SATINALMA YÖNETİMİ.

... konulu sunumlar: "SATINALMA YÖNETİMİ."— Sunum transkripti:

1 SATINALMA YÖNETİMİ

2 Sunuş Planı Tedarikçi seçimi literatür özeti
kriterler bazında yöntemler bazında Satınalmada Stratejik konular

3 Analitik Hiyerarşi Proses
(Analytical Hierarchy Process-AHP) Analitik Ağ Süreci (Analytical Network Process-ANP) Bulanık AHP (Fuzzy AHP)

4 GÜNÜMÜZDE REKABET TEDARİK ZİNCİRLERİ ARASINDAKİ REKABETE DÖNÜŞMÜŞTÜR.
Zincirin gücü en zayıf halkası kadardır!!!

5 Kritik Noktalar Taşeron/Tedarikçi seçiminde tartışılması gereken iki temel konu: Değerlendirme kriterleri neler olsun? Hangi yöntemi kullanalım?

6 Uluslararası Yayınlar
“Supplier selection” 217 “Vendor selection” 128 “Subcontractor selection” 7

7 Değerlendirme Kriterleri Neler Olsun?
Taşeron / Tedarikçi seçim kriterlerinin sayısı (performans ölçme amaçlı da kullanılabilir) bazı çalışmalarda birkaç seviyelerindeyken, bazılarında 60’ı bulmaktadır. Bu nedenle taşeron seçim problemi çok kriterli bir problemdir. Değerlendirme kriterlerinin belirlenmesinde somut ve soyut faktörler arasında iyi bir denge kurmak gerekir (Ghodsypour ve O’Brien, 1998).

8 Değerlendirme kriterleri neler olsun?
Bu konudaki ilk bilimsel yaklaşım Dickson (1966) tarafından ortaya konmuş. Çalışmada 23 seçim kriteri tanımlanmış; İzleyen çalışmalarda bu kriterlerin açılımları yapılmış (örneğin maliyet için, stok maliyeti, sipariş maliyeti, indirimler, tasarım maliyeti vb..) ve yeni kriterler eklenmiş.

9 Dickson’ın Seçim Kriterleri
Teslimat İletişim sistemi Paketleme yeteneği Geçmiş performans Sektördeki durumu/repütasyon İşçi-işveren ilişkileri ile ilgili geçmişi Garanti koşulları Bizimle çalışma konusunda istekliliği Coğrafi konumu Üretim tesisleri Yönetim ve organizasyon Geçmiş iş hacmimiz Fiyat/maliyet Kontroller Müşteri hizmet düzeyi Teknik kapasite Tamir-bakım hizmetleri Eğitim desteği Finansal durum Yaklaşımı Karşılıklı düzenlemeler Prosedürlerinin tamlığı Bizde bıraktığı izlenim

10 Ishikawa’nın (1997) Seçim Kriterleri
- Tedarikçi, işletmenin yönetim ilkelerini bilmeli ve sürekli aktif bir bağlantı içinde olmalıdır. - Tedarikçinin diğer işletmelerce de saygınlığı olan, tutarlı bir yönetim sistemi olmalıdır. Tedarikçi teknik standartları yüksek ve teknolojik gelişmelere yatkın olmalıdır. - Tedarikçi istenilen tüm ekipmanları temin edebilmeli ve ürünleri alıcının kalite özelliklerine uygun olmalıdır. - Tedarikçi üretim miktarını kontrol edebilmeli ya da gerekli üretimi karşılayacak şekilde yatırım imkanı olmalıdır. - Tedarikçinin toplum çıkarlarına aykırı davranmayacağına güvenilmelidir. İşletme sırlarını kötüye kullanmayacağı kesin olmalıdır. - Fiyatı uygun olmalı ve taahhütlerine kesinlikle uymalıdır. Ayrıca, bağlantı ve haberleşme açısından tedarikçiye kolayca ulaşılabilmelidir. - Tedarikçi, sözleşme şartlarına kesinlikle uymalıdır.

