ETİK SORUNLARIN ÇÖZÜMÜ ve ETİK YAKLAŞIMLAR

... konulu sunumlar: "ETİK SORUNLARIN ÇÖZÜMÜ ve ETİK YAKLAŞIMLAR"— Sunum transkripti:

1 ETİK SORUNLARIN ÇÖZÜMÜ ve ETİK YAKLAŞIMLAR
İŞ YAŞAMINDA ETİK ETİK SORUNLARIN ÇÖZÜMÜ ve ETİK YAKLAŞIMLAR DERS II Yrd. Doç. Dr. Meral ELÇİ

2 Bu dersimizde şu konulara değinilecektir
Etik sorunlar nelerdir? Etik sorunların çözümü için nasıl bir yol izlersiniz? Etik yaklaşımların tanıtılması I. Göreli ahlak yaklaşımı II. Evrensel ahlak yaklaşımı Kant’ın ödev ahlakı Sonuçsalcılık Erdem ahlakı Adalet İş yaşamında sağlıklı etik kararlar almak için pratik öneriler

3 Etik sorunlar nelerdir?
Mal satın aldığınız şirketlerden birinin, pahalı hafta sonu hediyesini kabul edip etmeyeceğiniz. Araştırma sonuçlarını müşterinize iletirken, gerçekleri mi yoksa duymak istediklerini mi söyleyeceğiniz. Müşterinizin gerçekten ihtiyacı olan bir ürünü mü yoksa size daha fazla komisyon getirecek olanı mı satacağınız.

4 Sizin söyleyebileceğiniz diğer etik sorunlar nelerdir?

5 Etik sorunlar iş yaşamının gerçeklerindendir… Aşağıdaki sorunlardan herhangi biri sizin başınıza gelseydi ne yapardınız? Ürünlerinizden birinin hatalı olduğunu biliyorsunuz, sorumlu kişiye durumu bildiriyorsunuz, ama sizi dikkate almıyor. Üstlerinizden birinin, şirket malzemelerini kişisel amaçlarla kullandığını fark ediyorsunuz. Üstlerinizden biri, müşteriyi yanlış yönlendirmeniz için size sürekli baskı yapıyor. Genel müdürünüzün bir akrabası, şirketinize mal satmakta. Sizi şık bir golf kulübüne davet ediyor ve siz onun şirkete defolu malzeme gönderdiğini biliyorsunuz.

6 Ne yapardınız? Çözümü zamana bırakıp sorunu görmezden mi gelirdiniz?
Değiştirmeye çalışır mıydınız? Değiştiremediğinizi görünce şirketten ayrılır mıydınız? Zor sorular

7 VAKA: İŞTEN ÇIKARMA ABC Şirketi’nin beş fabrikasından birinin fabrika müdürlüğünü yapıyorsunuz. Sizi üniversiteye gönderen şirkette zaman içinde yükseldiniz. Patronunuz size güvenerek, konuşmanın aranızda kalacağını bilerek şirketin 200 işçiyi işten çıkarmak zorunda olduğunu söyledi. Siz bu durumda işten çıkartılmayacaksınız. Ancak dedikoduları duyan bir çalışanınız, ki kendisi aynı zamanda eski bir arkadaşınız, gelip size bu dedikoduların aslı astarı olup olmadığını, işini kaybedip kaybetmeyeceğini soruyor ve üniversitedeki çocuğunun eğitim masrafları olduğunu, bu durumda bunu bilmeye hakkı olduğunu söylüyor. Kant: fabrika müdürü, arkadaşıyla bildiklerini paylaşırsa evrensel bir ilkeyi takip etmemiş olur. Zira verdiğimiz sözü tutmak evrensel bir doğrudur.

8 Dürüstlük Sadakat Arkadaşınıza doğruyu söylemek size bunca zamandır bu kadar çok şey veren şirkete verdiğiniz sözü tutmamak anlamına gelir.

9 Etik sorunların çözümü
Etik sorunların çözümü zordur. İnsanı endişelendirirler ve sık rastlanırlar. Birine zarar vermek söz konusu olabilir ve farklı gruplara farklı etkileri olabilir. Etik sorunlar siyah-beyaz değildir, gri tonlar içerir. Bunların çözümünde; kanunlar, yönetmelikler, tüzükler veya mutlak gerçekler illaki yol gösteremez.

10 Etik Yasal Birtakım etik dışı konular da niteliği itibariyle yasalara aykırı olmayabilir. Örneğin personeline değer vermeyen yönetim gayri kanuni bir şey yapmıyor.

11 ETİK YAKLAŞIMLAR

12 ETİK YAKLAŞIMLAR I. GÖRELİ AHLAK YAKLAŞIMI (relativist approach)
II. EVRENSEL AHLAK YAKLAŞIMI (universalist approach ) Kant’ın ödev ahlakı (Deontoloji/sonuçsalcı olmayan/ Moral haklar yaklaşımı) Sonuçsalcılık (Teleoloji) Faydacılık Başkalarını düşünme Egoizm Erdem ahlakı Adalet Bölüşüm adaleti Kısas adaleti Telafi adaleti ETİK YAKLAŞIMLAR

13 I. GÖRELİ AHLAK YAKLAŞIMI (relativist approach)
Doğruyu işaret eden prensiplerin farklı kültürlere, toplumlara, zamanlara ve hatta kişilere göre değişebileceğini ileri sürer. Bir davranışın etik standartlara uygun olup olmadığı, o davranışın niçin yapıldığı ile ilgili olarak o toplumun yorumuna bağlıdır. Örn: Töre cinayetleri Hitlerin yahudi katliamı Amerikan tarihindeki kölelik ve ırk ayrımı Mutlak doğru olan ve tüm toplumlarda ve kurumlarda uygulanabilecek etik standartlar yoktur.

