Zazaca dil dersleri Dersê qursê Zazaki

... konulu sunumlar: "Zazaca dil dersleri Dersê qursê Zazaki"— Sunum transkripti:

1 Zazaca dil dersleri Dersê qursê Zazaki
Hüseyİn Sevİnç HS / KASIM 2010

2 Ağız ve damakta sesli sesler:
HS 27/ HS / KASIM 2010

3 Ağız ve damakta sessiz sesler:
HS 27/

4 HS 27/

5 21 sessiz harfin tümü ve 8 sesli harfin de 7’si ortak harflerdir...
Zazaca Alfabe Türkçe alfabeden bildiğimiz 29 harften 28’i Zazaca alfabede de kullanılır. 21 sessiz harfin tümü ve 8 sesli harfin de 7’si ortak harflerdir... HS 27/ HS / KASIM 2010

6 Türkçe ile aynı olan 21 sessiz ve 7 sesli harfler şunlardır
Zazaca Alfabe Türkçe ile aynı olan 21 sessiz ve 7 sesli harfler şunlardır a, b, c, ç, d, e, f, g, ğ, h, ı, i, j, k, l, m, n, o, p, r, s, ş, t, u, ü, v, y, z HS 27/

7 TEKRAR EDELiM Türkçe ile ortak sesli harfler = 7
Zazaca Alfabe TEKRAR EDELiM Türkçe ile ortak sesli harfler = 7 a, e, ı, i, o, u, ü Türkçe ile ortak sessiz harfler = 21 b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z Toplam 28 harf Zazaca ile Türkçe arasında ortaktır. HS 27/ HS / KASIM 2010

8 Zazaca Alfabe Türkçe’de olmayıp da Zazaca’da olan harfler ya da sesler ise şunlardır: Zazaca'da, Türkçe'den farklı olarak fazladan  ( ê, q, w, x ) sesleri vardır. Bu seslerin ifade edildiği harfleri, sonraki derslerde örneklerle açıklayacağız. Bunlarden ê harfi sesli, q, w, x harfleri ise sessiz harflerdir. HS 27/

9 Zazaca Alfabe Bu durumda Zazaca alfabenin 32 harften oluştuğu görülüyor. Ne varki bu harflerden biri olan (C ve Ç) harfleri, Türkçe’den farklı bir ses de verebilmektedir. Bunu sonradan göreceğiz. Dersim ağızlarında farklılık verir, diğer ağızlarda bu özellik yok HS 27/

10 Zazaca - Türkçe ortak 21 SESSİZ HARF
Türkçe alfabeden tanıdığımız 21 sessiz harfin Zazaca alfabe de olduğunu söylemiştik. Zazaca alfabedeki bu harfler aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. Harf Zazaca kelime Bb bıze Mm mere Cc cênike Nn nan/non Çç çê Pp pısınge Dd dest Rr ron Ff fek Ss sole Gg ga Şş şir Ğğ ğezale Tt tüye Hh her Vv verg Jj jil Yy yêlege Kk kerge Zz zengel Ll lüye HS 27/

11 Zazaca ve Türkçe’de ortak 7 SESLİ HARF vardır:
Sesli harfler Zazaca kelime A a asme E e eskıce I ı sıt İ i işlige O o ostor U u usarr Ü ü lüye HS 27/ HS / KASIM 2010

12 Zazaca kelimeleri, alıştığımız biçimde Türkçe’deki seslerle oku!
adır ateş manga inek bıze keçi nare nar dest el ostor at ez ben piyaz soğan fek ağız ron yağ ga öküz sane tarak ğezele ceylan şilane kuşburnu hes ayı tüye dut jü bir vore kar ko dağ yemıs yemiş lüye tilki zımıstan kış mevsimi HS 27/

13 Şimdi de şu cümleleri okuyunuz! Manga biya vind: İnek kaybolmuş
Lüye kerge çişta (kişta): Tilki tavuğu öldürmüş. Ko ra veng yeno: Dağdan ses(ler) geliyor. Adır dest vêşneno: Ateş el yakar Teber de vore varena: Dışarıda kar yağıyor. HS 27/