11 Muralidharan, C. ve diğerleri’nin (2002) Kriterleri
Alt Kriterler Kalite Kalite Muayene yöntemleri Reddedilen ürün yüzdesi TKY ve Tam Zamanında Üretim (JIT) uygulamalarını takip etme Ürün performansı Teslimat Teslimat hızı Zamanında teslimat Taşıma/Nakliye maliyeti Teslimat zamanındaki esneklik Fiyat Satın alınan miktara bağlı fiyat indirimi Maliyet Tedarikçinin Teknik Yeterliliği Tedarikçinin problem çözme yeteneği Tedarikçinin üretebileceği ürün çeşitliliği Ar-Ge altyapısı Teknik işgücü

12 Kriterler Alt Kriterler Finansal Durum Likidite Kredi derecelendirme durumu Tedarikçinin Geçmiş Performansı Dürüstlük Operasyonları iyileştirme eğilimi İşbirlikçilik Tepki süresi Tesisleri Makineler Altyapı Kapasite kullanımı Esnekliği Miktardaki değişimlere cevap verebilme Ürün çeşitliliğindeki değişimlere cevap verebilme Modifikasyonlardaki değişimlere cevap verebilme Sağladığı Hizmetler Satış sonrası hizmetler Yedek parça hazır bulundurma

13 bileşenler için geçerli olan üç ana kriter söz konusudur: Fiyat,
Tedarikçi değerlendirme ve seçme aşamasında, tüm bileşenler için geçerli olan üç ana kriter söz konusudur: Fiyat, Kalite, Teslim. (Richardson, R., Purchasing and Supply Chain Management, School of Engineering Technology & Management, Southern Polytechnic State University, 2002) Bunlara ilave olarak müşteri memnuniyeti, esneklik, satış sonrası hizmet gibi kriterler de tedarikçilerin değerlendirilmesinde kullanılmaktadır.

14 Richardson’ın (2002) Kriterleri
Fiyat İşgücü ile İlişkiler Finansal Uygunluk Kalite Sistemi Tavırlar İşletme Geçmişi Eğitim Kaynakları Garantiler Tesislerin Konumu Maliyet Hesaplama Prosedürleri Bilgi Teknolojileri Bilgi Paylaşımı Kapasite Şirket Ünü Hız Paketleme Olanakları Teslim Performansı Nakliye Yetenekleri Tazminat Çevrim Süresi Zamanında Teslimler Esneklik Ürün Çıkış Doğruluğu Satış sonrası hizmetler Stok dışı kalma sıklığı Sipariş Çevrim Zamanı Sipariş Süreç Uyumluluğu Gecikme Zamanı Ürün Bulunabilirliği Elverişlilik Güvenilirlik Faturalandırma Hataları Hak Talebi/Uyumsuzluk Sayısı Kalite Kontrol Bağımlılık oluşturabilirlik (?)

15 Lojistik Sektöründen Örnek
Navlun, Hizmet karşılığında talep edilen fiyat düzeyi Hizmeti veren firmanın tavırları, iş etiği, yapısı Eğitim kaynakları Teçhizatlarının, donanımlarının yapısı Bilgi teknolojileri düzeyi Kapasitesi Reaksiyon hızı Zamanında teslimatları Güvenilirlik Teslimat performansları Depolama faaliyetlerinin etkinliği Dağıtım hizmetlerinin etkinliği Acil olaylara müdahaleleri İlgili mevzuatlara hakimiyeti Esneklik Entegre Hizmet Verilmesi Global hizmet verilmesi Güvenilir kurumsal alt yapı ve karşılıklı etkin iletişim kurulabilmesi İhtisaslaşmış lojistik hizmetler verilmesi, farklı hizmet önerisi Dinamik personel ve yeni teknoloji kullanımı, değer yaratımı Müşteri odaklı iş yapma yaklaşımı, son müşteri memnuniyeti Performans kriterlerinin belirlenmesi ve ölçümü Bilgi aktarımında açıklık paylaşımcılık

16 Taşeron Seçimine Özel... Ön kriterler Kalite Uygunluk Belgesi
Garanti Şartları Mali yeterlilik Performans kriterleri Teknoloji ve İmalat İlişkili Kriterler Teknik Yeterlilik Kriterleri İşletme Kriterleri Bilgi Sistemleri ve İletişim Kriterleri İnsan Kaynakları Kriterleri Kalite Güvence Kriterleri Ürün/Hizmet kriterleri Kalite Performans Değerlendirilmesi Kriterleri Maliyet analizi Kriterleri Teslimat Performans Kriterleri

17 Özel Bir Bakış Açısı Parahinski ve Benton (2004) tedarikçi performansını kritik başarı faktörleri açısından ele almış ve kriterleri ürün kalitesi, teslimat performansı, fiyat, değişen isteklere cevap verme, servis desteği ve genel performans olarak belirlemişlerdir.

