4. BÖLÜM İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ VE HUKUK

... konulu sunumlar: "4. BÖLÜM İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ VE HUKUK"— Sunum transkripti:

1 4. BÖLÜM İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ VE HUKUK
DOÇ. DR. MUSTAFA TAŞLIYAN

2 DOÇ.DR. M TAŞLIYAN mustafatasliyan@hotmail.com
İÇERİK İKY HUKUK İLİŞKİSİ İŞ HUKUKUNUN TEMEL AMACI, KAPSAMI, VE KAPSAMLARI İŞ SÖZLEŞMESİ VE TÜRLERİ İŞÇİNİN VE İŞVERENİN BORÇLARI İŞVERENİN EŞİT DAVRANMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ İŞ GÖREN SEÇİMİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUKUKİ KURALLAR İŞ SÖZLEŞMESİ FESİH TÜRLERİ VE KOŞULLARI DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

3 DOÇ.DR. M TAŞLIYAN mustafatasliyan@hotmail.com
İŞ HUKUKU HAKKINDA İŞ HUKUKU: İşçi, işveren ve devlet arasındaki ilişkileri düzenleyen ve inceleyen bir hukuk dalıdır. Günümüzde hızlı bir değişim ve gelişim içinde faaliyet gösteren işletmeler, hukuk sistemi içinde yer alan değişik hukuk dallarındaki gelişmelerden etkilenmektedirler. İş hukukunun ana konusu, çalışanlar ve çalıştıranlar arasındaki ilişkileri düzenlemektir. Bu bağlamda bir işveren ve iş gören arasındaki ilişkiler, insan kaynakları yöneticilerinin çok iyi bilmek zorunda oldukları sayısız hukuki kural ve normlara göre düzenlenir. Bu kurallar çalışanların işe alınmasından, ücretlendirilmesine, performanslarının değerlendirilmesinden sağlık ve güvenliklerinin korunmasına kadar hemen hemen tüm insan kaynakları işlevlerinde ve bölümlerinde kendini göstermektedir. İKY’yi etkileyen bu kural ve normlar iş hukukunun ana konusunu oluşturur. DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

4 DOÇ.DR. M TAŞLIYAN mustafatasliyan@hotmail.com
ÇALIŞANLAR BAĞIMSIZ ÇALIŞANLAR: AVUKATLAR MİMARLAR MALİ MÜŞAVİRLER ESNAFLAR BAĞIMLI ÇALIŞANLAR: İŞÇİLER MEMURLAR DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

5 İŞ HUKUKUNUN KAYNAKLARI
RESMİ KAYNAKLAR ANAYASA, YASALAR, TÜZÜKLER, YÖNETMELİKLER, YARGI KARARLARI ÖZEL KAYNAKLAR TOPLU İŞ SÖZLEŞMELERİ, İÇ YÖNETMELİKLER ULUSLAR ARASI İŞ HUKUKU KAYNAKLARI İŞYERİ UYGULAMALARI, ÇOK TARAFLI SÖZLEŞMELER DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

6 İŞ HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI
İŞÇİ Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişidir. Ücret karşılığı bağımlı olarak iş görmeyi kabul eden gerçek kişidir. Mühendis, halkla ilişkiler uzmanı, insan kaynakları uzmanı, hekim, yönetici gibi ünvanlara sahip olanlar da hukuken işçi sayılır. DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

7 İŞ HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI
ÇIRAK VE STAJYER İş Kanununda yer verilmemiştir. Çıraklık ve stajyerliğin esas amacı öğrenme ve eğitimdir. Mesleki Eğitim Kanununa göre, çıraklık sözleşmesi işyeri sahibi ile çırak olacak kişinin velisi ya da reşit ise çırak arasında yazılı olarak yapılır. Stajyer öğrenciler öğrenim gördükleri okullarda bir meslek hakkında teorik bilgileri alan, ancak işyerindeki uygulamaları da izleyerek mesleki bilgi ve becerilerini geliştiren kişilerdir. DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

8 İŞ HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI
İŞVEREN İşçi çalıştıran gerçek kişi veya tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlardır. Şirket Dernek Vakıf Üniversite DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

9 İŞ HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI
İŞYERİ VE İŞLETME İşveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi olan ve olmayan unsurlar ile işçinin birlikte örgütlendiği birimdir. DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

