Mayıs 2012 1 İhracatçı Eğilim Araştırması 1. Çeyrek Sonuçları Mayıs 2012 Ocak-Mart Gerçekleşmeleri Nisan-Haziran Beklentileri.

... konulu sunumlar: "Mayıs 2012 1 İhracatçı Eğilim Araştırması 1. Çeyrek Sonuçları Mayıs 2012 Ocak-Mart Gerçekleşmeleri Nisan-Haziran Beklentileri."— Sunum transkripti:

1 Mayıs 2012 1 İhracatçı Eğilim Araştırması 1. Çeyrek Sonuçları Mayıs 2012 Ocak-Mart Gerçekleşmeleri Nisan-Haziran Beklentileri

2 Mayıs 2012 2 İçindekiler İçindekiler2 Genel bilgiler3-10 Yönetici Özeti11-16 Temel bulgular17-64

3 Mayıs 2012 3 Genel Bilgiler

4 Mayıs 2012 4 Araştırmanın Amacı Araştırmanın ana amacı iç ve dış pazarlardaki ekonomik gelişmelerin ihracatçı sektörler ve firmaların üretim, ithal girdi, ihracat, iç satış, stok, enerji tüketimi, istihdam, kârlılık, girdi maliyetleri ve finansman talebi gibi alanlardaki etkisinin tespit edilmesidir. Bu çalışma üçer aylık aralıklarla yürütülmekte ve gelişmeler izlenmektedir. Böylelikle ihracatçı sektörlerin göstermiş oldukları performans ve gelecek dönem beklentileri sürekli takip edilmektedir. Bu kapsamda, 2010 ve 2011 yılı verilerine göre İhracatçı Birlikleri Yönetim Kurulu Üyeleri ile en çok ihracat yapan ilk 1.000 firmaya ulaşılması hedeflenmiştir.

5 Mayıs 2012 5 Araştırmanın Kapsamı Araştırmanın 1. dönemi kapsamında aşağıdaki temel konu başlıkları irdelenmiştir: Ocak - Mart döneminde üretim, ihracat, kapasite kullanım oranı, stok durumu, girdi maliyetleri, birim ihraç fiyatı, ithal girdi kullanım oranı, hammadde birim ithalat fiyatı, genel kârlılık düzeyi, ihracatta kârlılık düzeyi gerçekleşmeleri, Nisan - Haziran döneminde üretim, ihracat, kapasite kullanım oranı, stok durumu, girdi maliyetleri, birim ihraç fiyatı, ithal girdi kullanım oranı, hammadde birim ithalat fiyatı, genel kârlılık düzeyi, ihracatta kârlılık düzeyi beklentileri, Ocak - Mart döneminde üretimde kullanılan hammaddelerin orijinleri, Nisan - Haziran döneminde ilk kez girilmesi planlanan pazarlar/ülkeler, Ocak - Mart döneminde ihracatta yeni pazarlara girebilme / mevcut pazarlarda yeni müşterilerden sipariş alabilme / müşteri kaybedilen pazar olup olmadığı / tamamen kaybedilen pazar olup olmadığı, Ocak - Mart cirosunun ihracat ve iç piyasa satışlarına dağılımı, Ocak - Mart döneminde ihracat pazarlamasında karşılaşılan sorunlar,

6 Mayıs 2012 6 Araştırmanın Kapsamı (devam) Ocak - Mart döneminde dış finansman talebi / dış finansman ihtiyacının hangi kaynaklardan karşılandığı, Nisan - Haziran döneminde dış finansman talebi, Döviz kuru riskinden korunmak için kullanılan araçlar, Döviz kuru riskinden korunmak için herhangi bir araç kullanmama nedenleri, Ocak - Mart döneminde yararlanılan devlet destekleri / Nisan - Haziran döneminde yararlanılması planlanan devlet destekleri, Ocak - Mart döneminde toplam çalışan sayısı / çalışan sayısının geçen yılın aynı dönemine göre nasıl değiştiği, Nisan - Haziran döneminde yeni çalışan istihdam etme durumu, 2012 yılı sonuna kadar istihdam edilmesi planlanan çalışan sayısı / emeklilik, iş akdinin feshi ya da maluliyet gibi nedenlerle işten ayrılması öngörülen çalışan sayısı, Ocak - Mart döneminde yapılan yurt içi / yurt dışı yatırım türleri, Nisan - Haziran döneminde yapılması planlanan yurt içi / yurt dışı yatırım türleri,

7 Mayıs 2012 7 Araştırmanın Kapsamı (devam) Nisan - Haziran dönemi ve 2012 yıl sonuna ilişkin piyasa tahminleri, 2012 yılı sonu itibarıyla Sektör - Türkiye - Avrupa - Dünya ekonomisinin genel durumuna ilişkin tahminler, Dünya geneli emtia fiyatlarının sanayi ve tarımda Mart’a göre, Mayıs ve 2012 sonu itibarıyla nasıl bir seyir izleyeceği, Sektörlerin ihracatta karşılaştıkları öncelikli sorunların tespiti, Ocak - Mart döneminde ihracat prosedürlerinde hizmet alınan kurumlardan duyulan memnuniyet, Yeni Türk Ticaret Kanunu hakkında bilgi düzeyi, Türk Ticaret Kanunu’na ilişkin görüşler: getirdiği avantajlar/ yetersiz görüldüğü alanlar Yabancı müşterilerin mal satın alma sürecinde tercihlerine etki eden unsurlar, Yabancılar nezdinde Türk markalarının/ürünlerinin algısı, Firmaların sektör genelinde karlılıklarına ilişkin durum değerlendirmesi

8 Mayıs 2012 8 Metodolojik Bilgiler Araştırma, CAWI (bilgisayar destekli internet görüşmesi) yöntemi ile gerçekleştirilmiştir. Bilgi toplama süreci öncesinde TİM yetkililerinden İhracatçı Birlikleri Yönetim Kurulu Üyesi ve sektörün lider firmalarından oluşan liste temin edilmiştir. Araştırmanın anakütlesini 2010 ve 2011’de İhracatçı Birlikleri yönetimlerinde ve ihracatta ilk 1.000’de yer alan firmaların yöneticileri oluşturmaktadır. Çift (mükerrer) kayıtların sistemde giderilmesinden ardından 2.000 firmanın kayıtlı olduğu bir veritabanı elde edilmiştir. Analize temel oluşturmak üzere firmalar 2011 yılı ihracat rakamlarına göre ilk 500, ikinci 500 ve diğer olmak üzere tasnif edilmiştir. Soru formu programlanarak 6 Nisan tarihinde çalışmanın bilgi toplama süreci başlatılmıştır. Çalışma kapsamında tüm firmalara davet gönderilmiş, 507 firma daveti kabul ederek projeye katılmıştır. Söz konusu 507 firmanın 153’ü ilk 500, 119’u ise ikinci 500’de yer almaktadır. Dolayısıyla %95 güven düzeyinde örnekleme hatası ± 0,036 olarak hesaplanmaktadır. Projenin bilgi toplama süreci 2 Mayıs Çarşamba günü tamamlanmış, ardından veri temizliği ile son aşama olan veri analizi ve raporlama süreci ise 3- 4 Mayıs tarihlerinde gerçekleştirilmiştir.

