Kütüphaneyi Kullanma Hazırlayan: Oğuz ŞENER.

... konulu sunumlar: "Kütüphaneyi Kullanma Hazırlayan: Oğuz ŞENER."— Sunum transkripti:

1 Kütüphaneyi Kullanma Hazırlayan: Oğuz ŞENER

2 KÜTÜPHANE NEDİR? Belirli ve sınırlı bir çevrenin ya da herkesin yararlanması için; yazılı, basılı, görsel-işitsel, elektronik ve çizgisel her türden yayını toplayan, düzenleyen ve uygun ortamlarda kullanıma sunan kuruluşlardır. UNESCO’nun 1968 tarihinde kütüphane için yaptığı tanım ise şöyledir: “Kütüphane, adı ne olursa olsun basılı kitap ve süreli yayınların ya da başka her türden çizgisel, görsel, işitsel yayının düzenli koleksiyonları ile okurların bilgi, araştırma, eğitim, dinlenme amaçları için bunların kullanımlarını sağlayan ve kolaylaştıran elemanlar.” UNESCO bu tanımıyla yayınların içeriklerini dört kategoriye ayırmıştır: a-) Bilgi sağlayan yayınlar b-) Araştırmaya yönelik yayınlar c-) Eğitimde kullanılacak yayınlar d-) Vakit geçirmek ve dinlenmek amaçlı yayınlar

3

4 Kütüphane nedir ? Devamı…
Bilgi merkezleri, kağıt üzerine kaydedilmiş belgeler yanında ‘kitap dışı materyal’ olarak tanımlanan ve kağıt dışında başka kayıt ortamları kullanan (örneğin, ses kayıtları, plaklar, fotoğraflar, manyetik bantlar, video kasetleri vb. ) belgeler de bulundurmaktadır. Bu nedenle önceleri sadece ‘kütüphane’ olarak adlandırılan bu kurumların artık işlevleri gereği ‘bilgi merkezi’ olarak adlandırılmaları daha doğrudur. Dilimiz de kitapların toplandığı yer anlamına gelen kütüphane terimi Arapça, ‘kitap’ kelimesinin çoğulu ‘kütüp’ ile Farsça ‘hane’ kelimesinden meydana gelmiştir. Değişik dönemlerde kütüphane dışında da kelimelerin (kitapsaray, bibliyotek, kitaplık gibi) kullanılması denenmiş ancak bunlar tutmamıştır.

5 TARİHÇE İnsan, düşüncelerini genel olarak belleğinde bulunanları, yazı dediğimiz simgeler bütününü kullanarak nesne biçimine koyduktan sonra, doğal olarak bu nesnelerin düzenlenmesi ve depolanması gerekmiştir. Daha somut bir değişle yazıyı bulan ve bununla örneğin kil tablet hazırlayan, önce çamur üzerine yazıyı yazan, sonra bu çamur kalıbını fırında pişiren insan, elde ettiği bu nesneyi kaldırıp atacak değildi. Bu ürettiklerini korumak ve gerektiğinde kullanıma sunmak için kütüphaneler kurmuşlardır. Kurulan bu ilk kütüphanelerin materyalleri kil tabletler olarak karşımıza çıkmaktadır.

6

7 Dünyadaki ilk kütüphane örnekleri olarak şunları sayabiliriz..
Tarihçe devamı… İnsan düşüncesinin kaydedilmesi gereği, en büyük olasılıkla kabile düzeninden daha karmaşık bir toplumsal yapıya geçilmesiyle ortaya çıkmıştır. Kabile gelenekleri yasa olarak yazılmaya başlamış, vergi kayıtları, ticareti düzenleme girişimleri, yasal anlaşmalar, yöneticilerin kütüphane kurmalarına yol açmıştır. İlk kütüphaneler toplumsal komuta zinciri indeki resmi daire kütüphaneleri olarak görülmüşlerdir. İnsan yaratmalarının, insan düşüncesinin her ürününün toplanıp korunması dileği daha sonraki aşamalarda ortaya çıkmıştır. Bu çerçeveden bakıldığında dünya tarihinde ilk olarak Babil ve Mısır uygarlıklarında kütüphanelerin doğması için gerekli koşulların oluştuğu düşünülebilir. Dünyadaki ilk kütüphane örnekleri olarak şunları sayabiliriz..

