ÖĞRENMENİN İLKELERİ.

... konulu sunumlar: "ÖĞRENMENİN İLKELERİ."— Sunum transkripti:

1 ÖĞRENMENİN İLKELERİ

2 EDİMSEL KOŞULLAMA Organizma etrafta dolanır ve birşeylerle etkileşim içine girer. Bu süreçte, edimsel koşullanma, ödüle götüren ve cezadan kurtaran davranışların öğrenilmesidir.

3

4 KLASİK VE EDİMSEL KOŞULLANMA ARASINDAKİ FARKLAR
Klasik koşullamada öğrenen organizma pasif bir rol oynar. Belli bir uyaran oluştuğunda otomatik bir tepki verir. Maruz kalacağı ödül veya ceza miktarı üzerinde hiçbir etkisi yoktur. Edimsel koşullamada, organizma aktiftir. Yapacağı bir hareketle ödül almayı veya cezadan kaçınmayı sağlar. Alacağı ödül miktarı üstünde bir kontrolü vardır.

5 Edimsel koşullanma prensipleri
Bir organizma yeni bir ortama girdiğinde birçok davranışta bulunma şansı vardır. Fakat ortam içinde yalnızca bazı davranışlar ödüllendirilir ve organizma bu davranışları ödüle kavuşmak için devam ettirir. Bazı davranışlar ise cezalandırılır. Organizma cezadan kaçınmak için bu davranışları azaltır ve durdurur.

6 İnsan davranışlarını yöneten en basit prensip şudur: hazza ulaşma ve acıdan kaçınma çabası.
Edimsel koşullanmada esas önemli olan davranışın doğurduğu sonuçtur. Kişi yaptığı davranış sonucunda hoşuna giden birşey elde etmişse. Bu davranışın yeniden yapılma olasılığı artacaktır. Davranışın sonucu eğer hoşa gitmeyen bir sonuç doğurduysa, bu davranışın tekrar edilme olasılığı düşecektir.

7 PEKİŞTİREÇ Pekiştireç bir davranımı kuvvetlendiren herhangi bir uyarıcıdır. Olumlu veya olumsuz pekiştirmenin amacı hedef davranışın tekrarlanma sıklığını arttırmaktır. Ceza: Organizmanın istenmeyen davranışını azaltmak için verilen ve hoşa gitmeyen uyarandır.

8 OLUMLU PEKİŞTİRME: bir davranış sonrasında kişinin elde ettiği ödüldür
OLUMLU PEKİŞTİRME: bir davranış sonrasında kişinin elde ettiği ödüldür. Kişi aynı/benzer davranışı yapmaya devam eder. ÖR. Başarılı bir çalışanın maaşına zam yapılması. Amaç istenmeyen davranışları ortadan kaldırmaksa, olumlu pekiştirme istenmeyen davranışların yerini alacak istenen davranışların sıklığını arttırmak için kullanılabilir. Ör. Hafta sonları arkadaşlarıyla içki içmesi istenilmeyen bir gencin, hafta sonu evde kalıp dışarı çıkmadığında çeşitli şekillerde ödüllendirilmesi ve kendisine hoşuna giden hediyelerin alınması veya normalde izin verilmeyen, birtakım hoşuna giden şeyleri yapmasına izin verilmesi (ör. gürültülü bateri çalma/play station oynama vs.).

9 OLUMSUZ PEKİŞTİRME: Birey itici bir uyarıcıdan kaçınmak için istenilen bir davranışta bulunmaya teşvik edilir. Ör. Genç haftasonu arkadaşlarıyla içmeye gitmez çünkü Pazartesi sabahı ailesinin asık suratlarına , negatif tavırlarına ve iğneleyici laflarına maruz kalmaktan çekinmektedir. SÖNME: olumlu veya olumsuz pekiştireçlerle ortaya çıkarılmış bir davranışın, aradaki bağın koparılmasıyla ortadan kaldırılmasıdır. Ör. Bir çocuk eğer huysuzluk yaparak artık anne babasının ilgisini çekemezse, huysuzluk davranışını azaltacaktır. sıkı çalışan bir kişiye zam yapılmazsa bu kişi sıkı çalışmayı bırakacaktır. arkadaşlarıyla hafta sonu içmeya giden genç eğer geri geldiğinde kavgaya mağruz kalmaycağını bilirse arkadaşlarıyla her hafta sonu içmeye devam edecektir.

10

11 BİRİNCİL PEKİŞTİRME/İKİNCİL PEKİŞTİRME
Birincil pekiştirme, organizmanın doğası gereği hoşlandığı veya hoşlanmadığı uyaranlarla yapılan pekiştirmedir. İkincil pekiştirmede uyaran, doğal olarak hoşlanma veya hoşlanmama yaratan bir uyaranla eşleşmiş nötür bir uyarandır.