14 I. GÖRELİ AHLAK YAKLAŞIMI
Bu teoriye göre, bir toplumun çoğunluğu ahlaki yönden “neyin” doğru olduğuna inanıyorsa, o doğrudur ve ahlakidir.

15 I. GÖRELİ AHLAK YAKLAŞIMININ ZORLUKLARI
Belli bir kültür (toplum, grup, birey) için doğru olan bir şey, başka bir kültür (toplum, grup, birey) için yanlış olabilir. Bu durumdaki ahlaki prensibin kaynağını nereye yerleştireceğiz? Bu yer kültür mü, toplum mu, kişi mi, yoksa grup mu olacak? Grubun sınırı nasıl çizilecek? Her toplum içinde çeşitli alt gruplar var ve bunların ahlak standartları birbirinden farklı olabilir. Örn:Bir grup, kadınların sırtından sopayı eksik etmemek, düşüncesini doğru bulabilir. if we make moral relativism depend on a group, how is a group defined? Are these groups a nation, a race, a city, a family, a gang, or what? Considering that a group must have the same set of ethics, most likely we'd have to define a group as an individual, and this creates moral anarchy. Everyone is free to do whatever they want, and under the standards of moral relativism, no one can object on moral grounds to anyone else's actions. One commonly used defense of moral relativism talks of not hurting a friend's feelings. For example, if a friend of mine was to say "how do I look in this dress" or "what do you think of my story," the ethical relativists argue that its ok to do a little 'white lie' to make them feel good. While it may accomplish this may work, the side effects are much worse than what it was mean to accomplish. Consider the results of this on that person's mind. If that person takes your comments at face value and thinks they look beautiful in their dress, then their concept of beauty has just been distorted. If they believe that the story is quality writing then their appreciation of literature has been destroyed. These so called white lies are actually an assault on a person's mind. What kind of world would it be if relativism was true? It would be a world in which nothing was wrong.

16 Relativist slogans What’s right for you may not be what’s right for me. No moral principles are true for all people at all times and in all places. What’s right for my culture won’t necessarily be what’s right for your culture. ethical relativism, the doctrine that there are no absolute truths in ethics and that what is morally right or wrong varies from person to person or from society to society. For the ethical relativist, there are no universal moral standards -- standards that can be universally applied to all peoples at all times. The only moral standards against which a society's practices can be judged are its own. If ethical relativism is correct, there can be no common framework for resolving moral disputes or for reaching agreement on ethical matters among members of different societies. Most ethicists reject the theory of ethical relativism. Some claim that while the moral practices of societies may differ, the fundamental moral principles underlying these practices do not. Also, it is argued, it may be the case that some moral beliefs are culturally relative whereas others are not. Certain practices, such as customs regarding dress and decency (namus, edep), may depend on local custom whereas other practices, such as slavery, torture, or political repression, (kölelik, işkence veya siyasi baskı) may be governed by universal moral standards and judged wrong despite the many other differences that exist among cultures. Simply because some practices are relative does not mean that all practices are relative. Other philosophers criticize ethical relativism because of its implications for individual moral beliefs. These philosophers assert that if the rightness or wrongness of an action depends on a society's norms, then it follows that one must obey the norms of one's society and to diverge from those norms is to act immorally. This means that if I am a member of a society that believes that racial or sexist practices are morally permissible, then I must accept those practices as morally right. One advantage of ethical relativism is that it allows for a wide variety of cultures and practices. It also allows people to adapt ethically as the culture, knowledge, and technology change in society. This is good and a valid form of relativism. What is Ethical relativism? Ethical relativism is the position that there are no moral absolutes, no moral right and wrongs. Instead, right and wrong are based on social norms. Some have heard of the term situational ethics which is a category of ethical relativism. At any rate, ethical relativism would mean that our morals have evolved, that they have changed over time, and that they are not absolute. The disadvantage of ethical relativism is that truth, right and wrong, and justice are all relative. Just because the group of people thinks that something is right does not make so. Slavery is a good example of this. Two hundred years ago in America, slavery was the norm and morally acceptable. Now it is not. Relativism also does not allow for the existence of an absolute set of ethics. Logically, if there are not absolute ethics, then there can be no Divine Absolute Ethics Giver. Requiring an absolute set ethics implies an Absolute Ethics Giver which can easily be extrapolated as being God. This would be opposed to ethical relativism. Therefore, ethical relativism would not support the idea of an absolute God and it would exclude religious systems based upon absolute morals; that is, it would be absolute in its condemnation of absolute ethics. In this, relativism would be inconsistent since it would deny beliefs of absolute values.