9 Mayıs 2012 9 NKatılım Oranı Ortalama Cevaplanma Süresi 1. Dönem (Ocak-Mart 2010)313%24,020,52 dk. 2. Dönem (Nisan-Haziran 2010)525%27,419,40 dk. 3. Dönem (Temmuz-Eylül 2010)500%26,121,34 dk. 4. Dönem (Ekim-Aralık 2010)527%27,519,20 dk. 1. Dönem (Ocak-Mart 2011)531%26,822,55 dk. 2. Dönem (Nisan-Haziran 2011)546%27,620,18 dk. 3. Dönem (Temmuz-Eylül 2011)509%26,027,44 dk. 4. Dönem (Ekim-Aralık 2011)520%26,525,43 dk. 1. Dönem (Ocak-Mart 2012)507%25,528,55 dk. Metodolojik Bilgiler Internet tabanlı görüşmeler için tasarlanan elektronik form

10 Mayıs 2012 10 Görüşülen Firmaların Sektörlere Göre Dağılımı SektörToplamOran Tekstil, Hazır Giyim, Deri ve Halı12123,9% Demirçelik ve Demirdışı Metaller7114,0% Bitkisel Ürünler7114,0% Hububat- Bakliyat458,9% Otomotiv Sanayi346,7% Makine, Elektrik- Elektronik ve Bilişim448,7% Kimyevi Maddeler ve Mamulleri305,9% Ağaç Orman Ürünleri326,3% Toprak Ürünleri ve Madencilik295,7% Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller142,8% Dış Ticaret Sermaye Şirketi163,2% Toplam 507100,0% Firmalardan en yüksek ciro elde ettikleri sektörü belirtmeleri istenmiştir.

11 Mayıs 2012 11 Yönetici Özeti

12 Mayıs 2012 12 Yönetici Özeti 2 yıldır Türkiye İhracatçılar Meclisi için kesintisiz yürütülen İhracatçı Eğilim Araştırması’nın 2012 yılının ilk fazı Nisan ayı içerisinde tamamlanmıştır. 2012 yılının ilk araştırmasına 507 firma katılarak görüşlerini beyan etmiştir. Soru formunun ilk bölümde ihracatçılardan Ocak-Mart 2012 dönemindeki gerçekleşmeleri değerlendirmeleri istenmiştir. Geçen yılın aynı dönemine kıyasla en yüksek oranda artış gösteren maliyet kaleminin girdi maliyetleri olduğunu görülmektedir (%70,3). Hammadde birim ithalat fiyatının geçen yılın aynı dönemine göre arttığını söyleyen firmaların oranı ise %44,8 olarak tespit edilmektedir. Buna mukabil, bilançolara aktif bölümleri içerisinde bulunan üretim, ihracat, genel karlılık düzeyi ve ihracatta karlılık düzeylerinde geçen yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında artış olduğunu belirten firmaların oranı sırasıyla, %39,5, %46,2, %13,6 ve %13,8’dir. Öte yandan, firmaların aynı parametreler açısında yılın 2. çeyreğinden beklentileri de yine ilk çeyrekle benzerlik göstermektedir. Bulgular bu açıdan değerlendirildiğinde; ihracatçıların yılın ilk yarısı için durağan bir resim çizdikleri yorumu doğrulanabilir. Yılın 2. çeyreğinde girdi maliyetlerinin artacağı beklentisi içerisinde olan firmaların oranı %51,1’dir. Hammadde birim ithalat fiyatında artış beklentisi içerisinde olan firmaların oranı ise %31,2 olarak tespit edilmektedir. Üretimlerinin ve ihracatlarının artacağını beyan edenlerin oranları ise sırasıyla %41,1 ve %45,4’tür. Genel karlılık düzeyleri (%18,5) ve ihracatta karlılık düzeyinde (%17,2) artış bekleyen firmaların oranlarında azda olsa artış gözlenmektedir. Firmaların üretimlerinde kullandıkları hammaddelerin ortalama %67,7’sini yurtiçinden temin ettikleri tespit edilmektedir. İlk 500 firmada yerli girdi kullanım oranı ortalama % 61,5 iken, ilk 1000 firma içinde yer almayan diğer firmalar grubunda bu oran 10 puan daha yüksektir. Üretimlerinde yurtdışından ithal edilen hammaddelere en yüksek bağımlı sektörler kimyevi maddeler (%45,2 ), otomotiv sanayi (%43,7) ve demir-çelik ve demirdışı metaller (%42) sektörleridir.

