Değişken Maliyetleme Yrd. Doç. Dr. Niyazi Kurnaz © www.niyazikurnaz.net.

... konulu sunumlar: "Değişken Maliyetleme Yrd. Doç. Dr. Niyazi Kurnaz © www.niyazikurnaz.net."— Sunum transkripti:

1 Değişken Maliyetleme Yrd. Doç. Dr. Niyazi Kurnaz © www.niyazikurnaz.net

2 Bu Bölümde... Değişken maliyet sisteminin esasları, terminoloji sorunu ve hesap tekniği ele alınarak, değişken maliyet sisteminin finansal raporlama aracı olarak ve işletme kararlarına yardımcı olarak işlevi incelenecektir. Değişken maliyet sisteminin esasları, terminoloji sorunu ve hesap tekniği ele alınarak, değişken maliyet sisteminin finansal raporlama aracı olarak ve işletme kararlarına yardımcı olarak işlevi incelenecektir. © www.niyazikurnaz.net

3 Kesimin Amacı  Tam maliyet yöntemi ile değişken maliyet yöntemine göre hesaplanan mamul maliyeti arasındaki fark,  Belirli bir dönemde satış miktarı ile üretim miktarı farklı olduğunda, her iki maliyet yöntemine göre hesaplanan faaliyet karları arasındaki fark,  Değişken maliyet yönteminin, bazı özel yönetim kararları açısından sağladığı üstünlükler,  Değişken maliyet yönteminin sakıncaları,  Değişken maliyet yöntemi üzerinde yapılan, güncel tartışmalar. © www.niyazikurnaz.net

4 Değişken Maliyet Sistemi  Değişken maliyet yöntemi, mamul maliyetleri olarak sadece, faaliyet hacmindeki değişmelere paralel olarak değişme gösteren üretim maliyetlerini kaydeden ve raporlayan bir yöntemdir  İşletme karının en önemli belirleyicilerinden birisini, işletme faaliyetlerinin sürdürüldüğü hacim düzeyi oluşturur. Bir işletme üretim kapasitesini daha etkin bir biçimde kullandıkça, üretilen mamul birimi başına daha az bir sabit maliyet payı düşer ve birim başına da daha fazla kar elde edilir.  İşletmelerde etkin karar alma işlevinin yerine getirilebilmesi için bu yöntemin iç raporlamada kullanılması gerekir © www.niyazikurnaz.net

5 Değişken Maliyet Sisteminin Özellikleri  1. Giderlerin tümü üretim ve satış hacmi ile olan ilişkilerine göre değişken ve sabit kısımlara ayrılır. Bu ayrım; üretim giderlerinin yanı sıra, araştırma ve geliştirme, satış, dağıtım ve genel yönetim giderleri gibi tüm işlevsel giderlere de uygulanabilir.  2. Değişken Maliyet Yönteminde değişken üretim giderlerinin tümü mamullere yüklenir. Yani bu yöntemde direkt hammadde, direkt işçilik ve genel üretim giderlerinin değişken nitelikteki unsurları mamul maliyetlerine yüklenir.  3. Sabit üretim giderlerini gerçekleştikleri dönem içinde yararları söz konusu olduğu ve daha sonraki dönemlerde yararlarını yitirdikleri kabul edilir.  4. Değişken maliyet yöntemi uygulanmasında etkinlik sağlanabilmesi için kendi özelliklerin belirterek kayıt ve raporlama sisteminin oluşturması zorunludur.  5. Bu yöntemde katkı payı önemli bir konuma sahiptir. (Yani mamul satışından beklenen gelir ile o mallara it değişken giderler arasında farkın saptanması) © www.niyazikurnaz.net