17 ETİK YAKLAŞIMLAR I. GÖRELİ AHLAK YAKLAŞIMI (relativist approach)
II. EVRENSEL AHLAK YAKLAŞIMI (universalist approach ) Kant’ın ödev ahlakı (Deontoloji/sonuçsalcı olmayan/ Moral haklar yaklaşımı) Sonuçsalcılık (Teleoloji) Faydacılık düşünme Başkalarını Egoizm Erdem ahlakı Adalet Bölüşüm adaleti Kısas adaleti Telafi adaleti ETİK YAKLAŞIMLAR

18 II. EVRENSEL AHLAK YAKLAŞIMI (universalist approach )
Doğru davranışın bütün insan toplulukları için aynı olduğunu, yani tek ve mutlak bir “doğru” olduğunu savunur. Ahlakı bir takım prensiplere bağlar ve bu prensiplerin evrensel olduğunu kabul eder.

19 Davranışımız herkesin uyabileceği evrensel bir ilke olabilir mi?
1. Kant’ın ödev ahlakı (Deontoloji/sonuçsalcı olmayan/ Moral haklar yaklaşımı) Deon-toloji Görevler, yükümlülükler ve ilkelere odaklanmak. Kararların “sonucunun iyi” olmasından ziyade karardaki “niyetin doğru” olmasını savunur. Doğru kararı verme işi belli başlı soyut evrensel ilkelere dayandırılır. Davranışımız herkesin uyabileceği evrensel bir ilke olabilir mi? Kant Alman The term "deon" comes from Greek and means duty, so in the general sense a deontological theory is concerned with our duties, obligations and responsibilities to others.

20 Ahlakiliği kişisel çıkarlardan tamamen ayrı tutar.
Esas olan mutluluk ya da fayda değil, mutluluğu hak etmek ve doğru olmaktır. Ahlaki davranış her koşulda ortaya konması gereken davranıştır. Kant, ideal durumu gösteren saf bir ahlak teorisi kurmaya çalışmıştır. Kant’ın ödev ahlakı

21 Kant’ın ödev ahlakı Evrensel doğrular vardır. Ve bunlar zaman ve şartlara göre değişmez, iş ahlakı göreceli olamaz. Bazı şeyler sonuçları ne olursa olsun “kötü” eylemlerdir: Örn: Yalan söylemek, öldürmek, tecavüz etmek, işkence etmek, soykırım yapmak vs. Deontolojik yaklaşımların din geleneğiyle ve rasyonalist gelenekle yakından bağlantısı vardır. Saf bir deontolojik yaklaşım yalan söylemeyi, bu yalan çok önemli bir yarar getirecek, hatta bir yaşam kurtaracak bile olsa yanlış bulur. Ancak gerçekte, bir­çok kişi için sonuçların önemi yadsınamaz. Bu nedenle günümüzde deontolojik yaklaşım giderek daha ılımlı bir duruma gelmiştir. Bu yeni ve ılımlı yaklaşıma göre, eylemlerin doğ­ruluğu ve yanlışlığı yine onların içkin özellikleridir; ancak belli bir eylemi seçerken onun sonuçlarını da değerlendirmek ve onları da göz önünde tutmak gereklidir

22 İş yaşamında uygulanabilecek bazı evrensel ilkeler:
Müşterileri, çalışanları, ilişkide olunan diğer firma ve kurumları aldatmamak. Kişileri fiziksel veya ruhsal olarak taciz etmemek. Doğruluk, dürüstlük ve adalet ilkelerine uymak. İşletme faaliyetlerinde verimlilik ilkesini etik sınırları aşmadan gerçekleştirmek. Çevreye zarar vermemek. Tüketicilerin, çalışanların ve paydaşların haklarına saygılı olmak. Yolsuzluk, rüşvet, torpil ve kayırmacılıktan kaçınmak.

23 Kant’ın ödev ahlakı Kant’a göre ahlakın temelini herkese göre “değişmeyen bir şey” oluşturmalıdır: Bu “mutluluk” olamaz. Çünkü mutluluk kişiden kişiye değişen öznel bir kavramdır. Bu “iyiliği isteme” ve ahlak yasasıdır.

24 Kant’ın ödev ahlakı “eğer herkes böyle yaparsa ne olur?”
Yapılan herhangi bir eylem/davranışın iyi mi, kötü mü olduğunu Kant ahlakına göre sorgulamak istiyorsak şu soruları sormalıyız: “eğer herkes böyle yaparsa ne olur?” “herkesin böyle yapmasını ister miyiz?” Aynı davranışı bir başkası sana yapsa hoşuna gider miydi?

25 Öyle bir şekilde davran ki, davranışının ilkesi herkes için geçerli olsun.
“eğer herkes böyle yaparsa ne olur? “herkesin böyle yapmasını ister miyiz?” Hz. Muhammed’e sordular ki; Dinin esası ne üzerine kurulmuştur? O’da şöyle cevap verdi: “kendiniz için istediğinizi başkaları için de isteyin; kendinizi için istemediğinizi başkaları için de istemeyin” Aynı davranışı bir başkası sana yapsa hoşuna gider miydi? Kant’ın bu prensibini İslam tarifinde de görmek mümkündür.

26 DEONTOLOJİK YAKLAŞIMIN ZORLUKLARI
Hangi görev yükümlülük veya ilke diğerinden üstündür? (Örn: Kürtajda annenin seçimi mi yoksa bebeğin yaşama hakkı mı önemlidir?) Bir kural veya ilkenin yıkıcı olumsuz sonuçları olabilir. (fabrika müdürü deontolojik yaklaşıma göre bildiklerini söylerse şirket için olumsuz sonuçlar doğabilir)

27 2. Sonuçsalcılık (Teleoloji)
Deontolojik yaklaşımın karşıtıdır. Bir eylem kendi başına iyi veya kötü değildir. O eylemi iyi veya kötü yapan eylemin sonuçlarıdır. Örn: bir insana acı vermek eğer acı verici eylem tedaviyle sonuçlanıyorsa iyi, yaralanmayla sonuçlanıyorsa kötüdür.