8 Dünyadaki ilk kütüphane örnekleri olarak şunları sayabiliriz..
Eski Mısır Tapınakları Kütüphaneleri (M.Ö.3000 yılları) Babil-Asur Kültür Çevresinin Kütüphaneler Eski Yunan Kültür Çevresinin Kütüphaneleri Helenistik Çağın Kütüphaneleri: Mousaion: Bergama Kütüphanesi: Eski Roma’nın Kütüphaneler Antikçağda Hıristiyan Kütüphaneleri Ortaçağda Batı Dünyası Kütüphaneleri İlk Üniversite Kütüphaneleri Prenslik Kütüphaneleri Halk Kütüphaneleri Özel Konu Kütüphaneleri Ortaçağ İslam Dünyasının Kütüphaneleri:

9 Efes Harabeleri'ndeki Celsus Kütüphanesi

10 KÜTÜPHANELERİN TEMEL AMAÇLARI
Dünya tarihinin ilk kütüphanelerinden günümüze kadar kütüphaneler iki temel amaca yönelmişlerdir. a-) Toplumsal uygulama, ekonomi, ticaret, eğitim, bilim, politika, genellikle her tür uygulama alanları için gerekli belgeleri toplayıp saklamak, gerektiğinde kullanıma sunmak b-) Her türden düşün, sanat, bilgi ürünlerini toplayıp saklamak; insanlar, toplumlar, coğrafya bölgeleri ve çağlar arasında sürekli paylaşılmasını, aktarılmasını sağlamak ve böylece de insanlığın vardığı en ileri ortak düzeyi, her konuda, bütün bireyler ve toplumlar için ulaşılabilir kılmak. Özetle kütüphaneler uygulamalara yardımcı olmak ve insanlığın kültür düzeyini yükseltme amaçlarını gerçekleştirmektedirler.

11 KÜTÜPHANELERİN TEMEL GÖREVLERİ
a-) Sağlama b-) Düzenleme c-) Yararlandırma 1-) Sağlama The ALA Glossary of Library and Information Science adlı yayında sağlamanın tanımı şöyle yapılmıştır: “Kütüphaneye alınmasına karar verilen bilgi kaynaklarının satın alma, değişim ya da bağış yoluyla kütüphaneye kazandırılması, satın alınan bilgi kaynaklarının fatura işlemleri ve sağlama işlemleri ile ilgili kayıtların tutulması”. 2-) Düzenlenme Kütüphaneleri kitap yığınlarından ayıran temel özellik, kütüphanelerin düzelmenmiş olmasıdır. Kütüphaneler kendi koleksiyonlarını etkin bir biçimde kullanıma sunmak için bazı düzenlemeler yaparlar. Bu düzenlemelerle kullanıcının istediği bilgiye en kısa sürede ve en etkin biçimde ulaşması amaçlanır. Bu düzenleme kataloglama ve bilgiyi sınıflandırmayla olmaktadır.

12

13 3-) Yararlandırma Kütüphanenin türüne göre kütüphaneler ya belli bir kesime, ya da herkesse hizmet sunarlar. Üniversite kütüphaneleri genelde kendi öğrenci, personel ve öğretim görevlilerine hizmet sunarken halk kütüphaneleri dil, din, ırk, cinsiyet, yaş gözetmeksizin herkese hizmet sunar. Özel konu kütüphaneleri sadece hitap ettikleri kesimi yararlandırırken bir fabrika kütüphanesi de kendi personelini yararlandırabilmektedir. Dünya tarihinde ilk kütüphaneler hükümdarlar tarafından ve dar bir yararlanıcı çevresi için kurulmuşlardır. Kütüphanelerin işlevleri uzun süre kitapları toplamak ve korumak olarak görülse de toplumsal değişimlerle bu anlayış yıkılarak geniş çevrelerin yararlanılmasına sunulmaya başlanmıştır. Günümüz anlayışına göre önemli olan her şeyden bilgi gereksinimi olana aradığı bilgiyi ulaştırmak, geniş halk yığınlarını bilgiden yararlandırmaktır.

14 Kütüphane, bilgi merkezi nedir?: Unsurları
Kütüphane; bina, derme, personel, bütçe ve kullanıcı unsurlarından oluşan bir sistemi ifade eder.

15

16 Kütüphane, bilgi merkezi nedir?: Unsurları
Kütüphaneler için nihai hedef bilgi hizmetleri olduğundan bilginin düzenli ve sistematik bir biçimde sunulması düşüncesi vardır. Bunun için de bilgi erişim uçlarına (tanımlayıcılar, konu kategorileri (“konu başlıkları”), sınıflama şemaları, abstraktlar, dizinler ve thesaruslar (kavramlar dizini) görsel haritalar, fiziksel yerler, vb) göre düzenlenmiştir.

