Doç. Dr. Çınar Yenilmez Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fak

... konulu sunumlar: "Doç. Dr. Çınar Yenilmez Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fak"— Sunum transkripti:

1 Doç. Dr. Çınar Yenilmez Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fak
Doç.Dr.Çınar Yenilmez Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fak. Psikiyatri ABD

2 Akış Stres İş Stresi Tükenmişlik Hekimlerde durum ne? Önleme
Antalya, 31 Ekim 2009

3 Stres Kaynakları Antalya, 31 Ekim 2009

4 Stresin tanımı Stres, fiziksel, zihinsel ve duygusal yüklenmeler sonucu ortaya çıkan zorlanmalar ve gerilimlerdir. Antalya, 31 Ekim 2009

5 İş stresi - İşin gereklilikleri; çalışanın yetenek, beceri ve ihtiyaçları ile uyuşmadığında - İşin rol gereklilikleri; diğer yaşam alanlarının rol gereklilikleri ile çatıştığında ortaya çıkar Antalya, 31 Ekim 2009

6 İş stresi ve Çalışma ortamı
Birçok psikiyatrik morbidite ve daha kötü fiziksel sağlık - aşırı iş stresi - uzun çalışma saatleri - düşük otonomi (özerklik) ve kontrol ile ilişkilidir. Steven Pflanz. Work Overload, Burnout, and Empathy:The Struggle to Maintain Work-Life Balance in Psychiatric Practice Antalya, 31 Ekim 2009

7 2006 ComPsych şirketi araştırması
Çalışanların % 55i, aşırı bir bitkinliğin ve kontrolsüzlük duygusunun eşlik ettiği yüksek seviyede strese sahip %42si sabit fakat yönetilebilir strese sahip Antalya, 31 Ekim 2009

8 2006 ComPsych şirketi araştırması
İlk üç sıradaki iş stresörleri - insan kaynaklı - iş yükü - iş-yaşam dengesi Antalya, 31 Ekim 2009

9 Antalya, 31 Ekim 2009

10 Antalya, 31 Ekim 2009

11 Stres (Tükenme) Kaynakları
iş Stres (Tükenme) Kaynakları Kurum Diğer İnsanlarla ilişkiler İş-Yaşam Dengesi Doktor (kendi) Antalya, 31 Ekim 2009

12 Stres Kaynakları-İş Aşırı iş yükü İş uygunsuzluğu Zaman sıkışıklığı
İdari görevler Uyku sorunları Düzgün olmayan yeme davranışları Malpraktis tehditi Kötü organize iletişim Net olmayan iş beklentileri (Rol Belirsizliği ve Çatışması) Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, 2008 Antalya, 31 Ekim 2009

13 Antalya, 31 Ekim 2009

14 Stres Kaynakları-Kurum
Kariyerde yükselişin olmayışı ya da iş güvenliğinin olmayışı Kaynaklar ve şeflerde yetersizlik Kıdemli desteğinin olmaması Hak etmeyen kişilerin takdir edilmesi (Hakkaniyet Olmaması, Sadakatsizlik) Monotonluk (tekdüzelik) Özerklik olmaması Kurum kültürü ve havası (aidiyet) Karar alma mekanizmalarında çalışanların katılımının olmaması İşyeri sosyal desteğinin olmaması Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, 2008 Antalya, 31 Ekim 2009

15 Antalya, 31 Ekim 2009

16 Psikolojik sözleşme Biz önce bir organizasyon için çalışmaya başlamadan, ne olacağı (iş, iş yükü, kaynakları, kariyer, iş güvenliği, sosyal ve ekonomik durumlar ile gelecekteki önemli değişiklikler hakkında) bilgi verilmeli Antalya, 31 Ekim 2009

17 Stres Kaynakları-Doktor
Kişilik (örn. mükemmelliyetçi, kompulsif kişilik, Type A) Aşırı sorumluluğun olması Kendi ve başkaları için büyük beklentiler Ölme ve ölüm ile ilişkili düşünceler Duygusal ve Fiziksel acı ile yüzleşme Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, 2008 Antalya, 31 Ekim 2009