28 Deontolojik yaklaşım Teleolojik yaklaşım: Önemli olan “doğru”
olanı yapmaktır. Deontolojik yaklaşım Niyet önemli Önemli olan “toplumun refahını artıracak şeyi” yapmaktır Sonuç önemli Teleolojik yaklaşım:

29 Sonuçsalcılığın türleri
“ consequences to whom?" Sonuçsalcılığın türleri A. Faydacılık (Utilitarianism) eğer sonuçlar herkesin veya çoğunluğun faydasınaysa B. Başkalarını düşünme (Altruism): eğer sonuçlar diğer kişilerin faydasınaysa; C. Egoizm (Egoism): eğer sonuçlar bireyin kendisine fayda sağlıyorsa

30 2. Sonuçsalcılık A. Faydacılık
Faydacılık = Mutlu ol Faydacılık, acıdan kaçınmayı ve mutluluğu arttırmayı öngörür. Jeremy Bentham İngiliz

31 2. Sonuçsalcılık A. Faydacılık
Faydacı yaklaşıma göre; daha büyük bir kötülükten kaçınmak için daha az kötü olan şeyler hoş görülebilir. Örn. Kanser hastası yalan söylemek Bir şeyin iyiliğine karar verirken o eylemin sonucunda ortaya çıkacak iyiliğin kötülüğe oranına bakılır. Örn. Beyaz yalanlar

32 A. Faydacılık “İşten çıkarmayla ilgili bildiklerimi söylememin sonuçları ne olur?” “Bildiklerimi paylaşmamamın sonuçları ne olur?” En iyi karar en büyük yararları getiren, en kötü karar da en büyük zararları getirendir.

33 “En iyi sonuca götüren nedir?”
A. Faydacılık Faydacılara göre doğru karar almak için şu soru sorulmalıdır: “En iyi sonuca götüren nedir?”

34 FAYDACILIĞIN ZORLUKLARI
Eylem ve kararlarımızdan dolaylı ve dolaysız olarak etkilenecek bütün bireyler için sonuçları değerlendirmede kullanılacak bilgiyi nasıl bulabiliriz? Sonuçların hesaplanmasında zorluklar yaşanabilir. Sonuçlar, insan sağlığı, yaşamı, mutluluğu ile ilgiliyse, bunlar nasıl sayıya dökülüp hesaplanabilir? Örn: Türker Alkan (2005) “İtalyanların ayakkabısı” Avrupa’da ayakkabı tüketimi yılda 61.8 milyar Euro  İtalya’da yılda ort: 7 çift ayakkabı tüketiliyor.  BAŞARILI EKONOMİ (!)

35 FAYDACILIĞIN ZORLUKLARI
“Sermaye sahipleri, girişimciler, modacılar, reklamcılar, bankalar, ulaştırma ve iletişim sektöründe çalışanlar, kamu maliyesi, enerji ve hammadde üreticileri  hepsi bu sayede para kazanıyor, zengin oluyorlar”. Ayakkabıların bir kısmı muhtemelen eskimeden çöpe atılmış olsa bile, büyük bir çoğunluk bu tüketimden yararlanıyor. YANİ SONUÇ “İYİ”, DOLAYISIYLA “AHLAKİ”… ALKAN  “tükenen, yok olan doğal kaynakları, sabrı taşan doğal çevre maliyetleri hesaba katılmıyor…Çöpe atılan ayakkabılara yatırılan kaynakların pek çok fakir ülkenin ulusal gelirinden daha fazla olduğuna ise hiçdeğinmeyelim.”

36 FORD PINTO Ford Tarihindeki Kara Leke
Amerikan otomobil endüstrisi için çok önemli bir otomobildir. Zamanında otomobillerin geliştirme süreçleri 4 yıl civarındayken 2 yıldan biraz daha uzun bir zamanda geliştirilip piyasaya sürülmüştür. Bu acele arasında ölümcül bir hata yapan Ford mühendisleri, aracın benzin deposunu bagajın hemen altına egzozun yanına konumlandırmışlardır.1960'larda üretilen bu otomobillerin yakıt tanklarının patlamaya eğimli oldukları anlaşılmıştı. Ürün geliştirmede güvenlik ve güvenirlik ilk sırada yer almadığı için araç piyasaya sürüldü. KAR-ZARAR HESABI YAPILIR… Şirket, bu arıza nedeniyle oluşabilecek kazalar sonucunca ödenecek tazminat ile otomobillerin yeniden tasarımının maliyeti arasında bir karşılaştırma yapmış,sonuçta, tazminat ödemenin daha az külfetli olduğuna karar verilmişti. 180 ölü, 180 yaralı ve 2100 yanmış araba ile toplam 49.5 milyon$ lık bir maliyet Bu tip bir hatanın ortadan kaldırılması için 11$ lık maliyet hesaplanmıştı. Bu tüm arabalara yansıtıldığında 137 milyon$ lık bir meblağ 1978 yılında bu hatadan kaynaklanan bir kaza için açılan bir davada Ford firması 128 milyon$ lık bir tazminat ödemeye mahkum edildi. Aynı yıl verilen bir diğer kararla,1.5 milyon Ford Pinto firma tarafından piyasadan toplandı.Bu miktar yıllık maliyetin 3 katı civarındaydı. (Mitcham-Duval,Engineering Ethichs,2000) FORD PINTO Ford Tarihindeki Kara Leke FAYDACILIK TEORİSİNE GÖRE, DOĞRU KARAR DAHA FAZLA İNSANA EN FAZLA KAZANÇ SAĞLAYAN VEYA EN AZ ZARARLA KAPATILAN KARARDIR. BU DURUMDA DÜZELTMEYE GİTMEDEN , ÜRETİME DEVAM ETMEK DAHA DOĞRUDUR. ANCAK BU KAZANÇ-BEDEL HESAPLAMASININ SADECE PARASAL YÜZÜDÜR. VE SADECE ŞİRKET TAÇISINDAN ELE ALINMIŞ EKSİK BİR HESAPLAMADIR. BUNUN BİR DE PARAYA ÇEVRİLMEYEN YÖNÜ VARDIR. YAKINLARINI KAYBEDENLEİN ÇEKTİĞİ ACILAR ÖLENLERİN YARIM KALAN YAŞAMLARI ÖLMEYİP DE YANANLARIN ÇEKTİKLERİ IZDIRAPLAR

