İLERİ GELİŞİM PSİKOLOJİSİ YETİŞKİN PSİKOLOJİSİ Ders 3

... konulu sunumlar: "İLERİ GELİŞİM PSİKOLOJİSİ YETİŞKİN PSİKOLOJİSİ Ders 3"— Sunum transkripti:

1 İLERİ GELİŞİM PSİKOLOJİSİ YETİŞKİN PSİKOLOJİSİ Ders 3
Yrd. Doç. Dr. Şaziye Senem BAŞGÜL Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Hasan Kalyoncu Psikoloji Lisans 2. Sınıf,

2 D. Levinson'un yaşam yapısı kuramı
Daniel J. Levinson, “yetişkin gelişiminin incelenmesi henüz çok yenidir”. 1950'lerden beri çalışılmakta ancak, genel bir yetişkin gelişimi kuramı tanımında çok az bilgimiz var.

3 Levinson'a göre yetişkin gelişimi, bir disiplin olarak psikoloji için anlamlı bir sorundur ve psikolojiyle sosyoloji, biyoloji, tarih gibi diğer disiplinler arasında önemli bir köprüdür.

4 Levinson'un yetişkin gelişimi kuramı şu ögeleri içermektedir:
Yetişkin gelişimi alanına temel bir çerçeve sağlayan "yaşam akışı" ve "yaşam döngüsü" kavramları; Kişiliğin ve dış dünyanın birçok yönünü içeren, ama bunların hiçbiriyle aynı olmayan ve kendi farklı yolunda gelişen "bireysel yaşam yapısı" kavramı; Bireysel yaşam yapısının ilk ve orta yetişkinlikteki gelişimini dile getiren bir "yetişkin gelişimi" anlayışı. Yaşam yapısı gelişimi kişilik gelişiminden, toplumsal rollerden farklıdır ve onlarla karıştırılmamalıdır.

5 Levinson'un Tanımları:
Yaşam akışı (life course): Yaşam akışı yüksek düzeyde bir soyutlama olmayıp betimsel bir terimdir ve bir yaşamın başlangıçtan sona gelişimi içindeki somut özelliğine dayanır.

6 Akış: Bir yaşamın akıcılığının incelenmesi, kararlılığı ve değişimi, sürekliliği ve süreksizliği, düzenli ilerlemeyi ve kaotik dalgalanmayı dikkate almayı gerektirir.. Belirli bir an üzerinde odaklanmak ya da üç dört anı birbirinden kopuk olarak incelemek yeterli değildir. Yaşamı ilerleyişi içinde ayrıntısıyla izlemek gerekir.

7 Yaşam: Dilekler ve fantaziler, aşk ilişkileri, aileye, işe, diğer toplumsal sistemlere katılım, beden değişimleri, iyi ve kötü zamanlar, yaşamda anlamı olan her şeydir.

8 Yaşam akışının incelenmesinde; Öncelikle yaşama belirli bir zamandaki bütün karmaşıklığıyla bakmak, bütün ögelerini ve bunların bütüne etkilerini içermek gerekir. İkinci olarak bu bütünün zaman içindeki evrimini belirlemek gerekmektedir.

9 İnsan bilimlerinin her biri, kişilik, toplumsal rol ya da biyolojik işleyiş gibi yaşamın bir yönünü ele alır ve diğerlerini ihmal eder Her disiplin yaşam akışını çocukluk ya da yaşlılık gibi ayrı parçalara böler. Bu nedenle yaşam akışının incelenmesi zordur. Levinson'a göre, bireysel yaşam akışının araştırılması insan bilimlerinde çeşitli disiplinleri birleştiren yeni bir çok-disiplinli alan olarak yakın gelecekte ortaya çıkacaktır.

10 Yaşam döngüsü (life cycle): Yaşam akışı kavramından ötede bir kavramdır. "Döngü" imgesi insanın yaşam akışında alttan alta bir düzenin var olduğunu telkin etmektedir; her bireysel yaşam biricik olmakla birlikte, herkes aynı temel sıra içinde yaşar.

11 Yaşam akışı Basit, sürekli bir süreç değildir; Niteliksel açıdan farklı evreleri ya da mevsimleri vardır. Yıl içinde ya da gün içinde mevsimler vardır. bahar yaşam döngüsünün çiçeklenme mevsimidir gündoğumu, öğle vakti, alaca karanlık, karanlık gibi Aşkta, savaşta, politikada, sanatsal yaratışta ve hastalıkta da mevsimler vardır. Yaşam döngüsü Yaşam akışının belirli bir sıra içinde geliştiğini düşündürmektedir. Bir mevsim toplam döngünün büyük bir parçasıdır; bütünün parçası olsa da her mevsimin kendi zamanı vardır, hiçbiri diğerinden daha iyi ya da önemli değildir, her birinin kendi gerekli yeri ve bütüne özel katkısı vardır.

12 Yaşam döngüsünde önemli mevsimlerin neler olduğu konusunda bilimler açık bir yanıt verememişitir Modern dünya bir bütün olarak ve evreleriyle kurulu bir yaşam döngüsü anlayışına -bilimsel, dinsel, felsefi ya da edebi- sahip değildir. Yaşam döngüsünün çeşitli büyük parçalarını belirten standart bir dil de yoktur.

13 Yaygın olan görüse göre yaşam döngüsü̈ üç bölüme ayırır:
Çocukluğu ve ergenliği içeren yaklaşık 20 yıllık ilk bölüm (yetişkinlik öncesi); 65 yaşında başlayan sonuncu bölüm (yaşlılık); Bu bölümler arasında yer alan, yetişkinlik olarak bilinen biçimlenmemiş zaman.

14 İlk yirmi yıl içinde bütün insanlar aynı dönemleri izlerler: Doğum öncesi, bebeklik, ilk çocukluk, orta çocukluk, önergenlik ve ergenlik. Her ne kadar bütün çocuklar ortak gelişim dönemlerinden geçiyorlarsa da, biyolojik, psikolojik ve toplumsal koşullardaki farklılıkların sonucu olarak tamamen farklı yönlerde büyürler. Somut biçimi içinde her bireysel yaşam akışı tektir.

15 Freud ve Piaget gelişimin ergenliğin sonunda büyük ölçüde tamamlandığını ileri sürerler ve yetişkin gelişimiyle ya da bir bütün olarak yaşam döngüsüyle ilgilenmezler. 1950'lerden başlayarak gerontoloji konuyla ilgilenmiş, ama bir yaşam döngüsü anlayışı geliştirecek kadar ileri gitmemiştir.

16 Günümüzde, yaşam döngüsünün bir mevsimi (ya da mevsimleri olarak) yetişkinlik konusunda çok az kuram ya da araştırma var. Ergenlikten sonraki yaş düzeylerini betimleyen bir ortak bir dil yok. "Gençlik", "olgunluk", "orta yaş" gibi sözcüklerin anlamı çok belirsiz. Dildeki bu belirsizlik, yetişkinliğin kültürel bir tanımının olmamasından ve insan yaşamının bunun içinde nasıl geliştiğinin bilinmemesinden kaynaklanır. İnsan bilimlerinde de yetişkinliğin doğası konusunda uygun bir anlayışa sahip değiliz.

17 Yaşam döngüsünü bir çağlar sıralaması olarak kabul eden Levinson'a göre, her çağın kendi biyo-psikososyal niteliği var ve her biri bütüne farklı katkılarda bulunur. Bir çağdan diğerine yaşamımızda önemli değişimler olur. Çağlar birbiriyle kısmen çakışır, yeni bir çağ bir önceki çağ sonlara yaklaşırken başlar. Genellikle beş yıl süren geçiş çağı önceki çağı bitirir ve sonrakini başlatır. Çağlar ve geçiş dönemleri, her insanın yaşamının altındaki düzeni sağlayan ve bireysel yaşam akışındaki ince farklılıklara izin veren yaşam döngüsünün makro yapısına biçim verir.

18 Her çağ ve gelişim dönemi iyi tanımlanmış bir ortalama yaşta başlar ve biter. İlk Çağ: Yetişkinlik Öncesi döllenme- 22 yaş Bu "oluşum yılları" sırasında birey yüksek ölçüde bağımlı, farklılaşmamış bebeklikten yola çıkıp, çocukluktan ve ergenlikten geçerek, yetişkin yaşamının daha bağımsız ve sorumlu başlangıcına doğru büyür. Bu, en hızlı biyo-psikososyal büyümenin olduğu çağdır. Yaşamın ilk birkaç yılı çocukluğa geçişi sağlar, bu zaman içinde yenidoğan biyolojik ve psikolojik açıdan anneden ayrılır ve 'ben' ile 'ben-olmayan' arasındaki ilk ayırımı gerçekleştirir Bu da sürekli bireyleşme sürecinde ilk adımdır.

19 17-22 yaşlar arası Iilk Yetişkinliğe Geçiş dönemidir.
Bu gelişim döneminde önyetişkinlik sona erer ve ilk yetişkinlik çağının temelleri atılır. Bu dönem her iki çağın da parçasıdır, ama tam olarak ikisinin de parçası değildir. Bireyleşmede yeni bir aşama aileyle ilişkilerin değişmesi ve önyetişkinlik dünyasının diğer ögeleri olarak kazanılır ve yetişkine yetişkinler dünyasında bir yer oluşturmaya başlar. İlk Yetişkinliğe Geçiş hem önyetişkinliğin tam olgunluğunu, hem de yeni bir çağın bebekliğini temsil eder.

20 Çocuğu merkez alan bakış açısı,
gelişimin büyük ölçüde tamamlandığı ve çocuğun bir yetişkin olarak olgunluk kazandığını savunur. Levinson'un yaşam döngüsünü bir bütün olarak alan bakış açısı, ilk çağın gelişimsel kazanımlarının yalnızca bir temel, bir sonraki çağı başlatan bir hareket noktası sağladığını kabul eder.

21 Sonraki Çağ: İlk Yetişkinlik yaşlar arasında İlk Yetişkinliğe Geçiş'le başlar. En büyük enerji ve bolluğun, en büyük çelişki ve stresin yetişkin çağıdır. Biyolojik açıdan 20'li ve 30'lu yaşlar yaşam döngüsünün doruk yıllarıdır. Toplumsal ve psikolojik açıdan ilk yetişkinlik güçlü dileklerin biçimlendirilmesi ve izlenmesi, toplumda uygun bir yer kazanılması, bir aile kurulması ve çağın sonunda yetişkin dünyasında daha saygın bir konuma ulaşılması mevsimidir.

22 Bu çağ, aşk, cinsellik, aile yaşamı, mesleki ilerleme, yaratıcılık ve yaşamın büyük hedeflerinin gerçekleştirilmesi konusunda zengin bir doyum zamanı olabilir. Buna karşılık, ezici stresler de burada yer alabilir. İlk yetişkinlik bizim kendi tutkularımızın ve isteklerimizin darbesini en çok yediğimiz çağdır. Uygun koşullar altında bu çağda yaşamanın ödülleri de çok büyüktür, ama bedel çoğu zaman yarara denktir, hatta onu aşar.

23 Yaklaşık yaşlar arasında yer alan Orta Yaş Geçişi ilk yetişkinliği sona erdirir ve orta yetişkinliği başlatır. Bu şemanın en tartışmalı konuları arasındadır. Bununla birlikte, araştırmalar yaşamın niteliğinin ilk ve orta yetişkinlik arasında farkedilir derecede değiştiğini göstermektedir.

24 Değişim süreci Orta Yaş Geçişi'nde başlamakta ve çağ boyunca sürmektedir. Bu geçişin gelişim görevlerinden biri bireyleşmede yeni bir aşamaya başlamaktır. Bu olgu bizi daha sevecen, daha düşünceli ve tedbirli, iç çatışmalardan ve dış istemlerden daha az etkilenmiş, kendimizi ve başkalarını daha içtenlikle seven biri yapabilir. Bu olmaksızın yaşamımız saçma ve tatsız olur.

25 Orta Yetişkinlik Çağı: yaşlar Bu çağ boyunca biyolojik kapasitelerimiz ilk yetişkinlikten daha aşağıdır, ama normalde enerjik, kişisel olarak doyum verici ve toplumsal olarak değerli bir yaşam için hala yeterlidir. Biz yalnız kendimizin ve başkalarının işinden sorumlu değiliz, aynı zamanda yakında egemen kuşağa katılacak olan şimdiki genç yetişkinler kuşağının gelişiminden de sorumluyuz.

26 Son Yetişkinlik çağı: 60 yaşında başlar
Son Yetişkinlik çağı: 60 yaşında başlar yaşlar arasında yer alan Son Yetişkinlik Geçişi orta ve son yetişkinliği birleştirir ve her ikisinin de parçasıdır. Yaşam yapısı (life structure). Levinson öncelikle bir kişinin özel bir zamandaki yaşamının doğasıyla ve bu yaşamın yıllar içindeki akışıyla ilgilendiğini belirtmektedir.

27 LEVİNSON’A göre yetişkin gelişimindeki dönemler yaşam yapısının evrimindeki dönemlerdir. Yaşam yapısı teriminin anlamı kişilik terimiyle karşılaştırılarak anlaşılabilir. Bir kişilik yapısı kuramı somut bir "Ben ne tür bir kişiyim?" sorusuna verilen yanıtı kavramlaştırma yoludur. Çeşitli kuramlar bu soruyu, örneğin özellikler, beceriler, dilekler, çatışmalar, savunmalar ya da değerler doğrultusunda düşünme ve birini ya da diğerlerini belirleme yollarını sunarlar. Bir yaşam yapısı kuramı ise daha fazla bir soru olan "Şu anda yaşamım neye benziyor?" sorusuna verilen yanıtı kavramlaştırma yoludur.

28 Yaşamımın en önemli bölümleri hangileridir ve aralarındaki ilişki nasıldır? Zamanımın ve enerjimin çoğunu nereye harcıyorum? Daha doyumlu ya da anlamlı kılmak istediğim ilişkiler (eş, aşk, aile, meslek, din, boş zaman vb.) var mıdır? Yaşamıma katmak istediğim şeyler var mı? Yaşamımda şu andaki yeri küçük olan, ama daha fazla yer tutmasını istediğim ilgiler, ilişkiler var mı?

29 Bu soruları düşünürken dış dünyanın bizim için en anlamlı olan yönlerini farketmeye başlar, bunların her biriyle ilişkimizi belirler ve çeşitli ilişkilerin müdahalesini değerlendiririz. Kendi ilişkilerimizin bir tek örüntü ya da yapıyla eksik biçimde bütünleştiğini görürüz.

30 Bir bireyin pek çok değişik "başkası" ile anlamlı ilişkileri olabilir. Anlamlı bir başkası bireyin gündelik yaşamındaki güncel bir kişi olabilir. Yaşam yapısı kavramı, bir yetişkinin bütün anlamlı başkalarıyla ilişkilerinin doğasını ve örüntüleşmesini ve bu ilişkilerin yıllar boyunca gösterdiği evrimi incelememizi gerektirir.

31 Bir yaşam yapısı herhangi bir zamanda birçok ve çeşitli ögeler içerebilir. Ama sadece bir ya da iki -nadiren üç- ögenin bu yapıda merkezi bir yer tuttuğu görülmektedir. Çoğu zaman evlilik -aile ve meslek bir kişinin yaşamının merkezi ögeleridir- Merkezi ögeler benlik için en anlamlı ve yaşam akışmı geliştiren ögelerdir; bireyin zamanını ve enerjisini en çok bunlar alır ve diğer ögelerin niteliğini güçlü bir biçimde etkilerler.

32 Yan ögelerin değiştirilmesi ya da bırakılması kolaydır, bunlara benliğin yatırımı çok azdır ve kişinin yaşamına az bir etkiyle değiştirilmeleri olanaklıdır.

33 Levinson'a göre ilk ve orta yetişkinlikte gelişim dönemleri:
1. İlk Yetişkinliğe Geçiş: yaşlar arasında yer alır, yetişkinlik öncesi ile ilk yetişkinlik arasında gelişimsel bir köprü görevi görür. 2. İlk Yetişkinlik İçin Yaşam Yapısı Girişi: yaşlar arasında yer alır, yetişkin yaşamının ilk biçimini oluşturma ve sürdürme dönemidir. 3. 30 Yaş Geçişi: yaşlar arasındadır. Giriş yapısını yeniden değerlendirme, değiştirme ve sonraki yaşam yapısına temel yaratma olanağı sağlar.

34 4. İlk Yetişkinliğin Yaşam Yapısını Sonuçlandırma: 33-40 yaşlar
4. İlk Yetişkinliğin Yaşam Yapısını Sonuçlandırma: yaşlar. İlk yetişkinlik çağını tamamlama ve gençlik dileklerimizi gerçekleştirme aracıdır. 5. Orta Yaş Geçişi: yaşlar. Hem ilk yetişkinliği bitirmeye, hem de orta yetişkinliği başlatmaya yarayan bir başka büyük geçiş çağıdır. 6. Orta Yetişkinlik İçin Yaşam Yapısına Giriş: yaşlar. Önceki dönemin benzeridir, yeni bir çağdaki yaşama ilk temellerini sağlar.