18 Stres Kaynakları- Diğer insanlar ile ilişkiler
Amirlerle çatışmalar Disfonksiyonel kişilerarası dinamikler Mesleki izolasyon Hastaların beklenti ve istekleri Aile ve arkadaşlardan gelen desteğin seviyesi Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, 2008 Antalya, 31 Ekim 2009

19 Stres Kaynakları- İş-Yaşam Dengesi
Stresi işten eve yada evden işe taşımak Diğer boş zaman etkinliklerinin olmaması Serbest zamanın olmaması Ev gereksinimleri Sosyal yaşamın bozulması Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, 2008 Antalya, 31 Ekim 2009

20 Stres Kaynakları-Diğer
Eğitim: Önceleri daha çok patofizyoloji, tanı ve tedavi ağırlıklı eğitim verilirken, şimdi ilave olarak iletişim becerileri, hukuk ve etik önem kazanmıştır. Yönetimsel ve Parasal yönetim zayıf Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, 2008 Antalya, 31 Ekim 2009

21 İş Devamsızlığı 66%: Ruhsal Bozukluklar ( Depresyon / Anksiyete / diğer ruhsal bozuklar ) 60%: Stress 44%: Yönetici ile negatif ilişkiler 35%: Çocuk bakımı sorunları 28%: İş yerinde çalışma arkadaşı ile çatışma 20%: Bağımlılık / Madde sorunları Antalya, 31 Ekim 2009

22 Antalya, 31 Ekim 2009

23 Stresin Çalışana Maliyeti
Sıkıntı ve güçlük Hastalık Yetersizlik Kararsızlık Finansal durumda değişiklikler Benlik saygısında kayıp Kimlik kaybı (otonomi-özerklik) Steven Pflanz. Work Overload, Burnout, and Empathy:The Struggle to Maintain Work-Life Balance in Psychiatric Practice Antalya, 31 Ekim 2009

24 Birçok stresörün olduğu ilgi gerektiren bir iş
Doktor olmanın bir stres faktörü olduğu iyi bilinmektedir. Genel populasyon ile karşılaştırıldığında daha yüksek stres görülmektedir ( Firth-Cozens1 cross-sectional ve longitudinal çalışmalarda %28--%18). Birçok stresörün olduğu ilgi gerektiren bir iş Hekimler arasında çoğalan düş kırıklığı Hekimler için özerklik (otonomi ) çok önemli Önemli, anlamlı ve büyülü iş sevimsiz, ihtiyacı karşılamayan ve yararsız bir iş haline dönüşür. Enerji bitkinliğe, bağlılık ve ilgi sinmeye, etkinlik etkisizliğe döner Antalya, 31 Ekim 2009

25 Doktor Olmak Tüm doktorlarda olmasına karşın özellikler en sık gençlerde ve bayan doktorlarda, stres oranları yüksektir. Doktorlar olarak hastalara stresle ilgili ve onunla nasıl mücadele edeceğimizi anlatırız. Kendimiz yaşadığımızda onu yönetmek ve yardım aramada ne kadar başarılıyız? Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, 2008 Antalya, 31 Ekim 2009

26 Hekimler üzerindeki baskılar
Yüksek kişisel beklentiler Başkalarının yüksek beklentileri Sınır koymada zorluk Kendinden önce iş için aşırı istek Sıklıkla kompulsif kişilik özelliklerine sahip olmak Kronik olarak iş yaparken kendini ihmal etmek Antalya, 31 Ekim 2009

27 Antalya, 31 Ekim 2009

28 Genel Adaptasyon Sendromu
Seviye 1 Alarm Reaksiyonu Seviye 2 Direnç Seviye 3 Bitkinlik-Tükenme Normal Direnç Seviyesi Antalya, 31 Ekim 2009