37 FAYDACILIĞIN ZORLUKLARI
Bu bakış açısında HAK VE ADALET konusuna hiç girilmiyor. Azınlığın hakları çoğunluğun hakları için feda edilebilir. Hiçbir davranış türünü reddetmemesi Örn: bir grup tacizcinin bir çocuğa işkence etmesi Demek ki, mutlu olmak her zaman iyi değildir. Bu sebeple ahlak her zaman mutluluğun artmasına dayandırılamaz.

38 Yaşlı ve huysuz, yönetim kurulunda etkili-üst düzey yönetici-aldığı kararlarla şirketin ünvanını düşüşe geçiriyor Bu yaşlı kişiyi, istikbali şirketin iyi işlemesine bağlı olan öz-oğlu, kiralık bir katille öldürtüyor. Herkes bir “OH ÇEKİYOR” TEK ÜZÜLEN KÖPEĞİ Faydacılık teorisioğul çoğunluğu sevindirerek etik davranmıştır. Ama bir insanın yaşama hakkı gözardı edilmiştir. Velasquez (1998)

39 Bir başka örnek… Kötü iş şartlarında, düşük ücretle işçi çalıştırarak malını daha ucuza satan ve böylece tüketicilerin daha az parayla satın almalarını sağlayan üretici, tüketicilerin tasarruf etmesini sağlıyor. Öte yandan, tüketicilere göre sayısı daha az olan işçileri ucuza çalıştırarak onları istismar ediyor ve zarar görmelerine sebep oluyor. Yaptığı iş  faydacılık teorisine göre uygun gözükmektedir. Ama sosyal adaletten yoksundur. Öte yandan hak ve adalet kavramı, Kant’ın ahlak anlayışında önemli bir yer tutar.

40 3. Erdem ahlakı (Virtue ethics)
Sonuçsalcı değildir. Önemli olan insanların erdemli kabul edilen davranışları (dürüstlük, adalet, doğruluk, yardımseverlik, sadakat, sözünü tutmak, fedakarlık, başkalarına saygı vs.) sergilemeleridir. Bu davranışların sonunda kişinin kendisine ya da topluma fayda ya da zarar gelmesi önemli değildir. Örn: yanan bir evde mahsur kalan bir çocuğu kurtarmanın çok riskli olduğunu bile bile yangına dalıp çocuğu kurtarmadan kendiside yanan bir kişi sonunda faydalı bir eylem yapmamıştır. Üstelik bir yerine iki kişi ölmüştür ancak bu eylem toplum tarafından erdemli bir davranış olarak yüceltilir. Aristoteles Plato ve Aristoteles bu geleneğin başlıca figürleridir. Şu halde bir özelliğin ahlaki erdem sayılabilmesi için toplum tarafından erdem olarak tanınması yeterli değildir. Erdem etiği, bireyi belirli bir davranışa yönelten karaktere bağlı motivleri, önem bakımından ilkelerin önüne koyar. Belirli bir eylemi, yalnız ilkeye uygun davranmak için, bir bakıma istemeye istemeye yapan kişi ahlaklı sayılamaz; onu ahlaklı yapan bu eyleme yönelmesini sağlayan motivlerdir. Türkçede bu yönelme hali için "içinden gelmek" gibi çok hoş bir deyiş kullanılmaktadır. Platon

41 3. Erdem ahlakı NEDİR ERDEMLİ VASIFLAR?
Bu vasıflar bize doğuştan verilmez; bunlar sonradan öğrenmeyle kazandığımız üstün vasıflar olup alışkanlık halinde gösterilir. Örn: DÜRÜSTLÜK ahlaki bir vasıftır. Eğer kişi her zaman doğruyu söylüyor ve doğru olduğuna inandığı için bunu yapıyorsa, doğruluktan ayrılmadığı zaman huzurlu oluyor, yalana saptığında rahatsız oluyorsa, yani dürüstlük onda bir alışkanlık halindeyse bu bir erdemdir.