18 Kriterler Alt Kriterler Kalite Kalite Muayene yöntemleri Reddedilen ürün yüzdesi TKY ve Tam Zamanlı Üretim uygulamalarını takip etme Ürün performansı Ürün çıkış doğruluğu Kalite sistemi Teslimat Teslimat hızı Zamanında teslimat Taşıma/Nakliye maliyeti Teslimat zamanındaki esneklik Kaliteli teslimat Teslimat taahhütlerine uyum Paketleme olanakları Nakliye yetenekleri Çevrim süresi Teslimat performansı Sipariş süreç uyumluluğu Gecikme zamanı Tedarikçinin Teknik Yeterliliği Tedarikçinin problem çözme yeteneği Tedarikçinin üretebileceği ürün çeşitliliği Ar-Ge altyapısı Teknik işgücü Bilgi teknolojileri ve düzeyi Bilgi paylaşımı İlgili mevzuatlara hakimiyet

19 Kriterler Alt Kriterler Fiyat Satın alınan miktara bağlı fiyat indirimi Maliyet Maliyet hesaplama prosedürleri Faturalandırma hataları Finansal Durum Likidite Kredi derecelendirme durumu Tazminat Tedarikçinin Geçmiş Performansı Dürüstlük Operasyonları iyileştirme eğilimi İşbirlikçilik Tepki süresi Bilgi Tavırlar ve iş etiği Şirket ünü Güvenilirlik Depolama faaliyetlerinin etkinliği Dağıtım hizmetlerinin etkinliği Sektördeki durumu İşçi-işveren ilişkileri ile ilgili geçmişi Tedarikçinin Tesisleri Makineler Altyapı Kapasite kullanımı Tesislerin Konumu Kaynakları Teçhizatların ve donanımların yapısı Coğrafi konumu

20 Kriterler Alt Kriterler Tedarikçinin Esnekliği Miktardaki değişimlere cevap verebilme Ürün çeşitliliğindeki değişimlere cevap verebilme Modifikasyonlardaki değişimlere cevap verebilme Stok dışı kalma sıklığı Ürün bulunabilirliği Acil olaylara müdahale Tedarikçinin Sağladığı Hizmetler Satış sonrası hizmetler Yedek parça hazır bulundurma Garantiler Müşteri Memnuniyeti Müşteri servisi Müşteri odaklı iş yapma yaklaşımı Son müşteri memnuniyeti Bilgi aktarımında açıklık ve paylaşımcılık Tamir-bakım hizmetleri Tedarikçinin Organizasyonel Yapısı Yönetim ve organizasyon Yenilikcilik Eğitim kaynakları Entegre hizmet verilmesi Global hizmet verilmesi Performans Kriterlerinin belirlenmesi ve ölçümü Güvenilir kurumsal altyapı ve karşılıklı etkin iletişim kurulabilmesi Dinamik personel kullanımı Değer yaratımı

21 Bu kadar çok sayıda kriter içerisinden hangilerini seçelim?
Nasıl seçelim?

22 Kritik başarı faktörleri ve tedarik stratejisi sorularının cevaplarına dayalı seçim yapılmalı. Elbette bir ekip karar sürecine dayanmalı.

23 Tedarik stratejisi soruları
Nasıl? Sistem ve prosedürler Bilgisayar desteği Pazarlıklar Uzun dönemli kontratlar Etik Ne zaman? Hangi sıklıkta Nereden? Yerel/bölgesel Yurtiçi/yurtdışı Küçük/büyük firmalar Tek/çok kaynak Yüksek/düşük tedarikçi devir oranı Tedarikçi sertifikasyonu / kalite (ve diğer konular) denetimleri Tedarikçiyi sahiplenme politikası Ne? Yap/satın al Standart/özel Kalite-maliyet dengesi Ne kadar? Küçük/büyük hacimler (envanter) Kim? Merkezi/desentralize Üst yönetimin ilgisi (involvement) Çalışan niteliklerimiz Hangi fiyattan? Maliyet tabanlı Pazar tabanlı En düşük fiyat tek kriter mi?

