BAĞIMLILIĞIN ETİYOLOJİSİ

... konulu sunumlar: "BAĞIMLILIĞIN ETİYOLOJİSİ"— Sunum transkripti:

1 BAĞIMLILIĞIN ETİYOLOJİSİ
Doç. Dr. Cüneyt Evren

2 Risk Etkenleri Madde Biyoloji / Genler Çevre Beyin Mekanizması
Kaotik ev Çocukluk çağı kötüye kullanım Ebeveynin madde kullanımı Arkadaş etkisi Toplumun tavrı Kötü okul başarısı Genetik Cinsiyet Mental Bozukluklar Madde Maddenin etkisi ne kadar haz verici, hızlı hissediliyor ve sürüyor. Madde kesildiğinde ne kadar rahatsızlık yaşanıyor. Erken yaşta kullanım Kolay elde edilebilirlik Ucuz maliyet Beyin Mekanizması Nörouyumsal durum Bağımlılık

3 Kuramlar Psikodinamik Kuramlar Davranışsal Kuramlar
Sosyolojik Kuramlar ve Çevresel Etkenler Biyolojik Nedenler Nörotransmitter Kalıtımsal (Genetik) Etkenler

4 1. Psikodinamik Kuramlar
Aşırı baskıcı üstbenlik ve ruhsal-cinsel gelişimin oral dönemindeki saplanmalar üzerine odaklaşmıştır. Aşırı katı ve baskıcı üstbenlikleri olan kişiler alkolü bilinçdışı gerginliklerini azaltmak için içerler. Psikoanalitik özdeyişde söylendiği gibi, “katı üstbenlik alkol içinde erir”. Freud oral döneme saplanmış kişilerin bunaltılarını alkol gibi maddeleri ağız yoluyla alarak azalttıklarını, oral doyum sağladıklarını düşünür.

5 Kişilik Etkeni Psikodinamik kurama göre bu kişiler bağımlı, utangaç, yalnızlığa eğilimli, aşırı güvensiz, anksiyöz, engellenmeye dayanma gücü düşük, ürkek, gergin, aşırı duyarlı ve cinsel dürtülerini bastırmış kişilerdir. Güvensizlik, güçsüzlük ve başarısızlığı kapatabilmek için otoriteye karşı gelme, yasaları ve kuralları çiğneme eğilimi gibi özellikler bulunmaktadır. Antisosyal kişilik özelliklerinin alkol/madde bağımlılarında daha sık olduğu bilinmektedir. Bağımlılığa özgü bir kişilik yapısı yok.

6 2. Davranışsal Kuramlar Olumlu pekiştirici: Maddenin haz/keyif verici özelliği davranışın sürmesini sağlar (Sosyal kabul görme, sosyal rekabet). Olumsuz pekiştirici: Sıkıntı ve sorunlarla baş etmede zorluk (ya da yoksunluk) olduğunda maddeye yönelirler / miktarı arttırırlar (Kendi kendini tedavi). Beklentiler (alkolün etkisi hakkında inançlar) Kişilik (dürtüsellik, yenilik arayışı) Ayrıca aile büyükleri ve akrabaların içme alışkanlıkları da kişilerin içme davranışını etkiler.

7 3. Sosyolojik Kuramlar ve Çevresel Etkenler
Alkol ve maddeyi onaylamayan gelenek ve değer yargıları olan (kolay elde edilebilse bile) toplumlarda bağımlılık oranları azdır. Alkol ve maddeye ulaşabilmek gerekir: Toplumsal çevre, arkadaş grupları, maddenin kolay ve ucuz elde edilebildiği, kullanımının prestij, güç ve üstünlük sağladığı ortamlar Bazı meslek ve ortamlarda (otel, içkili lokanta, bar, pavyon, yurtlar, gemiler, vb) çalışanlarda yüksek. İyatrojenik nedenler: Opium ve benzodiazepinlerin gereksiz yere ve kolay verilmesi bağımlılığa yol açabilir.

8 4A. Biyolojik - Nörotransmitterler ve Reseptörler
Gamma-aminobutirik asid (GABA-A, GABA-B reseptörleri) Glutamat (NMDA, AMPA kainat reseptörleri) Dopamin (D1,D2,D3,D4 reseptörleri) Serotonin 5HT (çeşitli reseptörler, özellikle 5HT3) Opioidler (µ, δ ve κ-opioid reseptörleri) Nöropeptidler (CRF, NPY)

9 4B. Biyolojik-Genetik Alkolizmin ailede geçişi vardır. (Evlatlık edinilse bile risk 4X) İkiz çalışmaları: MZ > DZ (genetik etki) Alkoliklerin çoçukları alkole düşük duyarlılık gösterirler Bazı genler koruyucu olabilir (dehidrojenaz eksikliği) Davranış bozukluğu-ASKB- dürtüsellik (Risk altındalar) Bağımlılığına götüren özellikleri belirleyen genler. Kişinin alkolizme olan yatkınlığının derecesi birçok gen tarafından belirlenir (poligenetik) (gen terapisi mümkün değil). Bu kalıtımsal etkenler çevresel etkenlerle birlikte bağımlılığa yatkınlığa yol açabilir. Yatkınlık tipini belirlemek?