XVIII. BÖLÜM DERS NOTLARI: ULUSLARARASI Öğr. Gör. Elşen BAĞIRZADE

... konulu sunumlar: "XVIII. BÖLÜM DERS NOTLARI: ULUSLARARASI Öğr. Gör. Elşen BAĞIRZADE"— Sunum transkripti:

1 XVIII. BÖLÜM DERS NOTLARI: ULUSLARARASI Öğr. Gör. Elşen BAĞIRZADE
İŞGÜCÜ AKIMLARI Öğr. Gör. Elşen BAĞIRZADE Sunumlarda Paul R. Krugman ve Maurice Obstfeld tarafından yazılmış “International Economics: Theory and Policy” ve Halil Seyidoğlu tarafından yazılmış “Uluslararası İktisat: Teori, Politika ve Uygulama” isimli ders kitabları temel alınmıştır. Ders: Uluslararası İktisat ve Dış Ticaret Politikası Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi Türk Dünyası İşletme Fakültesi Bakü

2 İçindekiler Giriş Bazı ülkelerin toplam nüfus ve işgücünde yabancıların oranı Uluslararası emek piyasası Uluslararası işgücü talebi Uluslararası işgücü arzı Dünya refahı açısından işgücü akımları İşgücü akımlarının sonuçları İşçi ihraç eden ülke üzerindeki etkiler İşçi ithal eden ülke üzerindeki etkiler Beyin göçü Kaynaklar Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

3 Giriş Uluslararası İktisat Literatürü’nde genel olarak işgücü akımlarına yeterince ağırlık verilmediği görülür. Bununu aşağıdaki nedenleri vardır: Klasik İktisatçıların emeği ülkeler arasında hareketsiz kabül etmeleri, Emek hareketlerinin aynı zamanda Sosyoloji ve Demografi gibi bilim dallarıyla yakından ilgili olması. Gerçek dünyada uluslararası işgücü hareketleri, ihmal edilmeyecek boyutlarda bir ekonomik faaliyet alanıdır. Tarihin hemen hiçbir döneminde uluslararası işgücü akımları sıfır olmamıştır. Klasik iktisatçıların işgücünün uluslararası alanda hareketsiz olduğun varsayımını yaptığı dönemde bile Avrupa’dan başta Amerika kıtası olmak üzere Avustralya ve Yeni Zelanda gibi yeni yerleşen bölgelere doğru binlerce insan göçü devam etmiştir. Daha yakın zamanlarda ise İngiliz Uluslar Topluluğuna bağlı ülkeler arasında önemli bir işgücü dolaşımı görülmüştür. 1960’lı yıllarda İtalya, İspanya, Yunanistan ve Türkiye’den Batı Avrupa ülkelerine büyük ölçüde işçi ihraç edilmiştir. Bugün de AB üyesi ülkeler arasında işgücünün serbest dolaşımı öngörülmüştür. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

4 Tablo 1. Bazı ülkelerin toplam nüfus ve işgücünde yabancıların oranı (OECD, Employment Outlook, 2007) ÜLKELER NÜFUS (%) İŞGÜCÜ (%) Avrupa Avusturya 9.1 9.9 Belçika 8.7 8.8 Danimarka 4.8 3.2 Fransa 5.6 6.1 Almanya 8.9 İtalya 2.1 1.7 Lüksemburg 35.6 57.7 Hollanda 4.2 2.9 İsveç 5.1 İsviçre 19.0 17.3 İngiltere 3.8 3.9 Japonya 1.2 1.0 Diğer ülkeler Avustralya 23.4 24.8 Kanada 17.4 19.2 ABD 9.8 11.7 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

5 ULUSLARARASI EMEK PİYASASI
İnsan göçleri tarihin her döneminde olmuştur ve aşağıdaki çeşitli nedenlere dayanmıştır: Savaşlar, Doğal afetler, Siyasal, Macera, Ekonomik. Hangi nedenle olursa olsun faal nüfusu oluşturan insanların göç etmesi bir uluslararası işgücü akımı sayılır. Uluslararası işgücü akımları emeğin bol, dolayısıyla ücretlerin düşük olduğu ülkelerden işgücünün kıt ve ücretlerin yüksek olduğu ülkelere doğru yapılır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