14 Zazaca’nın Dersim ağızlarında Cc, Çç sesli harflerinin farklılıklarına ait bazı örnekler
Daha öncede belirttiğimiz gibi Zaza alfabesinin 28 harfi, Türkçedeki harflerle ortak biçimde yazılıyor. Bunlardan C ve Ç harfleri her ne kadar Türkçe ile ortak olsa da, bu iki harf, sonuna aldıkları sesli harflere göre belli bir kural halinde değişik seslere de dönüşebilirler. HS 27/

15 Şu üç kurala dikkat ediniz:
( Cc ) SESİNE ÖRNEKLER: Şu üç kurala dikkat ediniz: C harfinden sonra (ê-i-ü) ince sesli harfleri gelirse, (C) sesi Türkçe'deki ses ile benzeşir. C Harfinden sonra (a-e-ı-o-u) kalın sesli harfleri gelirse, Türkçe'deki sesten ayrı bir ses (dz) oluşur. Bu kural nedeniyle (ch) iki sessiz harf kombinasyonunu kullanmak gerekmez. C sessiz harfi kelimenin en sonunda 2. şıktaki ses (dz) ile okunur. Yani C harfi kelimenin en sonunda yer alırsa Türkçe’den tamamen başka bir ses verir. Batı ve Doğu Dersimde başta ve kelime arasında Ê farklı telaffuz da edilir. HS 27/

16 C sesine örnek Zazaca Türkçesi cêr aşağı cênıke kadın cilete jilet cün
(Türkçe ses ile benzeşen ses durumu) (C+ ê, i, ü) Zazaca Türkçesi cêr aşağı cênıke kadın cilete jilet cün harman cünıtene çiğnemek Ciamerdi ban vırazenê: Erkekler ev yapıyorlar. Cênıke cêr ser şiye: Kadın aşağıya doğru gitti. Cün, banê mara cêro: Harman, bizim evin aşağısındadır. (C sesi Türkçe ile aynıdır.) HS 27/

17 C sesinin dz olarak telafuz edildiği haller ) (C+ a, e, ı, o, u)
( C ) sesine örnek (Türkçe'deki sesden farklı ses durumu C sesinin dz olarak telafuz edildiği haller ) (C+ a, e, ı, o, u) ca yer cemed buz cıle yatak cıte çift cor yukarı cure cura Meymani rê ca kenê ra: Misafire yatak seriyorlar. Cemed vılışino (vılêşino) ro: Buz eriyor. Mormek cıte rameno: Adam çift sürüyor. Pir cure cıneno: Pir cura çalıyor. HS 27/

18 Türkçedekinden ayrı ses veren Zazaca’daki C sesine örnekler:
Aşağıdaki kelimeleri okuyarak karşılaştırma yapalım: Zazaca Türkçe Cam Can Cem Cemat Cemaat HS 27/

19 Zazaca kelimelerin sonundaki C (dz) sesi:
Aşağıdaki kelimeleri okurken, kelimenin sonundaki ( C ) sesine dikkat ediniz: Zazaca Türkçe cênc genç dec ilaç ilac ilaç tac taç HS 27/

20 ( Çç ) SESİNE ÖRNEKLER: Şu üç kurala dikkat ediniz:
Ç harfinden sonra (ê-i-ü) ince sesli harfler gelirse, (Ç) sesi Türkçe'deki ses ile benzeşir. Ç harfinden sonra (a-e-ı-o-u) kalın sesli harfleri gelirse, Türkçe'deki sesten ayrı bir ses (ts) oluşur. Bu kural nedeniyle (çh) iki sessiz harf kombinasyonunu kullanmak gerekmez. Ç sessiz harfi kelimenin en sonunda 2. şıktaki ses (ts) ile okunur. Yani Ç harfi kelimenin en sonunda yer alırsa Türkçe’den tamamen başka bir ses verir. HS 27/

21 ( Ç )sesinin Türkçe'deki gibi olarak telafuz edildiği haller
Ç sesine örnek (Türkçe ile benzeşen ses durumu) ( Ç )sesinin Türkçe'deki gibi olarak telafuz edildiği haller ( Ç+ ê, i, ü ) çêneke kız çêber kapı çile kil toprak çinıtene biçmek çüye değnek, sopa çit Çêneke biya azeb, gurina: Kız, genç bir kız olmuş da çalışıyor. Çêberê çêyi kilıt kerdo: Evin kapısını kilitlemişler. Çüye destê xo de sıkıte: Değneği elinde kırdı. (Ç sesi Türkçe ile aynı) HS 27/

