Bilimsel Bilgiye Erişimin Sorunları ve Açık Erişim Hareketi (Panel)

... konulu sunumlar: "Bilimsel Bilgiye Erişimin Sorunları ve Açık Erişim Hareketi (Panel)"— Sunum transkripti:

1 Bilimsel Bilgiye Erişimin Sorunları ve Açık Erişim Hareketi (Panel)
Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü @yasartonta yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/ 50. Kütüphane Haftası, İstanbul Şehir Üniversitesi, 4 Nisan 2014

2 Plan Açık erişim hareketinin ortaya çıkış nedenleri
Araştırmacılar için avantajları ve araştırmacıların konuya yaklaşımları Dünyadaki uygulamalar ve üniversitelerin açık erişim hareketine yaklaşımları Araştırma verilerine açık erişim

3 Açık erişim nedir? Hakemli dergi makalelerinin tam metinlerine
ücretsiz hemen sürekli çevrimiçi erişim demektir. Kaynak: Akademik Bilişim 2014, 5-7 Şubat Mersin

4 Açık Erişim Tanımı “1. ücretsiz. . .[çevrimiçi, tam metin] erişim
“2. [Açık erişim] eserin tam bir sürümü... açık erişime, sınırsız dağıtıma, birlikte çalışabilirliğe ve uzun dönemli arşivlemeye olanak sağlamak için... en azından bir çevrimiçi arşivde depolanır.” Yazarın tüm kullanıcılara eserine ücretsiz erişim, kopyalama, kullanma, dağıtma, iletme, eseri kamuya gösterme ve kişisel kullanım için az sayıda basılı kopya yapmalarına izin vermesi Eserin yayından hemen sonra bir kurum ya da bilimsel dernek tarafından standart formatta açık erişime, sınırsız dağıtıma ve uzun süreli arşivlemeye olanak sağlayacak şekilde çevrimiçi bir arşivde depolanması Kaynak: Bethesda Statement on Open Access Publishing June 20, Kaynak: Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

5 Açık erişim nasıl sağlanır?
Kaynak: Akademik Bilişim 2014, 5-7 Şubat Mersin

6 Açık erişimin ortaya çıkış nedenleri
Elektronik yayıncılığın gelişmesi Yıkıcı öneri – Stevan Harnad, 1994 Yayıncılık uygulamaları Budapeşte Açık Erişim Girişimi, 2002

7 Yayıncıların %67’si (dergilerin %90’ından fazlası) açık erişimi destekliyor
Akademik Bilişim 2014, 5-7 Şubat Mersin

8 Ama makalelerin sadece %25’i Açık Erişim!
Akademik Bilişim 2014, 5-7 Şubat Mersin

9 Açık erişim ve araştırmacılar
Araştırmaların görünürlüğünün artması Araştırmaların etkisinin artması

10 Araştırmacıların açık erişime yaklaşımları
Fen Bilimleri Sosyal Bilimler

11 Araştırmacılar paylaşıyor mu?
Kaynak: K.L. Ertürk, Türkiye’de bilimsel iletişim: Bir açık erişim modeli önerisi. (Doktora tezi) 2008, s. 182 Akademik Bilişim 2014, 5-7 Şubat Mersin

12 Araştırmacılar ve açık erişim
Kaynak: K.L. Ertürk, Türkiye’de bilimsel iletişim: Bir açık erişim modeli önerisi. (Doktora tezi) 2008., s. 179 Akademik Bilişim 2014, 5-7 Şubat Mersin

13 Hemen Depola/Seçimli Erişim Sağla
Yayının kabulünden hemen sonra Üniversitenin kurumsal arşivinde Yazarın kabul edilen yayınının taslağının (yayıncının PDF’si değil) Hem tam metninin hem de üst verisinin (yazar, tarih, başlık, dergi, vs.) depolanması Depolamanın performans değerlendirme için şart koşulması CERN QUT Liege Minho Southampton REF Kaynak: S. Harnad,

14 Ufuk 2020 ve Avrupa Araştırma Alanı
AB destekli araştırma projelerinin çıktılarına (raporlar, makaleler, vs.) Hem yeşil hem de altın yol destekleniyor Araştırma verilerine açık erişim pilot projesi yürütülecek “Açık Bilim” (bulguların doğrulanması vs.) için araştırma verilerine erişim şart Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