42 “Happiness Is Virtuous Activity”
(Mutluluk erdemli davranıştır) ORTA YOL Ahlaki erdemler insanın aklıselimle yaşamasını sağlayan alışkanlıklardır. Eğer insan davranışlarında duygu ve arzularında aşırıya kaçmayıp makul olan orta yolun ne olduğunu biliyor ve o yolu seçiyorsa, o kişi aklı selimle yaşıyor demektir. AHLAKİ ERDEM BİR TARAFI AŞIRIYA KAÇAN, DİĞER TARAFI YETERSİZ KALAN İKİ UÇ ARASINDAKİ ORTA YOLDUR. HESAPSIZ ATILGANLI K  CESARET  KORKAKLIK Aristoteles Erdemli bir eylem ancak doğru bilinç durumundaki bir birey tarafından gerçekleştirilebilir Cesaret ve korkaklık her ikisi de erdem değil, kusurdur. MÜSRİFLİK----CÖMERTLİK------CİMRİLİK UTANGAÇLIK-----AĞIRBAŞLILIK------UTANMAZLIK MÜSRİFLİK----CÖMERTLİK------CİMRİLİK UTANGAÇLIK-----AĞIRBAŞLILIK------UTANMAZLIK

43 BİR SORU… ERDEMLER GÖRECELİ MİDİR?
Farklı kültürler erdemleri farklı özellikler olarak düşünmüşlerdir. Kraliçe Viktorya döneminde yaşayanlar namusun önemli olduğunu düşünüyorlardı, fakat bugünkü Avrupa kültüründe bu erdem artık aynı değere sahip değildir.

44 ERDEMLER GÖRECELİ MİDİR?
Erdemlerin bir çoğu evrensel insan doğasının yansımalarıdır. Herkesin cesarete, sadakate, ölçülü olmaya vb. gereksinimi vardır, çünkü yaşam hepimizi aynı mücadelenin içine atar. O halde bazı önemli erdemler göreceli değildir.

45 3. Erdem ahlakı Etik davranıştan ziyade etik davranışta bulunan kişinin dürüstlüğüne odaklanır. Kişinin karakteri, motivasyonu ve niyeti önemlidir. İlkeler, kurallar, sonuçlar kişinin karakterini ve dürüstlüğünü değerlendirmede önemlidir. Erdem etiği karar vermekten cok, davranışına yansıdığı bicimiyle karar verenin karakterine odaklanır. Erdem ahlaki bir mukemmellik turudur. The actions of a virtuous person will also be virtuous

46 3. Erdem ahlakı Önemli olan, etik sorun karşısında iyi karakterli ve doğruyu saptamak için yargılama becerisine sahip kişiler olup olmadığımızdır; kurallara uyup uymamamız veya iyi bir sonuç alıp almamamız erdem ahlakı için ikinci plandadır. Erdem etiği yaklaşımını benimseyenler için anlatılar, öyküler ve biyografiler en önemli kaynaklardır. Bu kaynaklar ahlaklı bir yaşamı sergiler, erdemin öğrenimi usta-çırak ilişkisiyle olur.

47 “Bu nazik/cesur/sadık………..bir davranış mıdır?”
3. Erdem ahlakı Erdem ahlakına göre sorgulamak istiyorsak şu soruları sormalıyız: “Bu nazik/cesur/sadık………..bir davranış mıdır?”

48 3. Erdem ahlakı Avantajı:
Her durumda durumun sonuçlarına veya ilkelere bakmak zorunda kalmadan toplumun standartlarına bakarak karar vermeyi sağlar. Dezavantajı: Toplum şimdiye kadar benzer bir karar vermek zorunda kalmamış olabilir ya da toplum yanlış olabilir. İş yaşamında bu etik yaklaşımın kullanımı sınırlı olabilir. Zira standartlar belirlenmemiştir ya da evrensel davranış kodları yoktur.

49 3. Erdem ahlakı Dezavantajı:
Erdem ahlakı, kişinin erdemli bir insan olması durumunda ahlaksal açıdan kabul edilemez davranışlar yapmayacağını savunur. Oysa ahlaksal açıdan doğru davranış yalnız niyete bağlı değildir; durumun yeterli bilgisini, eylem olanaklarının bilgisini, yeterli uslamlama süresini de gerektirir. Bu nedenle erdem ahlakı zaman zaman belirli eylemleri değerlendirmede yetersiz kalacaktır.

50 Utilitarianism, rights, and justice focus on the question, “What should I do?”
Virtue ethics focuses on the question, “What sort of person should I be or become?” Virtue ethics Emphasizes “being”. Programs that have developed from the notion of virtue ethics have sometimes been called character education, because this particular theory emphasizes character development. Many observers think that one reason we have moral decline in business and society today is because we have failed to teach our children universal principles of good character.

51 4. Adalet Adalet (justice) kavramı, genelde hakkaniyet (fairness) ile ifade edilir. Eğer diğer insanlarla ilişkilerinizde hakkaniyet varsa, adaletli bir kişisinizdir. Adalet meselesi daha ziyade bir şeyi bölüşmek durumunda kaldığınızda ortaya çıkar. Örn: bir vericinin olduğu ama üç hastanın böbrek nakli beklediği bir durumda, hangi hastayı seçmek en adaletli karar olur?

52 Adalet, insanlar neye layıksa
Adalet meselesi yanlışlıkların düzeltilmesi durumunda da ortaya çıkar. Eğer biri suç işlemişse cezalandırılması ve bu cezanın suçun büyüklüğüne göre orantılanması gerekir. Ne suçtan daha az ne de daha çok olmalı… Adalet, insanlar neye layıksa onu vermek demektir.

53 4. Adalet Adalet görüşünün değişik türleri vardır:
A. Dengeleyici adalet (compensatory justice): geçmiş haksızlıkların telafi edilmesini ya da çekilen sıkıntıların bertaraf edilmesini ifade eder. B. Cezalandırıcı adalet (retributive justice): yasalara uymayanların veya suçluların cezalandırılmasını kapsar. YANLIŞLIKLARI DÜZELTMEKLE İLGİLİDİR.

54 4. Adalet Adalet görüşünün değişik türleri vardır:
TOPLULUKTAKİ REFAHIN VE SIKINTILARIN, İNSANLAR ARASINDA HAKKANİYETLE BÖLÜŞTÜRÜLMESİ MESELESİYLE İLGİLENİR. Örn: çalıştığı saat süresine göre veya katkıda bulunma oranına göre maaş… C. Dağıtımsal adalet (distributive justice): sosyal yarar ve yükümlülüklerin uygun biçimde dağıtımını içerir.

55 4. Adalet Bu yaklaşımın genel sorusu şudur: “Bu adil midir?”
Adalet kavramı hem İnsanların davranışlarını hem de sosyal, ekonomik, siyasi, yasal uygulamaları değerlendirmek için kullanılır. “Bu adil midir?”

56 Adalet yaklaşımının zayıf noktaları
Çıkarlar büyükse, neyin adil neyin adil olmadığına işaret etmek tehlikeli bir durumdur. Faydacı yaklaşımda olduğu gibi, adalet yaklaşımında yaşanan en büyük güçlük, fayda ve maliyetin doğru olarak ölçülememesidir.

57 VAKA Şirketinizin bilgi işlem departmanı için dört tane bilgisayar ve iki tane yazıcı sipariş ettiniz. “Keşke evde de böyle bir yazıcım olsaydı” dediğinizi duyan şirket temsilcisi yüksek miktardaki siparişinizden dolayı evinize almak istediğiniz yazıcının fiyatında % 50 indirim yapabileceğini söylüyor.

58 Etik yaklaşımlar Sonuç olarak
Bu dört yaklaşımın hicbiri, ya da onerilen başkaları evrensel olarak kabul gormemiştir. Bireyler akılcı-olmayan yaklaşımlarda yaptıkları gibi akılcı yaklaşımlar arasında da farklı secimlerde bulunabilirler. Bu farklılık kısmen her yaklaşımın guclu ve zayıf yonlerinin bulunmasıyla acıklanabilir. Belki bu dört yaklaşımın en iyi ozelliklerini iceren bir bileşim akılcı bir ahlaki karar verme icin en iyi yolu oluşturabilir. Bu yöntem, yaşanan durum ya da olayla en ilişkili olan kural ve ilkeleri özenle değerlendirir ve olası en kapsamlı bicimde uygulamaya calışır.

59 Etik yaklaşımlar Sonuç olarak Karar verme durumunda olan her çalışan, daha yetkin değerlendirmeler yapabilmek ve eylemlerini etik açıdan daha sağlam biçimde temellendirebilmek için bu yaklaşımlarla tanışıklık kurmak durumundadır.

60 İŞ YAŞAMINDA SAĞLIKLI ETİK KARARLAR ALMAK İÇİN 15 PRATİK ÖNERİ

61 1. OLGULARI TOPLAYIN Önce etik bir sorun/çelişkinin farkına var.
Konunun etik yonu bulunup bulunmadığını belirle. “Bu durum nasıl gerçekleşti? Bilmem gereken eski olgular var mı?” Her zaman ulaşılabilir olmayabilir ama ilerlemeden önce bulabildiğiniz her bilgiyi bir araya getirin. Benzer durumda başkaları tarafından alınmış kararları incelemek 1. OLGULARI TOPLAYIN

62 2. ETİK SORUNLARI SAPTAYIN
Etik ikileme düştüğünüzde sorunları ve çatışma noktalarını tanımlamadan hemen karar vermeyin. Çatışma deontoloji ve sonuçsalcılık arasındaki çatışmaya kadar gidebilir. İlkeye uygun davranmanın da olumsuz sonuçların olabilir.

63 3. ÇELİŞKİLER ORTAYA ÇIKTIĞINDA
İki veya daha fazla ahlaki sorumluluk (ya da görev) arasında çelişki ortaya çıktığında en güçlü ve en önemli sorumluluğu tercih etmeliyiz. İki veya daha fazla ideal birbiriyle ya da herhangi bir sorumlulukla çeliştiğinde daha önemli görüneni dikkate almalıyız. Birbirine alternatif olan eylemler farklı sonuçlar doğuruyorsa daha fazla fayda sağlayan ya da daha az zarar veren eylemin seçilmesi daha etik olacaktır. 3. ÇELİŞKİLER ORTAYA ÇIKTIĞINDA

64 Mümkün olduğunca konuyla ilgili taraflarla konuyu tartışmak
Mümkün olduğunca konuyla ilgili taraflarla konuyu tartışmak. Aklımıza gelen ilk etik konuda karar veriyoruz. İş arkadaşlarınıza soru sormaktan çekinmeyin. bu konuda sizin göremediğiniz hangi sorunları görebildiklerini sorun. Şirkette en sık rastlanan etik problemleri ve bunların nasıl çözüme ulaştırıldığını öğrenin. Kendi biriminizin dışından insanlarla tanışıp ilişkiler kurun. Bir problem çıktığında danışmak için insan kaynakları, hukuk, denetleme birimi gibi birimlerden destek alabilirsiniz. Mesleki derneklere /odalara üye olun. Bir kriz anında başka şirketlerde çalışan profesyonellerden de danışmanlık hizmeti almak isteyebilirsiniz. 4. DANIŞIN