17 Kütüphane, bilgi merkezi nedir?: İşlevleri
Geçmişten günümüze kütüphanelerin temel işlevleri şunlar olmuştur: Bilgi kaynaklarının toplanması, düzenlenmesi, gereksinim duyanların hizmete sunulması ve bu kaynakların korunarak geleceğe aktarılabilmesi İnsanların bilgi ve kültür düzeylerini artırmasına katkıda bulunarak toplumun eğitim düzeyinin yükseltilmesi İnsanoğlunun bilme, öğrenme ve doğaya hakim olma duygusunun bir yansıması olan araştırma ve keşfetme çalışmalarına katkı sağlama Kişilerin boş zamanlarını en verimli şekilde değerlendirmesinde yardımcı ve yol gösterici olma

18

19 Kütüphane, bilgi merkezi nedir?: İşlemler
Türü ne olursa olsun bilgi merkezlerinde yapılan işlemleri iki grupta toplamak mümkündür: Teknik Hizmetler Kullanıcı Hizmetleri

20 Kataloglama ve Sınıflama Teknik Hazırlık
Kütüphane, bilgi merkezi nedir?: İşlemler Teknik Hizmetler: Seçim ve Sağlama Satın alma yoluyla sağlama Değişim Bağış Derleme Konsorsiyumlar Kataloglama ve Sınıflama Teknik Hazırlık Demirbaş kaydı, ciltleme, etiketlerin hazırlanması, vb.

21 Kütüphane, bilgi merkezi nedir?: İşlemler
Kullanıcı Hizmetleri: Danışma Hizmeti Doğrudan Yapılan Danışma Hizmeti Öğretim Bilgi sağlama Rehberlik Dolaylı Danışma Hizmeti Denetleme İşlevi Bibliyografik İşlevler Değerlendirme İşlevi Kullanıcı Eğitimi Resmi kullanıcı eğitimi Resmi olmayan kullanıcı eğitimi Ödünç Verme Hizmeti

22 İlk gezici kütüphane 

23 KÜTÜPHANE TÜRLERİ Çeşitli tarihsel, toplumsal, düşünsel olaylar, teknolojik ve bilimsel gelişmeler, çeşitli kütüphane türlerinin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bu kütüphane türleri şunlardır: Halk kütüphaneleri Okul kütüphaneleri Derleme kütüphaneleri Üniversite kütüphaneleri Özel kütüphaneleri Çocuk kütüphaneleri

24 Anglo - Amerikan demokrasi anlayışı halk kütüphanelerinin kurulmasına yol açmıştır. Halk kütüphanesi dil, din ırk, yaş, meslek ve cinsiyet farkı gözetmeksizin herkesin en uygun ortamlarda serbestçe kütüphaneden yaralanmasını sağlayan, bulundukları bölgenin kültürel, sosyal, ekonomik ve teknik kalkınmasına katkıda bulunan kuruluşlardır. Halk kütüphaneleri aynı zamanda bulundukları bölgenin yerel hafızası olmak durumundadır. Bugünkü anlamda ilk halk kütüphanesi 1850 yılında İngiltere’de kurulmuştur. Sanayi devrimini sonucunda kurulan bu kütüphanelerin temel amacı toplumlardaki ahlaki çöküntüyü azaltmak, boş vakitlerin değerlendirilmesi ve Fransa’dan İngiltere’ye gelen sol yayınların okunmasını engellemek olarak söylemek mümkündür. Osmanlı imparatorluğu döneminde halk kütüphanesi görevini vakıf kütüphaneleri yerine getirmiştir. Daha sonra Milli Kütüphaneler, Türk Ocakları kütüphaneleri, Halkevi kütüphaneleri ve günümüzdeki halk kütüphaneleri bu görevi devralarak bu hizmeti sürdürmüşlerdir. Günümüz halk kütüphaneleri, gezici kütüphaneler aracılığıyla kütüphanesi olmayan yerlere giderek, kitaba uzak kalan vatandaşlara da hizmet sunarlar. Halk Kütüphaneleri

25

26 2-) Okul kütüphaneleri Çağdaş eğitim anlayışı gereği kişiyi tek ders kitabından ya da hocanın notlarından kurtarmak amacı okul kütüphanelerinin kurulmasını sağlamıştır. Okul kütüphaneleri, okullardaki eğitim ve öğretim çalışmalarını destekleyen, öğretmen ve öğrencilerin bilgi, eğitim ve kültür düzeylerini yükseltmeye yardımcı olan kütüphanelerdir. Okul Kütüphaneleri Yönetmeliği’nde okul kütüphanelerinin amacı şu şekilde ifade edilmiştir. “Türk Milli Eğitiminin genel amaçları ve temel ilkeleri doğrultusunda öğrencilerin bilimsel düşünen, demokratik davranışlara sahip, okuma alışkanlığı kazanmış, öğrenmeye, araştırmaya ve yeni teknolojileri kullanmaya istekli; hak, görev ve sorumluluklarının bilincinde; çağın gereklerini yerine getirebilecek şekilde yetişmelerine ve yararlanmalarına yardımcı olmak için okul kütüphaneleri ile ilgili gerekli düzenlemeleri yapmaktır.”