10 İŞ SÖZLEŞMESİ HAKKINDA
İş gören adayları arasından hangi adayların işe alınacağına karar verildikten sonra iş ilişkisinin kurulabilmesi için iş sözleşmesinin yapılması gerekir. İş sözleşmesi bir tarafın bağımlı olarak iş görmeyi(işçi), diğer tarafın da ücret ödemeyi üstlenmesinden(işveren) oluşan sözleşmedir. Sözleşmeden doğacak hak ve yükümlülükler, işçinin fiilen işe başladığı tarihten itibaren başlar. Yazılı yapılması zorunlu olan iş sözleşmeleri Süresi bir yıl ve daha fazla olan iş sözleşmeleri Çağrı üzerine çalışmayı düzenleyen iş sözleşmesi Takım sözleşmesi DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

11 İŞ SÖZLEŞMESİNİN UNSURLARI
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

12 DOÇ.DR. M TAŞLIYAN mustafatasliyan@hotmail.com
İŞ SÖZLEŞMESİ TÜRLERİ SÜREKLİ- SÜREKSİZ : Nitelikleri bakımından en çok 30 işgünü süren işlerde süreksiz iş sözleşmesi; belirli bir işin yapılması için gerekli süre 30 işgününü aşacaksa sürekli iş sözleşmesi söz konusudur. BELİRLİ- BELİRSİZ: İş ilişkisinin bir süreye bağlı olarak yapılmadığı hallerde yapılan sözleşmeler belirsiz süreli; belirli bir işin tamamlanması veya belirli bir olgunun ortaya çıkması gibi objektif koşullara bağlı olarak yazılı şekilde yapılan sözleşmeler belirli süreli sözleşmelerdir. TAM SÜRELİ- KISMİ SÜRELİ: İşçinin normal haftalık çalışma süresinin tümünde çalışmasını öngören sözleşmeler tam süreli sözleşmeler; normal haftalık çalışma süresinin üçte ikisinden daha az süreli çalışma söz konusun olan sözleşmeler kısmi süreli iş sözleşmesi olur. DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

13 DOÇ.DR. M TAŞLIYAN mustafatasliyan@hotmail.com
İŞ SÖZLEŞMESİ TÜRLERİ ÇAĞRI ÜZERİNE ÇALIŞMA: Ekstra işçi adı altında çalıştırılan işçilerin varlığı ile yaygınlaşan bir çalışma türüdür (Otel ve eğlence yerlerinde) TAKIM SÖZLEŞMESİ: Bir grup işçi ile tek bir işveren arasında aynı koşullara bağlı bulunacak bir iş ilişkisinin oluşturulmasını sağlayan iş sözleşmesidir. DENEME SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMELERİ: İş sözleşmesine deneme süresinin konulması durumunda söz konusu olan sözleşme türüdür. Taraflarca iş sözleşmesine deneme kaydı konulması durumunda bu süre en çok iki ay olabilir. DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

14 İŞÇİNİN İŞ SÖZLEŞMESİNDEN DOĞAN SORUMLULUKLARI
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

15 İŞVERENİN İŞ SÖZLEŞMESİNDEN DOĞAN SORUMLULUKLARI
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

16 İŞGÖREN TEDARİK VE SEÇMİ HAKKINDA
Hukuki düzenlemeler, iş sözleşmesi görüşmelerinde ve dolayısıyla iş görenleri seçme ve işe almada uyulması gereken kuralları öngörmektedir. Bu kurallar insan kaynakları yöneticileri tarafından iyi şekilde bilinip uygulanmalıdır. İş görenlerin işe alınmasından önce uygulanması gereken aşamalar şunlardır: İŞ İLANLARI BAŞVURU FORMU GÖRÜŞME TESTLER DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

17 DOÇ.DR. M TAŞLIYAN mustafatasliyan@hotmail.com
İŞ İLANLARI İşveren iş ilanı verip vermemekte, bu ilanın içeriğini belirlemekte özgürdür. Ancak iş gören ihtiyacı amacıyla verdiği ilanlarda herhangi bir yasal düzenlemeye göre ayrımcılığa neden olacak bir harekette bulunmamak gerekir. DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