6 ULUSLARARASI EMEK PİYASASI
Eğer dünyada işgücü akımlarını engelleyen hiçbir faktör bulunmasaydı, bütün dünya ülkelerinde ücretlerin aynı düzeyde oluşması beklenebilirdi. Bu Heckscher-Ohlin Teoremi ile de ortaya konmuştur. Çoğu ülkelerde yasalar, çalışma hakkını yalnızca o ülkenin yurttaşlarına vermektedir. Bunun aşağıdaki nedenleri olabilir: Milliyyetçilik duyguları, Ülkenin yabançılar tarafından sömürülmesini önlemek, Devletin ırksal ve kültürel bütünlüğünü korumak, İşçi sendikalarının baskısı. Fakat yabancıların çalışması üzerindeki yasal engeller, uluslararası ücret farklılıkları karşısında, bir yasadışı işgücü piyasasının oluşmasını hala önleyememiştir. Böyle piyasalar, ABD, AB, Rusya v.s gibi ülkelerde mevcuttur. Bölgesel ekonomik birleşmeler çerçivesinde ise, örneğin AB’de işgücü hareketliliği önündeki engellerin kaldırılması girişimleri mevcuttur. Her nekadar bugün uluslararası işgücü piyasası mevcut olmuş olsa da, bu piyasanın tam rekabet koşulları altında çalıştığını söylemek mümkün değildir. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

7 Uluslararası işgücü talebi
İşgücü kıtlığı olan ülkeler uluslararası işgücü piyasasıda talebi oluşturmaktalar. İşgücü kıtlığının nedenleryse aşağıdakiler olabilir: Nüfus artışının büyümenin gerektirdiği işçi talebini karşılayamaması, Emeğin işe katılım oranının düşüklüğü, Ülke-içi işçi hareketliliğinin yetersiz olması, Mevsimi ve sektorel bazı işlerde işgücünün yetersiz olması. Gelişmiş ülkeler genellikle düşük nitelikli işlerde işgücü açığına sahip olmaktadır. Ancak son yıllarda robot kullanımına başlanmasıyla bu tip talebin bir ölçüde azalacağı söylenebilir. İşgücü açığı olan ülkelerde yabancı işçiler yerli işçilerin rakibi değil, tersine tamamlayıcısı niteliğindedir. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

8 Uluslararası işgücü talebi
1960’larda başta Federal Almanya olmak üzere, Fransa, Hollanda, Belçika ve İngiltere gibi Batı Avrupa ülkeleri, önemli ölçüde yabancı işçi çalıştırmışlardır. Fakat bu ülkelerde 1973 dünya enerji buhranının yol açtığı enflasyon ve işsizlik dolayısıyla yabancı işçi talebi hemen hemen tümüyle durdurulmuştur. Azgelişmiş ülkeler ise zaman zaman yüksek nitelikli işgücü talep etmektedirler. Yabancı yüksek nitelikli işçilerin az gelişmiş ülkelere girişi genellikle çok uluslu şirketler yoluyla baş vermektedir. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

9 Uluslararası işgücü arzı
Uluslararası niteliksiz işgücü arzı normal olarak bu faktöre zengin biçimde sahip olan az gelişmiş ülkeler tarafından karşılanır. Yurtdışında çalışma yalnızca, işsizlik nedeniyle değil, aynı zamanda daha yüksek ücretler almak isteyile de olabilir. Geleneksel teoride de, işgücü akımları gelişmiş ve azgelişmiş ülkeler arasındakı ücret farklılıklarıyla açıklanır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

10 DÜNYA REFAHI AÇISINDAN İŞGÜCÜ AKIMLARI
İşgücünün bol olduğu ülkelerden kıt olduğu ülkelere göç etmesi, dünya kaynaklarının etkin kullanımı açısından yararlı bir olaydır. Çünkü bu sayede işgücü, marjinal verimi düşük (hatta sıfır) olan yörelerden, verimi yüksek olan ülkelere doğru yer değiştirir. Bu ise dünya kaynaklarının ortalama verimliliğinin artması demektir. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

11 İŞGÜCÜ AKIMLARININ SONUÇLARI
Demografik sonuçlar: İşgücü ihraç eden ülkenin nüfusu azalır, işgücü ithal eden ülkenin nüfusu artır, İşgücü ihraç eden ülkede genç ve erkek nüfus azalır, işgücü ithal eden ülkede genç ve erkek nüfus artır, İşgücü ihraç eden ülkede faal nüfus oranı azalır, işgücü ithal eden ülkede faal nüfus oranı artır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

12 İşçi ihraç eden ülke üzerindeki etkiler
Olumlu etkiler: İşsizliği azaltıcı etki, İç tasarrufu artırıcı etki, Ödemeler bilançosunu iyileştirici etkiler, Bilgi ve görgü kazanma etkisi v.s Olumsuz etkiler: Nitelikli işgücü kaybı etkisi, Beşeri sermaye kaybı etkisi, Toplumda dinamizmi yavaşlatıcı etkisi v.s Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