22 Ç sesine örnek Ç sesinin (ts) olarak telafuz edildiği haller)
(Türkçe'den farklı ses durumu) Ç sesinin (ts) olarak telafuz edildiği haller) (Ç+ a, e, ı, o, u) çare alın çerme deri çım göz çor/çar dört çogane baston çut(e) çift, düzine Çımê mı düri nêvinenê: Gözlerim uzağı göremiyor. Çogana piyê mı biya vindi: Babamın bastonu kaybolmuş. Bınê çame de ga çerme kerd: Çamın altında öküzün derisini yüzdüler (Ç sesi Türkçe'den ayrı) HS 27/

23 Zazaca kelimelerin sonundaki Ç (ts) sesi:
Zazaca kelimenin sonundaki ( Ç ) sesi Türkçe’den değişik bir sesdir. Ç sesinin ts olarak telafuz edildiği haller puç çorap paç bez kemer-kuç dağ-taş phırç yün qurç taş yığını HS 27/

24 çam, çay, çan, çağ, çalım, çare, çetın, çengel, çerkez, çorba vs...
Aşağıdaki kelimeler hem Türkçe hem de Zazaca’da ortak kelimelerdir. Bunları okurken değişik seslerle okumamız gerekiyor. Örneğin şu Zazaca kelimeleri Türkçe’deki gibi bir ses ile değil, 2. ve 3. şıklarda verilen kurallar ışığında farklı bir sesle okuruz: çam, çay, çan, çağ, çalım, çare, çetın, çengel, çerkez, çorba vs... HS 27/

25 Aşağıdaki kelimeleri her iki dilde uygun seslerine göre okuyalım:
Türkçe Zazaca cam cambaz can cayil ced ceket cem ceng cennet cesed cesur HS 27/

26 Aşağıdaki kelimeleri her iki dilde uygun seslerine göre okuyalım:
Türkçe Zazaca çalım çam çam(e) çare çarşı çarşi çay çengel çeper çerkez çetin çetın çiçek çiçege çığır HS 27/

27 Aşağıdaki kelimeleri her iki dilde uygun seslerine göre okuyalım:
Türkçe Zazaca cep cêb çerçi çêrçi cihan cihaz cilt cild cilve cip cipe cirit cirite civata HS 27/

28 Zazaca’daki şu harfler Türkçe alfabede yoktur:
Bunlar, ( Q-q, W-w, X-x) olmak üzere üç sessiz ve bir de (Ê- ê) sesli harflerinden oluşmaktadır Türkçe'de olmayan Zazaca sessiz harfler: Q q qorr: bacak qeleme: kalem W w ware: yayla welat: vatan X x xort: delikanlı xal: day HS 27/

29 (Q q) sessiz harfine örnekler:
qor bacak qılancıke saksağan qesa söz, kelime qelınd, qolınd başlık parası qıc(z) küçük qatıre katır Mordemi qorê xo sıkıt: Adam bacağını kırdı. Veyveke rê zaf qelınd wazene: Geline çok fazla başlık parası istiyorlar. Laco qıc (qız) rew ra zeweciyo: Küçük çocuk erkenden evlenmiş. Qatıre jil ra şiya cêr: Katır uçurumdan aşağıya HS 27/

30 (W w) sessiz harfine örnekler:
wae bacı, kız kardeş ware yayla werde yemek wes(ş) ağ, sağlıklı, tatlı, hoş wereza yeğen (kızkardeşin oğlu) HS 27/

31 Aşağıdaki kelimeleri (W) sesine dikkat ederek okuyunuz:
Werezaê mı sono mekteb: Yeğenim okula gidiyor. Dewıci şiyê ware: Köylüler yaylaya gitmişler. Wae, bıraê xode serkena: Kız, kardeşine bakıyor. Domani warway kaykenê: Çocuklar yalınayak oynuyorlar. HS 27/

32 Verdê, werdê mıleti ron u toraq bi.
V - W sesine örnekler Zazaca (V) sesi Zazaca (W) sesi Va Wae Vake Wake Velet Welat Verdê Werdê Vanaene Wanaene Verdê, werdê mıleti ron u toraq bi. HS 27/

33 Aşağıdaki kelimeleri (X) sesine dikkat ederek okuyunuz:
Xalê mı ewro yeno çê ma: Dayım bugün bize geliyor. Xalcêniya mı kota ra: Yengem doğum yapmış. Qewa de xeti kaybenê: Kahvede kağıt oynanır. Xatuna mordemi biya nêwes: Adamın eşi hastalanmış. HS 27/

