Hayal bilimden daha önemlidir, çünkü bilim sınırlıdır.

... konulu sunumlar: "Hayal bilimden daha önemlidir, çünkü bilim sınırlıdır."— Sunum transkripti:

1 Hayal bilimden daha önemlidir, çünkü bilim sınırlıdır.
MİTOZ Hayal bilimden daha önemlidir, çünkü bilim sınırlıdır.

2 Hücrenin yönetim merkezi çekirdektir
Hücrenin yönetim merkezi çekirdektir. Çekirdek hücrenin en önemli bölümüdür.İçinde kalıtım maddesi taşımaktadır. Çekirdek hücrenin bütün yaşamsal olaylarını, beslenme, metabolizma, büyüme ve bölünmeyi kontrol eder. Çekirdek içindeki kalıtım maddesi hücre bölünmesi sırasında KROMOZOM denilen yapılara dönüşür. Kromozomlar DNA ve protein kılıfından oluşur.

3 Kromozomların yapısında belli bir şifrelere sahip olan genetik madde bulunur. Kromozomların yapısındaki en yapı birimine GEN denir. Canlı vücudundaki tüm hayatsal olaylar, kromozomların taşıdığı genler tarafından kontrol edilir. Canlı vücudunda gerçekleşen tüm olaylar genlerde şifrelenmiştir.

4 Kromozomlarda türün ve canlının kendine özgü özelliklerini taşır
Kromozomlarda türün ve canlının kendine özgü özelliklerini taşır. Üreme sonucunda oluşan yavrunun hücredeki kromozom sayıları, ana canlı ile aynıdır. Vücuttaki her bir organ ve dokunun hücrelerinde eşit sayıda kromozom bulunur. Eşeyli üreyen canlılarda, çekirdekte bulunan kromozom takımına göre, iki çeşit hücre vardır.

5 1-DİPLOİT HÜCRELER (VÜCUT HÜCRELERİ): Canlının doku ve organlarını oluşturan hücre çeşitleridir. Bu tip hücrelerde kromozomlar çift halde bulunurlar. Bu tür kromozom çiftinin biri anneden biri babadan gelir. Bu tür hücrelerin kromozom sayısı ‘2n’ ile gösterilir. İnsanlarda vücut hücrelerinde 2n: 46 kromozom vardır.

6 2-HAPLOİT HÜCRELER: Eşeyli üreme ile çoğalan canlıların üreme hücrelerini oluşturur. Erkek üreme hücresine sperm, dişi üreme hücresine yumurtalık denir. Bu tür hücrelere de kromozom sayısı ‘n’ ile gösterilir. Üreme hücrelerindeki kromozom sayısı, vücut hücrelerinin yarısı kadardır.

7 İnsan dişi vücut hücresi: 2n: 46 Yumurta hücresi: n: 23 İnsan erkek vücut hücresi: 2n: 46 Sperm hücresi: n: 23 Doğada bulunan canlı türleri farklı kromozom sayısına sahiptir. İnsan : At: soğan:16 Eğrelti otu :500 Köpek:78 Deniz yıldızı : 94 Güvercin :16 Keçi :60 Moli balığı :46

8 Bazı farklı türlerin kromozom sayıları birbirine eşittir
Bazı farklı türlerin kromozom sayıları birbirine eşittir. İnsan ve Moli balığı 46 kromozoma, soğan ve güvercin hücrelerinde 16 tane kromozoma sahiptir. Ancak taşıdıkları gen bilgileri farklı olduğu için yaşamlarında farklı özellikler oluşur. Kromozomların üzerindeki genlerin yapısının ve sayısının farklı olması , türlerin farklılaşmasını sağlar.

9 Kromozom sayının az ya da çok olması canlının gelişmişliği ile ilgili bir bilgi vermez. Önemli olan genler üzerindeki genetik şifrelerdir. Örnek: insanda 46 kromozom keçide 60 kromozom vardır. İnsan keçinden daha gelişmiş bir yapıya sahiptir. Aynı şekilde güvercinin kromozom sayısı 16, eğrelti otunun ise 500 kromozomu vardır. Oysaki güvercin eğrelti otundan daha gelişmiş bir yapıya sahiptir.