29 Inter-relationship Stress Burnout Antalya, 31 Ekim 2009

30 Değişik Araştırma Sonuçları
Emosyonal Tükenme: 46% - 80% (orta ve yüksek) Depersonalizasyon: 22%- 93% (orta ve yüksek) Azalmış Kişisel Başarı: 16% - 79% (düşük ve orta) Physician Burnout .Sameer S. Chopra; Wayne M. Sotile; Mary O. Sotile JAMA. 2004;291 Antalya, 31 Ekim 2009

31 Emosyonal Tükenme: 80% (orta ve yüksek)
Beck Depresyon ölçeği: 31% (hafif ve şiddetli depresyon ve 5 yılda % 13 tedavi almış. Emosyonal Tükenme: 80% (orta ve yüksek) Depersonalizasyon: 61% (orta ve yüksek) Azalmış Kişisel Başarı: 44% (düşük ve orta) Thommasen ve ark. Mental health, job satisfaction, and intention to relocate. Opinions of physicians in rural British Columbia. Canadian Family Physician, Vol 47, Issue 4, Antalya, 31 Ekim 2009

32 Çalışanların farklı öğrenim düzeylerine sahip olmaları,
Türkiye’de Tabip Odalarına Kayıtlı Olan Bir Grup Hekimde Tükenmişlik Sendromu Ve Etkileyen Faktörler Birinci basamak sağlık çalışanlarının görev ve sorumluluklarının açıkça belirtilmemiş olması, Çalışanların farklı öğrenim düzeylerine sahip olmaları, Bazı meslek gruplarının vardiya sistemi ile çalışıyor olması, Sağlık sektöründe altyapı ve yönetsel yetersizlikler, Özlük hakları sorunları, Uzun çalışma saatleri, Olumsuz çalışma koşulları olarak dikkat çekmektedir Antalya, 31 Ekim 2009

33 İşe Bağlı Tükenme Süreci
Kişilerarası ve Rolle İlgili stresörler Emosyonel Tükenme Fizyolojik, psikolojik, ve davranışsal sonuçlar Alaycılık Azalmış Etkinlik Antalya, 31 Ekim 2009

34 Stresin Sonuçları Kardiovaskuler hastalık, hipertansiyon, başağrısı
Fizyolojik Kardiovaskuler hastalık, hipertansiyon, başağrısı Davranışsal İş performansı, kazalar,işe gitmeme, öfke, yanlış kararlar Psikolojik İş doyumsuzluğu, huysuzluk, depresyon, emosyonal yorgunluk Antalya, 31 Ekim 2009

35 Fiziksel tükenmişlik belirtileri
Yorgunluk Güçsüzlük Enerji kaybı Sık baş, göğüs, boyun-bel vs ağrısı Bulantı, gastro-intestinal sorunlar Kısa nefes almalar Hipertansiyon Kas krampları Uyku bozukluğu Hastalıklara hassas olmak Artmış alkol ve sakinleştirici kullanımı Antalya, 31 Ekim 2009

36 Duygusal tükenmişlik belirtileri
Depresif duygulanım Desteksiz ve güvensiz hissetme Ümitsizlik Evde gerilim ve tartışmalarda artış Kızgınlık-sabırsızlık-huzursuzlukta artış Nezaket-saygı-yardımlaşma duyg. Azalma Davranışsal belirtiler; öfke patlamaları, huzursuzluk, uykusuzluk, gevşeme zorluğu, hiperaktivite, sinirlilik, sabırsızlık, unutkanlık, can sıkıntısı, mizaç değişikliği ve konsantrasyon güçlüğünü İçerir. Uç durumlarda intiharı düşünme Antalya, 31 Ekim 2009

37 Zihinsel tükenmişlik belirtileri
Doyumsuzluk Kendine-işine, diğer insanlara ve genel olarak yaşama karşı olumsuz tutumlar içinde olma İşi bırakma-savsaklama vs davranışlar Yaratıcılık ve yenilik yaratmada azalma Kişisel başarı eksikliği Kararlar, sorunlar veya iş yerinde değişiklikten kaçınma Antalya, 31 Ekim 2009