15 Dünyada açık erişim yasa, yaptırım ve önerileri
Kamu kaynaklarıyla yapılan araştırmaların çıktılarına açık erişim (ABD, İspanya, İtalya örnekleri) ScienceEurope (Ulusal Araştırma Fonlayıcıları Derneği) Avrupa Üniversiteler Derneği Birleşik Krallık, Almanya, Hollanda, İsveç, Danimarka vd. ülkelerin girişimleri (30+ fon sağlayıcı yaptırımı, 100+ kurumsal yaptırım) Wellcome Trust (2005) Research Excellence Framework (Birleşik Krallık) Akademik Bilişim 2014, 5-7 Şubat Mersin

16 Araştırma verisi nedir?
Bilimsel araştırmalarda temel kaynak olarak kullanılan ve araştırma bulgularını geçerlemek için gereken maddi kayıtlar (sayısal ve metin türü veriler, görüntü ve ses kayıtları, vd.) Kaynak: Akademik Bilişim 2014, 5-7 Şubat Mersin

17 Niçin verilere açık erişim?
Araştırma giderleri (ABD yılda 60 milyar dolar, AB FP7’de 50 milyar avro, H2020’de 71 milyar avro) Yatırımın getirisi Yılda %30 veri artışı (bir insan genomu 30TB, CERN yılda 30PB veri üretiyor Bilimsel buluşların artması Araştırmayı kolaylaştırmak Bulguları doğrulama gereği / Kötü bilimden kaçınmak Araştırma etkisinin artması (atıflarda %9-%30 artış) Bilgi edinme özgürlüğü Kaynak: Managing research data, s. 2; atıf avantajı için): Akademik Bilişim 2014, 5-7 Şubat Mersin

18 Niçin veri paylaşımı? “Büyük veri” herkese açılırsa Avrupa’da yılda milyar avro tasarruf sağlanacak AB’ye doğrudan ve dolaylı etkisi yılda 140 milyar avro Engeller azalmış ve alt yapı iyileştirilmiş olsaydı bu miktar 2008’de 200 milyar avro olacaktı –Avrupa GSMH’sinin %1,7’si) Kaynak: Open data access policies and strategies in the European Research Area and beyond. August 2013. Akademik Bilişim 2014, 5-7 Şubat Mersin

19 Veri yayını piramidi Ham veriler ve veri dizileri
Veri içeren yayınlar İşlenmiş veriler ve veri gösterimleri Veri dermeleri ve yapısal veri tabanları Ham veriler ve veri dizileri (1) Veriler makalede yer alır ve açıklanır (2) Verilerin açıklamaları makaleye ek dosyalarda açıklanır (3) Makalede veri merkezlerindeki / arşivlerindeki verilere atıf yapılır (4) Mevcut veri dizilerini açıklayan veri yayınları (5) Kurumun çekmecelerindeki ve disklerindeki veriler Akademik Bilişim 2014, 5-7 Şubat Mersin

20 Erişim olmayınca . . . Kaliforniya Üniv. Berkeley Kütüphanesinde
2012’de 2,7M ödünç kitap verilmiş, 33M makale indirilmiş, 13M USD lisans ücreti ödenmiş ULAKBİM’de 2012’de 16M makale indirilmiş, 42M TL lisans ücreti ödenmiş ANKOS’ta 2012’de yaklaşık 12M makale indirilmiş Berkeley’de 36K öğrenci, 2K ö. üyesi kişi başı 868 makale indirmişler TR’de 4,5M öğrenci, 130K ö. üyesi kişi başı 6 makale indirmişler Kaynak: Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

21 Ne yapılmalı? Kamu fonlarıyla desteklenen araştırmalardan üretilen tüm yayınlara ve araştırma verilerine açık erişim yasayla düzenlenmeli Kamu destekli araştırma yayınları ve verileri yönetimi alt yapısı kurulmalı, hizmetler geliştirilmeli Bu yayınlar ve veriler açık arşivler aracılığıyla kullanıma açılmalı Yayınlara ve verilere açık erişim araştırma desteği alabilmede ve performans değerlendirmede ön koşul olmalı “Bilimcilerin verilerini uygun ve etkili bir biçimde yönetmelerine yardımcı olacak alt yapı olmadan hiçbir veri paylaşım kültürü gelişemez.” Stefan Winkler-Nees, DFG