10 HÜCRE BÖLÜNMESİ. Hücre bölünmesi tüm canlılarda görülen bir yaşamsal olaydır. Hücre bölünmesi hücre sayısının artmasının sağlar. Belli bir büyüklü ve olgunluğa genel hücreler bölünerek çoğalırlar. Hücrenin büyümesi ile yaşamsal olayların miktarı da artacağı için, hücre yönetiminde bazı yetersizlikler görülür. Bu durum, Büyük hacimli olan ana hücrenin ikiye bölünmesini sağlar.

11 Belirli bir büyüklüğe ulaşan hücrelerden, yeni hücrelerin oluşmasına HÜCRE BÖLÜNMESİ denir. Bütün hücreler bu şekilde bölünemez. Bölünme özelliğine sahip olan hücreler bu şeklide bölünür. Büyümesini tamamlamış olan bir hücre bölünebilir. Hücre bölünmesi sonucunda, küçük hacimli yeni hücreler oluşur ve sayıları artar.

12 Hücre bölünmesi bir hücreli canlılarda çoğalmayı, çok hücreli canlılarda ise büyüme ve üreme hücrelerinin oluşmasını sağlar. Örneğin ağaçların yaprak, çiçek ve meyve oluşturması hücre bölünmesiyle meydana gelmektedir. Tohumun çimlenerek genç bir bitkiyi oluşturmasını hücre çoğalması sağlar. Bundan başka mayalanan sütten yoğurt oluşması, Vücuda mikropların(bazı bakterilerin) bulaşması sonrasında hastalanmamız, hep hücre bölünmesinin bir sonucudur.

13 Hücreler büyürken hücre zarı ve sitoplâzmanın büyüklüğüde artar
Hücreler büyürken hücre zarı ve sitoplâzmanın büyüklüğüde artar. Ancak, hücrenin sitoplâzması hücre zarına göre daha hızlı büyür. Bu nedenle, bir süre sonra hücre zarındaki madde alış verişi sitoplâzmanın ihtiyaçlarını karşılamakta yetersiz kalır. Bu nedenle de hücre bölünerek hacmini azaltmak zorunda kalır. Hücrelere bölünme emrini çekirdek vermektedir. Hücre bölünmesi vücut hücrelerinde mitoz, üreme hücrelerini oluşturmak içinde Mayoz olarak iki farklı şekilde meydana gelir.

14 MİTOZ BÖLÜNME: Bir hücreden benzer yapı ve özellikte iki yeni hücre oluşmasını sağlayan hücre bölünmesidir. Oluşan hücreler genetik yönden tamamen birbirine benzer. Mitoz bölünme tek hücreli canlılarda çoğalmayı , çok hücreli canlılarda vücudun büyümesini sağlar. Yıpranan ve yaralanan organların iyileşmesinde mitoz bölünme görev yapar. Zigottan itibaren , doğuma kadar olan vücutta yapılan mitoz bölünmeler normalden hızlı olur.

15 Mitoz bölünmensin bazı özellikleri: Bütün canlı türlerinin çoğalmasında rol oynar. Oluşan yeni hücreler ana hücre ile aynı sayıda kromozom taşır. Ana hücre ve yeni oluşan hücrelerin genetik şifreleri (kromozom bilgisi) aynıdır. Ana ve yeni hücrelerin sitoplâzma miktarı ve organel sayısı farklı olabilir. Büyüme dönemindeki bitki, hayvan ve insanlarda mitoz bölünme normalden hızlıdır. İnsanda sinir ve çizgili kas hücreleri hariç diğer tüm hücrelerde görülebilir. Çok hücreli canlıların gelişmesi ve yıpranan kısımların onarılmasını sağlar.

16 HÜCRE BÖLÜNMESİ ÖNCESİ Mitoz hücre bölünmesi birbirini takip eden farklı evrelerde oluşur.Mitozla hücre çoğalması; 1-Bölünme öncesi 2-Çekirdek bölünmesi. 3-sitoplâzma bölünmesi.

17 1-BÖLÜNME ÖNCESİ Hücre bölünmeye başlamadan önce hazırlık dönemi geçirir. Bu dönem hücrenin normal yaşam ve büyüme evresidir. Bu evrede hücreler beslenir, gelişir ve belirli bir büyüklüğe, olgunluğa ulaşır. Bu hazırlık evresinin sonunda Hücrede protein ve ATP sentezi artar. Kromatin iplikler kısalık kalınlaşarak kromozomları oluşturur. Hücredeki kromozom ve sentrozom(sentrioller) sayısı iki katına çıkar. Çekirdekte bulunan genetik yapı belirginleşir ve kromozom adını alır. Kromozomlar eşlenerek hücredeki sayısını iki katına çıkartır.