35 7. 50 Yaş Geçişi: 50-55 yaşlar
7. 50 Yaş Geçişi: yaşlar. Yaşam yapısına girişi değiştirmek ve belki iyileştirmek için bir orta yaş olanağı sunar. 8. Orta Yaşın Yaşam Yapısını Sonuçlandırma yaşlar. Orta yetişkinlik çağını sona erdirmemizin çerçevesini oluşturur. 9. Son Yetişkinlik Geçişi yaşlar. Orta ve son yetişkinlik arasında yer alarak iki dönemi ayıran ve bağlayan sınır dönemidir.

36 İlk yetişkinliğin yaklaşık yaşlar arasında yer alan baştaki üç dönemi bu çağın 'acemilik evresi'ni oluşturur. Bu dönemler, ergenliğin ötesine geçme, geçici ama zorunlu olarak bir yaşam yapısı girişi oluşturma ve bu yapının sınırlarını öğrenme olanağını sağlar.

37 33-45 yaşlar arasındaki son iki dönem bu çağın çabalarının getirdiği "sonuçlandırma evresi"dir. Benzer bir sıra orta yetişkinlikte de vardır. Orta yetişkinlik de yaşlar arasında üç dönemlik bir acemilik evresiyle başlar. Orta Yaş Geçişi hem sona erme hem de başlamadır.

38 40 yaşlarımızın başında ilk yetişkinliğimizin olgunluğu ve orta yetişkinliğin bebekliği içindeyizdir. Her çağdaki acemilikleri, bir yaşam yapısı girişini deneme ve bunu orta çağ geçişinde sınama ve değiştirme olanağını buluncaya kadar sürdürürüz. Yalnızca yaşam yapısını sonuçlandırma döneminde ve onu izleyen geçiş çağında bu mevsimin sonucunu almaya ve sonraki basamağa geçmeye başlarız.

39 E. Gould'un dönüşüm kuramı :
Roger L. Gould'un yetişkinin gelişimine ilişkin kuramı bu gelişimin bir dizi dönüşümden (transformations) geçerekoluştuğunu kabul etmektedir. İnsanlar her dönüşümde benlik-kavramlarını yeniden biçimlendirir, çatışmaları yeniden çözerler. Gould'un kuramı Levinson'unkiyle aynı zamanlara denk gelir ve onunkiyle örtüşür, ancak Gould'un kuramı her iki cinsi de ele almaktadır; Levinson gibi Gould da yetişkinliği kararlı bir duygular ve güdüler zamanı olmaktan çok, bir değişim zamanı olarak görür.

40 Gould'un dönüşüm kuramına göre genç yetişkinler dört evreden geçerler:
Evre: Ergenliğin sonunda -22 yaşına kadar (16-22 yaşlar) insanlar anababalarının dünyasından ayrılır ve kimliklerini güçlendirirler. 2. Evre: Özerkliğin yerleşmesiyle (22-28 yaşlar) amaçlarını gerçekleştirmeye girişirler. 3. Evre: yaşlar arasında bir geçiş evresinden geçer ve önceki amaçlarını, evliliklerini yeniden değerlendirmeye koyulurlar.

41 Geçiş Evresi: 35-45 yaş arasıdır
Geçiş Evresi: yaş arasıdır. 35 yaşında hoşnutsuzlukları artar ve yaklaşan orta yaşların farkına varmaya başlarlar; yaşam şimdi onlara zor, belirsiz ve acılı gelebilir. 45 yaşına kadar süren bu istikrarsız evrede bazı bekarlar evlenebilir, bazı evliler boşanabilir, bir ev kadını çalışmaya başlayabilir, çocuksuz bir çift çocuk yapmaya karar verebilir. Zamanın baskısı hissedilmeye başlanır ve yaşamda yapılacak önemli değişimlerin hemen yapılması gerektiği farkedilir. Çalışma güdüsü değişir, meslek yaşamı sıkıcı gelmeye başlar.

42 4. Evre: 45-50 yaşlar arası. Kararlı yıllardır
4. Evre: yaşlar arası. Kararlı yıllardır. Evlilik doyumu artar, dostlar daha önemli olur, paranın önemi azalır, yaşama olumlu bakılır. Yaşama bu olumlu yaklaşım ellili yaşlarda artma eğilimi gösterir.

43 Kaynaklar: Prof. Dr. BEKİR ONUR GELİŞİM PSİKOLOJİSİ