12 En çok ne için ödül olarak kullanılır?
İkincil pekiştireç Ör. Ufak bir kız çocuğu olan Ayla için normal koşullarda demir bir anahtarın herhangi bir önemi ve çekiciliği yoktur. Fakat denizci olan babası uzun sönem süren her bir seferden geri döndüğünde Aylaya hediye olarak bir anahtar getirir. Bir süre sonra anahtar babasına kavuşmasının yarattığı güzel duygularla eşleşecektir. Anahtar artık Ayla için güzel duygular yaratan bir nesne haline gelecek ve Aylanın davranışlarını şekillendirmede ikincil bir pekiştirme uyaranı olarak kullanılabilecektir. Dünyada en çok ikincil pekiştireç olarak kullanılan nesne nedir? PARA En çok ne için ödül olarak kullanılır? ÇALIŞMA

13 Ayırt etmeyi öğrenme Organizma değişik uyaranlara değişik tepkiler vermeyi öğrenir. Ör. Bir kişi daha önceden kavga ettiği arkadaşını görünce öfkelendi ve yine ufak bir tartışma yaşandı. 1 dakika sonra yanına bişey ödünç verecek olan bir arkadaşı geldi ve hala sinirli olmasına rağmen bu arkadaşına olumlu ve pozitif davrandı.

14

15 KAÇINMA KOŞULLAMASI Köpek 2 kompartımanlı bir kafese konulur. Amaç köpeğe şok verilmeden önce kaçabilmesini öğretmektir. Deneyci, önce 20 saniye boyunca bir ışık yakar. 20 saniyenin sonunda ise köpeğin bulunduğu kompartmana elektirik şoku verilir. Şoku yiyen köpek önce ne yapacağnı bilemez ama sonra diğer bölmeye atlayınca kurtulabileceğni öğrenir. Köpek atlayana kadar ışık ve şok devam ettirilir. Bir süre sonra köpek sadece ışık yandığında, elektirik şoku verilmeden önce kaçınmayı öğrenir. Kaçınma koşullaması 2 aşamalı bir süreçtir. Köpek bir yandan kaçmayı öğrenirken bir yandan da ışığa karşı korku koşullaması oluşur. Bu ikisi zamanla birbirine bağlanır ve kaçınmayı ortaya çıkarır.

16

17 Günlük hayatta: Çocuk bir ateş kaynağna değer ve yanar. Bu acı yaratan edim, bir korku ortaya çıkarır. Bir sonraki defaya bir sigara ucu gördüğünde bir korku hissi oluşur ve bu yanan sigaranın yanına bile yaklaşmaz. Yani, bir uyaran, korku duygusu ile eşleşmiş ve kaçınmaya sebep olmuştur.

18 ŞEKİLLENDİRME Belli bir davranışı yaptırmak için o davranışa götüren bazı diğer durumların ödüllendirilip pekiştirilmesidir. Örneğin farenin mandala basması isteniyor. Önceleri sadece, fare mandal civarında dolaştığında yemek alır (mandal civarında dolaşma mandala basma ihtimalini artıracaktır). Sonra sadece mandala bastığında yemek verilir. Böylece davranış şekillendirilmiş olur. Bu, oldukça zaman kazandıran ve istenilen sonuca ulaşılmasını hızlandıran bir prosedürdür. Soru. Bir çocuğun ders çalışma davranışını bu yolla nasıl arttırabiliriz? Basamaklar neler olabilir?

19 SÖNDÜRME VE BASTIRMA Bazen öğrenilmiş bir davranışın azalmasını veya tamamen ortadan kalkmasını arzulayabiliriz. Bu işlemin kritik öğesi, söndürmek istediğimiz davranışı artık pekiştirmemektir. Klasik koşullamada, zil çalınır fakat köpeğe yemek verilmez. Bu köpeğin salya tepkisini durduracaktır. Edimsel koşullamada, fare pedala basar fakat arkasından yemek alamaz.

20 Kaçınma koşullanmasının sönmesi oldukça zordur. 1
Kaçınma koşullanmasının sönmesi oldukça zordur. 1. sebep: içinde zaten sönmesi zor olan korku koşullandırmasını barındırması. 2. sebep: organizmanın korkulan uyaranı görür görmez kaçacağından, arkadan hoşa gitmeyen durum kesilse bile bundan haberdar olamamasıdır. ARALIKLI PEKİŞTİRME Organizmanın yaptığı hareketten sonra bazen ödüllendirilmesi bazen ödüllendirilmemesidir. Bu yöntem daha fazla ve daha kararlı davranışlara sebep olur. Sürekli pekiştireç kullanılarak oluşturulmuş davranışlara oranla daha zor söner.

21 İkincil pekiştirecin kuvvetini belirleyen faktörler
1- Birincil pekiştirecin büyüklüğü 2- Birincil pekiştireçle kaç defa eşleştiği (birincil pekiştirece ulaştırma sıklığı) 3- birincil pekiştirece ulaştırana kadar aradan geçen zaman

22

23 You want to increase your friend’s washing the dishes behavior
You want to increase your friend’s washing the dishes behavior. You are able to use the event of taking him out with car for a ride as a reward. Before, he was able to go out whenever he wants but you change this to a instrumental situation that he can go out whenever he washes the dishes. In that case washing behavior increases. To add classical conditioning and discrimination training in to the scenario, you put your keys next to the door when you come home and you are relaxed and happy. That times he learns that when he washes he can go out. But when you come and put your keys on the tv it means that you are angry and unhappy. He learns that he wont be able to go out even he washes the dishes. (classical conditioning and discrimination training involved).