65 5.ETKİLENEN TARAFLARI SAPTAYIN
İlgili taraflar kimlerdir ve birbirleriyle ilişkileri nelerdir? bu etik karar verme sürecinden kimler etkilenecektir? Durumdan hemen ve zaman içinde etkilenen tarafları düşünün. Teleolojik yaklaşım: Fayda ve zararlardan etkilenen herkesi saptayın Deontolojik yaklaşım: Kimin hakları söz konusuysa ve kimin bu durumda harekete geçmek göreviyse onunla ilgilenin. Durumu başkalarının gözünden görmek önemli bir etik muhakeme yeteneğidir. Lawrence Kohlberg: Role kendinizi koyun: Kendimizi etik karar verme sonucunda geliştirdiğimiz çözümlerin uygulandığı insanların yerine koymak da yanlış kararlar almamızı engelleyecektir. Önerdiğiniz çözümü, o öneriden etkileneceklerle tartışın. 5.ETKİLENEN TARAFLARI SAPTAYIN

66 6. SONUÇLARI TANIMLAYIN Bu kararın ilgili kişilere ve firmaya fayda ve zararları ne olacaktır? Gerçekleşme ihtimali yüksek olan sonuçları ve gerçekleşme ihtimali düşük dahi olsa olumsuz sonuçlar doğuracak ihtimalleri değerlendirin. Uzun vadeli vs. kısa vadeli sonuçlar: Her ikisi de düşünülmeli Sembolik sonuçlar: Her karar veya hareketin bir de “verdiği bir mesajı” vardır. Aldığınız kararın çevreye vereceği mesaj ne olacak? Yanlış anlaşılabilir mi? Gizliliğin sonuçları: Bir karar olumsuz sonuçlarından çekinildiği için gizlilik içinde alınmış olabilir, kararın duyulduğu zaman ki olası sonuçlarını düşünün.

67 7. AHLAK FELSEFELERİ AYDINLATICI BİR ROL OYNAR.
İş yaşamına dair bir çok sorun farklı felsefelere sahip insanlarca tartışılıp çözülebilmektedir. Herhangi bir etik karar verme durumunda, tarafların ilgili olaylar hakkında mutabakat içinde olmalarından emin olunmalıdır.

68 Şirketinizin bir etik davranış el kitapçığı varsa mutlaka okuyun.
8. DERSİNİZİ ÇALIŞIN: Şirketinizin bir etik davranış el kitapçığı varsa mutlaka okuyun. Yönetmelikler Prosedür ve politikalar Etik kodlar Mesleğinizle ilgili kurallar

69 9. YÜKÜMLÜLÜKLERİ BELİRLEYİN
Bunları düşünürken değerleri, ilkeleri, karakterleri ve sonuçları gözardı etmeyin. İnsanlar ve onların rollerine göre burada değişiklik olabilir.

70 10. KARAKTERİNİZİ VE DÜRÜSTLÜĞÜNÜZÜ DÜŞÜNÜN
Toplumun dürüst bir insandan beklediği kararı verin. İyi ve saygılı mı davrandım? İfşa etme kuralı: Ertesi gün gazetede okuduğunuzda yüzünüz kızarmayacaksa yapın. “Öldüğümde nasıl hatırlanacağım?” 10. KARAKTERİNİZİ VE DÜRÜSTLÜĞÜNÜZÜ DÜŞÜNÜN

71 Sadece “A” ve “B” seçenekleri yok.
11. YARATICI DÜŞÜNÜN Sadece “A” ve “B” seçenekleri yok. “C” seçeneğini oluşturmak için yaratıcı düşünmek önemli.

72 12. ALINACAK BU KARAR YASAL VE ÖRGÜTSEL KURALLARA UYUYOR MU?
Bulunan etik çözümün kamuoyu önünde savunabilirliği de olmalıdır.

73 ZORUNDA KALDIĞINIZDA…
13. ÇABUK KARARLAR VERMEK ZORUNDA KALDIĞINIZDA… İçgüdünüz aslında bir uyarı sistemidir. Biraz daha zaman isteyin. İyi bir karar almak için zaman istemek, kötü bir karar alıp sonradan pişman olmaktan iyidir. Şirketin bu konuda izlediği bir politika var mı? Amiriniz ve iş arkadaşlarınıza danışın Gazete testini uygulayın. Ailem, arkadaşlarım ve komşularım bunu bilselerdi nasıl davranırdım?

74 14. İÇGÜDÜNÜZÜ DİNLEYİN İçgüdüler de iş yaşamında doğru kararlar almak için ÖNEM kazanmaya başladı. Eğer aldığınız karardan yana içiniz rahat değilse muhtemelen bir şeyler yanlış gidiyordur. Bu karar vicdanımızı tatmin edecek mi? Gece rahat uyuyabilecek miyim?

75 15. SİZİN DEĞERLERİNİZLE ŞİRKETİN DEĞERLERİ ÖRTÜŞMÜYORSA … İŞ ARAYIN 

76 Teşekkürler…