera temelleri sürekli ve teksel temel olarak planlanabilir. Tekil plastik seralarda teksel temel, geniş açıklıklı cam seralarda ise sürekli temel gerekir. Temel derinliği bölgenin don derinliğine göre belirlenir. Subasman duvarı genelde zeminden 30cm yüksekte yapılır.

32 Seraların Boyutlandırılması
Çatı eğim açısı, bölgenin enlem derecesine göre belirlenir. (Ülkemizde 28-30° arasında alınabilir.) Seraya giriş çıkışı sağlamak amacıyla tekil seralarda kısa kenarlara, blok seralarda ise yan cepheye kapılar yerleştirilir. Kapılar, iki yana sürgülü ya da menteşeli olabilir. Tek kanatlı kapıların boyutları en az ( m), çift kanatlı kapıların boyutları ise en az ( m) arasında değişir.

33 Seraların Boyutlandırılması
Sera çatı elemanları, camların ve diğer örtü malzemelerinin yerleştirildiği mertekler, merteklerin yükünü taşıyan ve bunu çatı makaslarına ileten ve çatı makaslarını birbirine bağlayan aşıklar, tüm çatının yükünü kolonlara aktaran çatı makaslarından oluşur. Mertek aralığı cam seralarda 50-60cm, plastik seralarda ise, cm olabilir. Çatı makası aralıkları, 2-4m arasında değişir. En uygun planlama aralığı 3m’dir.

34 Sera içinin düzenlenmesi
Seralarda bitkiler genellikle doğal zemin toprağı üzerinde yetiştirilir. Köklendirilmiş çelik ve fideler sera zemininden uygun bir yükseklikte düzenlenen masa ve raflara yerleştirilebilirler. Seralarda doğal zemin kullanıldığı koşulda, birim alanda en fazla bitki bulundurulacak şekilde düzenlemeler yapılmalıdır. En uygun dikim şekli kare dikimdir. (sıra üzeri=sıra arası) Kare dikim az bakım isteyen süs bitkileri yetiştiriciliğinde uygulanabilir.

35 Sera içinin düzenlenmesi
Seralarda sulama, ilaçlama, hasat gibi kültürel işlemlerin yapılmasında kolaylık sağlayacak dikim şekli sıraya dikimdir. Sıraya dikimde sebze yetiştiriciliği için sıra üzeri ve sıra arası mesafeler sırasıyla salatalıkta 60x120cm,domateste 50x80cm, biberde 50x70cm, patlıcanda 60x70cm’dir. Sera sebze yetiştiriciliğinde doğal zeminin en ekonomik ve fonksiyonel kullanımı çift sıralı ekim ile mümkündür. Çift sıralı ekimde sıra aralıkları domateste 40x50cm, salatalıkta ise 50x60cm’dir.Her iki bitki sırasından sonra cm’lik servis yolu bırakılır.

36 Sera içinin düzenlenmesi

37 Sera içinin düzenlenmesi
Fide, çelik köklendirme ve saksı çiçekleri üretimi yapılan seralarda, bitki yetiştirme masalarından yararlanılır. Bitki yetiştirme masaları, hareketli yada sabit olabilir. Hareketli masalar sera zemininde kolaylıkla hareket edebileceğinden sera alanı daha fonksiyonel kullanılabilir. Sabit masaların altına ise ısıtma boruları yerleştirilerek, yerden kazanç sağlanabilir.

38 Sera içinin düzenlenmesi
Betonarme yada saç malzemeden yapılan masaların üzerinde oluşturulan tavaların içersine torf, perlit gibi materyaller yerleştirilerek, köklendirme ortamları yaratılır. Bitki yetiştirme masalarının boyutları, - rahat erişme yüksekliğine, - yetiştirilen bitki yüksekliğine, - tek veya iki taraflı çalışma durumuna, - masaların geçici veya sürekli olarak kullanılma durumuna göre belirlenir.

39 Sera içinin düzenlenmesi
Ortalama masa yüksekliği 80-85cm olmalıdır. Masa genişliği her iki yandan çalışılma durumunda cm, tek yandan çalışılma durumunda ise 75-90cm olmalıdır.

40 Sera içinin düzenlenmesi
Masalar arasında servis yolları bırakılır. Planlamada etkin bir üretim için servis yollarının kapladığı alan, sera taban alanının ¼’ünden küçük olmalıdır. Masaların sera uzunluğuna paralel olarak düzenlenmesi, taban alanından yararlanma oranını artırır.

41 Sera işletmelerinin yerleşim düzeni
Seracılık işletmeleri, bitki yetiştirilen asıl üniteler seralar ile üretime etkili yardımcı ünitelerden oluşur. İşletmenin en uygun yerleşim düzeni, seraların ve yardımcı ünitelerin kendinden beklenen fonksiyonu ekonomik bir şekilde yapabilmesini sağlamalıdır. Ana uğraşısı sera yetiştiriciliği olan aile işletmelerinde optimum faydalı alan büyüklüğü m2’dir. Seralar, küçük aile işletmelerinde tek bir ünite, orta ve büyük işletmelerde ise birbirine ekli üniteler şeklinde düzenlenir.