6 Değişken Maliyet Sisteminin Amaçları  1. Bu maliyet yöntemi kısa ve uzun dönemli olarak kapasite kullanımının belirlenmesinde yardımcı olur. İşletme faaliyetlerinin karlı çıkması katkı payının sabit giderlerden yüksek olmasına bağlıdır. Satış veya üretim düzeyi belirlenirken bu konu göz önünde bulundurulur.  2. İşletmenin kara başlaması için ne kadar satış yapması gerektiğini veya hedeflenen kara ulaşmak için gerekli satış düzeyi gibi hesaplara yardımcı olur. Burada Hedeflenen kar eşitlik yöntemi veya katkı payı yöntemi ile hesaplanabilir.  Eşitlik yöntemi: satışlar-değişken giderler – sabit giderler= Hedeflenen kardır.  Katkı payı = (sabit giderler +hedeflenen kar)/ birim katkı payı  3. İşletmenin birden fazla mamul üretmesi veya satması durumunda karı sağlayacak satış karışımının hesaplanmasına yardımcı olur. Çünkü mamullerin katkı payı farklı olacağı için işletmenin toplam karına etkileri farklı olacaktır.  4. Bir mamulün üretimine devam edip etmeme yada boş kapasitenin kullanımı konusunda karar verme gibi işletme kararları katkı payı analizine bağlıdır. Katkı payı (-) olan bir mamulün üretimine son verilebilir.  5. Çeşitli üretim faktörlerinin satın alma, kiralama veya işletme içerisinde üretilmesine ilişkin raporlarda yardımcı olur.  6. Fiyatlandırma çalışmalarında yardımcı olur.  7. Rekabet ortamında ihale veya eksiltmelerde en düşük fiyat düzeyinin belirlenmesine yardımcı olur. © www.niyazikurnaz.net

7 Sistemin Esasları Değişken maliyet sisteminin esası, mamullere yalnızca değişken maliyetleri yüklemek ve sabit maliyetleri tümüyle dönem gideri sayarak kar ve zarar hesabına devretmektir. Böylece, bu sistem bütün üretim maliyetlerini mamullere yükleyen “tam maliyet” sistemlerinden ayrılan bir “kısmi maliyet” sistemidir Değişken maliyet sisteminin esası, mamullere yalnızca değişken maliyetleri yüklemek ve sabit maliyetleri tümüyle dönem gideri sayarak kar ve zarar hesabına devretmektir. Böylece, bu sistem bütün üretim maliyetlerini mamullere yükleyen “tam maliyet” sistemlerinden ayrılan bir “kısmi maliyet” sistemidir © www.niyazikurnaz.net

8 Değişken Maliyet ile Tam Maliyet Yöntemlerinin Karşılaştırılması  Değişken maliyet yöntemi, işletme yöntemini; planlama, kontrol ve karar alma gereksinmelerini daha iyi karşıladığı için, bu yöntemin kullanımı son yıllarda giderek artmıştır. Çünkü değişken maliyet yôntemine gôre elde edilen karlar, satış hacmindeki değişmelere paralel bir değişme gösterir.  Ayrıca, bu yönteme göre düzenlenen finansal tablolar; işletmenin genel müdürü, pazarlama ve üretim müdürleri ve çeşitli bôlüm yöneticileri tarafından daha kolay bir biçimde anlaşılır.  Aynı zamanda değişken maliyet yöntemi, başarı değerlemesinde yararlı olduğu gibi, önemli maliyet- hacim-kar analizleri için gerekli bilgileri de sağlar. © www.niyazikurnaz.net

9 Katkı Payı...  Katkı payının, başarı değerlemesinde ve maliyet analizinde gün geçtikçe fazla sayıda işletme tarafından kullanılması, işletme içi raporlama amaçlarıyla her ne kadar değişken maliyet yönteminin artan bir oranda kullanılmasına yol açmakla birlikte, tam maliyet yöntemi değişken maliyet, yöntemine oranla yine de daha fazla kullanılmaktadır.  Katkı olarak nitelenen bu fark, modern marjinal analizlerin temelini oluşturur. İşletme, imalat programını düzenlerken, fiyatlarının saptarken ve çeşitli seçenekler arasında tercihi gerektiren kararlar alırken, hep bu katkıyı göz önünde tutmak zorundadır. Şu halde, değişken maliyet sistemi bir maliyet hesabı sistemi olmaktan çok, bir maliyet tahlili ve karar verme aracıdır. © www.niyazikurnaz.net