13 Mayıs 2012 13 Yönetici Özeti Yılın ilk çeyreğinde geçen döneme kıyasla ihracatta ilk 1000 firmanın yeni pazarlara girme oranında artış olduğu dikkat çekmektedir. Dönemde yeni pazarlara açıldığını belirten firmaların oranının en yüksek olduğu sektör otomotiv sanayidir (%47,1). Bunu sırasıyla makine, elektrik, elektronik ve bilişim (%45,5), kimyevi maddeler (%43,3) ile demir-çelik ve demirdışı metaller (%40,8) sektörleri izlemektedir. Yılın ikinci çeyreğinde ihracatta yen i pazarlara açılma hedefi olmadığını söyleyen firmaların oranı %15,8’dir. Yeni hedefleri olan firmaların arasında Rusya, Çin, ABD, Irak ve Birleşik Arap Emirlikleri ilk 5 ülke olarak belirginleşmektedir. İlk 5 ülke arasında AB ülkelerinin yer almaması ihracatın çeşitlendirilmesi stratejisi açısından olumlu bir gelişme olarak değerlendirebilir. Firmaların %62,5’i yılın ilk çeyreğinde mevcut pazarlarda yeni müşterilerden sipariş alabildiklerini beyan etmektedir. Bu oran ilk 500 listesinde %66,7’ye yükselmektedir. Ancak ilk 1000’in dışında kalan firmalar nezdinde bu oran %58,3’e düşmektedir. Aynı dönemde müşteri kaybettiğini belirten firmaların oranı %36,1’dir. Ocak-Mart döneminde ihracatta tamamen kaybettikleri pazar olduğunu söyleyen firmaların oranı ise %10,8’dir. Gerçekleşmelere mutlak değerler açısından bakıldığında firmaların genel anlamda portföylerine yeni müşteriler katabildikleri görülmektedir. Bu anlamda ihracatçılar ve özellikle de ilk 500 firma açısından trendin yukarı yönlü seyrettiği belirtilmelidir. İhracatçı firmalar yılın ilk çeyreğinde cirolarının %62,4’ünü ihracattan elde etmişlerdir. İlk 500 firma nezdinde bu oran %68,2’ye yükselirken, ikinci 500 firmada %63 olarak tespit edilmektedir. Cirolarını en yüksek oranda ihracattan elde eden sektörler bitkisel ürünler (%73,7), tekstil (%70,8) ve otomotiv sanayidir (%64,9). Buna mukabil, gelirlerin büyük ölçüde iç piyasa satışlarından elde eden firmalar ise ağaç-orman ürünleri (%39,1) ve kimyevi maddeler (%46,1) sektörlerinde faaliyet göstermektedir.

14 Mayıs 2012 14 Yönetici Özeti İhracatçı firmaların %39,3’ü yılın ilk çeyreğinde dış finansman talebinde bulunduklarını belirtmektedir. Firmalar söz konusu dış finansman ihtiyaçlarını büyük ölçüde özel bankalardan karşılamaktadır. Özel bankalara alternatif olarak firmaların %54,3’ünün dış finansman ihtiyacını Eximbank’tan da karşıladıkları görülmektedir. Eximbank’ın dışında kalan Kamu bankalarına başvuran firmaların oranı %33,2’dir. Eximbank kredilerini tercih eden firmalar nezdinde ikinci 500 listesine dahil firmalar diğer firmalara kıyasla ön plana çıkmaktadır. Yılın ikinci çeyreğinde de dış finansman talebinde bulunacağını söyleyen firmaların oranı %44,2’dir. Dolayısı ile finansman ihtiyacının artarak devam ettiği bulgusu doğrulanabilir. 2012’in ilk çeyreği raporuyla 3. yılına giren İhracatçı Eğilim Araştırmalarının çarpıcı sonuçlarından olma özelliğini ilk fazından bugüne kadar koruyan eğilim firmaların döviz kuru riskinden korunmak için kullandığı araçlardır. Firmaların %57,2’si döviz kuru riskinden korunmak amacı ile herhangi bir enstrüman kullanmadıklarını söylemektedir. Döviz kuru riskinden korunma amacı ile herhangi bir araç kullanmama nedenleri arasında ithalatında olduğu cevabı en sık dile getirilen eğilimdir. Söz konusu risklerden korunma amacına yönelik kullanılabilecek enstrümanlardan haberi olmadığını belirten firmaların oranı %22,1’dir. Dolayısı ile bu anlamda sürdürülen bilgilendirme, eğitim ve iletişim programlarının devamlılık göstermesinin gerekliliğinin altı çizilmelidir. “Forward” işlemler firmaların bu bağlamda en sık başvurdukları enstrüman olarak belirginleşmektedir. 2012 yılı 1. çeyrekte sektörde ortalama çalışan sayısı 162 olarak hesaplanmaktadır. Yılın ilk çeyreğinde çalışan sayısı geçtiğimiz dönemle paralellik göstermektedir. Mavi yakalı çalışan sayısındaki azalma, beyaz yakalı çalışan sayısındaki artışla dengelenmektedir. Ocak-Mart 2012 döneminde beyaz yakalı çalışanların arttığını belirten firmaların oranı %29,2 iken, mavi yakalı çalışan sayısının arttığını belirten firmaların oranı %36,9’dur. Yılın 2. çeyreğinde yeni çalışan istihdam etmeyi planlayan firmaların oranı da ilk çeyrek sonuçları ile benzeşmektedir. Firmaların %30,8’i Nisan- Haziran döneminde beyaz yakalı, %34,5’i mavi yakalı ve %13,8’i ise yeni Ar-Ge çalışanı istihdam etmeyi planladıklarını beyan etmektedir.

15 Mayıs 2012 15 Yönetici Özeti Yaklaşık her 10 firmadan 4’ü 2012 yılı sonunda oluşacak gerçekleşmeler neticesinde çalışan sayılarında yıl başına kıyasla bir artış olacağını öngörmektedir. Diğer taraftan yıl sonunda çalışan sayısının azalacağını belirten firmaların oranı %13,8’dir. Bu veriler ışığında, 2012 yılında istihdam edilmesi planlanan ortalama yeni çalışan sayısı 9’dur. Ocak-Mart döneminde, İhracatçı firmaların %49,7’si yurt içinde, %82,8’i yurt dışında yatırım yapmadıklarını söylemektedir. Yurt içinde gerçekleştirilen yatırımlarda modernizasyon (%32), kapasite arttırımı (%26) ve Ar-Ge/ inovasyon yatırımları (%16,4) ön plana çıkmaktadır. Öte yandan yılın 2.çeyreğinde planlanan yatırımların büyük ölçüde yine yurt içindeki tesislere yönelik gerçekleştirilme eğilimi görülmektedir. Nisan-Haziran döneminde firmaların %31,6’sı modernizasyon, %23,7’si ise kapasite arttırımı yatırımı planlamaktadır. Araştırmanın bir bölümünde firmaların piyasa beklentileri sorgulanmıştır. Firmalar Nisan-Haziran USD/TL kurunu 1.80, yıl sonu USD/TL kurunu ise 1.84 olarak tahmin etmektedir. Firmaların aynı dönemlere ait Euro/TL kur tahminleri ise sırasıyla 2.35 ve 2.39’dur. Firmaların Euro/USD parite tahmini ise 1.32 olarak tespit edilmektedir. Enflasyon tahminleri ise %9,23 seviyesinde hesaplanmaktadır. Benzer optimist bir tahmin ise büyüme beklentisinde görülmektedir. İhracatçı firmaların 2012 yılı büyüme beklentisinin %7,07 olduğu görülmektedir. İhracatçı firmaların genel ekonomik gelişmeler hakkındaki görüşleri ise durağan bir görünüm sergilemektedir. Firmaların %51,1’i faaliyet gösterdikleri sektörün, %52,1’i ise Türkiye ekonomisinin yılın kalan kısmında değişmeyeceğini düşünmektedir. Firmaların %36,5’i sektörlerinin yılın sonunda daha iyi olacağını beklerken, Türkiye ekonomisinin yıl sonunda daha iyi olacağını bekleyenlerin oranı %35,1’dir. İhracatçıların %50,5’i AB ekonomisindeki kötü gidişatın artık durduğu kanaatini taşımaktadır.

