ŞİİRDE YAPI Her edebi yapıtta bir "iç yapı " bir de "dış yapı" söz konusudur.Toplumların gelişim sürecinde sanata bakış açılarına göre, bunlardan bire.

... konulu sunumlar: "ŞİİRDE YAPI Her edebi yapıtta bir "iç yapı " bir de "dış yapı" söz konusudur.Toplumların gelişim sürecinde sanata bakış açılarına göre, bunlardan bire."— Sunum transkripti:

1 ŞİİRDE YAPI Her edebi yapıtta bir "iç yapı " bir de "dış yapı" söz konusudur.Toplumların gelişim sürecinde sanata bakış açılarına göre, bunlardan bire diğerine baskın olabilir.Güzel olan, her iki yapı dengeli bir bütünlük yansıtmasıdır. Şiirin yapısı iç yapısını konu, tema, bakış açısı oluştururken dış yapısını nazım birimi, şekli ve türü oluşturur.

2 NAZIM BİRİMİ Şiiri oluşturan mısra gruplarına denir. Şiirdeki her bir satıra mısra denir. -Mısra; Neler çeker bu gönül söylesem şikayet olur -Beyit Bu şehr-i Sitanbul ki bi-misl ü bahadır Bir rengine yek-pare Acem mülkü fedadır -Bent Söğüdün yaprağı narindir narin İçerim yanıyor dışarım serin Zeynep’i bu hafta ettiler gelin -Dörtlük Sana dün bir tepeden baktım aziz İstanbul Görmedim gezmediğim, sevmediğim hiç bir yer Ömrüm oldukça gönül tahtıma keyfince kurul Sade bir semtini sevmek bile bir ömre değer

3 NAZIM ŞEKLİ Kafiye örgüsüne ve mısra sayılarına göre manzumelerin aldığı biçime, sundukları görünüme denir. -Divan Edebiyatı Nazım Şekilleri; nazım birimi beyit olan (gazel, kaside, mesnevi,…) ve nazım birimi dörtlük olan (tuyuğ, murabba, şarkı,…) nazım şekilleri olarak sınıflandırılabilir. -Halk Edebiyatı Nazım Şekilleri; anonim halk edebiyatı (mani,ninni,ağıt,türkü) ve aşık edebiyatı nazım şekilleri (koşma, semai, varsağı, destan)

4 Divan Edebiyatı Nazım Şekilleri
Nazım Birimi Beyit Olanlar GAZEL KASİDE MESNEVİ KIT’A MÜSTEZAT Nazım Birimi Dörtlük Olanlar RUBAİ TUYUĞ MURABBA ŞARKI MUSAMMAT TERKİB-İ BENT TERCİ-İ BENT

5 Halk Edebiyatı Nazım Şekilleri
Anonim Halk Edebiyatı MANİ NİNNİ AĞIT TÜRKÜ Aşık Edebiyatı KOŞMA SEMAİ VARSAĞI DESTAN

6 MODERN BİÇİMLER SONE TERZA-RİMA TRİYOLE SERBEST ÖLÇÜ

7 GAZEL Aşk, güzellik ayrılık, ölüm gibi konuları işler. İlk beytine matla son beytine makta, en güzel beytine beytül gazel denir. Son beyitte şairin mahlası yer alır. Beyit sayısı 5-15 dir. Zülfü gibi ayagın koymaz öpem nigarın Yoktur anın yanında bir kılca i'tibarım Bildi tamam alem kim derd-mend-i aşkım Ya Rab henüz halim bilmez mi ola yarim FUZULİ

8 KASİDE 33 ile 99 beyit arasında değişen genelde övgü maksatlı şiirlerdir. Övgü genellikle dini konular konularla ilgilidir. En güzel beytine beytül kasid denir. ısmi sübhan virdin mi var? bahçelerde yurdun mu var? bencileyin derdin mi var? garip garip ötme bülbül bilirim âşıksın güle gülün hâlinden kim bile. bahçedeki gonca güle dolaşıp söz atma bülbül.