38 Tükenme için kim aday? İşkolik, idealist veya inatçı, oldukça başarılı veya işine çok adanmış bireyler dahil olmak üzere belirli kişilik özelliklerine sahip olanlar Kariyer, aile ve kişisel gelişim arasındaki algılanan dengesizlik ve kariyer gelişimi ile ilgili olan stresörler Eğitimsiz, deneyimsiz veya tecrübesiz olanlar Aşırı yük ve zaman baskısı ile çalışanlar Antalya, 31 Ekim 2009

39 Ayırıcı tanı -Enfeksiyon hast:grip-nezle-brusella
-Endokrin hast:tiroid-şeker -Nörolojik hast:parkinson-miyopati -Hematolojik hast:anemi -Romatolojik hast:kas-iskelet sist hast -Ruhsal hast:depresyon -Diğer durumlar:ilaç yan etkileri,saman nezlesi,tansiyon düzensizliği Antalya, 31 Ekim 2009

40 Nedenleri a)BİREYSEL ETKENLER
Kişilik özellikleri:mükemmeliyetçi, hassas, duygusal, içe atan- Gerçek dışı hedefleri olanlar Benlik saygısı düşük olanlar Kendi işi ile ilgili hissettikleri Çalıştığı hasta grubunun kendi öyküsündeki önemi Antalya, 31 Ekim 2009

41 Nedenleri Ağır iş yükü ve dinlenme zamanının az olması
B-1)ÇEVRESEL-ÇALIŞMA ORTAMINA BAĞLI ETKENLER Ağır iş yükü ve dinlenme zamanının az olması Hastaların gereksiniminin finansal-bürokratik ve idari nedenlerden karşılanamaması Önderlerin yetersizliği-denetim eksikliği Yetersiz uzman eğitimi ve yönlendirmesi Çalışanlar arasında yeterli destek ve sosyal ilişkinin olmaması Düşük motivasyonlu kişilerle çalışmak Antalya, 31 Ekim 2009

42 Nedenleri B-2)ÇEVRESEL-ÇALIŞMA ORTAMINA BAĞLI ETKENLER Aşırı zor ve yoğun hastalardan oluşan iş ortamı. Özellikle düzelmeyen-ölüm oranı yüksek yerlerde çalışanlar Bürokratik ve sekreterlik işleri yapmak zorunda kalmak. Rollerle ilgili belirsizlik Karmaşık araç gereç kullanmak zorunda kalmak Personel yetersizliği Hasta yakınlarına bilgi verme, onlardan gelen talepleri karşılama güçlükleri Antalya, 31 Ekim 2009

43 Nedenleri C)YÖNETİCİLERİN TUTUMUNA BAĞLI ETKENLER Devlet kurumlarında çalışanların özel sektör çalışanlarına göre daha fazla hayal kırıklığı yaşadığı gözlenmiştir.(???) Gözlemcilerin tavrı-ekip çalışmasına verilen önem Görüşlerin ifade edilmesindeki tutumları İzin-dinlenme odası-kreş gibi özlük hakkı sorunlarına yaklaşım Antalya, 31 Ekim 2009

44 Klinik belirtileri İrritabilite Etkisiz hissetme
Bitkinlik Artmış olumsuzluk Uyku bozukluğu Zevk almada azalma Düşük konsantrasyon Umutsuzluk Düşük performans Sosyal izolasyon Yaratıcılığın kaybı Başağrıları İş devamsızlığı Mide yakınmaları İş tatminsizliği Depresyon Düşük moral Anksiyete İşe gitmekten korkmak Evlilikle ilgili problemler Boğulma hissi Madde kötüye kullanımı Antalya, 31 Ekim 2009

45 UZUN DÖNEM ETKİLERİ -Ruh sağlığı etkilenir
Depresyon-anksiyete-alkol-sigara ve madde bağımlılıkları -Beden sağlığı etkilenir Sağlık harcamalarını artığı saptamıştır.Kalp damar hast.,iskelet-sırt bel-oyun ağrıları,mide bağırsak hast.,enfeks direncinde azalma sıklıkla olur. -İş verimi etkilenir -Hasta-müşteri memnuniyeti azalır ve iş stresi artacak şekilde kısır döngü olur. Antalya, 31 Ekim 2009