16 Mayıs 2012 16 Yönetici Özeti Yılın ilk çeyreği soru formuna Temmuz ayı itibari ile yürürlüğe girecek Türk Ticaret Kanunu’na yönelik bilgi, görüş ve beklentilerin tespiti için sorular eklenmiştir. Firmaların %71,2’sinin yeni Türk Ticaret Kanunu hakkında bilgili oldukları görülmektedir. Bu kitle içerisinde ‘biraz bilgiliyim’ cevabını veren firmaların oranı %63,9 olarak hesaplanmaktadır. Yeni Türk Ticaret Kanunu hakkında bilgili olmadıklarını belirten firmaların oranı ise %28,8’dir. Yeni Türk Ticaret Kanunu’nun firmalara ilk sırada şeffaflık (%59,4), sonrasında ise kurumsallaşma (%49,7), sorumluluk (%44,8) ve hesap verilebilirlik (%42,8) açısından avantaj sağlayacağı düşünmektedir. Firmaların Türk Ticaret Kanunu’nun yetersiz olduğunu, geliştirilmesi beklentisini taşıdıklarını söyledikleri alanları ise “basılı kağıt ve belge içeriği” (%45,4), “adli ve idari cezalar” (%44,6), “şirkete borçlanma yasağı” (%37,7) ve “internet sitesine ilişkin hükümler”(%34,9) olarak belirtmektedir. İhracatçı firmalara yabancı müşterilerinin mal satın alırken tercihlerine etki eden unsurların ne olduklarını düşündükleri sorulmuştur. Ürün kalitesi (%39,3) ve fiyatın (% 38,9) firmaların ilk iki sırada mutabık oldukları unsurlar olarak belirginleştiği görülmektedir. Yine yabancı müşterilerin düşüncelerini tespit etmeye yönelik modellenen bir sorudan elde edilen bulgulara göre; Türkiye menşeili ürünlerin yüksek kaliteli olması (%65,1), ihracatçı firmaların müşteri odaklı esnek hizmet anlayışını benimsemeleri (%63,1) ve hızlı üretim (%60,9) Türk ürünlerinin tercih edilmelerini kuvvetlendiren destekleyen ilk 3 unsurdur.

17 Mayıs 2012 17 Temel Bulgular

18 Mayıs 2012 18 Baz: 507 S S Geçen yılın aynı dönemine göre, Ocak - Mart 2012 dönemindeki gelişmeyi belirtiniz. Dış ticaret sermaye şirketlerine üretim, kapasite kullanım oranı, stok durumu, girdi maliyetleri, ithal girdi kullanım oranı ve hammadde birim ithalat fiyatı unsurları üzerindeki gelişme sorulmamıştır, dolayısıyla bu unsurları yanıtlayan firma sayısı 491 ’ di r. Yılın İlk Çeyreğindeki “Gerçekleşmeler”

19 Mayıs 2012 19 Yukarıdaki tabloda; Ocak - Mart döneminde söz konusu gerçekleşmelerde geçen yılın aynı dönemine göre artış olduğunu belirten firmaların oranı firmaların ihracat büyüklükleri kırılımında sunulmaktadır. Dış ticaret sermaye şirketlerine üretim, kapasite kullanım oranı, stok durumu, girdi maliyetleri, ithal girdi kullanım oranı ve hammadde birim ithalat fiyatı unsurları üzerindeki gelişme sorulmamıştır, dolayısıyla bu unsurları yanıtlayan firma sayısı 491’dir. Genelİlk 500İkinci 500Diğer Üretim 39,5%42,6%40,5%37,2% İhracat 46,2%49,7%52,1%40,9% Kapasite kullanım oranı 35,4%37,6%35,3%34,2% Stok durumu 30,1%27,0%36,2%29,1% Girdi maliyetleri 70,3%64,5%76,7%70,5% Birim ihraç fiyatı 31,8%37,9%26,1%30,6% İthal girdi kullanım oranı 16,5%13,5%15,5%18,8% Hammadde birim ithalat fiyatı 44,8%44,7%46,6%44,0% Genel kârlılık düzeyi 13,6%17,6%11,8%11,9% İhracatta kârlılık düzeyi 13,8%17,0%10,9%13,2% BAZ507153119235 Yılın İlk Çeyreğindeki “Gerçekleşmeler”

20 Mayıs 2012 20 Baz: 507 S S Geçen yılın aynı dönemine göre, Nisan - Haziran 2012 dönemi için beklentinizi belirtiniz. Yılın 2. Çeyreğinden “Beklentiler” Dış ticaret sermaye şirketlerine üretim, kapasite kullanım oranı, stok durumu, girdi maliyetleri, ithal girdi kullanım oranı ve hammadde birim ithalat fiyatı unsurları üzerindeki gelişme sorulmamıştır, dolayısıyla bu unsurları yanıtlayan firma sayısı 491 ’ di r.