34 (X x) sessiz harfine örnekler:
xal dayı xılık çömlek xırxe büyükçe taş xete kağıt Lax (leqiye) alay, şaka HS 27/

35 Aşağıdaki kelimeleri (X) sesine dikkat ederek okuyunuz:
Xalê mı ewro yeno çê ma: Dayım bugün bize geliyor. Xalcêniya mı kota ra: Yengem doğum yapmış. Qewa de xeti kaybenê: Kahvede kağıt oynanır. Xatuna mordemi biya nêwes: Adamın eşi hastalanmış. HS 27/

36 Türkçe'de bulunmayan Zazaca sesli harf: ( Ê ê )
- êrğat-yerğat (amele, yardım, destek) - êndi (nihayet, artık) - yêlege (yelek) - hên (öyle) - dês (duvar) HS 27/

37 Ê ê sesli harfine örnekler:
(y)êrğat amele, yardım, destek bêçıke parmak çêneke kız çêrang tavan, çatı kirişi dês duvar şêr aslan Kıtabê mı veciya: Kitabım çıktı. Çêrang biyo çêwt: Tavan kirişi eğrilmiş. Cênıke nan pocena: Kadın ekmek pişiriyor. HS 27/

38 Ê ê sesli harfine örnekler:
Zazaca’da (Êê) sesi sık sık yanlış yazılır veya okunur. Bu sesi kavramak için bir çok defa egzersiz yapmak gerekir. E ve Ê seslerini ayırt etmek için aşağıdaki kurallara dikkat ediniz: E ve Ê seslerinde ağız durumu farklılaşır. Normal (E) sesinde ağız düzleşirken, (Ê) sesinde ağız hafif biçimde yuvarlaklaşır. (Ê) sesi, isim tamlamalarında tekil ve çoğul hallerde ek (suffix) olarak kullanılır. Örnek: Kıtabê Ali (Ali’nin kitabı). Ya da Kıtabê ma (bizim kitaplarımız) Ê sesi, (ie) diftong sesinin benzeri olan sesli bir harftir. Kelimelerde (ê) sesi bir biçimde (ie) sesine yakın olarak okunur. Örnek: (çêneke-çieneke, dês-dies vb.) HS 27/

39 Kelimelerde vurgu Ê sesinin üzerindedir.
Okurken bu sesin vurgulu okunması gerekir. (Örnek: Kıtabê mı: Benim kitabım) Ê sesi, Arapça asıllı olan Türkçe’deki zeytin kelimesinde (Z) den sonraki (E) sesinin benzeridir. Keza Türkçe’deki yabancı kimseler anlamına gelen (el) kelimesi, aslında Zazaca’daki ê sesini vermektedir. Bilindiği gibi Türkçe’de, el kelimesinin iki anlamı vardır. Biri kolun bilekten aşağı kısmını (Zazaca’da dest) adlandırırken, diğeri, yabancı anlamına gelmektedir. Bu nedenle (el) kelimesini farklı anlamları ifade etmek için farklı seslerle okumak gerekmektedir. HS 27/

40 Zazaca’da, des (on) kelimesindeki (e) sesi ile, dês (duvar) kelimesindeki (ê) sesine dikkat ediniz!
Burada farklı iki ses söz konusudur. Bu kelimeleri Türkçe telafuz biçimiylen okursak, iki kelime arasındaki anlam farklarını kavrayamayız. Bu nedenle iletişım zorlukları yaşanır. HS 27/

41 Şimdi aşağıdaki Ê sesini içeren kelimeleri yukarıdaki kurallar ışığında okuyunuz.
(y)êrğat ırgat, amele çêneke kız cênıke kadın dês duvar çê ev şêr aslan şir sarımsak HS 27/

42 Aşağıdaki kelimeleri (Ê) sesine dikkat ederek okuyunuz:
Kıtabê mı veciya: Kitabım çıktı. Çêrang biyo çêwt: Tavan kirişi eğrilmiş. Cênıke nan pocena: Kadın ekmek pişiriyor. Çê de kes çinno: Evde kimse yok. Koê Jêle zaf berco: Zel dağı çok yüksektir. HS 27/