46 Doktorların kaçı hasta?”
En sık Depresyon, Anksiyete Alkol ve madde bağımlılığı Tıp öğrencileri ve internlerde: Anksiyete, depresyon ve stres yüksek Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, British Medical Journal, March 2003 Antalya, 31 Ekim 2009

47 Stres, depresyon ve intihar
Doktorlarda Genel topluma göre stres 18% fazla(Wall et al, 1997). Doktorlarda anksiyete nadir ancak depresyon sık değerlendirilmiş. Doktorlarda diğer profesyonel gruplardan yüksek (Caplan, 1994). Cinsiyet ve genç olma tartışmalı(Firth-Cozens, 2005). Hasta bakımını kalitesi bozulur, tıbbi hata artar. Antalya, 31 Ekim 2009

48 Antalya, 31 Ekim 2009

49 Stres, depresyon ve intihar
Özellikle kadın doktorlarda genel topluma göre intiharlar fazla (Hawton et al, 2001). Bir başka çalışmada kadın doktorlarda genele göre % 130 artmış. USA’da doktorlarda genel toplumdan daha fazla tek ölüm nedeni intihar olarak bulunmuş (Torre et al, 2005). Antalya, 31 Ekim 2009

50 Antalya, 31 Ekim 2009

51 Madde kötüye kullanımı
Genel topluma göre daha az sigara ve yasa dışı madde kullanımı varken alkol ve reçete ile yazılan ilaç kullanımı daha fazladır (Hughes et al, 1992a). Genel topluma göre kadın doktorlar alkolizm açısından daha risklidir(Firth-Cozens, 2005). Alkol kötü kullanımı ve depresyon komorbiditesi sıktır. Alkolizmden iyileşen 100 kadın doktorun 73’ü ciddi intihar düşüncesi ve 38’i ciddi bir intihar girişiminde bulunmuştu (Bissel & Skorina, 1987). Doktorlar uzmana gitme yerine kendi kendine ilaç almaktadır ve işe gitmektedir (Pullen et al, 1995). Antalya, 31 Ekim 2009

52 Antalya, 31 Ekim 2009

53 Antalya, 31 Ekim 2009

54 Tükenmişlik ve karşı aktarım
Hastayla aşırı özdeşleşim Hastaya kızmak ya da ondan hoşlanmamak Empati yokluğu Depersonalizasyon Etkisizlik ya da beceriksizlik hissi Terapide ‘acting out’ ya da diğer sınır ihlalleri Steven Pflanz. Work Overload, Burnout, and Empathy:The Struggle to Maintain Work-Life Balance in Psychiatric Practice Antalya, 31 Ekim 2009

55 Bakımverenlerin bakımındaki engeller
Stres ve psikiyatrik sorunlara karşın yardım aramaya isteksizdir. Çoğunlukla mükemmeliyetçi, kendini kurban eden fedakar kişilerdir. Vicdanlı, şefkatlidir. Bu nedenle başkalarının ihtiyaçları kendilerininkinin önüne geçer. Durumunu kabul etmeden işini sürdürür. Self-medikasyondan dolayı kötü hastalardır Stigmazisasyondan korkarlar Antalya, 31 Ekim 2009

56 Antalya, 31 Ekim 2009

57 Antalya, 31 Ekim 2009

58 Sonuçlar???? Tükenmişlik Parasal Etkilere Fiziksel Etkilere
Emosyonal Etkilere Sosyal Etkilere Sebep Olabilir Antalya, 31 Ekim 2009

59 Stresten (Tükenme) Korunma Stresten (Tükenme) Korunma
Bireysel Stresten (Tükenme) Korunma aile İş arkadaşları Devlet yönetimi düzeyinde İş yeri yöneticileri Antalya, 31 Ekim 2009