21 Mayıs 2012 21 Genelİlk 500İkinci 500Diğer Üretim 41,1%36,9%44,0%42,3% İhracat 45,4%48,4%45,4%43,4% Kapasite kullanım oranı 36,7%31,9%37,9%38,9% Stok durumu 22,8%18,4%24,1%24,8% Girdi maliyetleri 51,1%44,0%50,0%56,0% Birim ihraç fiyatı 24,7%26,8%23,5%23,8% İthal girdi kullanım oranı 16,3%15,6%19,0%15,4% Hammadde birim ithalat fiyatı 31,2%33,3%35,3%27,8% Genel kârlılık düzeyi 18,5%19,0%20,2%17,4% İhracatta kârlılık düzeyi 17,2%19,0%16,8%16,2% BAZ507153119235 Yılın 2. Çeyreğinden “Beklentiler” Yukarıdaki tabloda; Nisan - Haziran döneminde söz konusu gerçekleşmelerde geçen yılın aynı dönemine göre artış beklentisinde olduğunu belirten firmaların oranı firmaların ihracat büyüklükleri kırılımında sunulmaktadır. Dış ticaret sermaye şirketlerine üretim, kapasite kullanım oranı, stok durumu, girdi maliyetleri, ithal girdi kullanım oranı ve hammadde birim ithalat fiyatı unsurları üzerindeki gelişme sorulmamıştır, dolayısıyla bu unsurları yanıtlayan firma sayısı 491’dir.

22 Mayıs 2012 22 Baz: 491 Yukarıdaki grafikte; Ocak - Mart döneminde üretimde kullanılan hammaddelerin yurt içi ve yurt dışından temin edilme oranları firmaların ihracat büyüklükleri kırılımında sunulmaktadır. İlk 500 büyük firmada yerli girdi kullanım oranı ortalama %61,5 iken ilk 1000 firma içinde yer almayan diğer firmalar grubunda bu oran 10 puan daha yüksektir. Soru, ticaret sermaye şirketleri dışında tüm sektörlerde faaliyet gösteren firmalara yöneltilmiştir. S S Üretimde kullanılan hammaddelerin ne kadarının yurt içinden, ne kadarının yurt dışından temin edildiğini (orijinlerini) oransal olarak belirtir misiniz? Yılın İlk Çeyreğinde Kullanılan Hammaddelerin Orijinleri

23 Mayıs 2012 23 Yukarıdaki grafikte; Ocak - Mart döneminde üretimde kullanılan hammaddelerin yurt içi ve yurt dışından temin edilme oranları sektör kırılımında sunulmaktadır. Hammaddede dışa bağımlılığın en yüksek olduğu sektör kimyevi maddeler sektörüdür. Bunu otomotiv sanayi ile demir-çelik, demir dışı metaller sektörleri izlemektedir. Soru, ticaret sermaye şirketleri dışında tüm sektörlerde faaliyet gösteren firmalara yöneltilmiştir. Yurtiçi YoğunYurtdışı Yoğun Baz: 491 Yılın İlk Çeyreğinde Kullanılan Hammaddelerin Orijinleri

24 Mayıs 2012 24 Baz: 507 Yılın ilk çeyreğinde geçen döneme kıyasla ihracatta ilk 1000 firmanın yeni pazarlara girme oranında artış olduğu dikkat çekmektedir. Dönemde yeni pazarlara açıldığını belirten firmaların oranının en yüksek olduğu sektör otomotiv sanayidir. (%47,1). Bunu sırasıyla makina, elektrik- elektronik ve bilişim (%45,5), kimyevi maddeler (%43,3) ile demir çelik ve demirdışı metaller (%40,8) sektörleri izlemektedir. S S Ocak - Mart döneminde ihracatta yeni pazarlara girebildiniz mi? Yılın İlk Çeyreğinde İhracatta Yeni Pazarlar 2010 - 35,9% 2011- 30,5%

25 Mayıs 2012 25 Baz: 507 5%’in altındaki ülkeler tabloda yer almamaktadır. S S Nisan - Haziran döneminde ilk kez girmeyi planladığınız 5 hedef ülkeyi yazınız. (Çok Cevap) Yılın 2. Çeyreğinde İlk Kez Girilmesi Planlanan Ülkeler

26 Mayıs 2012 26 Genelİlk 500İkinci 500Diğer Rusya [17,6%]Rusya [19,6%]Rusya [15,1%]Rusya [17,4%] Çin [10,8%]Çin [13,1%]ABD [12,6%]Irak [11,1%] ABD [10,1%]ABD [8,5%]Brezilya [12,6%]Libya [10,6%] Irak [9,3%]İran [7,2%]Çin [11,8%]BAE [10,2%] BAE [8,1%]BAE [6,5%]Irak [10,1%]ABD [10,8%] Baz Genel : 507; Baz İlk 500 :153; Baz İkinci 500 :119; Baz Diğer :235 Yılın 2. Çeyreğinde İlk Kez Girilmesi Planlanan İlk 5 Ülke

27 Mayıs 2012 27 Baz: 507 Yukarıdaki grafikte; Ocak - Mart döneminde ihracatta; mevcut pazarlarda yeni müşterilerden sipariş aldığını belirten firmaların oranı firmaların ihracat büyüklükleri kırılımında sunulmaktadır. S S Yılın İlk Çeyreğinde İhracatta Mevcut Pazar Değerlendirmesi Ocak - Mart döneminde ihracatta; mevcut pazarlarda yeni müşterilerden sipariş alabildiniz mi?

28 Mayıs 2012 28 Baz: 507 Yukarıdaki grafikte; Ocak - Mart döneminde ihracatta; müşteri kaybettiği pazar olduğunu belirten firmaların oranı firmaların ihracat büyüklükleri kırılımında sunulmaktadır. S S Ocak - Mart döneminde ihracatta; müşteri kaybettiğiniz pazar oldu mu? Yılın İlk Çeyreğinde İhracatta Mevcut Pazar Değerlendirmesi

29 Mayıs 2012 29 Baz: 507 Yukarıdaki grafikte; Ocak - Mart döneminde ihracatta; tamamen kaybettiği pazar olduğunu belirten firmaların oranı firmaların ihracat büyüklükleri kırılımında sunulmaktadır. S S Ocak - Mart döneminde ihracatta; tamamen kaybettiğiniz pazar oldu mu? Yılın İlk Çeyreğinde İhracatta Mevcut Pazar Değerlendirmesi

30 Mayıs 2012 30 Mevcut Pazarlarda Yeni Müşterilerden Sipariş Alma Oranlarındaki Değişim İhracatta Mevcut Pazar Potansiyelindeki Değişim