9 Kaside Türleri konularına göre isimlendirilişi:
tevhid : tanrı'nın birliğini, yüceliğini anlatan kasideler münacaat : tanrıya yalvarmak için yazılan kasideler na'at : peygamberi övmek için olanlar methiye : devlet büyüklerini övmek için olanlar hicviye : devrin yöneticilerini eleştirmek için yazılan kasideler mersiye : devlet büyüklerinin ölümlerinden duyulan üzüntüyü anlatır

10 Kaside Bölümleri 1. Nesip (Teşbib) Kasidenin ilk bölümüdür, şiir yönünden en ağır bölümdür. Genelde beyit olur. 2. Girizgah Nesip bölümünden methiye bölümüne geçerken söylenen ve basamak görevinde olan beyitlerdir. Şair bu bölümde övgüye başlayacağını haber verir. 1-2 beyitten oluşur. 3. Methiye Kasidenin sunulduğu kişinin övüldüğü bölümdür. Şiir yönü çok zayıf, dil yönü diğer bölümlere göre çok ağırdır 4. Tegazzül Gazel söyleme anlamına gelir, bütün kasidelerde olması zorunlu değildir. Methiyeden sonra şair bir fırsatını düşürüp aynı ölçü ve uyakta bir gazel söyler, buna tegazzül denir. 5. Fahriye Şairin kendini övdüğü bölümdür. Fahriyeyi en seven şair Nefi 'dir. 6. Dua Kasidenin son bölümüdür. Birkaç beyit olur. Şair burada övdüğü kişinin başarılı, uzun ömürlü, talihinin iyi olması yönünde dua eder.

11 Nesip NESİP Birinci bölüm beyitliktir. Bu ilk bölüme, aşıkane duygular yer alıyorsa "nesip", bahar, tabiat, bayram gibi konulara değiniliyorsa "teşbip" adı verilir.

12 Girizgah GİRİZGAH İkinci bölüm girizgah ya da girizdir. Genellikle tek beyitten oluşur ve burada şair medhiyeye (övgüye) geçeceğini bildirir. Girizgah konuya uygun ve nükteli olmalıdır.

13 Methiye Medhiye Bir kimseyi övmek için genellikle kaside biçiminde yazılan şiir ya da düzyazıdır. Az olmakla birlikte gazel, mesnevi, musammad gibi nazım biçimlerinde mediyeler de vardır. Padişah, vezir, şeyhülislam gibi devlet ileri gelenleri ya da halifelerle, başka din ve tarikat büyükleri için yazılmışlardır. Bu türün en güzel örneğini Nef’i vermiştir.

14 Fahriye Fahriye Divan şairlerinin kendilerini ya da bir başka şair ya da kişiyi övdükleri şiirlerdir. Genellikle kaside türünde yazılırlar. Fahriye aynı zamanda kasidelerde şairlerin kendileriini övdükleri beyitlerin bulunduğu beşinci bölüme verilen isimdir.

15 Tegazzül TEGAZZÜL Kasidenin dördüncü bölümü tegazzüldür. Tegazzül, 5-12 beyit arasında değişir Kasidenin başında ya da sonunda yer alabilir. Bu bölüm her kasidede bulunmayabilir.

16 Dua DUA Kasidenin son bölümü duadır. Bu bölümde önceki beyitlerde övgüsü yapılan kişi için dua edilir

17 MESNEVİ Günümüzün hikayesidir.Uyak düzeni aa/bb/cc …. Şeklindedir.Beyit sınırı yoktur. Olur ma’şûk dâğ u zahme tâlib Nişan lâzımdır âşıklarda Gâlib Mülevvendür hemîşe kâr-ı uşşak Meğer imdâd ede Hunhâr-ı uşşak Kerem-hâhum cenâb-ı mevlevîden Vere bir neş’e şûr-ı ma’nevîden

18 Şarkı Divan şiirine Türkler'in kazandırdığı bir nazım şeklidir. Şarkıda ilk bendin dördüncü mısraı bütün bentlerde tekrarlanmaktadır. Nazım birimi, kafiye şeması bakımından koşmaya benzer. Ölçü, beste, dil ve anlatım yönünden koşmadan ayrılır. Buna nakarat denir. Şarkılar bestelenmek üzere yazılır. Bu sahanın ustası Nedim'dir.