24 Bir Ortak Olarak Tedarikçi
Durum Rakip Ortak Tedarikçi sayısı Çok Bir veya bir kaç İlişkinin süresi Kısa olabilir Uzun süreli Düşük fiyat Ana faktör Orta derecede önemli Güven Yüksek olması gerekmez Yüksek Açıklık Düşük Kalite Güvenilmeyebilir; satınalan inceler Tedarikçide test; sertifikalı tedarikçi İş hacmi Düşük olabilir Esneklik Göreceli olarak düşük Göreceli olarak yüksek Yer Daha dağınık Yakınlık önemli

25 Seçim Yöntemi ne olabilir?

26 Tedarikçilerin değerlendirilmesinde kullanılan teknikler (Talluri ve Narasimhan (2004)’den uyarlanmıştır) Değerlendirme metodu Yazarlar Ağırlıklı doğrusal modeller Lamberson ve diğ. (1976), Timmerman (1986) Doğrusal programlama Pan (1989), Turner (1988) Karışık tam sayılı programlama Weber ve Current (1993) Analitik hiyerarşi prosesi Barbarosoglu ve Yazgac (1997), Hill ve Nydick (1992), Narasimhan (1983), Chan ve Kumar ( 2006) Matriks metodu Gregory (1986) Çok amaçlı programlama Weber ve Ellram (1993) Sahipliğin toplam maliyeti Ellram (1995) Temel bileşen analizi Petroni ve Braglia (2000) Veri zarflama analizi Liu ve diğ. (2000) Narasimhan ve diğ. (2001), Weber ve Desai (1996) Yorumlayıcı yapısal modelleme Mandal ve Deshmukh (1994) İstatistiksel analiz Mummalaneni ve diğ. (1996) Benzetim modeli Verma ve Pullman (1998) Yapay sinir ağları Siying ve diğ. (1997) AHP ve hedef programlama entegrasyonu Wang ve diğ . (2004), O’Brien ve Ghodsypour (1998)

27 Yukarıdaki listeyi genişletmek mümkündür

28 Türkiye’den çalışmalar
Türkiye’de yapılan çeşitli çalışmalarda da benzer yöntemler kullanılmıştır. Örneğin Yurdakul ve Coğun (2001), taşeron firmaların performansının değerlendirilmesinde AHP metodunu kullanmışlardır. Değerlendirme kriterleri olarak da güvenilirlik, süre, esneklik, kalite ve maliyet kriterlerini belirlemişlerdir.

29 Türkiye’den çalışmalar
Sezen (2004), ise veri zarflama analizi yöntemini kullanarak tedarik zincirinde bayi performanslarını değerlendirmiştir. Bıyık ve diğ. (2005) ise doğrusal programlama yöntemi ile tedarikçi seçimini gerçekleştirmişlerdir.

30 Türkiye’den çalışmalar
Akman ve Yayla (2005) ise ürün geliştirme ekiplerine dahil olacak tedarikçilerin seçiminde AHP yönteminden faydalanmışlardır. Demirel ve diğ. (2005) ise gıda sektöründe tedarikçi seçimi için bulanık bir model geliştirmişlerdir.

31 Türkiye’den çalışmalar
Gözlü ve diğ, (2005) süt ürünleri üreten bir firma için tedarikçi değerlendirme ve seçiminde ağırlıklı puanlandırma metodunu kullanmışlardır. Öz ve Baykoç ( 2004) ise tedarikçi seçiminde karar teorisi destekli uzman sistem yaklaşımını kullanmışlardır.