27

28 3. Derleme Kütüphaneleri
Fransız devrimi ile “Millet” kavramını ortaya çıkmış, milletlerin kendi geleceklerini tayin etme hassasiyetleri sonucunda derleme kütüphanelerinin ortaya çıkması kaçınılmaz olmuştur. Derleme, çeşitli amaçlara hizmet etmek üzere her türlü ortamdaki (yazılı, basılı, çizgisel ve elektronik, vb.) bilgi ve bilgi taşıyıcılarının üreticileri tarafından yasayla belirlenmiş zaman dilimi içinde, belirlenen miktarda ve yine yasayla belirlenen kurumlara veya kişilere verme işlemine denir. Derleme yasalarının ortaya çıkış nedeni, kimi zaman mülkiyet hakkının korunması, kimi zaman da sansür amaçlı olduğunu görüyoruz. Bizdeki ilk derleme yasasının yayın kontrolü amacıyla 15 Kasım 1864 yılında Abdülaziz tarafından onaylanıp 1 Ocak 1865 tarihinde yayınlanan “Matbuat Nizamnamesi” olduğunu görüyoruz. Günümüzde uygulanan şekliyle ilk derleme yasamız Mustafa Kemal Atatürk’ün emriyle ’te TBMM’de 2527 kanun numarasıyla kabul edilen tarihinde de Resmi Gazete’de yayınlanan “Basma Yazı ve Resimleri Derleme Kanunu” kanunudur.

29 Türkiye’deki derleme kütüphaneleri şunlardır:
- Milli Kütüphane - Ankara Adnan Ötüken Halk Kütüphanesi - İzmir Milli Kütüphane - Beyazıt Devlet Kütüphanesi - İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi - Türkiye Büyük Millet Meclisi Kütüphanesi

30 İngiltere British Museum
milli kütüphanesi

31 4-) Üniversite Kütüphaneleri:
Üniversitedeki eğitim ve öğretim faaliyetlerini destekleyen, araştırmalarda kullanılacak bilgi ve belgeleri sağlayan, öğrenci ve öğretim görevlilerinin kendilerini geliştirmelerine katkıda bulunacak her türlü bilgi taşıyıcılarını sağlayan, sağladığı bu yayınları düzenleyen ve en uygun ortamlarda kullanıma sunan kurumlardır. Rektörlük teşkilatı içinde Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı olarak hizmet yürütür.

32 İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi

33 5-) Özel Kütüphaneler Bilim teknik ve endüstri alanındaki gelişmeler özel konu kütüphanelerinin doğmasını sağlamıştır. Bu kütüphaneler, sınırlı bir bilim alanının ya da sınırlı bir çalışma konusu ile ilgili meslek ve uygulama alanlarının, yöneticilerin, endüstri kuruluşlarının, ticaret kuruluşlarının, fabrikaların vb. çok ayrıntılı yayın ve bilgi gereksinimlerini karşılamak üzere kurulan kütüphanelerdir.

34 Jay Walker Özel Kütüphanesi

35 6-) Çocuk Kütüphaneleri
Çocukların boş vakitlerini okuyarak değerlendirmeleri ve kişisel gelişimlerini sürdürmeleri için çocukların yaşlarına uygun yayın ve objelerin kullanıma sunulduğu kütüphane türüdür. Çocuk kütüphanesi, çocuklara göre tasarlanmalıdır. Rafların boyları, oturdukları sandalye ve masalar çocuklar için özel olarak yapılmalıdır. Kütüphane’nin içi ve duvarları çocukların hoşuna giden resim ve objelerle süslenmelidir. Ülkemizde kurulan il çocuk kütüphanesi, 1925 yılında Türk ocaklarının Akhisar’da kurduğu kütüphanedir. Çocuk kütüphanelerinin büyük bir bölümü halk kütüphaneleri içinde faaliyet göstermektedir. Son yıllarda faaliyet alanı sadece çocuk kütüphanesi olan kütüphanelerde açılmıştır. Halen ülkemizdeki çocuk kütüphanesi sayısı 60 civarıdır.