43 Türkçe’de (ê) sesi Zazaca Türkçe Bel Bêl Zeytin Zêytin Yelek Yêlek
Yege Yêge Şekil Sıkıl Tekil Têkil HS 27/

44 Türkçe’de olmayan Zazaca’daki 4 harf q a w a x ê ma bizim kavaklar

45 Zazacada Bazı sesler iki harf kombinasyonundan oluşarak yazılırlar:
Türkçeden farklı olarak iki harften oluşan sesler: Zazacada bazı sesler bir tek harfle ifade edilirlerse anlam kargaşasına neden olabilirler. Bu nedenle alfabe harflerini daha fazla arttırmadan, iki harfin kombinasyonu ile (soluksuz (unbehaucht) bu seslerı yazım alanında kullanabiliriz. Bunlara örnek olarak da şu sesleri verebiliriz: çh, kh, ph ve th Bunların üzerinde aşağıda daha detaylı olarak durulacaktır. Burada birer kelime ile hemen örnekleyelim: çhêr (yiğit, güzel), khan (eski), phan (yassı), tham (tad). HS 27/

46 İki harften oluşan seslere bazı örnek kelimeler:
çhem – nehir çher – yiğit, yakışıklı kh khoçıke - kaşık khal - yaşlı ph phonc - beş phan - yassı th thembur - saz tham - tad HS 27/

47 çhem nehir, ırmak çhılm sümük çhok dizden aşağısı çhep sol çhêr
 Çh - çh sesine örnekler: çhem nehir, ırmak çhılm sümük çhok dizden aşağısı çhep sol çhêr yiğit, güzel Çhemê Muzıri çip sono: Munzur nehri hızlı akıyor. Çêneke çhılmê domani kena pak: Kız çocuğun sümüğünü temizliyor.  Layık be destê çhepiya nuste keno: Çocuk sol eliyle yazıyor. HS 27/

48 (Örnek: çım, çar, çape, çay, çel, çhel, çhem, çhep, çhik, çhurt...)
Buradaki (çh) sesi Türkçe’deki (ç) sesinden ya da bundan önce 2. ve 3. şıklardaki kural olarak verilen Zazaca sesten daha ayrı ve biraz daha sert çıkan bir sestir. Bu sesi kavramak için okuyucu, bu seslere ilişkin verilen kelimeleri tekrar yan yana getirerek okuma egzersizleri yapmalıdır. (Ç) sesi, dilin alt dişlere değmesi ile verilirken, (çh) sesi ise alt ve üst dişlerin hafifçe biribirine değmesi ile hafif bir ıslık biçiminde verilir. (Örnek: çım, çar, çape, çay, çel, çhel, çhem, çhep, çhik, çhurt...) HS 27/

49 Kh-kh sesine örnekler:
khal ihtiyar khoçıke kaşık khan eski khovık huni kherr sağır eski, eskimiş HS 27/

50 Kh - kh sesine örnek cümleler
Mordemo khal, kal nêweno: Yaşlı insan pişmemişi yemez. Khulık, kulık ra nêaseno: Yara, külahdan gözükmüyor. Khıla mı kıle gureta, destê xo vêso: Annemi alev sarmış ve eli yanmış. Kherre, kerra kardi kena pak: Sağır kadın bıçağın pasını temizliyor. Khuli, kuli guretê xo ver: Yara, bütün hepsini sarmış. HS 27/

51 K - Kh ses karşılaştırmasına örnekler:
kal: çiğ, pişmemiş  khal: yaşlı, ihtiyar kulık: külah khulık: yara kıle: alev khıle: anne, annecik, teyze kerre: pas kherre: sağır kadın kuli: tümü, hepsi khuli: yara(lar) HS 27/

52 Kh ve Q ses karşılaştırmasına örnekler
Zazaca’da (KH) ile (Q) sesi arasında çok yakın bir benzerlik vardır. Bu nedenle, çoğu zaman farkında olmadan ya yanlış okuruz ya da yanlış yazarız. Aşağıda bu ses benzerliklerini veren kelimelere, örnekler vereceğiz: Kh ve Q ses karşılaştırmasına örnekler Zazaca’da (kh) ve (q) sesleri biribirine oldukça yakındır. Bu yakınlığa rağmen bu sesleri tek bir harf ile ifade edemeyiz. Bu sesleri aynı harf ile yazmaya kalkarsak, anlam kargaşasına sebebiyet veririz. Aşağıdaki örnekleri okuyup karşılaştırarak, aralarındaki ses farklarını görebiliriz. HS 27/