18 2-ÇEKİRDEK BÖLÜNMESİ. Ana hücredeki kalıtsal maddenin eşit olarak paylaşmasını sağlar. Çekirdek bölünmesi sonucu hücredeki çekirdek sayısı artar. PMAT olarak gerçekleşir. Şu olaylar gerçekleşmektedir. PROFAZ Kromozomlar kısalık kalınlaşarak belirginleşirler. Kromozomların çevresinde bulunan çekirdek zarı eriyerek kromozomların sitoplâzmada sabit kalmasını sağlar. Sentrozom denen yapılar iğ ipliklerini oluşturur. İğ iplikleri kalıtsal madde olan, eşleşmiş olan kromozomların ortadan ikiye ayrılmasını sağlar.

19 METAFAZ Eş kromozomlar iğ ipliklerine tutunarak, hücrenin ekvatoral düzleminde yan yana sıralanırlar. Eşleşmiş olan kromozomların iğ iplikleri etkisiyle ayrılması sonucu, kardeş kromozomlar karşılıklı kutuplara doğru hareket etmeye başlar. Eşleşmiş olan kromozomlar, hücrenin ortasında iğ ipliklerine bağlanır.

20 ANAFAZ İğ iplikleri ayrılır
ANAFAZ İğ iplikleri ayrılır. Kardeş kromozomlar, ortadan iki eşit parçaya ayrılarak karşılıklı kutuplara çekilirler. Bu ayrılma yeni hücrelerin aynı genetik maddeyi taşımasını sağlar. Oluşan her yeni hücre eşit sayıda kromozoma sahip olmuş olur. Kromozomlar iğ iplikleri ile birbirinden ayrılır.

21 TELOFAZ Çekirdek bölünmesi sonunda iğ iplikleri kaybolur
TELOFAZ Çekirdek bölünmesi sonunda iğ iplikleri kaybolur. Kromozomlar incelip uzar ve belirginsizleşir. Yeni bir çekirdek zarı oluşur. Birbirine benzer yapıdaki iki yeni çekirdeğin oluşması sağlanır. Bu evrenin bitiminde, iki çekirdekli bir hücre meydana gelir.

22 3-SİTOPLÂZMA BÖLÜNMESİ
3-SİTOPLÂZMA BÖLÜNMESİ. Sitoplâzmanın bölünmesi iki çekirdeğin birbirinden ayrılması ile olmaktadır. Sitoplâzma bölünmesi bitki ve hayvan hücrelerinde farklı olmaktadır. Hayvan hücrelerinde sitoplâzma boğumlanarak iki parçaya ayrılır. Ayrıca bakteri, protist ve mantarlarda da sitoplâzma bölünmesi aynı şekilde olmaktadır. Bitki hücrelerinde ise ara lamel oluşumu ile sitoplâzma bölünmektedir. Bitki hücrelerinde selüloz çeper olduğu için boğumlama olmaz..

23

24 Çekirdek bölünmesini tamamladıktan sonra hücrenin ortasında plak şeklinde bir lamel oluşur. Ara lamel zamanla kalınlaşır, uzar ve hücre çeperine bağlanır. daha sonra orta lamelin yanında selüloz çeper ve hücre zarı oluşur. Sitoplâzma bölünmesi bitiminde, kromozom sayısı ve yapısı aynı olan iki yeni hücre oluşur. Oluşan hücrelerin sitoplâzma miktarı ve organel sayısı farklı olur

25

26 Eşeysiz üreme: İlkel bir çoğalma şekli olup bu üremede eşey hücreleri (polen, sperm ve yumurtalık gibi ) kullanılmadan canlı çoğalması gerçekleşir. Ana canlının vücudundan ayrılan hücre veya vücut parçaları büyüyüp, gelişerek yeni canlı organizmaları oluşturmaktadır. Eşeysiz üreme olayında mitoz bölünme önemli bir rol oynar. Böylece oluşan canlılar birbirine daha çok benzerler. Yeni oluşan canlılar aynı kalıtsal özelliğe sahiptir. Bu üreme sonucunda aynı özelliğe sahip birçok canlı oluşmaktadır.