36 KÜTÜPHANE BİRİMLERİ a-) Referans Birimi: Kütüphaneye gelen kullanıcılara kütüphane kullanımı hakkında bilgi veren, yeni kullanıcılara rehberlik eden ve kullanıcıların sorularını yanıtlayan birimdir. b-) Ödünç Verme Birimi: Kitap ödünç verme işleminin yapıldığı birimdir. c-) Yönetim Büroları: Kütüphane daire başkanı ve diğer çalışanların bürolarının olduğu birimdir. d-) Teknik Hizmetler Birimi: Bu birimde sağlama, kataloglama - sınıflama ve cilt tamir işlemleri yapılır. e-) Süreli Yayınlar Birimi: Gazete, dergi, yıllık gibi belli aralıklarla çıkan yayınların bulundurulduğu ve kullanıma sunulduğu birimdir. f-) Nadir Eserler Birimi: Gerek eski tarihli olması gerekse de piyasada az bulunan veya hiç bulunamayan değerli el yazmalarının, eski yazı basmalarının bulundurulduğu ve hizmete sunulduğu birimdir. g-) Görsel İşitsel Birimi: Günümüz teknolojilerine uygun olarak üretilen CD, DVD gibi görsel ve işitsel kayıtları içeren materyallerin kullanıma sunulduğu birimdir.

37 h-) Gri Yayınlar Birimi: Tez, rapor, yıllık, istatistik, tanıtım katalogları vb. yayınların bulundurulduğu ve kullanıma sunulduğu birimdir. ı-) Görme Engelliler Birimi: Görme engelli kullanıcıların kullanımı için uygun teknik donanıma sahip olan birimdir. i-) Online Yayınlar Birimi: Kütüphanenin sahip olduğu veri tabanlarıyla ilgili işlemlerin yapıldığı birimdir. Veri tabanı, en geniş anlamıyla; birbiriyle ilişkili verilerin tekrara yer vermeden, çok amaçlı kullanımına olanak sağlayacak şekilde depolanması olarak tanımlanabilir. Enformasyon alanında en çok bibliyografik veri tabanları kullanılmaktadır. Bunun dışında sayısal, tam metin, adres, sözlük, kaynak veri tabanları da bulunmaktadır. Veri tabanının oluşum süreçlerine bakıldığında en önemli basamaklardan birinin indeksleme ya da diğer bir değişle dizinleme olduğu görülür. Veri tabanları, kütüphanelerin hem bütçe sorununu hem de yer sorunun azda olsa çözülmesinde etkili olmuştur. Kullanıcıların kütüphaneye gelme zorunluluğu da ortadan kaldırmıştır. İsteyen kullanıcı, kurumsal üye olması koşuluyla, istediği yerden veri tabanlarına ulaşarak veri tabanlarından yararlanabilmektedir.

38

39 k-) Kitap Salonları: Kataloglama ve sınıflaması bitmiş, kullanıcının istifadesine sunulan kitapların bulunduğu salondur. Bu salondaki materyallerin güvenlik işlemleri ve sırt etiketleri yapılmış olmalıdır. l-) Konferans ve Sergi Salonları: Gerek kütüphane ile ilgili gerekse başka konularla ilgili konferansların yapıldığı veya sergilerin açıldığı salonlardır. m-) Grup Çalışma Odaları: Bazı durumlar grup çalışması gerektirdiği için kütüphanelerde bu gereksinimi karşılayacak birimlerin olmasını zorunlu olarak gerektirmiştir. İşte bu birimlere grup çalışma odaları diyoruz. n-) Yedek Depolar: Kütüphaneye gelen fazla yayınların bulundurulduğu veya rafta gereğinden fazla olan demirbaş verilen materyallerin bulundurulduğu depolardır. Aynı zamanda işlemi yapılmamış sırada bekleyen materyallerde bu depolarda bekletilir. o-) Kareller: Tek kişilik çalışma alanlarıdır. Kullanıcının kendi malzemelerini de bıraka bildiği güvenli alanlardır diyebiliriz. ö-) Kantin ve Dinlenme Salonu: Yoğun çalışmanın verdiği yorgunluğun giderildiği ve zaruri ihtiyaçların kısmen karşılandığı genellikle güvenlik amaçlı olarak kütüphane dermesine uzak olarak faaliyet gösteren kütüphane birimidir. Her kütüphanede bulunmayabilir.

40 Okuma ve ödünç verme birimi

41 KÜTÜPHANELERDE BULUNAN BİLGİ KAYNAKLARI
Bilgi kaynaklarını bulundukları ortam bakımından iki gruba ayırabiliriz: 1-) Basılı Bilgi Kaynakları a-) Kitaplar: Çeşitli düzeylerde bilgi içeren genellikle tek cilt olan yazar veya yazarlarca yazılan temel bilgi kaynağıdır. b-) Dergiler: Belirli bir alanda, uzmanları tarafından yazılmış makaleleri içeren, haftalık, aylık, üç aylık gibi düzenli aralıklarla yayınlanan bilgi kaynağıdır. Genellikle aynı isimle varlığını sürdürür. Zaman zaman isminin değiştiği de olur. c-) Danışma Kaynakları: Herhangi bir konuda kısa sürede bilgi edinmek için kullandığımız başvuru kaynaklarıdır. Başlıca danışma kaynakları şunlardır:

42 Sözlükler: Sözcükler hakkında bilgi veren danışma kaynaklarıdır
Sözlükler: Sözcükler hakkında bilgi veren danışma kaynaklarıdır. Bir sözcüğün anlamını bulmada, genellikle nasıl hecelendiğini ve nasıl söylendiğini öğrenmede bize yardımcı olur. Ansiklopediler: Çeşitli konularda uzmanlar tarafından hazırlanmış makaleler içeren danışma kaynaklarıdır. Makaleler konuya göre alfabetik olarak düzenlenir. Ansiklopedilerin farklı türleri vardır. Türlerin özelliklerini bilmek ne zaman hangisini kullanacağımızı kolaylaştırır. Genel konu ansiklopedileri ve konu ansiklopedileri olmak üzere iki türü vardır.

43 Almanaklar: Bir icadın mucidi kimdir
Almanaklar: Bir icadın mucidi kimdir? Bir bölgenin en yüksek dağı hangisidir? Bir bölgedeki belirli bir ayın sıcaklık ortalamaları nelerdir? Belli bir sene Nobel ödüllerini kimler kazanmıştır? gibi çok çeşitli konularda bilgi veren tek ciltten oluşan, çok yararlı danışma kaynaklarıdır. Bazen belli bir konuyla sınırlı kaldıkları da görülür. Whitaker’s Almanac, Wold Almanac and Book of Facts, African, American Almanac en önemli almanaklardır. Biyografik Kaynaklar: Ölmüş ya da yaşamakta olan ünlü kişilerin yaşam öyküleri hakkında bilgi veren danışma kaynaklarıdır. Genel veya özel konularda olabilir. Who is Who in Turkey bu türe örnektir.

44

45 İstatistiki Kaynaklar: Değişik konularda istatistiki bilgi içerirler
İstatistiki Kaynaklar: Değişik konularda istatistiki bilgi içerirler. Bu kaynaklarda istatistikler tablolar ve grafikler halinde verilir. Bu tablolar ve grafikler aslında uzun raporların kısaltılmış sunumlarıdır. Genelde, altlarında hangi kaynağa dayandıkları belirtilir. İstatistiksel kaynaklar genel konulu olabildikleri gibi belli bir konuda da olabilir. Genel istatistik kaynakları hemen ger konuda istatistiki bilgi içerir. Türkiye İstatistik Yıllığı, Turizm istatistikleri, Statistical Abstract of the United State bazı istatistiki kaynaklardır. Atlaslar: Atlas haritadan daha fazla gelişmiş bir harita kitabıdır. Genelde 3 tür atlas vardır. - Genel atlaslar - Tarih atlası - Konu atlasları Glorier World Atlas, Tarih Atlası ve Ocean Atlas en çok bilinen atlaslardır.

46 Kronolojiler: Bilgiyi tarih sırasıyla aktaran kaynaklardır
Kronolojiler: Bilgiyi tarih sırasıyla aktaran kaynaklardır. Yüzlerce yılı içeren çok uzun zaman dilimlerini kapsadıkları gibi, sadece bir yılı da kapsayabilirler. Kronolojilerde bilgiler genelde tablolar halinde sunulur. Bazıları genel bazıları özel konularda olabilir. “Cumhuriyetimizin 75. Yılı ” özel konulu kronolojiye örnektir. Bunların dışında, bibliyografyalar, yayıncı katalogları, video filmler, kasetler, CD-ROM‘lar, mikrofilmler ve mikrofişler gibi bilgi kaynakları da vardır kütüphanelerde.

47 2-) Elektronik Bilgi Kaynakları: Son yılardaki bilgi teknolojisinin gelişimi, bilgi ağlarının yaygın olarak kullanılması ve yayın hayatındaki hızlı değişim ve dönüşümler sonucunda ortaya çıkan kaynaklardır. Elektronik bilgi kaynakların başlıcaları şunlardır. - Elektronik kütüphane katalogları - Elektronik veri tabanları - Elektronik dergiler - Elektronik kitaplar - Elektronik başvuru kaynakları (ansiklopediler, sözlükler ve biyografiler) - Elektronik gri yayınlar (tezler, teknik raporlar vb.) - Elektronik patentler - Elektronik standartlar - Elektronik ayrı basımlar - Elektronik gazeteler - Elektronik rehberler