53 qıle: cüce boylu (dişil)
KH sesi Q sesi kherr: sağır qer: kara, siyahımsı khıle: anne(cik) qıle: cüce boylu (dişil) khal: yaşlı qal: bahis konusu olma kheze: sarışın qeze: kaz khul: yara qul: insan, şahış HS 27/

54 KH – Q SESLERİNE ÖRNEKLER:
Khalê ma xetu kay kenê: Yaşlılarımız kağıt oynuyorlar. Qalê kami kenê?: Kimden bahsediyorsunuz? Khulê qorê mı hona wes nêbiyo: Bacağımın yarası henüz iyileşmemiş. Qulê Dêsımi zaf tengiye anta: Dersim insanı çok zorluk (darlık) çekmiştir. Kherr khav nêkeno, nano pa: Sağır duymaz, uydurur. Miya qerê biya vindi: Kara koyun kaybolmuş. HS 27/

55 KH – Q sesleri: SONUÇ Dikkat edilirse (kh) ve (q) sesleri biribirinden farklıdır. Yazım alanında bu harflerden sadece (Q) harfini almamız durumunda, kelimelerin anlamlarının kavranmasında zorluklar çekilir. Bu nedenle yazılanların kolaylıkla anlaşılabilmesi ve pratik okuma alışkanlığını kazanmak için (kh) kombinasyonunu kullanmak; anlamak ve iletişim açısından oldukça kolaylıklar sağlar. HS 27/

56 Ph - ph sesine örnekler: phonc beş phıt bebek phiz(j) kazık phan/phon
yassı Phorsım/phozmık burun hızması HS 27/

57 Ph - ph sesine örnek cümleler
Cênike çêna xu phaçi kena: Kadın kızını öpüyor. Çêneke phale kena pak: Kız deri pasını temizliyor. Kemera phane zaf gırana: Yassı taş çok ağırdır. Layık phanê herdi bi: Çocuk yüz üstü yere serildi. HS 27/

58 P - Ph ses karşılaştırmasına örnekler :
paç: bez parçası  phaç: öpücük pale: semer phale: deri ve dil pası pel: ağaç yaprağı phêl: dalga pane: silahla ateşten emir phane: yassı taş HS 27/

59 Th - th sesine örnekler:
thembur/thamur saz thal/thol acı thilık küçük bez parçası, yamalık tham/thom tad thole/thale kabuk thuz acı, keskin thoraq çökelik HS 27/

60 Th - th sesine örnek cümleler
Bajiye mı thejiya: kolum uyuştu. Talê mıra, sae thal veciye: Şansımdan, elma acı çıktı. Thamê goşti vuriyo: Etin tadı değişmiş. Thon, tham dano çorba: Kemik iliği çorbaya tad veriyor. Nu sene thamo, tam nêzon: Nasıl bir tad olduğunu tam bilemiyorum. HS 27/

61 T - Th ses karşılaştırmasına örnekler
teji: taze  theji: uyuşma tale: talih thale: acı (dişil şey) tüye: dut thüye: baykuş tığe: dantel şişi thığe: harmanda tahıl yığını ton: ton (ağırlık) thon: ilik tam: tam tham: tad HS 27/

62 Görüldüğü gibi kombinasyon yardımıyla ses farklarını rahatlıkla ayırt edebiliyoruz. Bunu yapmayıp tek bir harf kullanmamız halinde, bu kolaylığı yaratmayacağımız gibi, okunan yazıyı anlayamayız da. Kombinasyon çözümünü kullanamazsak, aynı yazılan, fakat iki ayrı anlam veren sözcükleri aynı sesle okumak durumunda kalırız. Bu da anlam kargaşası yaratacaktır. Örneğin: kal (çiğ), kal (yaşlı), kıle (alev), kıle (anne), paç (bez), paç (öpücük), pale (semer), pale (deri pası), teji (taze), teji (uyuşma), ton (ton), ton (ilik), vs.. HS 27/

63 (S) ve Ş harfleri Buna göre: S- ( a, e, ı, o, u )  S
Zazaca'da S ve Ş harfleri Türkçe'den farklı olarak sonlarına gelen sesli harflere göre farklılık gösterirler. S'den sonra gelmesi gereken sesli harfler şunlardır: (a, e, ı, o, u) (sar, ser, sırr, sodır, sur). Ş'den sonra gelmesi gereken sesli harfler şunlardır: (ê, i, ü) (şêr, şir, şüt) Buna göre: S- ( a, e, ı, o, u )  S S- ( ê, i, ü )  Ş HS 27/