32 Seçilecek yöntem fayda/maliyet analizini esas almalı
Pareto analizi kullanılabilir: Toplam bütçenin %80 ini kapsayan az sayıdaki tedarikçi için daha bilimsel çalışılmalı

33 En Basit Yöntem: Klasik Puan Tabloları
XYZ Tedarikçisi/Taşeronu Kriter Adı Kriter Ağırlığı Değerlendirme Puanı Ağırlıklı Puan Maliyet 0.40 7 2.8 Kalite 0.25 8 2 Teslimat 10 2.5 Hizmet 0.10 0.8 TOPLAM 8.1

34 AHP Karar alternatiflerini toplam ağırlıklarına göre sıralar, en iyisini seçebilirsiniz Çok sayıda kriterin bir arada değerlendirilmesini sağlar İkili karşılaştırmalarla değerlendirme esasına dayanır

35 1. Amaç belirlenmeli Örneğimizde En uygun tedarikçi/taşeron seçimi

36 2. Ana kriterler belirlenmeli Örneğin:
Maliyet Kalite Hizmet Teslimat En uygun tedarikçi/taşeron seçimi

37 3. Ana kriterler için varsa alt kriterler belirlenmeli
Örneğin Kalite kriteri için; Reddedilen ürün yüzdesi (RÜY) Ürün performansı (ÜP) TKY’ye uyumu (TKY) ....

38 En uygun tedarikçi/taşeron seçimi
Maliyet Kalite Hizmet Teslimat En uygun tedarikçi/taşeron seçimi RÜY ÜP TKY M1 Mn …. H1 Hi T1 … Tj

39 4. Taşeron/Tedarikçi seçenekleri belirlenmeli
Örneğin Tedarikçi A Tedarikçi B Tedarikçi C

40 En uygun tedarikçi/taşeron seçimi
Maliyet Kalite Hizmet Teslimat En uygun tedarikçi/taşeron seçimi RÜY ÜP TKY M1 Mn …. H1 Hi T1 … Tj C B A …….

41 5. İkili karşılaştırma matrislerini oluştur.
Maliyet Kalite Hizmet Teslimat A B C A 1 3 2 B 1/3 1 1/5 C 1/2 5 1 A 1 6 1/3 B 1/6 1 1/9 C 3 9 1 A 1 1/3 1 B 3 1 7 C 1 1/7 1 A 1 1/3 1/2 B 3 1 4 C 2 1/4 1 Değer Tanım Açıklama Eşit önemli İki seçenekte eşit derecede öneme sahip Biraz önemli Tecrübe ve yargı bir kriteri diğerine karşı biraz üstün kılmakta Fazla önemli Tecrübe ve yargı bir kriteri diğerine karşı oldukça üstün kılmakta Çok fazla önemli Bir kriter diğerine göre üstün sayılmıştır Aşırı derece önemli Üstünlüğü gösteren kanıt çok büyük güvenilirliğe sahiptir 2,4,6,8 Ara değerler Uzlaşma gerektiğinde kullanılan iki ardışık yargı arasındaki değer.

42 6. Seçeneklerin önem dereceleri hesaplanır:
i) Sütun toplamları alınacak. Maliyet Kalite Hizmet Teslimat A B C A 1 3 2 B 1/3 1 1/5 C 1/2 5 1 A 1 6 1/3 B 1/6 1 1/9 C 3 9 1 A 1 1/3 1 B 3 1 7 C 1 1/7 1 A 1 1/3 1/2 B 3 1 4 C 2 1/4 1 Maliyet Tedarikçi A B C A 1 3 2 B 1/3 1 1/5 C 1/2 5 1 11/6 9 16/5

43 ii) Sütun elemanlarının normalizasyonu
Maliyet Kalite Hizmet Teslimat A B C A 1 3 2 B 1/3 1 1/5 C 1/2 5 1 A 1 6 1/3 B 1/6 1 1/9 C 3 9 1 A 1 1/3 1 B 3 1 7 C 1 1/7 1 A 1 1/3 1/2 B 3 1 4 C 2 1/4 1 Maliyet Tedarikçi A B C A 6/11 3/9 5/8 B 2/11 1/9 1/16 C 3/11 5/9 5/16

44 iii) Satır ortalamalarının hesabı
Maliyet Kalite Hizmet Teslimat A B C A 1 3 2 B 1/3 1 1/5 C 1/2 5 1 A 1 6 1/3 B 1/6 1 1/9 C 3 9 1 A 1 1/3 1 B 3 1 7 C 1 1/7 1 A 1 1/3 1/2 B 3 1 4 C 2 1/4 1 Maliyet Tedarikçi A B C Ortalama A B C 1.0000

45 iv) Hesabı tüm kriterler için tekrarla
Tedarikçi Maliyet Kalite Hizmet Teslimat A B C