48

49 Kütüphanelerde bulunan kaynakların sınıflandırılması ve kaynaklara erişim yolları:
Kütüphanelerdeki bilgi kaynaklarına kolayca ulaşabilmek için çeşitli sistemler geliştirilmiştir. Her şeyden önce, belli bir sınıflandırma ilkesine göre, raflarda duran her kitaba bir yer numarası verilir. Böyle bir sistem aynı konuda bilgi içeren bütün kitapların aynı yerde bulunmasını sağladığından, okurların istedikleri kitabı kolayca seçmelerine olanak verir. ABD'li kütüphaneci Melvil Dewey'in bulduğu ve onun adıyla anılan Dewey ondalık sınıflandırma sistemi birçok kütüphanede kullanılmaktadır. Dewey sisteminde konular 10 ana gruba bölünmüştür. Her ana grup da kendi içinde 10 altsınıfa ayrılır. İlk sayı ana grubu gösterir. Örnek verilecek olursa 5 bilim, 6 teknoloji ve 7 güzel sanatlardır. İkinci sayı altsınıfı gösterir. Böylece, örneğin 51 matematik, 52 astronomi, 53 fiziktir. Üçüncü sayı başka bir altsınıftır: 533 ses, 534 ışık. Bunları ondalık basamakları bir virgül ya da noktayla ayrılan öbür sayılar izler. Ama çocuk kütüphanelerinde bunların çoğu kullanılmaz.

50 Üniversite ve kolej kütüphanelerinin çoğunda ise ABD'de, Washington'daki Kongre Kütüphanesi'nde geliştirilmiş bir sınıflandırma sistemi kullanılır. Bu sınıflandırmada büyük harflerle gösterilen 20 konu vardır. Örneğin, dünya tarihi konusu için D harfi kullanılır. İki büyük harf bir alt grubu gösterir. Buna göre DK işaretini taşıyan yazılı belgelerin hepsi Rus tarihine ilişkindir. Konuların daha ayrıntılı olarak ayrılması ise sayı kullanılarak yapılır. İki sistemde de sınıflandırma numarası kitabın sırtına yazılır ve kitaplar numara sırasına göre dizilir. Böylece, numarasını bilirseniz, istediğiniz kitabı çabucak bulabilirsiniz. Kütüphane kataloğu alfabetik sıraya göre düzenlenmiş kartlardan oluştuğu gibi, bilgisayarla da programlanabilir. Alfabetik katalog yazarın adına göre düzenlenir. Konu kataloğu, kitapların raflara dizilmesinde kullanılan sisteme göre sınıflandırılarak düzenlenir. Bir de konuların alfabetik sıraya göre düzenlenmiş (örneğin fotoğrafçılık, fizik gibi) ve sınıflandırma işaretini gösteren bir listesi olan konu dizini vardır. Böylece, belli bir konuda kütüphanede hangi kitapların bulunduğunu öğrenmek isteyen bir kimse, konu kataloğuna baktıktan sonra raflardan istediği kitapları bulabilir.

51 Kaynaklara erişim: Klasik kütüphane anlayışında kullanıcıların bilgi gereksinimi, zaman ve mekan sınırlılıkları içerisinde giderilmekteydi. Gelişen teknoloji ve imkanlar, kullanıcıların özgür bir şekilde herhangi bir sınırlamaya maruz kalmadan bilgiye ulaşmaya imkan sağlamaktadır. Bu gelişmeyle klasik kütüphane anlayışında olan ‘kütüphaneye gelen bilgiye ulaşır’ mantığı yıkılmış, yerine kullanıcıya ‘nasıl giderim-hizmet ederim’ görüşü hakim olmaya başlamıştır. Bilginin binanın dışına çıkması gereğinin farkına varan kütüphaneler, bina içerisinde ve dışarısında hizmet anlamında bir çok yeni yollar aramışlardır. Eskiden kart kataloglarıyla kullanıcısını sıkan kütüphaneler artık teknolojik imkanları kullanarak daha hızlı ve daha az iş gücüyle hizmet vermektedir. Kütüphanelerde çalışan personelin yetkinliklerinin artması ve uzman personellerin yetiştirilmesiyle kullanıcıların bilgiye ulaşmada kolaylıklar görüldüğü IFLA’nın yapmış olduğu anketlerce görülmüştür.

52 Yeni katalog  Eski katalog…

53 Kütüphanelerde bilgisayar uygulaması dünyanın gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerinde 1960'larda başladı. Bu uygulama yeni bilgi akımı ve bilgi iletişimine olağanüstü bir hız, doğruluk ve kolaylık sağladıktan başka kütüphane içi hizmetlerin de bıktırıcı yazma ve sınıflandırma işlemlerini kolaylaştırdı. Ulusal ve uluslararası bilgi ve yayın alışverişi bilgisayar ağlarıyla gerçekleştirilmeye başlandı. Bir kütüphaneye üye olduğunuz zaman, size kütüphaneden nasıl yararlanabileceğinizi açıklayan küçük bir kitapçık verilir. Kütüphaneye yeni gelen kitaplar genellikle bir süre kolay göze çarpacak biçimde sergilenir. Raflarda bulamadığınız kitapları ise, geri verildiğinde hemen alabilmek için önceden ayırtabilirsiniz. Bir kütüphanenin tüm olanaklarından yararlanmak bir zaman işidir. Her kütüphane kendi ürünlerini farklı bir biçimde düzenler; ayrıca her kütüphane değişik kaynaklara sahiptir. Gene de unutmayın ki, kütüphane kullanılmak içindir ve size yardım etmeye hazır kütüphaneciler vardır.