64 S sesinden sonra gelen sesli harflere dikkat edin!:
Sae şirêna: Elma tatlıdır. Sıtê manga biyo senık: İneğin sütü azalmış Sodır rew ra bê!: Sabah erkenden gel. HS 27/

65 Ş sesinden sonra gelen sesli harflere dikkat edin!:
Şêr qeralê koano: Aslan dağların kıralıdır. Şir zaf thuzo: Sarmısak çok acı (dır). Şilanê hona khewiya: Kuşburnu hala yeşildir. Ma kınci dere de şüti: Biz derede elbiseleri yıkadık. HS 27/

66 Demek ki, kendisinden sonra şu sesli harfler (a, e, ı, o, u) geldiğinde (S) sesi ile okumamız ve bu harfle yazmamız gerekir. Örnek: (sar, ser, sırr, sodır, sur vs.). Kendisinden sonra şu sesli harfler (ê, i, ü) geldiğinde ise (Ş) sesi ya da harfi ile okumamız ve yazmamız gerekir. Örnek: (şêr, şir, şiane, şütene vs.) HS 27/

67 Z ve J harfleri Zazaca'da Z ve J harfleri s ve ş örneğinde olduğu gibi Türkçe'den farklı olarak sonlarına gelen sesli harflere göre yer değiştirirler. Örneğin: (a-e-ı-o-u) harflerinden önce J harfi gelmez. Aynı şekilde (ê-i-ü) sesli harflerinden önce de Z harfi gelmez. Buna göre: S- ( a, e, ı, o, u )  ( S ) S- ( ê, i, ü )  ( J ) HS 27/

68 Bu sesli harfler şunlardır: (ê, i, ü) (baji, bıji, jêl, jil, jü)
KURAL Z'den sonra şu sesli harfler gelirse, Z harfi Türkçe’deki sese karşılık düşer. Bu sesli harfler şunlardır: (a, e, ı, o, u) (zar, zel, zıme, zor, zure) Z harfinin bulunduğu son hecenin çoğula dönüşmesi durumunda bu ses Türkçe’deki ( J ) sesine dönüşür. Bu sesli harfler şunlardır: (ê, i, ü) (baji, bıji, jêl, jil, jü) HS 27/

69 Örnekler: Tekil Çoğul bıze (keçi)  bıji (keçiler) goze (ceviz)
Çoğul bıze (keçi)  bıji (keçiler) goze (ceviz) goji (cevizler) suji (ağrı-sızı) suji (ağrılar-sızılar) qeze (kaz) qeji (kazlar) dara maze (meşe ağacı) darê maji (meşe ağaçları) HS 27/

70 Not: Görüldüğü gibi (Z) harfi, sonuna geldiği sesli harfe göre (J) sessiz harfine dönüşebiliyor. Kelimenin tekil durumundaki (Z) harfi, aynı kelimenin çoğul olması durumunda (J) sesine dönüşüyor. Çünkü çoğul durumda sesli harfler değişmektedir. HS 27/

71 HS 27/

72 HS 27/

73 “HER VAS KOKÊ XO SER ROWENO,
"En azından üç dil bileceksin En azından üç dilde düşünüp rüya görceksin En azından üç dil Birisi ana dilin Elin ayağın kadar senin Ana sütü gibi tatlı Ana sütü gibi bedava Ninniler, masallar da caba" sı… (B.Rahmi Eyüboğlu) “HER VAS KOKÊ XO SER ROWENO, HER THEYR JİANÊ XODE WANENO.” “Her ot kökü üzerinde biter, her kuş kendi dilinde öter.” HS 27/

74 Şahıs zamirleri yalın hal bükümlü hal ben ez mı sen tu, to, tı tu, to
yalın hal bükümlü hal ben ez mı beni, bana sen tu, to, tı tu, to seni, sana o (eril) a (dişil) o a ey, i ae, ay onu, ona biz ma bizi, bize siz sıma, şıma sizi, size onlar i, yi (y)inu, yinan onları, onlara HS 27/ HS / KASIM 2010