46 v) Ana kriterler için ikili karşılaştırmalar yapılacak
KRİTER Maliyet Kalite Hizmet Teslimat Maliyet 1 1/5 3 4 Kalite Hizmet 1/3 1/9 1 2 Teslimat 1/4 1/7 1/2 1

47 vi) Ana kriter ağırlıkları hesaplanacak
KRİTER Maliyet Kalite Hizmet Teslimat Ortalama Maliyet Kalite Hizmet Teslimat 1.0000 KRİTER Maliyet Kalite Hizmet Teslimat Öncelik vektörü

48 Tedarikçi C’yi seç. vii) Sonuç puanları hesaplanacak
KRİTER Maliyet Kalite Hizmet Teslimat Maliyet Kalite Hizmet Teslimat A B C Tedarikçi A puanı = (0.5012) (0.2819) + 0.0860(0.1790) (0.1561) = Tedarikçi B puanı= Tedarikçi C puanı = Tedarikçi C’yi seç.

49 AHP with Excel Exhibit S7.1

50 AHP with Excel Exhibit S7.2

51 AHP with Excel Exhibit S7.3

52 Hesap kolaylığı açısından büyük modellerde Expert Choice yazılımı kullanılabilir

53 Analitik Ağ Süreci AHP hiyerarşik ilişkileri tek yönlü bir iskelet ile gösterirken, ANP, karar seviyeleri ve özellikler arasında daha karmaşık ilişkilerin dikkate alınmasını sağlar. Bu şekilde hiyerarşik yapılar ile modellenemeyen karmaşık problemlerin kolay bir şekilde modellenmesini sağlar. (a) Hiyerarşi (b) Ağ

54 Örnek bir uygulamada faktörler arasındaki bağımlılıklar aşağıdaki gibi tanımlanmıştır.
Etkileyen Kriter Etkilenen Kriter Üretim Kapasitesi (ÜK) GPU Karlılık Oranı (KO) ÜK,KO,CK,MP,TP, GPU, K, F Coğrafi Konum (CK) KO Miktar Performansı (MP) ÜK, F Teslimat Performansı (TP) ÜK, CK, MP, K Tedarikçi Geliştirme Programına Uyum (GPU) KO Kalite (K) GPU, K, P Fiyat (F) ÜK,KO,MP,GPU,K Paketleme (P) P

55 BULANIK (FUZZY) MANTIK
Her insan günlük hayatında kesin olarak bilinmeyen, bazen de önceden sanki kesinmiş gibi düşünülen, ama sonuçta kesinlik arz etmeyen durumlarla karşılaşır. Bu durumların sistematik bir şekilde önceden planlanarak sayısal öngörülerinin yapılması ancak bir takım kabul ve varsayımlardan sonra mümkün olabilmektedir. Gerçek dünya karmaşıktır. Bu karmaşıklık genel olarak belirsizlik, kesin düşünceden yoksunluk ve karar verilmeyişten kaynaklanır. Birçok sosyal, iktisadi ve teknik konularda insan düşüncesinin tam anlamı ile olgunlaşmamış olmasından dolayı belirsizlikler her zaman bulunur. Burada bilgi kaynaklarının temel ve kesin bilgilerine ilave olarak, özellikle sözel olan bilgileri de içerdiği vurgulanmalıdır. İnsan sözel düşünebildiğine ve bildiklerini başkalarına sözel ifadelerle aktarabildiğine göre bu ifadelerin kesin olması beklenemez.

56 KLASİK/BULANIK KÜMELER
Sıcaklık (x) 1 Soğuk Sıcak µ(x) Bulanık sıcaklık kümesi Sıcak Soğuk Klasik sıcaklık kümesi

57 Bulanık Analitik Hiyerarşi Proses Yöntemi ile Değerlendirme
SÖZEL ÖNEM BULANIK ÖLÇEK KARŞILIK ÖLÇEK Eşit (1,1,1) (1/1,1/1,1/1) Önemli (1,3,5) (1/5,1/3,1/1) Daha Önemli (3,5,7) (1/7,1/5,1/3) Çok Daha Önemli (5,7,9) (1/9,1/7,1/5) Kesinlikle Daha Önemli (7,9,9) (1/9,1/9,1/7)

58 İLGİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER