Ruh Sağlığı Bakış Açısıyla: Çocuklar neden sigara içer?

... konulu sunumlar: "Ruh Sağlığı Bakış Açısıyla: Çocuklar neden sigara içer?"— Sunum transkripti:

1 Ruh Sağlığı Bakış Açısıyla: Çocuklar neden sigara içer?
Ankara Üniversitesi Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Doç. Dr. Birim Günay KILIÇ

2 Ergenlerde Sigara İçme Sıklığı Artıyor!
Dünya Sağlık Örgütü Küresel Gençlik Tütün Araştırması (GYTS; Global Youth Tobacco Survey) 2009 raporuna göre, ülkemizde 15 yaş altı erkek öğrencilerin %10.2’si ve kız öğrencilerin %5.3’ü sigara içtiklerini belirtmiştir. Aynı araştırmanın 2003 yılı verileri erkek öğrencilerin %9.1’inin ve kız öğrencilerin de %5’inin sigara içtiğini ortaya koymuştur.

3 Madde Kullanımı: İşin Başı Denemek… (Flay ve Miller 1995)
İntrapersonel Genetik yatkınlık Red etme yeteneği Düşük öz-güven Stres-depresyon Dürtüsellik Risk alma eğilimi Heyecan arayışı Baş etme becerileri Düşük sosyal ve akademik beceri Kültürel Kar/zarar değerlendirmesi Başarma arzusu Kısa sürede haz alma isteği Karşı gelme davranışı Bağımsız olma isteği Bölgesel suç-işsizlik oranları Eğitim ve iş olanakları Okul ve öğretmenlerin olumsuz değerlendirmeleri İnterpersonel/Sosyal Normalizasyon-İnançlar Rol model etkisi Yaygınlık tahminleri yüksekliği Aile bağlarının zayıflığı Arkadaş bağlılığının yüksekliği Etkileyici rol modellerin tutum ve davranışları Anababa sıcaklığının olmaması Eleştirel tutumlar Boşanma Geleneksel değerlerden uzak anababa/arkadaş

4 …SİGARA İÇME DAVRANIŞI
Sosyal Psikolojik Genetik Arkadaşlar Ailevi Ekonomik Politik Biyolojik İnançlar

5 Yaşla ilişkili sigara içme eğilimi.. (Breslau ve ark. 2001)
Pik yaş. Ortalama başlama yaşı 15.4 (11-15) Günlük kullanıma geçiş 18 yaş Bağımlılığın gelişimi en az 1 yıl günlük kullanım 20’li yaşların ortalarında içicilikte diğer bağımlılık yapıcı maddelere oranla orta düzeyde bir düşüş var. Çünkü; *Bağımlılık yapıcı gücü yüksek *Legal *Kısa sürede performansı bozmuyor..

6 Çocuklar neden sigara içer neden içmez. (Hruba ve ark. 2010) 3
Çocuklar neden sigara içer neden içmez? (Hruba ve ark. 2010)  3. sınıf (n= 1153) ve 5. sınıf (n= 799) öğrencisi çocuklar sigara içme motivasyonları %17 ve %27 İmaj (Erkek, sigara içen ana-baba, içme girişimleri olan çocuklar) Rol model etkisi Sigara içmenin yararlı etkisi (stresle baş etme ve duygu durum düzenleme) Merak Sağlık Ekonomik Estetik Kısıtlayıcı nedenler İçen İçmeyen

7 Ergenler ve Bağımlılık Bağımlılık için daha duyarlı bir dönem?
Erişkinlerle karşılaştırılınca, özbildirime dayalı eş düzeyde tütün tüketiminde ergenlere bağımlı tanısı konma olasılığı daha yüksek 12-17 yaş bir önceki ay içici olduğunu bildiren çocuk ve ergenlerin %28.5’i DSM-IV ölçütlerine göre bağımlı olarak değerlendirilmiş (Kandel ve Chen 2000).

8 Ergenlikten erişkinliğe gelişimsel seyir. (14-32yaş) (Brook ve ark
1- Hiç sigara içmemişler 2-Erken başlayanlar (başlama yaş, hızlı bir artışla ağır içici olurlar) %17 3-Geç başlayanlar (15 yaş sonrası başlama ve orta düzeyde içiciler) 4-Deneyenler (Ergenlikte dener, günlük içici olmaz) 5-Çabuk bırakanlar (Erişkin dönemde kademeli bir azalma olur)

9 Ağır içici.. İçmeyen/nadir içen ayrımında Öngörücü değişkenler
-Emosyonel kontrol -Dışavurum davranışları (Örn. Agresyon) -Daha düşük eğitim beklentileri Yani 14 yaşında sadece sigara içme demek yetmiyor! -Emosyonel kontrol sağlanmalı.. -Gerçekçi eğitim planları yapılmalı.. -Suça yönelik, saldırgan davranışların azaltılması sağlanmalı..

10 Eğer sigara içmek zararlı olarak algılanmazsa sigara içme olasılığı artar. (Messe ve Tremblay 1997)
Erken Ergenlik döneminde çocuklar içme davranışlarının sonuçlarıyla daha az ilgilidir. İçiciliğin erişkinlikte de sürmesi olasılığı artar.

11 Kişisel etmenler Ergenlik: Bağımlılık riskinin arttığı bir dönem
Dürtüsellik, heyecan arama davranışı Başkaldırma Davranım Sorunları Denetimsiz+dürtüsel ergen…madde kullanan arkadaş beraberliği Geç dönem olumsuz sonuçları düşünmeme.. Erişkin statüsü kazanma yolu olarak algılama..

12 Ergenlik: Bağımlılık riskinin arttığı bir dönem
Risk alma, dürtüsellik.. Yaklaşma eğilimi fazla, kaçma/kaçınma eğilimi az Erken yaşta nikotin maruziyeti olan erişkinlerin nikotin reseptörlerinin ekspresyonu artıyor!

13 Bilişsel/Tutumlarla İlgili Risk Etmenleri
Uzun süreli olumsuz etkilerin azımsanması (Ortendal ve Fries 2002), İlk yıllardaki içiciliğin risk oluşturmadığı düşüncesi (Slovic 2000), Zarar görmeden sigarayı bırakabileceğine ilişkin inanç (Arnett 2000), Kişisel riskler konusunda gerçekçi olmayan bir optimizm (Arnett 2000, Weinsten 1999),

14 Bilişsel/Tutumlarla İlgili Risk Etmenleri
Sosyal imaj yanı sıra kız ergenlerde kilo kontrolündeki rolüne ilişkin inanışlar sigaraya başlamada rol oynayabilir (Austin ve Gortmaker 2001).

15 Psikoaktif madde kullanımı: Genetik ve Çevresel etki yıllarında doğmuş erkek ikiz örneklemi (Kenneth ve ark., Arch Gen Psychiatry, 2008)

16 Psikoaktif madde kullanımı: Genetik ve Çevresel etki
Erken ergenlikten 30’lu yaşlara kadar yaşıt, aile ve komşuluk özellikleri ve kolay ulaşma gibi sosyal/çevresel değişkenler etkili Yaş ilerledikçe genetik etki artıyor. (?) *Genetik ekpresyon için yeterli süre ve dozda maruziyet gerekli olabilir. *Sosyal çevrenin belirlenmesinde de genler önemlidir.

17 Çocukluk çağında istismar (12 yaş)
Çocukluk Çağında İstismar; Sigara içme açısından yüksek riskli bir popülasyon (Lewis ve ark. 2011) Çocukluk çağında istismar (12 yaş) İçe yönelim bozukluğu (14 yaş)*** Ergenlikte Sigara İçiciliği (16 yaş)

18 Bir sigara sana, bir sigara bana.. (de Leeuw ve ark. 2011)
4-7 Yaş aralığında 206 çocuk Ebeveynlerinden en az biri sigara içenler ile ebeveynleri sigara içmeyenler eşleştirilmiş. Çocuklardan barbekü partisi veren büyüklermiş gibi oyun oynamaları istenmiş. Oyun sırasında çocukların %63.6’sı sigara içmeyi taklit etmiş. Bu durum sigara içen ebeveyni olan çocuklarda daha fazla bulunmuş.

19 Ergen kızlarda menstruel belirtiler: Depresyon, kaygı ve sigara içme ile ilişkisi (Lorah ve ark. 2009) Dismenore Depresif belirtiler Sigara içmeye başlama

20 Sigara içme motivasyonu-1 (Piper ve ark. 2003)
Yeni başlayanlar **Sosyal motivasyon **Bağlamsal etmenler Ağır İçiciler **Negatif duyguların kontrolü **OTOMATİK İçme.. Sigara içme dışsal ipuçlarından çok içsel (affektif) uyaranlarla bağlantılı hale gelirse nikotin bağımlılığı kategorisine girme olasılığı artar.

21 Sigara içme motivasyonu-2
Stres (çekilme belirtilerini azaltma??) Genotip (İleri yaşta önem kazanıyor) Akran etkisi Ebeveyn ilişkileri Kişilik/mizaç özellikleri Beklentiler Affektif belirtilerin varlığı Bilgi işleme-konsantrasyon (Kesilmeye bağlı bilişsel eksikleri gidermek için içmeyi sürdürme??)

22 Sigara içme motivasyonu-3
Çocukların sigara içen kişilerin özelliklerini olumlu biçimde algılamaları, daha sonraki yaşantılarında sigara içmeye dönük eğilimlerini önemli ölçüde etkiler. Boylamsal bir araştırma, sigara içen kişilerle ilgili olumlu algılamalara sahip olan beşinci sınıf öğrencilerinin, dokuzuncu sınıfa geldiklerinde diğer çocuklara oranla sigara içmeye daha çok eğilim gösterdiklerini ortaya çıkarmıştır (Dinh ve ark. 1995).

23 Sigara içme ve Psikopatoloji (McMahon ve ark. 1999)
Davranım Bozukluğu: -Sigara içmeye erken başlama -Düzenli içicilik -1. sınıfta DB varsa sigara içme kesin gibi..

24 Sigara içme ve Psikopatoloji
DEHB; -Direkt ilişki: DEHB…..Sigara -Aracılık eden ilişki: DEHB…DB…Sigara -Additif ilişki: DEHB+DB……Sigara

25 Sigara içme ve DEHB DEHB ve Madde kullanımı ilişkisi DB dışlandığında zayıflıyor (Flory ve Lynom 2003). DEHB’de sigara kullanımı DE’ye yönelik self- medikasyon olabilir. DE belirtileri sonrasında sigara, HA-I belirtileri ise alkol kullanımı ile ilişkili bulunmuş (Molina ve Pelham 2003).

26 Özbildirime dayalı retrospektif DEHB belirtileri ile erişkin dönem sigara içiciliği arasında ilişki (Kollins ve ark. 2005)

27 Sigara içme ve Psikopatoloji
Depresyon; -Nedensel değil iki yönlü bir ilişki -Ortak genetik ya da çevresel etmenlerin rolü olabilir. Depresyon varlığı erken başlayan stabil içicilerle sigara bırakanları ayıran bir değişken (Chassin ve ark. 2000).

28 Sigara içme ve Psikopatoloji
Kaygı Bozuklukları olan çocukların ergenlikte sigara içme olasılığı düşük (Masse ve Trembly 1997), *Olumsuz sonuçların farkındalar *Yaşıtları sigara içmiyor *Ebeveyn süpervizyonu Ancak sonraki yıllarda anksiyete ağır sigara içiciliği için motivasyon yaratabilir.

29 Neleri tam bilmiyoruz? Psikopatolojiler ve sigara kullanımı- bağımlılığı ve bırakma ilişkileri Erken ve geç başlangıçlı DB ve DEHB alt tiplerinin rolü? Koruyucu etmenler? (Yüksek düzeyli ebeveyn süpervizyonu) Moderatörler? (Cinsiyet, etnisite)

30 Neleri tam bilmiyoruz? Mekanizma ve süreçler;
Self-medikasyon..(DEHB,Depresyon) Sorunun bir parçası (DB) GİRİŞİMLER *1-2. sınıfta agresif davranışları azaltıcı girişimler 14 yaşında erkek çocuklarda sigara başlama olasılığını azaltıyor. Acaba koruma programları DEHB, DB, Depresyonlu çocuk ve ergenlerde yeterli mi?

31

32 SSS- Nikotin ilişkisi N. Accumbens (Dopamin)
Kişinin kendini iyi hissetmesini sağlayan hormon Locus coeruleus (Noradrenalin) Yoksunluk semptomlarından sorumlu hormon . Beyindeki ‘ödüllendirme’ yolu (mesolimbic system) ‘yoksunluk semptomları’ yolu (locus coeruleus)

33 Nikotin Bağımlılığı Döngüsü
1/Jarvis/ p 278, para 1 Nikotinin bağlanması Dopamin salınmasında artışa yol açar İki sigara arasında Dopamin seviyesindeki azalma irritabilite ve stres gibi yoksunluk semptomlarına neden olur Sigara içen kişi rahatlama hissini yaşamak için daha fazla Dopamin salınması için Nikotin ihtiyacı duyar Nikotinin nikotinik asetilkolinerjik reseptörlere yarışmacı bağlanması, uzamış aktivasyon, desensitizasyon ve upregulation’a yol açar Nikotin düzeyleri düşerken reseptörler açık duruma geçer, hipereksitabilite ve ardından aşırı isteğe neden olur 1/Picciotto, p. S121, para 1 1/Jarvis/ p 278, para 1 Dopamin 1/Jarvis/ p 278, para 1 Nikotin 1/Jarvis/ p 278, para 2 Ana Mesaj Nikotin bağımlılığı nikotinin beyindeki reseptörlere bağlanmasıyla başlayan ve dopamin salınmasına, bununla beraber zevk ve sükunet hislerine yol açan bir döngüdür. Arkaplan Nikotin çok hızla dağılır. Sigara dumanının inhalasyonundan sonra 10 – 20 saniye içinde beyne erişebilir.1 Nikotinin ilgili reseptörlere bağlanması sonucunda en önemlisi dopamin olmak üzere, çeşitli nörotransmiterler salınır. Nukleus akkumbens nöronlarında dopamin salınmasının nikotinin bağımlılık yapıcı niteliğinde kritik bir rol oynadığı düşünülmektedir. Bu dopamin salımı nikotinin 42 reseptörlerine bağlanmasını gerektirir.2 Akciğerlerden sigara dumanı hızla ve tümüyle emilir, her inhalasyonla yüksek konsantrasyonlu arteryel nikotin 10 – 16 saniye içinde beyne ulaşır. Nikotinin terminal yarılanma süresi 2 saattir. Bu nedenle sigara içenlerde her sigara ile tekrarlayıcı ve geçici bir yüksek kan nikotin konsantrasyonu paterni görülür. Nikotinin asetilkolinerjik reseptörleri aktive etmesiyle nukleus akkumbenste dopamin salınır. Bu amfetaminler ve kokain gibi başka istismar edilen maddelerin oluşturduğu etkiye benzer. Nikotin yoksunluk semptomları sigarayı bırakmada önemli bir engeldir. Sigara içenler son sigaradan sonra birkaç saat içinde duygudurumu ve performans bozukluğu yaşamaya başlar. Bu etkiler sigara içmeyle tümüyle hafifler. Yoksunluk semptomları iritabilite, huzursuzluk, kendini kötü hissetme, konsantrasyon bozukluğu ve iştah artışı, ayrıca sigara isteğidir. Bazen çok şiddetli olan bu istek aylarca sürebilir. Kaynaklar Jarvis MJ. Why people smoke. BMJ. 2004;328: Picciotto MR, Zoli M, Changeux J. Use of knock-out mice to determine the molecular basis for the actions of nicotine. Nicotine Tob Res. 1999; Suppl 2:S121-S125. 1/Jarvis/ p 277, para 5 1/Jarvis/ p 278, para 1, 2, 3 1/Jarvis/ p 277, para 5

34

35

36 DSM IV-TR’ye göre Nikotin Yoksunluğu Tanı Ölçütleri
A) En az bir hafta süreyle her gün nikotin kullanılması B) Nikotin kullanımının birden bırakılması ya da nikotin miktarının azaltılmasının ardından 24 saat içinde aşağıdaki bulgulardan dördünün(yada daha fazlasının ortaya çıkması) Depresif duygudurum Uykusuzluk / uyku bozukluğu İritabilite, öfke Anksiyete Konsantrasyon azlığı Huzursuzluk Kalp hızında azalma İştah artması ya da kilo alma C) B tanı ölçütündeki semptomlar klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal, mesleki alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında bozulmaya neden olur. D) Bu semptomlar genel bir tıbbi duruma bağlı değildir ve başka bir mental bozuklukla daha iyi açıklanamaz

37 Nikotinin bağımlılığı; beyindeki ventral tegmental alanındaki Nikotinik Ach reseptörlerinin alfa4 B2 alt tipleri ilgili olduğu düşünülmektedir.