27 1-VEJETATİF ÜREME: Bazı bitkilerde görülen eşeysiz üreme biçimidir
1-VEJETATİF ÜREME: Bazı bitkilerde görülen eşeysiz üreme biçimidir. Bitki vücudundan kopan dal, yaprak ve kök gibi parçalar büyüyüp gelişerek, yeni bitkileri oluşturmasına Vejetatif üreme denir. Bu üreme yöntemiyle, ana bitkiyle aynı genetik yapıda olan yeni bitkiler üretilir. İstenilen özellikteki bitkiler bu şekilde yaygınlaşırlar. Örnek: Çilek sürünücü gövdesinin ayrılması, gül ve söğütün gövdeden ayrılan dal parçalarıyla, söğüt kök parçalarıyla, zambak soğanı toprak altı gövdesiyle, patates yumru gövdesindeki gözeneklerin gelişmesiyle, gözyaşı bitkisi toprağa düşen yapraklarıyla kendine benzer canlılar meydana getirir.

28

29 2-TOMURCUKLANARAK ÜREME: Ana canlı vücudunda oluşan ve üremeye yönelik olan çıkıntılara tomurcuk denir. Tomurcuğun büyüyüp gelişerek yeni canlıyı oluşturmasına tomurcuklanma ile üreme denir. Tomurcuklanmayla oluşan yeni bireyler ana canlıdan ayrılıp bağımsız olarak ve ana canlıya yapışık şeklide, koloni oluşturarak birlikte yaşarlar. Örnek: Süngerlere, sölenterlerden denizanası, mercan ve hidra gibi deniz hayvanları ile mantarlardan bira mayası gibi canlılarda tomurcuklanarak üreme görülür. Bira mayası ekmek hamurunun mayalanmasını sağlayan mantar çeşididir. Bira mayası tek hücrelidir.

30

31 3-BÖLÜNEREK ÜREME: Bu tür üreme şekli mitoz bölünmeye benzer şekilde gerçekleşir. Büyüyerek olgunlaşan bir hücreden iki yeni hücrenin oluşması şeklinde gerçekleşir. Bölünerek üremeyle, birbirinin aynı genetik özelliğe sahip yeni bireyler meydana gelir. Bölünerek çoğalmada farklı canlı türleri hücre sayısının artırarak yeni bireylerin oluşmasını sağlar. En hızlı üreme şeklidir. Örnek. Paramesyum, amip, öglena, bakteri ve alg (yosun)gibi bir hücreli canlılarda görülür. Bu üreme şeklinde bazı yiyeceklerin bir gecede bozulması, havuzun yada akvaryumun yeşile dönmesi, vücutta çeşitli hastalıkların oluşması gibi farklı olaylarda gerçekleşir.

32

33 4-REJENERASYONLA ÜREME: Ana canlının vücudundan kopan parçaların büyüyüp gelişmesiyle, yeni bireylerin oluşmasına rejenerasyon (yenilenme)üreme denir. Rejenerasyon olayı gerçekte eksilen ve kopan vücut parçalarının yenilenmesi faaliyetidir. Örnek: Kesilen karaciğerin kendini onarması, kertenkelenin kopan kuyruğunun yenilenmesi, kırılan kemiklerin yenilenmesi, yaraların zamanla iyileşmesi vb. Ancak bazı hayvanlarda rejenerasyon yeteneği fazla olduğundan dolayı kopan parçalardan yeni bireyler meydana gelebilir. Vücuttan ayrılan parçalar kendini tamamlayarak, yeni hayvanların oluşmasını sağlar. Örnek: Solucan türlerinden planerya (yassı solucan)ve toprak solucanında, denizyıldızı ve süngerlerde gerçekleşir. Denizyıldızının kopan bir kolundan yeni denizyıldızı meydana gelir.

34

35 5-SPORLA ÜREME: Üzeri sağlam bir yapı ile kaplanmış olan özelleşmiş hücrelere spor denir. Sporlar olumsuz çevre şartlarına karşı çok dayanıklıdırlar. Hava, su ve çevre şartlarının etkisi ile çevreye yayılırlar. Uygun şartlarda nem ve sıcak ortamda yerleşen sporlar, mitoz ile gelişerek yeni canlıyı oluşturur. Örnek: Bazı bir hücreli canlılarda, kara yosunları, eğrelti otları gibi çiçeksiz bitki ve mantarların neslinin devamı ettirilmesinde görülür.

36