42 Sera işletmelerinin yerleşim düzeni
Bir seracılık işletmesindeki yardımcı üniteler: İşletme merkezi (konut), İşçi barınağı, Alet, malzeme depoları, Soğuk hava depoları, Isıtma üniteleri, Sulama üniteleri, Fide yetiştirme alanları, Toprak sterilizasyonu ve gübre hazırlama üniteleri, Standardizasyon üniteleri, Ürün temizleme ve paketleme birimi, Satış ve pazarlama birimi

43 Sera işletmelerinin yerleşim düzeni

44 Modern seracılıkta sera tipinin seçimi ve işletme büyüklüğü
Sera yatırımına başlarken ilk aşamada minimum ekonomik büyüklüğün, yatırımın planlanmasında da hedeflenen büyüklüğün göz önünde bulundurulması gerekir. Yatırımın optimum büyüklüğünü belirleyen faktörler: -Temel ve ortak yatırımlar (elektrik, su, yol, merkezi ısıtma, bilgisayar) alan küçüldükçe m2 yatırım maliyetini büyük ölçüde artırır. - Projenin büyüklüğü, işletme giderlerini de ciddi anlamda etkileyen bir faktördür.

45 Modern seracılıkta sera tipinin seçimi ve işletme büyüklüğü
Yatırım maliyetleri gözönüne alındığında modern cam ve plastik sera sera işletmelerinde minimum büyüklük da kapalı alan olarak düşünülmelidir. Optimum işletme büyüklüğü ise, işletme ve pazarlama maliyetlerini optimize etmek için, - kesme çiçekte da, - sebzede da arasında olmalıdır. Optimum büyüklük tek başına yatırımın büyüklüğü olarak ele alınmamalıdır. Üretim planlamasında da üretimin optimize edilmesi düşünülmelidir.

46 Yatırım ve büyüklüğün planlanması
Sera yatırımına ilk kez başlayan yatırımcı, minimum yatırım büyüklüğü ile işe başlamalı, kademeli olarak yatırımı optimum büyüklüğe ulaştırmalıdır. Yatırımın ilk döneminde, yatırımcının önünde, - üretim ve yönetim kadrolarının oluşturulması, - bu kadroların eğitimi, - çalışan bir sistemin kurulması, - ürünün pazarlanması, - pazarlama kanallarının test edilmesi, - işletme büyüdükçe marka imajının yaratılması gibi çalışmalar vardır.

47 Yatırım ve büyüklüğün planlanması
Karlı bir sera işletmeciliği için, fiziksel yatırımı tamamlamak yeterli değildir. İyi bir yetiştiricilik ve işletmecilik de onun kadar önemlidir. İşletmenin ilk yıllarında bazı sorunlarla karşılaşmak doğaldır. Önemli olan bunları kontrol edilebilir boyutlarda tutmaktır. Bu nedenle yatırıma minimum işletme büyüklüğü ile başlayıp, kadrolar deneyim kazandıktan ve işletme oturduktan sonra alanı büyütmek daha uygundur.

48 Yatırıma nereden başlamalı?
Arazi seçilirken gelecekteki genişlemeler dikkate alınarak arazi büyüklüğü saptanmalıdır. Satın alınan arazi üzerinde, ilk aşamada yatırıma başlanırken projenin genişlemiş haline göre planlama yapılmasına ve yerleşimin buna göre oluşturulmasına dikkat edilmelidir. Isıtma, sulama sistemlerinin alt yapısı ve yerleşimi projenin son haline göre yapılmalıdır. İlk ünitelerin yerleştirilmesinde arazinin bir köşesinden yatırıma başlamak yerine, projenin bütününe uygun bir alandan başlanmalıdır.

49 Yatırıma nereden başlamalı?
Isı santralı ve su depoları gibi merkezi üniteler arazinin ortasına yakın yerleştirilmeli, ofisler ve paketleme ünitesi ise, yola yakın olmalıdır. Planlama yapılırken seraların gölgeleme olmayacak şekilde yerleştirilmesine dikkat edilmelidir. Personel giriş-çıkış kapısı ile mal ve müşteri giriş-çıkış kapıları birbirinden ayrılmalıdır. Tesviye, drenaj gibi alt yapı çalışmaları bittikten sonra, sera montajına geçilmeden önce toprak bir miktar sıkıştırılmalıdır.

50 Sera tipine karar verilmesi
Sera tipine karar verirken göz önünde tutulması gereken faktörler: - örtü tipi, - çatı tipi, - konstrüksiyon özellikleri, - havalandırma ihtiyacı, - sera yan yüksekliği, - sera genişliği ve boyu, - rüzgar, kar, bitki ve ekipman yükü

51 Sera tipine karar verilmesi
Modern seracılık yatırımlarında sera tipine karar verilirken öncelikle örtü cinsine göre (cam-plastik-polikarbonat) sera ayrımı yapılmalı, daha sonra ürün türü, iklim ve özel isteklere göre sera modeline karar verilmelidir. Sera konstrüksiyonu rüzgar, bitki ve ekipman yüküne dayanıklı, sağlam bir yapı olmalıdır. Akdeniz bölgesinde genellikle seraların asgari 120 km/saat rüzgar yüküne dayanması gerekir. Topraklı kültürde bitki yükü 25kg’a topraksız kültürde ise bitki ve ekipman yükü toplamı 40kg’a kadar çıkabilir.

52 Sera tipine karar verilmesi
Konstrüksiyon galvanizli profil veya alüminyum parçalardan oluşan, kaynak işçiliği içermeyen demonte bir sistem olmalıdır. İklim özelliklerine göre sera yan yüksekliği belirlenmelidir. (akdeniz koşullarında en az 4m.) Bölgenin ve üretim periyodunun mevcut ışık durumu ile üretilecek bitkinin ışık isteğine göre örtü tipi seçimi yapılmalıdır. Yağışı yüksek olan Akdeniz ve Ege kuşağında yağmur oluklarının yeterli su taşıma kapasitesine sahip olmasına dikkat edilmelidir. Sera kapıları yan tarafa koyulmalı ve sera içine orta yol yapılmalıdır.