19 Şarkı Bir safa bahşedelim gel şu dil-i na-şada Gidelim serv-i revanım yürü sa'd-abada İşte üç çifte kayık iskelede amade Gidelim serv-i revanım yürü sa'd-abada Gülelim oynayalım kam alalım dünyadan Ma-i Tesnim içelüm çeşme-i nev-peydadan Görelim ab-ı hayat akdığın ejderhadan Gidelim serv-i revanım yürü sa'd-abada

20 Semai Halk şiirinde hecenin sekizli ölçüsü ile koşma biçiminde düzenlenen ve özel bir ezgi ile söylenen şiirlerdir. Genellikle en az üç, en fazla beş dörtlükten oluşurlar. Çoğunlukla doğa, güzellik, ayrılık, kavuşma gibi duygusal ve lirik temaları işlerler. Semainin hece ölçüsünün yanında aruz ölçüsü kullanılarak yazılanları da vardır.

21 Semai İncecikten bir kar yağar Tozar Elif Elif diye Deli gönül abdal olmuş Gezer Elif Elif diye Elif’in uğru nakışlı Yavru balaban bakışlı Yayla çiçeği kokuşlu Kokar Elif Elif diye

22 Koşma Koşma, Türk Halk edebiyatında doğa, aşk, ölüm, ayrılık, yiğitlik, toplumsal olaylar gibi konuların işlendiği en sık kullanılan şiir türü. Dörtlüklerden oluşur. Dörtlük sayısı genellikle 3, 5 arasındadır. Hece ölçüsünün 6+5 veya duraklı 11’li kalıbıyla yazılır. Şair koşmanın son bendinde ismini ya da mahlasını söyler. Koşmalar dile getirilen duygular ve söylenişlerine göre koçaklama, güzelleme, taşlama, ağıt gibi isimler alır. Karşılıklı konuşma şeklinde yani "dedim" "dedi" diye başlayan dizelerle de söylenebilir. Bu tür koşmalara "mürâcaa" ismi verilir. Bütün kafiyeleri cinaslı olan koşmalara "tecnis" denir. Yiğidin eyisini nerden bileyim Yüzü güleç, kendi yaman olmalı Kasavet serine çöktüğü zaman Gönlünün gâmını alan olmalı.

23 Varsağı Özel bir ezgiyle söylenen koşmaya denir. Önce Güney Anadolu’da yaşayan Varsak Türkleri tarafından söylendiği için bu adla anılır. Semâiye benzer. Hece ölçüsünün en çok sekizli kalıbıyla yazılır. 4+4 duraklı veya duraksız olur. Semâiden ezgi yönüyle ayrılır. Varsağı yiğitçe bir havayla okunur. Çokluk içinde "bre", "hey", "hey gidi", gibi ünlemler yer alır. Bu ünlemlerin bulunmadığı varsağılar ezgisiyle fark edilir. Bre ağalar bre beyler Ölmeden bir dem sürelim Gözümüze kara toprak Dolmadan bir dem sürelim Amen hey Allahım aman Ne aman bilir ne zaman Üstümüzde çayır çemen Bitmeden bir dem sürelim

24 TÜRKÜ Genellikle söyleyeni bilinmez.hece ölçüsüyle söylenir.İki bölümden oluşur.asıl sözlerin bulunduğu bent bölümü ve her bendin sonunda tekrarlanan nakarat bölümü.Aşk,tabiat ,ayrılık,gurbet gibi konularda sözlenir.Özel bir ezgisi vardır.

25 TÜRKÜ Düz dara yar düz dara Yar zülüfün düz dara
Doksan dokuz yarem var Sen açtırdın yüz yara Oy aman aman Burası Adıyaman Alem düşman kesilir Seni sevdiğim zaman

26 Düzdedir yar düzdedir Yar zülüfün düzdedir Nice güzeller sevdim Hala gönlüm sendedir Oy aman aman Burası Adıyaman Alem düşman kesilir Seni sevdiğim zaman