18 DOÇ.DR. M TAŞLIYAN mustafatasliyan@hotmail.com
BAŞVURU FORMLARI Başvuru sahibi hakkında bilgi elde etmeye yönelik olarak sistemli bir şekilde hazırlanmış formlardır. Formda yer alacak soruların, işin gereklerine uygun olup olmaması ve iş başarısının ya da başarısızlığının geçerli göstergeleri olacak biçimde seçilmesi gerekir. İş kanununda başvuru formlarıyla ilgili hükme yer verilmemiştir. DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

19 MÜLAKAT(İŞ GÖRÜŞMESİ)
İş gören seçiminde aday hakkında önceki aşamalara oranla daha fazla bilgi almak amacıyla yapılan yüz yüze görüşmelerdir. Medeni Kanuna göre hangi amaçla yapılırsa yapılsın “Herkes, haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüstlük kurallarına uymak zorundadır.” şeklinde hükme varılmıştır. DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

20 DOÇ.DR. M TAŞLIYAN mustafatasliyan@hotmail.com
TESTLER İşe alım sürecinde uygun adayların seçmenin güvenilir ve doğru bir aracı olarak bireylerin yetenekleri, kişisel özellikleri, bilgi ve becerilerini belirlemeye yönelik uygulanan bir yöntemdir. Testlerin uygulanması için adayın izninin önceden alınması ve sonuçlarının gizli tutulması bir zorunluluktur. DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

21 İŞİN DÜZENLENMESİ HAKKINDA
İşçi ve işveren arasında yapılan iş sözleşmesinin oluşturulmasından ve işçinin fiilen işe başlamasından sonra karşılıklı haklar ve borçların yerine getirilmesine başlanır. İşçi iş görmeyi kabul etmiş ve işveren de buna karşılık bir ücret ödemeyi taahhüt etmiş kabul edilir. İş ilişkisinin sağlıklı bir biçimde yürümesi için çalışma koşullarının ve işin hukuki mevzuata uygun olarak belirlenmiş olması gerekir. DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

22 ÇALIŞMA SÜRELERİ HAKKINDA
Çalışma süresi, işçinin işverenin emri altında bulunmak zorunda olduğu veya işçinin taahhüt ettiği işte geçirdiği süreyi ifade etmektedir. İş Kanununa göre çalışma süresi, “işçinin çalıştırıldığı işte geçirdiği süredir. Yani; işçinin işte geçirdiği süre esas alındığından, sadece fiilen çalıştırıldığı süre değil, işverenin emri altında işte geçirdiği süre de çalışma süresine dahildir. İş Kanununda işçinin çalışarak geçirmediği bazı sürelerin de çalışma süresinden sayılacağı ara dinlenmelerinin ise çalışma süresinden sayılmayacağı öngörülmüştür. DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

23 HAFTALIK NORMAL ÇALIŞMA SÜRESİ VE DENKLEŞTİRME SÜRESİ
Haftalık çalışma süresi en çok kırk beş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde on bir saati aşmamak koşulu ile farklı şekillerde dağıtılabilir. Denkleştirme, işyerinin tümünde ya da belirli bir bölümünde uygulanabileceği gibi tek bir birey için de uygulanabilir. DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

24 DOÇ.DR. M TAŞLIYAN mustafatasliyan@hotmail.com
TELAFİ ÇALIŞMASI İş Kanununa göre, zorunlu nedenlerle işin durması, ulusal bayram ve genel tatillerden önce veya sonra işyerinin tatil edilmesi veya benzer nedenlerle işyerinde normal çalışma sürelerinin önemli ölçüde altında çalışılması veya tamamen tatil edilmesi ya da işçinin talebi ile kendisine izin verilmesi hallerinde, işveren iki ay içinde çalışılmayan süreler için telafi çalışması yaptırabilir. Bu çalışmalar fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sayılmaz. Telafi çalışmaları günlük en çok çalışma süresini aşmamak koşulu ile günde üç saatten fazla olamaz. Tatil günlerinde telafi çalışması yaptırılamaz. DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

25 DOÇ.DR. M TAŞLIYAN mustafatasliyan@hotmail.com
GECE ÇALIŞMALARI İş Kanununa göre çalışma hayatında “gece” en geç saat 20:00’de başlayarak en erken sabah 06:00’ya kadar geçen ve herhalde en fazla 11 saat süren gün dönemidir. İşçilerin gece çalışmaları yedi buçuk saati geçemez ve “gece” fazla çalışma yaptırılamaz. Gece çalıştırılacak işçilerin sağlık durumlarının gece çalışmasına uygun olduğu, işe başlamadan önce alınacak sağlık raporu ile belgelenir. Gece çalıştırılan işçiler en geç iki yılda bir defa işveren tarafından periyodik sağlık kontrolünden geçirilmek durumundadırlar. İşçilerin sağlık kontrollerinin masrafları işveren tarafından karşılanır. DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