60 Antalya, 31 Ekim 2009

61 Tükenmişliğin önüne geçme
Sağlıklı iş-yaşam dengesi üzerine çalışma - profesyonel ya da kişisel iyi olmayı geliştirmek - fiziksel, emosyonel, psikolojik, sosyal ve spritüel Hekimin iyi olması: - hekim verimliliği - hekim, diğer personeller ve hastanın tatmin oluşu - hasta güveni ile ilişkilidir. Steven Pflanz. Work Overload, Burnout, and Empathy:The Struggle to Maintain Work-Life Balance in Psychiatric Practice Antalya, 31 Ekim 2009

62 Kurumsal Önlemler Sağlıklı çalışma koşulları
İyi performansın onaylanması Kariyer gelişimi için fırsatlar Çalışanlarına değer veren işyeri kültürü Şirket değerleri ile uyumlu yönetim faaliyet ve politikaları Çalışanların işyeri uygulamalarının düzenlenmesine katılımı Steven Pflanz. Work Overload, Burnout, and Empathy:The Struggle to Maintain Work-Life Balance in Psychiatric Practice Antalya, 31 Ekim 2009

63 Kişisel Önlemler Neyin önemli olduğunu ve öncelikli yapılması gerektiğini ayırt et İşle ve işte sınırlarını koy - bazen nasıl hayır diyebileceğini öğren - kişisel zamanını iş uğruna harcamaktan kaçın - senin takvim ve zamanın da önemlidir. Çalışmaya bir anlam bul Enerjini yenileyecek birşeyler bul Steven Pflanz. Work Overload, Burnout, and Empathy:The Struggle to Maintain Work-Life Balance in Psychiatric Practice Antalya, 31 Ekim 2009

64 Kişisel Önlemler Başkalarından önce kendini önemse
- öfkeni güvendiğin birisiyle yatıştır - bol miktarda uyu - düzenli olarak egzersiz yap - yemene dikkat et - eğlence - mola ver Gereğinde profesyonel tedavi al Steven Pflanz. Work Overload, Burnout, and Empathy:The Struggle to Maintain Work-Life Balance in Psychiatric Practice Antalya, 31 Ekim 2009

65 Antalya, 31 Ekim 2009

66 Antalya, 31 Ekim 2009

67 Antalya, 31 Ekim 2009

68 Tercihin Uyum mu? Hastalık mı?
Rolündeki uyuşmazlıklarından dolayı boğulma hissi en sonunda seni yıpratacaktır Seçenekler yarat ya da kuralları değiştir: - hedeflerin, zamanın, aldığın görevler Gerekiyorsa standartlarını düşür Gerçekçi ve ideal rol beklentileri arasındaki farkı farket Gereksiz sorumlulukları bir kenara bırak Hangi yatkınlığın ne kadar iyi olduğunu tanı Her problemin çözülemeyeceğini anla İş yükünü azalt Steven Pflanz. Work Overload, Burnout, and Empathy:The Struggle to Maintain Work-Life Balance in Psychiatric Practice Antalya, 31 Ekim 2009

69 Soru (n) lar? Kurumsal Stratejiler? Var mı? Varsa neler?
Sağlık çalışanlarına tükenmeden korunmak için konusunda ne gibi çalışmalar var? Antalya, 31 Ekim 2009

70 Antalya, 31 Ekim 2009

71 Sonuç Tükenmeden kaçınmak ile ilgili en kapsayıcı yol, kişinin hayatında bir denge oluşturmaktan geçer. Stresin üzerinizdeki etkilerinin farkında olun. Kişisel ve profesyonel taahhütlerinizin yerine getirmek için zaman alacağını bilin. Gülmek! Mizah hissi stres giderici önemli bir rol oynar. İletişim ve yönetim becerilerini geliştirmek için atölyeler veya diğer programlara katılın. Beslenme, egzersiz, meditasyon ve yoga bakımınıza yardımcı olabilir / iyi sağlık ve stres için bir çıkış sağlar. Personel, meslektaşlar, danışanlar, aile üyeleri ve arkadaşlar ile etkili iletişim hayatınızdaki stresi azaltabilir. Stres ve tükenmişlik hissediyorsun bir destek sistemi kur Antalya, 31 Ekim 2009