Chapter 31 MANTARLAR.

... konulu sunumlar: "Chapter 31 MANTARLAR."— Sunum transkripti:

1 Chapter 31 MANTARLAR

2 Mantarlar =Fungus Ölü organik maddeler,yere düşen yapraklar,dışkılar ve diğer organik maddeler MANTARLAR tarafından parçalanmasa idi, yaşamsal önemi olan elementleri diğer canlılar kullanamayacaktı.

3 MANTARLARA GİRİŞ Mantarlar ökaryot olup çoğu çok hücrelidir.Moleküler çalışmalar, bitkilerden daha çok hayvanlara benzediğini göstermiştir. Besinlerini absorbsiyonla alan heteretrof canlılardır. Absorbsiyonla yani besinlerini vücut dışında sindirirler ve küçük organik maddelere parçalarlar.Bu parçalanmayı ekzoenzim ile yaparlar ki bunlar güçlü hidrolitik enzimlerdir.

4 Beslenmeye Devam Absorbsiyon beslenme şekli ile mantarlar SAPROFİT, PARAZİT ve MUTUALİSTİK SİMBİYANT şeklinde beslenme özellikleri gösterirler. SAPROFİT beslenme ile besin maddelerini tere düşmüş ağaç parçalarını, canlı-cansız organizma atıklarının organik maddelerini absorblarlar. PARAZİT mantarlar, besin maddelerini canlı konukçunun hücerelerininden absorblarlar.Parazit mantarlar insanlarda ve hayvanlarda hastalıklara neden olurlar.

5 Absorbsiyona Devam Bitki hastalıklarının % 80’i mantarlardır.İnsanlarda akciğerleri enfekte ederler.Mutualistik mantarlar, besinlerini konukçu hücreden sağlar bezen de bitkilerin topraktan mineralleri alması için yardımcı olur. GENİŞ YÜZEY ALANI, Mantarların vejatatif gövdesi çoğunlukla besin kaynaklarının dokusu içinde veya çevresinde yaygın bir şekilde organize olarak saklanmış durumdadır. Bir hücreli MAYALAR hariç mantarların vücutları HİF olarak isimlendirilen ince iplikciklerden oluşmuştur.

6 GENİŞ YÜZEY ALANI DEVAM
Hifler, plazma zarı ve sitoplazmayı kuşatan tüpsü çeperlerden oluşmuştur.Hifler biraraya gelerek MİSELLERİ oluştururlar.MİSELLEr mantarların beslenme şebekesidir.Toprak altında olan dev miseller oldukça dev büyüklükte olabilirler. Armillaria ostoyae 2400 yaşında çap=3.4 mil 2200 dönüm=1600 Futbol sahası

7

8

9 Sporlarda Çimlenme

10 MANTAR HÜCRESİ Mantarların çoğu çok hücreli olup hifleri ortak çeper yada septa ile hücrelere bölünmüştür.SEPTUMLAR(SEPTUM),Ribozom, Mitokondri ve çekirdek içerirler ayrıca çekirdeklerin hücreden hücreye geçişini sağlayan delikler vardır. MANTAR HÜCRE ÇEPERİ KİTİNDİR.böcek ve eklembacaklıların iskeletinde bulunan kitine benzer.Azotlu dayanıklı ve esnek bir polisakkaritdir. Bazı mantarlar SEPTUMSUZDUR (SENOZOİK), içinde yüzlerce yada binlerce çekirdek içeren bir sitoplazma kitlesinden oluşmuştur.

11 Mantarlarada Beslenme
SEPTASIZLARSA sitoplazma bölünmesi yok çekirdek bölünmesi vardır. PARAZİT MANTARLARIN hiflerinin bir kısmı EMEÇ olarak değişime uğramıştır,HOSTORİA bir hifin dokuya giren ucu. Mantar miselyumu hızlı büyür, besin kaynağının etrafına dağılır ve hergün 1 km hif ilave olmasını sağlar, boyuna hif büyümesi olur.

12 MANTARLARDA ÜREME Mantarlar EŞEYLİ yada EŞEYSİZ olarak üretilen SPORLARI salarak ürerler.SPORLAR çok fazla miktarda üretilirler. Sadece Kitrid grubundaki mantarların sporları (zoospor) kamçıya sahiptir ve hareketlidir. Rüzgar,böcek ve su ile taşınan sporlar besin içeren nemli ortama yerleşince misel oluşturmak için çimlenirler.Yeryüzünden 160 km=100 mil yükseklikte bile bulunabilirler. Mantar türlerinin sporları ve hiflerinin çekirdekleri yaşam döngülerinin eşeyli döneminde oluşan geçici diploid evreler dışında haploidtir.