26 FAZLA ÇALIŞMA VE FAZLA SÜRELERLE ÇALIŞMA
Kanunda belirtilen koşullar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir. Fazla çalışma yaptırılması bu nedenlerden birinin varlığını gerektirir. Fazla çalışma yaptırılması için tarafların bu konuda anlaşmaya varmaları ve işçinin onayının alınması gerekir. Ayrıca fazla çalışma yapılacağı uygun araçlarla işçilere duyurulmalıdır. İş Kanununda yer alan üç tür fazla çalışma mevcuttur: Normal fazla çalışma Zorunlu nedenlerle fazla çalışma Olağanüstü hallerde fazla çalışma Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda ikiyüzyetmiş saatten fazla olamaz. DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

27 ÜCRETLİ TATİLLER HAKKINDA
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

28 ANNELİK HALİNDE ÇALIŞMA VE SÜT İZNİ
Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı haftalık süre için çalıştırılmamaları kanunda belirtilmiştir. Sağlık durumu uygun olanlar kadın işçi isterse doğumdan önce üç haftaya kadar çalışabilir. Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verilir ve bu süreleri ne zaman hangi saatler arasında kullanacağını kendisi belirler. DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

29 İŞ SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ
Çalışma yaşamında taraflar arasındaki iş ilişkisi ve bu ilişkiyi doğuran iş sözleşmesi tarafların özgür iradeleriyle kurulması gibi, yine tarafların özgür iradeleriyle sonlandırılabilir. Taraflardan birinin fesih bildiriminde bulunmasına gerek olmaksızın iş sözleşmesinin sona erdiği durumlar şunlardır: ÖLÜM SÜRENİN BİTİMİ TARAFLARIN ANLAŞMASI DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

30 İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESİH BİLDİRİMİYLE SONA ERDİRİLMESİ
İşçi veya işveren tek taraflı olarak bir irade beyanı ile iş sözleşmesini sona erdirebilir. Fesih bildiriminin bildirimde bulunan taraf, sözleşmeyi sona erdirme iradesini diğer tarafa sözle veya yazı ile beyan edebilir. Fesih bildirimi hukuki sonuç doğuracağından bildirimin yazılı ve imza karşılığı yapılması uyulması gereken bir koşuldur. İş sözleşmeleri; 1-6 ay arası çalışan işçi için, iki hafta sonra 6 ay- 1.5 yıl çalışan işçi için, dört hafta sonra 1.5 yıl- 3 yıl çalışan işçi için, altı hafta sonra 3 yıldan daha fazla çalışan işçi için, sekiz hafta sonra feshedilmiş sayılır. DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

31 İŞ KANUNU GÖRE FESHİN GEÇERSİZ SAYILACAĞI DURUMLAR
Sendika üyeliği veya çalışma saatleri dışında veya işverenin rızası ile çalışma saatleri içinde sendikal faaliyetlere katılmak İşyeri sendika temsilciliği yapmak Sözleşmeden doğan haklarını takip için işveren aleyhine idari veya adli makamlara başvurmak veya bu hususta başlatılmış sürece katılmak Irk, renk, cinsiyet, medeni hal, aile yükümlülükleri, hamilelik, doğum, din, siyasi görüş ve benzeri nedenler DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

32 DOÇ.DR. M TAŞLIYAN mustafatasliyan@hotmail.com
TOPLU İŞÇİ ÇIKARMA İşyerinde çalışan işçi sayısı: arasında ise, en az 10 işçi arasında ise, en az yüzde on oranında işçi 301 ve daha fazla ise, en az 30 işçinin bir aylık süre içinde aynı tarihte veya farklı tarihlerde işlerine son verilmesi toplu işçi çıkarma sayılır. Fesih bildirimleri, işverenin toplu işçi çıkarma isteğini bölge müdürlüğüne bildirmesinden 30 gün sonra hüküm doğurur. DOÇ.DR. M TAŞLIYAN

33 TEŞEKKÜRLER…