54 Kütüphanelerde hizmet anlamında teknolojinin etkileri kullanıcılarına geniş imkanlar doğurmuştur. E-kütüphaneler yardımıyla zaman ve mekan sınırlaması olmaksızın bilgiye ulaşım kolaylaşmış ve kaynak paylaşımı oranları yükselmiştir. Kütüphanelerde kaynaklara ulaşım, danışma biriminde bulunan elektronik katalog taraması yapılabilen bilgisayar programlarınca yapılabilmektedir. Bütün kütüphanelerde kullanılan bu yöntem, halk kütüphanelerinde Kültür Bakanlığı tarafından zorunlu kılınan ve geliştirilen ortak katalog kaydının yapıldığı ‘Yordam’ programları yardımıyla kaynak kaydı ve ödünç verme gibi işlemleri kolay bir yöntemle çözümlemektedir. Üyesi olunan kütüphanelerden süreli yayınlar ve nadir eserler bölümleri haricinde herhangi bir kaynak ödünç alınabilmekte ve bu işlem kütüphane kaynaklarını ödünç alma kurallarına göre belirlenmektedir. Halk kütüphanelerinde kaynaklar ‘Desimal sınıflama sistemi’yle kitapların sırtına verilen kodlarla yerleştirilmektedir. Üniversite ve diğer araştırma kütüphanelerinde ise Dewey sınıflama sistemlerine göre sınıflama yapılmaktadır.

55

56 E-kütüphane veri sistemi bulunan dijital ve dijitalleştirilmiş kaynaklara erişim hizmeti sunmakta ve daha iyi hizmet verme amacıyla konsorsiyumların aracılığıyla veri tabanlarını satın almaktadır. Belli konularda yetkinliği armış olan veri tabanları doğru bilgiye ve daha hızlı ulaşmada imkan sağlamaktadır. Kütüphane üyeleri kütüphane çevresinde veya proxy ayarlarıyla daha geniş alanlarda bu hizmetten yararlanabilmektedir. Kütüphanelerde kullanıcılarına hizmet vermek amacıyla çalışan danışma birimindeki kütüphane görevlileri kullanıcıların istek ve talepleriyle ilgilenmekle yükümlüdürler. Kaynak aramada, ödünç almada-vermede, katalog taramasında, bilgi alışverişinde gibi birçok konuda yardım alınabilmekte ve kaynağa kolay bir şekilde ulaşılabilmektedir.

57 KULLANICI EĞİTİMİ Her şeyin temelinde eğitimin olduğu gerçeği aşikardır. Kütüphaneler de bilgiyi kullanmada, doğru bilgiye erişimde, kütüphaneyi verimli kullanmada, bilgiye hızlı ulaşmada ve kütüphaneyi etkili kullanmada eğitimin farkına varmıştır. Bu faktörler kullanıcı eğitim programlarının oluşmasını zorunlu kılmıştır. Bilginin hızla çoğalan dünyasında boğulan kullanıcıların eğitimle kurtulabileceğini düşünen kütüphaneler farklı yollara başvurmaktadır. Belli dönem aralıklarında yapılan çalışmalar şöyledir: Kütüphane tanıtım programları, Kütüphane kaynaklarının tanıtımı ve kullanımı seminerleri, El broşürleri, Oryantasyon programları, Tanıtım videoları vb.

58 Oryantasyon programı örneği…

59 KAYNAKÇA Sefercioğlu, Necmeddin; Kataloglama için kurallar. Ankara: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Kütüphane Yayınları, 2008 Baysal, Jale; Kitap ve kütüphane tarihine giriş. İstanbul: Türk Kütüphaneciler Derneği İstanbul Şubesi, 1992 Yıldız, Nuray; Eskiçağ kütüphaneleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1985 Hüseyin ODABAŞ, Bilgi ve belge yönetimine giriş dersi ders notları, Atatürk Üniversitesi. Coşkun POLAT, Bilgi Kaynakları ve Hizmetleri dersi ders notları, Atatürk Üniversitesi. 23 Kasım 2012 tarihinde erişildi. 23 Kasım 2012 tarihinde erişildi. Şener, Oğuz; Kütüphaneyi verimli kullanma. Erzurum : Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, 2011

60 DİNLEDİĞİNİZ İÇİN… TEŞEKKÜR EDERİZ 