31 Mayıs 2012 31 Mevcut Kaybedilen Pazar Oranlarındaki Değişim İhracatta Mevcut Pazar Potansiyelindeki Değişim

32 Mayıs 2012 32 Baz: 507 Yukarıdaki grafikte; Ocak - Mart döneminde elde edilen cironun ihracat ve iç piyasadan elde edilme oranı firmaların ihracat büyüklükleri kırılımında sunulmaktadır. S S Ocak - Mart 2012 cirosunun ne kadarı ihracat ne kadarı ise iç piyasa satışlarından elde edilmiştir? Yılın İlk Çeyreğinde Cironun Pazara Göre Dağılımı

33 Mayıs 2012 33 Yukarıdaki grafikte; Ocak - Mart dönemindeki cironun ihracat ve iç piyasadan elde edilme oranı sektörel kırılımda sunulmaktadır. Ciroda iç piyasa satışları oranının en yüksek olduğu sektörler olarak kimyevi maddeler ile ağaç orman ürünleri sektörleri ön plana çıkmaktadır. Baz: 507 Yılın İlk Çeyreğinde Cironun Pazara Göre Dağılımı

34 Mayıs 2012 34 Baz: 507 S S Ocak-Mart döneminde, ihracat pazarlamasında aşağıdaki sorunlardan hangileri karşılaştınız? (Çok Cevap) Yılın İlk Çeyreğinde İhracat Pazarlamasında Karşılaşılan Sorunlar

35 Mayıs 2012 35 Baz: 507 Yukarıdaki grafikte; Ocak - Mart döneminde dış finansman talebi olduğunu belirten firmaların oranı firmaların ihracat büyüklükleri kırılımında sunulmaktadır. S S Ocak - Mart döneminde, dış finansman talebiniz oldu mu? Yılın İlk Çeyreğinde Dış Finansman Talebi 2010 – 30,0% 2011 – 36,6%

36 Mayıs 2012 36 Soru, Ocak - Mart döneminde dış finansman talebi olduğunu belirten firmalara yöneltilmiştir. Firmaların %1,5’i ise taleplerine karşın dış finansman ihtiyaçlarının karşılanmadığını belirtmiştir. Baz Genel : 199; Baz İlk 500 :62; Baz İkinci 500 :51; Baz Diğer :86 S S Dış finansman ihtiyacınızı hangi kaynaklardan karşıladınız? (Çok Cevap) Yılın İlk Çeyreğinde Dış Finansman Kaynakları

37 Mayıs 2012 37 Baz: 507 Yukarıdaki grafikte; Nisan - Haziran döneminde dış finansman talebi olacağını belirten firmaların oranı firmaların ihracat büyüklükleri kırılımında sunulmaktadır. S S Nisan - Haziran döneminde, dış finansman talebiniz olacak mı? Yılın 2. Çeyreğinde Finansman Talebi

38 Mayıs 2012 38 Baz: 507 S S Döviz kuru riskinden korunmak için aşağıdaki araçlardan hangilerini kullanıyorsunuz? (Çok Cevap) Döviz Kuru Riskinden Korunmak İçin Kullanılan Araçlar

39 Mayıs 2012 39 Soru, döviz kuru riskinden korunmak için hiçbir araç kullanmadığını belirten firmalara yöneltilmiştir. Baz: 290 S S Döviz kuru riskinden korunmak için herhangi bir araç kullanmama nedenlerinizi belirtir misiniz? (Çok Cevap) Döviz Kuru Riskine Karşı Araç Kullanmama Nedenleri

40 Mayıs 2012 40 Destekler Ocak - Mart Döneminde Yararlanılan Kaynaklar Nisan - Haziran Döneminde Yararlanılması Planlanan Kaynaklar Dahilde İşleme Rejimi 46,9%49,1% Fuar Teşvikleri 40,0%44,0% Yatırım Teşvikleri 25,4%32,1% İstihdam Destekleri 19,5%24,1% Ar-Ge destekleri 12,6%19,5% KOSGEB destekleri 10,1%16,0% Yurtdışı Ofis Mağaza Destekleri 5,3%9,9% Diğer 5,7%7,3% Hiçbiri 23,7%19,3% BAZ507 Devlet Desteklerinden Yararlanma Durumu

41 Mayıs 2012 41 Destekler Genelİlk 500İkinci 500Diğer Dahilde İşleme Rejimi 46,9%61,4%55,5%33,2% Fuar Teşvikleri 40,0%36,6%52,9%35,7% Yatırım Teşvikleri 25,4%35,9%28,6%17,0% İstihdam Destekleri 19,5%22,2%23,5%15,7% Ar-Ge Destekleri 12,6%21,6%11,8%7,2% KOSGEB Destekleri 10,1%3,3%8,4%15,3% Yurtdışı Ofis Mağaza Destekleri 5,3%3,3%6,7%6,0% Diğer 5,7%5,2%7,6%5,1% Hiçbiri 23,7%19,6%18,5%28,9% BAZ507153119235 Yukarıdaki tabloda; Ocak - Mart döneminde yararlanılan devlet desteklerinin oranı firmaların ihracat büyüklükleri kırılımında incelenmektedir. Yılın İlk Çeyreğinde Yararlanılan Devlet Destekleri

42 Mayıs 2012 42 Destekler Genelİlk 500İkinci 500Diğer Dahilde İşleme Rejimi 49,1%62,7%56,3%36,6% Fuar Teşvikleri 44,0%39,9%52,9%42,1% Yatırım Teşvikleri 32,1%39,2%32,8%27,2% İstihdam Destekleri 24,1%24,2%21,8%25,1% Ar-Ge Destekleri 19,5%28,1%19,3%14,0% KOSGEB Destekleri 16,0%4,6%10,9%26,0% Yurtdışı Ofis Mağaza Destekleri 9,9%6,5%11,8%11,1% Diğer 7,3%5,9%9,2%7,2% Hiçbiri 19,3%17,0%19,3%20,9% BAZ507153119235 Yukarıdaki tabloda; Nisan - Haziran döneminde yararlanılması planlanan devlet desteklerinin oranı firmaların ihracat büyüklükleri kırılımında incelenmektedir. Yılın 2. Çeyreğinde Yararlanılması Planlanan Devlet Destekleri

43 Mayıs 2012 43 Yılın İlk Çeyreğinden İstihdam Verileri S S Ocak - Mart döneminde, firmanızda toplam kaç çalışan istihdam ettiniz? Genelİlk 500İkinci 500Diğer Beyaz Yakalı 35 (n:507) 60 (n: 153) 40 (n: 119) 18 (n: 235) Mavi Yakalı 123 (n: 468) 361 (n: 135) 188 (n: 109) 50 (n: 224) Ar-Ge Personeli 4 (n: 276) 12 (n: 86) 5 (n: 62) 2 (n: 128) Firma büyüklüğüne bağlı olarak çalışan sayısındaki değişkenlik nedeniyle ortalama olarak medyan kullanılmıştır. 2012 yılı 1. çeyrekte sektörde ortalama çalışan sayısı 162 olarak hesaplanmaktadır. Yılın ilk çeyreğinde çalışan sayısı geçtiğimiz dönemle paralellik göstermektedir. Mavi yakalı çalışan sayısındaki azalma, beyaz yakalı çalışan sayısındaki artışla dengelenmektedir. Yandaki grafikte dönemlere göre ortalama çalışan sayısındaki değişim incelenmektedir. Dönemlere Göre Ortalama Personel Sayısındaki Değişim

44 Mayıs 2012 44 Baz: 507 Genelİlk 500İkinci 500Diğer Beyaz Yakalı 29,2%34,6%37,0%21,7% Mavi Yakalı 36,9%37,3%42,0%34,0% Ar-Ge 13,8%20,3%14,3%9,4% BAZ507153119235 Tablodaki oranlar; dönemde çalışan sayısının geçen yılın aynı döneminde göre arttığını belirten firmaları ifade etmektedir. S S Ocak - Mart döneminde çalışan sayınız, geçen yıla göre nasıl değişti? Yılın İlk Çeyreğinde İstihdam Değerlendirmesi

45 Mayıs 2012 45 Baz: 507 Genelİlk 500İkinci 500Diğer Beyaz Yakalı 30,8%35,9%36,1%24,7% Mavi Yakalı 34,5%34,0%43,7%30,2% Ar-Ge 13,8%18,3%12,6%11,5% BAZ507159119235 Tablodaki oranlar; gelecek dönemde yeni çalışan istihdam edeceğini belirten firmaları ifade etmektedir. S S Nisan - Haziran döneminde, yeni çalışan istihdam edecek misiniz? Yılın 2. Çeyreğine İlişkin İstihdam Beklentisi

46 Mayıs 2012 46 Baz: 507 Yukarıdaki grafikte; firmaların 2012 yılı sonuna kadar yeni istihdam ve işten ayrılmalar sonucunda çalışan sayılarındaki artış ya da azalış yönünde değişim öngörüleri firmaların ihracat büyüklükleri kırılımında incelenmektedir. Yaklaşık olarak her 10 firmadan 4’ü 2012 yıl sonunda oluşacak istihdam hareketleri sonucunda çalışan sayısında artış olacağını öngörmektedir. Diğer taraftan yıl sonunda çalışan sayısının azalacağını belirten firmaların oranı %13,8’dir. 2012 Yılında İstihdam Edilmesi Planlanan Ortalama Yeni Çalışan Sayısı +9 S S 2012 yılı sonuna kadar kaç yeni çalışan istihdam etmeyi planlıyorsunuz? yılı sonuna kadar emeklilik, iş akdinin feshi ya da maluliyet gibi nedenlerle kaç kişinin işten ayrılacağını öngörüyorsunuz? Yılın 2. Çeyreğinden İstihdam Değerlendirmesi

47 Mayıs 2012 47 Baz: 507 S S Ocak - Mart döneminde yaptığınız yurt içi ve yurt dışı yatırımın türlerini belirtiniz (Çok Cevap) Yılın İlk Çeyreğinde Gerçekleştirilen Yatırımlar

48 Mayıs 2012 48 Yurt İçiYurt Dışı Genelİlk 500İkinci 500DiğerGenelİlk 500İkinci 500Diğer Modernizasyon32,0%39,9%30,3%27,7%8,7%13,1%6,7%6,8% Kapasite artırımı26,0%30,7%27,7%22,1%7,9%10,5%8,4%6,0% Ar-Ge / inovasyon yatırımı16,4%20,9%18,5%12,3%4,1%6,5%3,4%3,0% Yeni tesis kurma / satın alma12,2%13,1%10,1%12,8%3,9%4,6%2,5%4,3% Şirket satınalma1,6%3,3%,8%,9%1,0%-,8%1,7% Hiçbir yatırım yapılmadı49,7%37,9%48,7%57,9%82,8%79,1%83,2%85,1% BAZ507153119235507153119235 Yukarıdaki tabloda; Ocak - Mart döneminde söz konusu yurt içi/ yurt dışı yatırımları gerçekleştiren firmaların oranı ihracat büyüklükleri kırılımında incelenmektedir. Yılın İlk Çeyreğinde Gerçekleştirilen Yatırımlar

49 Mayıs 2012 49 Baz: 507 S S Nisan - Haziran döneminde, yurt içi ve yurt dışı yatırımlarınız hangi alanlarda olacak ?(Çok Cevap) Yılın 2. Çeyreğinde Gerçekleştirilmesi Planlanan Yatırımlar

50 Mayıs 2012 50 Yurt İçiYurt Dışı Genelİlk 500İkinci 500DiğerGenelİlk 500İkinci 500Diğer Modernizasyon31,6%40,5%28,6%27,2%10,3%14,4%10,9%7,2% Kapasite artırımı23,7%26,8%26,9%20,0%8,5%12,4%10,9%4,7% Ar-Ge/ inovasyon yatırımı15,2%17,6%20,2%11,1%4,7%5,9%6,7%3,0% Yeni tesis kurma/ Satın alma10,8%14,4%8,4%9,8%4,1%4,6%1,7%5,1% Şirket satın alma1,0%2,0%,8%,4%1,6%,7%2,5%1,7% Hiçbir yatırım yapılmayacak47,9%36,6%47,9%55,3%78,9%74,5%75,6%83,4% BAZ507153119235507153119235 Yukarıdaki tabloda; Nisan - Haziran döneminde söz konusu yurt içi/ yurt dışı yatırım planlayan firmaların oranı ihracat büyüklükleri kırılımında incelenmektedir. Yılın 2. Çeyreğinde Gerçekleştirilmesi Planlanan Yatırımlar

51 Mayıs 2012 51 2012 Nisan - Haziran Dönemi Beklentileri Nisan - Haziran Dönemi2012 Yılı Sonu USD/TL kur tahmini 1,80 n: 498 1,84 n:497 Euro/TL kur tahmini 2,35 n: 497 2,39 n:497 Euro/USD parite tahmini 1,32 n: 496 1,32 n:495 Enflasyon oranı tahmini (%)- 9,23 n:484 MB politika faiz tahmini (%)- 7,60 n:466 Büyüme Beklentisi (%) 4,88 n: 447 7,07 n:466 MB politika faizlerinin ideal seviyesi6,57 ( n: 465) Rekabetçi ideal USD/TL kur seviyesi1,81 ( n: 488) Rekabetçi ideal EURO/TL kur seviyesi2,34 ( n: 487) İhracatçıların piyasa beklentileri sektörlere göre farklılık göstermemektedir. Piyasa Beklentileri

52 Mayıs 2012 52 Baz: 507 S S 2012 yılı sonu itibariyle genel durumuna ilişkin tahmininiz nedir? 2012 Yılı Genel Ekonomik Beklentileri

53 Mayıs 2012 53 Baz: 507 Yukarıdaki grafikte; sektör, Türkiye, Avrupa ve Dünya ekonomisine ilişkin olumlu beklenti içerisinde olan firmaların oranı firmaların ihracat büyüklükleri kırılımında sunulmaktadır. S S 2012 yılı sonu itibariyle genel durumuna ilişkin tahmininiz nedir? 2012 Yılı Genel Ekonomik Beklentileri

54 Mayıs 2012 54 Baz: 507 SANAYİTARIM S S Dünya geneli emtia fiyatları Mart ayına göre nasıl bir seyir izler? Beklentilerinizi sanayi ve tarım olmak üzere belirtiniz. 2012 Yılı Emtia Fiyatları Beklentisi

55 Mayıs 2012 55 SanayiTarım Genelİlk 500İkinci 500DiğerGenelİlk 500İkinci 500Diğer Mayıs Sonu İtibariyle Artar 48,7%45,8%52,1%48,9%41,0%37,3%48,7%39,6% Aynı kalır 44,2%45,1%43,7%43,8%49,3%52,3%41,2%51,5% Azalır 7,1%9,2%4,2%7,2%9,7%10,5%10,1%8,9% 2012 Sonu İtibariyle Artar 60,4%54,2%68,9%60,0%54,6%50,3%59,7%54,9% Aynı kalır 30,4%34,0%24,4%31,1%38,5%42,5%32,8%38,7% Azalır 9,3%11,8%6,7%8,9%6,9%7,2%7,6%6,4% BAZ507153119235507153119235 S S Dünya geneli emtia fiyatları Mart ayına göre nasıl bir seyir izler? Beklentilerinizi sanayi ve tarım olmak üzere belirtiniz. 2012 Yılı Emtia Fiyatları Beklentisi

56 Mayıs 2012 56 İhracat Sektörünün Öncelikli Sorunları S S Aşağıdakilerden hangileri sektörünüzün öncelikli sorunlarıdır? (Çok Cevap) Baz: 507

57 Mayıs 2012 57 Baz: 507 Ortalama Memnuniyet 3,6 KURUMLAR İhracatçı Birlikleri 4,0 Ekonomi Bakanlığı 3,8 Hazine Müsteşarlığı 3,8 Ticaret ve Sanayi Odaları/ Ticaret Borsaları3,7 Merkez Bankası 3,7 Ticari Bankalar 3,7 Eximbank 3,7 ORTALAMA 3,6 Gümrük İdareleri3,6 Maliye Bakanlığı3,6 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı3,6 KOSGEB3,6 KURUMLAR TÜBİTAK3,6 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı3,6 Türk Patent Enstitüsü3,5 TSE3,5 Kamu Bankaları3,5 Orman ve Su İşleri Bakanlığı3,5 Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı 3,5 Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı3,4 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı3,2 Yılın İlk Çeyreğinde Hizmet Alınan Kurum ve Kuruluşlardan Duyulan Memnuniyet

58 Mayıs 2012 58 Yeni Türk Ticaret Kanunu Hakkında Bilgi Düzeyi S S Yeni Türk Ticaret Kanunu hakkında ne kadar bilgi sahibisiniz? Baz: 507 28,8% 71,2%

59 Mayıs 2012 59 Türk Ticaret Kanunu Hakkında Görüşler - Avantajlar S S Size göre; Türk Ticaret Kanunu’nun getirdiği avantajlar nelerdir? Baz: 507

60 Mayıs 2012 60 S S Bu kez de Türk Ticaret Kanunu’nun yetersiz/sorunlu olduğunu düşündüğünüz alanlarını belirtmenizi rica ediyoruz. Baz: 507 Türk Ticaret Kanunu Hakkında Görüşler – Yetersiz Alanlar Yetersiz Bulunan AlanlarOran Basılı kağıt ve belge içeriği45,4% Adli ve İdari Cezalar44,6% Şirkete borçlanma yasağı37,7% İnternet sitesine ilişkin hükümler34,9% Finansal tabloların Ticaret Sicil Gazetesi'nde ilan zorunluluğu34,1% Fotokopi zorunluluğu33,7% Tüm defterlere noter onayı33,3% İnternet içeriği saklama defteri29,4% Bağımsız denetim zorunluluğu26,8% Yönetim Kurullarında yüksekokul şartı24,7% Deftere kayıt ve defter ibraz süreleri20,1% Zorunlu istifa14,0% Anonim şirket kuruluşunda noter prosedürü12,2% Ana sözleşmeden sapma yasağı11,4% Diğer2,8% Detaylı incelemedim/ Fikrim yok8,1%

61 Mayıs 2012 61 Yabancılar Nezdinde Türk Markalarının Algısı S S Aşağıdaki unsurların her birini yabancıların Türk markaları/ Türk ürünlerini ithal etme nedenlerini ifade etmesi açısından değerlendirmenizi rica ediyoruz. Türk markalarının/ürünlerinin yabancılar nezdinde algısını düşünerek bu ölçek üzerinde sizce nerede durduğunu 5 ile 1 arasında puan vererek belirtir misiniz? Yukarıdaki grafikte; her bir ifadeye algıya uygunluk açısından «5» veya «4» puan verenlerin oranı yer almaktadır.

62 Mayıs 2012 62 Firmalardan Durum Değerlendirmesi S S Son olarak üretim sürecindeki tedarikçiler ve uluslararası alıcıları karşılaştırdığınızda firmanız bu sürecin daha çok hangi aşamasında faaliyet göstermektedir? Baz: 507