13 Bazı miseller ise heterojen olabilirler
Mantarlarada Üreme Bazı miseller ise heterojen olabilirler HETEROKARYOTİK – dikaryotik veya multinükleat hifflerde çekirdekler farklı genetik yapıdaki fertlerden gelmektedir HOMOKARYOTİK – aynı genetik yapıya sahip fertlerden gelen çekirdeklerin oluşturduğu hifler. - Hatta ayrı hücrelerden oluşmayan miselyumlarda bir çok çekirdek görülebilir

14 Mantarlarda Üreme Eşeyli üreme iki farklı hifin birbirine dokunmasıyla ve çekirdek aktarımı ile olur. Bazı mantarlarda iki haploid (n) hücrenin birleşmesiyle (fusion) diploid (2n) bir hücre oluşur. basidiomyceteler ve ascomycetelerde diploid çekirdek oluşumundan önce dikaryotik safha (1n + 1n) gözlenir. MONOKARYOTİK – her bir bölüm tek bir çekirdeğe sahiptir DİKARYOTİK – her bir hif bölümünde iki farklı çekirdek bulunur.

15 Mantarlarda Üreme Eşeyli üremede iki temel evre Plazmogami:iki eşin sitoplazması birleşir. Karyogami :iki eşe ait haploid çekirdeklerin birleşmesi İki evrenin birbirinden ayrılması yılları bile alabilir. İki evre arasında hibrid miselyum olur ve haploid çekirdekleri halen ayrıdır. Dikaryotiklerde iki çekirdek birleşme olmaksızın miselyum büyüdükçe birbiri ardına bölünür.

16 Mantarlarda Üreme Bu bölünme karyogami oluncaya kadar sürer Karyogami ile olan diploid evre ve zigot geçici bir durumdur. Mantarların asıl üreme yapıları sporlardır. Sporlar etrafa yayılmadan önce mayoz ile haploid hale geçerler.

17

18 Mantarların Çeşitliliği
Mantarların yüzden fazla türü bilinmektedir ama dünyada 1.5 milyon türü olduğu bilinmektedir. CHYTRİD’ler temel olarak suculdur.Saprofit ve parazit türleri vardır.En ilkel mantardır. Sporlu kamçıları olması nedeniyle Whittaker’in 5 alemine göre Protista içinde sınıflandırılmış. Ama moleküler çalışmalar ve absorsiyonla beslenmeleri ve çeperlerinin kitin olması nedeniyle Mantarlar alemi içinde sınıflandırılmıştır.

19 Mantarların Çeşitliliği
ZYGOMYCOTA,zigot mantarı da denir,çoğu karasal olup parçalanan toprak yada bitki ve hayvan kalıntısı üzerinde yaşarlar. Siyah ekmek küfü Rhizopus stolonifer yaygın bir türdür.

20

21

22 ASCOMYCOTA, kese mantarları da denir
ASCOMYCOTA, kese mantarları da denir.Deniz, tatlısu ve karasal ortamlarda yaygındır. Mayalar Küçük yaprak lekesi mantarları Şapkalı mantarlar Patojen mantarlar Saprofit yaşam Alglerle liken oluşturma Bitkilerle mikorozia Bitkileri zehirli bileşik salgılayarak koruma

23 Askus kesesi ve eşeyli yapıları için askokarp oluşturma
Eşeysiz spor KONİDİOSPOR Sporangiyum içinde değil çıplak sporlardır. Heterokaryotik evre yaygın ve bu askokarp oluşumu ile ilgilidir. Plazmogami askogonyum Dikaryotik hücre iki haploid çedirdeğe sahiptir Dikaryotik hiflerin ucundan askus gelişir

24 Askus içinde karyogami atasal iki genomu birleştirir,
Mayoz ile askospor oluşumu

25

26

27 BASİDİOMYCOTA, Topuzlu mantarlar,
Şapkalı mantarlar Rafmantarları Kurtmantarları Basidium=Küçük heykel kaidesi Basidium geçici bir diploit evreyi oluşturur Basidium=Topuz şeklinde Odun ve bitkisel madde ayrıştıcısı Mikorizia ve patojen türler Lignini iyi parçalar

28 Rafmantarları odun kısmında parazit yaşar
Pas ve rastıklar bitki patojenleridir Uzun ömürlü bir dikaryotik bir miselyum safha vardır Bunlar BAZİDİOKARPI oluşturur Bazidiokarpdaki BAZİDİUM eşeysel sporların kaynağıdır Eşeysiz üreme ascomycetlere göre daha az yaygın

29 Bir Şapkalı Mantar bir bazidiokarp örneğidir.
Şapkalı mantarın şapkası şapkanın altında geniş bir yüzey alanı oluşturan bazidiyumları taşır ve korur. Marketledeki kültür mantarının şapkasının altındaki yaklaşık 200 m2 ‘lik alanda milyarlarca basidiosporu serbest bırakır bunlar şapkanın altından düşer ve rüzgarla yayılırlar. Peri halkası ve çimenler

30

31

32

33 KÜF=MANTAR Küflere mikrofungus, şapkalı mantarlara makrofungus da denmektedir. Küfler veya mikrofunguslar hızlı büyüyen eşeysiz olarak çoğalan canlılardır. Miselleri çok çeşitli maddeler üzerinde çürükçül yada parazit olarak yaşarlar. Küfler yaşamlarının erken evresinde eşeysiz sporlar üretirler. Daha sonra aynı mantar zigosporangiyum,askokarplar ve basidiokarplar oluşturarak eşeyli üryebilirler.