27 SONE İki dörtlük ve iki üçlükten oluşan özel bir uyak düzeni olan nazım şeklidir.Uyak düzeni: abab abba ccd eed

28 SEMAİ ŞARKI GAZEL KASİDE KOŞMA YOK ARUZ ÖLÇÜSÜ 11’Lİ HECE ÖLÇÜSÜ
SAZ EŞLİĞİNDE EZGİ EZGİ BESTELENMİŞ ARUZ ÖLÇÜSÜ 11’Lİ HECE ÖLÇÜSÜ 8’Lİ HECE ÖLÇÜSÜ ÖLÇÜ YAPISI BEYİT DÖRTLÜK DÖRTLÜK BENT NAZIM BİRİMİ 5-12 BEYİT BEYİT 3-6 2-5 BEYİT KÜME SAYISI AŞK ŞARAP MECLİS ÖVGÜ SEVGİ ÖVGÜ SEVGİ AŞK TABİAT AŞK TABİAT SEVGİ HERŞEY KONU aa/ba/ca/ca aa/ba/ca abab/cccb abab/ccab aAaA/bbbA KAFİYE DİVAN EDEBİYATI HALK EDEBİYATI EDEBİYAT

29 SORULAR DİVAN EDEBİYATI NAZIM ŞEKİLLERİ 1)
Divan edebiyatı nazım biçimlerinden biri olan kasidenin belirli bölümleri vardır: Bahar mevsiminin  ya da bayram günlerinin  tasvir edildiği birinci bölüme “teşbib” , Asıl konuya geçiş ifade eden                                                                           (I)  bir ya da birkaç beyitten oluşan bölüme “girizgah”, Şairin kendini övdüğü bölüme                                                                (II)                “mehdiye”, araya aynı ölçü ve uyakta gazel tarzında şiir söylemeye “tegazzül”, birkaç  (III)                                                                                           (IV)  beyitten oluşan son bölüme de “dua” adı verilir.                                               (V) Yukarıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) V                       B) IV                      C) III                      D) II                       E) I   

30 2 I. Özellikle  aşk, güzellik, ve içki konusunda yazılır. II. Beyit sayısı 5 ile 9  arasında değişir. III. Uyak düzeni, aa – bb – cc – dd -… şeklindedir. IV. İlk beyitine matla, son beyitine makta denir. V. Tasavvuf edebiyatındaki ilahiyle biçim ve içerik bakımından aynıdır. Yukarıda numaralanmış cümlelerden hangisi gazel için söylenemez? A)III. ve V                  B) III. ve IV            C) III ve V      D) II ve IV     E) II. ve II

31 3. I. Teşbib: Bahar mevsiminin  ya da bayram günlerinin  tasvir edildiği birinci bölüme denir. II.Girizgah: Asıl konuya geçiş ifade eden bir ya da birkaç beyitten oluşan bölüme denir. III. Fahriye: Şairin sanatkarane bir üslupla kendini övdüğü bölüme denir. IV. Tegazzül: Araya aynı ölçü ve uyakta gazel tarzında şiir söylemeye denir. V. Mehdiye: Kasidenin sunulduğu kişinin övgüsünün yapıldığı bölüme denir. Yalnızca bu bilgilere dayanarak, Bu arsada Baki nice üstada yetişti Alemde bugün ana kimse yetişemez Baki’nin bu beyiti kasidenin yukarıdaki bölümlerinden hangisine örnek olabilir? A)   I                  B) II            C) III           D) IV            E)  V

32 4. Bent sayısı 2 ile 5 arasında değişir. Aşk ve güzellik konusunda özel bir ezgiyle söylenir. Türklere ait bu türü Nedim geliştirmiştir. Bentlerin sonunda nakarat adı verilen dize tekrarlanır. Yukarıda bahsedilen divan edebiyatı nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir? A) Şarkı          B) Murabba           C) Mesnevi            D) Kaside       E) Gazel

33 5 I. Tevhid II. Fahriye III. Hicviye IV. Mersiye V. Girizgah Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri konusuna göre kaside çeşitlerinden değildir? A)I ve V                  B) Yalnız II           C) Yalnız V        D) II ve V     E) II ve III

34 6. Allah ve din sevgisi işlenir. Duygusallık ön plandadır.
Bu şiir türünü Yunus Emre geliştirmiştir. Yunus Emre’nin yazdığı bu tür şiirler günümüzde de söylenmektedir. Yukarıda bahsedilen nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir? A) Kaside        B) Şathiye        C) Semai         D) İlahi            E) Nutuk