75 Zazacada cinsiyetlerine göre iki tür kelime var : (eril – dişil)
dişil (vurgu son hecede) mordem cênike xal xalcêniye çare here vıle kıle koli tani HS 27/

76 ni kıtabê / qelemê mın-ê
Kopula Suffix - o eril nu kıtab(v)-ê mın-o - a dişil na qelem-a mın-a - ê çoğul ni kıtabê / qelemê mın-ê HS 27/

77 Sıfat tamlaması / Ezafê sıfati (isim + sıfat)
cinsiyet tekil isim çoğul isim sıfat tekil sıfat çoğul eril -o -ê - -i dişil -a -e ( C ) tekil çoğul sıfat tekil sıfat çoğul (E) ostor (astor) ostoro sur dı ostorê sur- sur- suri (D) mayine mayina sure dı mayinê suri sure mordem mordemo derg dı mordemê dergi derg- dergi (derci) tire tira derge dı tirê dergi (derci) derge dergi HS 27/

78 İsim tamlaması / Ezafê nami: (isim + isim)
Dest-ê mı (eril-tekil) Pırnık-a mı (dişil-tekil) Dest-ê mı (eril-çoğul) Pırnık-ê mı (dişil-çoğul) HS 27/

79 İsim tamlaması / Ezafê nami: (isim+ek – isim+ek)
Cümlede bir tamlayan ve bir de tamlanan kelime olur. Tamlanan kelimenin eril ve dişil olmasına göre ek değişir: 1. Kelime tamlanan, 2. kelime tamlayan Türkçe Zazaca 1.kelime tamlanan 2.kelime tamlayan Çocuğun eli dest-ê layık-i (lazeki) dest (eril-tekil) layık (eril-tekil) Çocuğun burnu pırnık-a layık-i (lazeki) pırnıke (dişil-tekil) Kızın eli dest-ê çêneke dest (eril-tekil) çêneke (dişil-tekil) Kızın burnu pırnık-a çêneke pırnıke (dişil-tekil) Çocukların elleri dest-ê layık-u (lazek-u) dest (eril-çoğul) layık (lazek) (eril-çoğul) Kızların burunları pırnık-ê layık-u HS 27/

80 İsim tamlaması / Ezafê nami: (isim + isim)
Cinsiyet 1.isim tekil 2. isim tekil 2.isim çoğul 1.isim çoğul eril -ê -i -u dişil -a - HS 27/

81 Zazaca’da çoğul ekler: Zazaca‘ da iki çoğul eki vardır: (-i ) ve (-y)
Sessiz bir harf ile biten kelimelerin çoğul eki (-i ) tekil çoğul yanlış ap baba (dı) api çım göz (dı) çımi dest el (dı) deşti verg kurt (dı) vergi (verci) HS 27/

82 tekil çoğul yanlış tire oklava (dı) tiri tir aşire aşiret (dı) aşiri
Sonu (-e) ile biten dişil bir kelimenin çoğul durumunda (-e) harfi düşer, yerine (-i ) harfi gelir: tekil çoğul yanlış tire oklava (dı) tiri tir aşire aşiret (dı) aşiri aşir milçıke kuş (dı) milçıki milçık HS 27/

83 Sonu „-i“ harfi ile biten kelimelerde çoğul ekinin gelmesine gerek kalmaz. Kelimedeki „-i“ harfi olduğu gibi kalır: tekil çoğul yanlış ri yüz (dı) ri riyi saci, soji sac (dı) saci, soji sac, soj kardi bıçak (dı) kardi kard HS 27/

84 Sonu (-iye ) ile biten dişil bir kelimenin çoğul durumunda kelimenin sonundaki (-ye) hecesi düşer:
tekil çoğul yanlış miye koyun (dı) mi miy cêniye kadın (dı) cêni cêniy muriye armut muri muriy HS 27/

85 Sonu sesli bir harf ile biten eril kelimelerin çoğul eki: ( -y ) tekil
çoğul yanlış ga öküz (dı) gay gayi çê ev (dı) çêy çêyi ko dağ (dı) koy koyi HS 27/

86 Dişil bir kelime şayet (-e ) harfi ile biterse (-e ) harfi düşer ve yerine (-y ) harfini alarak tek heceye dönüşür: tekil çoğul yanlış sae, soe elma (dı) say, soy soyi rae yol (dı) ray rayi wae Kız kardeş (dı) way wayi HS 27/