34 Eşeyli evreleri bilinmeyen funguslar DEUROMYCET=FUNGİ İMPERFECTİ olarak isimlendirilirler.
MAYALAR Bitki özyusu ve hayvan dokuları dahil,sıvı ya da nemli ortamlarda yaşayan bir hücreli mantarlardır. Eşeysiz olarak ürerler, TOMURCUKLANMA ile Bazı mayalar ASKUS yada BASİDİUM oluşturarak eşeyli olarak ürerler Bunlar ASCOMYCOTA ve BASİDİOMYCOTA içinde Ssınıflandırırlar diğerleri eşeyli üreme bilinmediğinden İMPERFECT MANTARLAR içinde sınıflandırılırlar

35 Ekmek mayası Saccharomyces cerevisiae yaralı
Rhodotorula ve Candida zaralı LİKENLER Liken, mantar hifinin oluşturduğu ağın içinde tutulan milyonlarca fotosentetik mikroorganizmaların oluşturduğu simbiyotik bir birliktir. Birliğin mantar elemanı ascomycet bazen de bzidiomycet olabilir

36 Birliğin fotosentez yapanları bir hücreli ipliksi yeşil algler ve siyanobakterilerdir.
Mantar likenin genel görünümünü kazandırır Hif dokuları liken kitlesinden sorumludur Alg bileşeni çoğunlukla liken yüzeyinin altındaki iç tabakalarda yer alır. Alg mantara besin sağlar likenlerdeki siyanobakteriler azot tespiti yapar ve organik azot sağlarlar. Mantar ise alg büyümesi için ugun fiziksel ortam sağlar

37 Likenler gereksinim duydukları minerallerin çoğunu ya havadaki tozlardan ya da yağmurlardan absorblarlar Hifin düzenlenişi gaz alış verişini sağlar ve algi korur Mantar pigmentleri gölge yaparak algi güneş ışığından korur Mantarlardaki bazı zehirli bileşikler likenlerin yenmesini önler Mantarlar mineral alımı sağlar Likenlerdeki mantarlar askokarp ve basidiokarp oluşturarak EŞEYLİ alg ise eşeysiz çoğalır,

38 SOREDİA içine alglerin gömüldüğü hiflerdir.
Liken simbiyosizi karşılıklı çıkara dayanır Likenler yanmış orman, volkanik lavlar gibi yeni açığa çıkmış kayalar ve toprak yüzeyi gibi ortamların önemli öncülleridir. Likenler şiddetli soğuga,kurumaya karşı daynıklıdırlar Kurak havada su kaybeder ve fotosentez durur. Hava kirliliğine karşı koyamazlar.

39

40 MİKORİZALAR Bitki kökleri ve mantarların oluşturduğu bir mutualistik birlikteliktir. Mantar kökleri anlamına gelen Mycorrhizae hem kök hücrelerinin hem mantarların hiflerinin birlikteliği demektir. İlişki mantar tipine göre değişir Miseller bitkinin köklerinin absorblayıcı yüzeyini artırırlar Mikoriza tarımda önemlidir

41 İletim demetli bitkiler mikoraziyaya sahiptir
Ağaç ve şapkalı mantar ilişkisi gibi MANTARLARIN EKOLOJİK ETKİLERİ Mantarlar ve bakteriler ekosistemlerde bitki büyümesi için gerekli inorganik besleyicilerin depolanmasını sağlayan ana ayrıştırıcılardır. Ayrıştıcılar olmasa karbon, azot ve diğer elementler organik maddelerde bağlı kalacaklardır. Organik madde ile beslenen bitkiler ve hayvanlar topraktan alınan maddeler geriye dönmeyince açlık çekeceklerdir.

42

43 Mantarlar bitki maddelerini parçalar
Hava mantar sporları ile doludur düşen yaprak ve ölen böceğe saldırırlar Etilen meylerde spor çimlenmesini teşvik eder Meşe ağacı ve meyvelerde zarar

44 PATOJEN FUNGUSLAR Bilinen mantar türünden yaklaşık %30’u çoğunlukla insanlar ve bitkiler üzerinde parazit olarak yaşar. Ascomycetlerden Ophiostoma ulmi Holanda Karaağacı hastalığına neden olur kınkanatlı böceklerle ağaçlara taşınır. Cryphonectria parasitica kestanelerde kestaneleri yok eder Puccinia graminis buğdayda rastığa

45

46 Aspergillus’un bazı türleri aflatoksin’e
Claviceps purpurea ise çavdarda mahfuza Mantar hastalıkları için MİKOSİZ kullanılır. Cilt mikosizleri nedeni ascomycetler Atletyağı kaşıntı ve kabarcığa neden olur. Solunumla alınan funguslar Candida albicans fırsatçı patojen

47 TİCARİ MANTARLAR Peynir Penicilin

48