13 İşçi ithal eden ülke üzerindeki etkiler
Olumlu etkiler Kalkınmanı hızlandırıcı etki, Ücretlerin yükselmesini önleme etkisi, Beşeri sermaye kazanımı etkisi v.s Olumsuz etkiler Artan nüfus dolayısıyla altyapı yetersizliyi yaratma etkisi, Toplumsal ve kültürel uyumsuzluk yaratma etkisi v.s Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

14 BEYİN GÖÇÜ Ülkelerarası emek hareketlerinin dikkate değer bir yönü de az gelişmiş ülkelerden doktor, mühendis, bilim adamı gibi yüksek derecede eğitilmiş insanların gelişmiş ülkelere doğru göç etmeleridir. Bu tür insangücü akımlarına alışılmış deyimle “beyin göçü” (brain drain) denmektedir. Beyin göçü gelişmiş ülkelerin kendi aralarında da olmakla birlikte, genellikle az gelişmiş ülkelerden ABD, Kanada ve AB gibi bölgelere doğru oluşur. Bu türlü göçlerin başlıca nedeni gelişmiş ülkelerdeki yüksek ücretler ve ileri yaşam koşullarıdır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

15 BEYİN GÖÇÜ Fakat beyin göçü azgelişmiş ülkeler açısından önemli beşeri sermaye kaybıdır. Bu azgelişmiş ülkeye iki yönden olumsuz etki yapar: Azgelişmiş ülkenin onların emeğinden yoksun kalması yönünden, Azgelişmiş ülkenin onların taşıdıkları beşeri sermayeyi yabancı ülkelere kaçırmış olmaları yönünden. Beyin göçünün vergilendirilmesi: 1976 yılında Jagdish Bhagwati ve Michael Partington “Taxing the Brain Drain” (Vols. I and II, North Holland 1976) adlı məqaləsində azgelişmiş ülkelerin beyin göçünden uğradıkları kayıpların karşılanması için ilginç bir tasarı ortaya atmışlar. Tasarıya göre, gelişmiş ülke hükümetleri, kendi ülkelerinde yaşayan yabancı ülke doğumlu elemanlarından bir vergi almalıdırlar. Bu şekilde toplanan gelirler, örneğin Birleşmiş Milletler gibi uluslararası bir kuruluş kanalıyla azgelişmiş ülkelere dağıtılabilir. Bu öneri uygulama güçlüklerinin yanında temel insan hak ve özgürlükleri açısından da sakıncalı bulunmuştur. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

16 BEYİN GÖÇÜ Liberal iktisatçıların bakışı
Onlara göre ileri derecede teknik işgücünün serbestçe göç etmesi daha iyidir. Çünkü gelişmiş ülkelerde bu türlü emeğin marjinal verimliliği daha yüksektir ve ana ülkeye göre daha fazla kazanmaları da bunu kanıtlamaktadır. Böylece, göçlerin dünya kaynakalrının ortalama verimliliğini artıracağını ve dolayısıyla dünya refahını yükselteceğini öne sürerler. Fakat bu görüşler doğru olsa bile, yine de toplam dünya refahının artması, aynı zamanda beyin göçü yaşayan ülkelerin refahının da aynı oranda artması anlamına gelmez, hatta onların milli gelirinin düşmesi sonucunu da doğurabilir. “Beyin göçü”nün bir de “iç beyin göçü” türü vardır ki, buna da diğer ifadeyle aydının yaşadığı topluma yabacılaşmasıdır. Yabancı bir ülkenin eğitim modelleri ve uygulamalarının etkisi altında kalan aydın, kendi ülkesini sorunlarına ilgisiz kalırken, yabancı ülkenin sorunlarıyla uğraşması da bir tür beyin göçüdür. Bize göre bu hatta daha vahim bir olaydır. Çünkü o aydın yaşadığı ülkenin kaynaklarını kullanarak, yabancı ülke sorunlarıyla ilgilenmektedir. Birinci örnekte ise aydın yabancı ülkenin kaynaklarını kullanarak yabancı ülke sorunlarıyla ilgilenmektedir. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

17 Kaynaklar P. Krugman and M. Obstfeld, International Economics: Theory and Policy, Seventh Edition Pearson – Addison Weasley. 2006 H. Seyidoğlu, Uluslararası İktisat: Teori, Politika ve Uygulama, İstanbul, 2009. R. Karluk, Uluslararası Ekonomi: Teori ve Politika, IX. Baskı, İstanbul, 2009. Jagdish Bhagwati ve Michael Partington “Taxing the Brain Drain”, Vols. I and II, North Holland 1976. OECD, Employment Outlook, Paris 2007. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.