10 Ayrıldıkları Noktalar  Değişken maliyet yöntemi, belirli bir faaliyet dönemine ilişkin gelirler ile giderleri birbiriyle karşılaştıran bir yöntem olarak, tam maliyet yönteminden, sabit genel üretim giderlerinin, mamul maliyetlerince içerilmemesi, yani mamul maliyetlerine yüklenmemesi nedeniyle ayrılır.  Tam maliyet yönteminde, herhangi bir dönemde oluşan sabit genel üretim giderleri, bu dönemin mamul maliyetlerine yüklenir. Oysa değişken maliyet yönteminde, dönem içinde oluşan bu gibi sabit genel üretim giderleri, bu dönemin satışlarına yüklenir. © www.niyazikurnaz.net

11 Sayısal bir örnek... Bir işletmenin düzenli olarak her ay, 1.000.000TL'lık sabit genel üretim giderleriyle karşılaştığını kabul edelim. Mart ayında, 1.000 mamul biriminin üretildiği, fakat sadece 900 birimin satıldığını kabul edelim. Mart ayının gelirinden indirilen tüm öteki maliyetlerin, 24.000.000TL olduğunu ve 900 birim mamulün satışından elde edilen gelirin de, 27.000.000TL olduğunu kabul edelim. Bir işletmenin düzenli olarak her ay, 1.000.000TL'lık sabit genel üretim giderleriyle karşılaştığını kabul edelim. Mart ayında, 1.000 mamul biriminin üretildiği, fakat sadece 900 birimin satıldığını kabul edelim. Mart ayının gelirinden indirilen tüm öteki maliyetlerin, 24.000.000TL olduğunu ve 900 birim mamulün satışından elde edilen gelirin de, 27.000.000TL olduğunu kabul edelim. © www.niyazikurnaz.net

12 Tam maliyet sistemine göre kar tutarı şöyle hesaplanabilir, Net Satışlar 27.000.000TL Sabit Genel Üretim Giderleri 900.000TL (900/1.000 x 1.000.000TL) Tüm Öteki Maliyetler 24.000.000TL Toplam Maliyetler24.900.000TL Mart Ayına İlişkin Faaliyet Karı 2.100.000TL © www.niyazikurnaz.net

13 Değişken maliyet sistemine göre kar tutarı şöyle hesaplanabilir, Net Satışlar 27.000.000TL Sabit Genel Üretim Giderleri (Gerçekleşen)1.000.000 Tüm Öteki Maliyetler 24.000.000 Toplam Maliyetler 25.000.000TL Mart Ayına İlişkin Faaliyet Karı 2.000.000TL Tüm Öteki Maliyetler 24.000.000 Toplam Maliyetler 25.000.000TL Mart Ayına İlişkin Faaliyet Karı 2.000.000TL © www.niyazikurnaz.net

14 Tam maliyet yöntemine göre elde edilen kar rakamı neden daha fazladır? Her iki yöntemde de, döneme ilişkin gelir aynı tutardadır. Şu halde 100.000 TL'lık fark, tam maliyet yönteminde, Mart ayında 100.000TL daha az bir dönem giderinin kabul edilmesi nedeniyle ortaya çıkmaktadır. Çünkü, öteki maliyetler birbirine eşittir. Bu fark, Mart ayı faaliyetlerine ilişkin gelirlerden, dönem gideri olarak düşülen sabit genel üretim giderlerinden kaynaklanmıştır. Her iki yöntemde de, döneme ilişkin gelir aynı tutardadır. Şu halde 100.000 TL'lık fark, tam maliyet yönteminde, Mart ayında 100.000TL daha az bir dönem giderinin kabul edilmesi nedeniyle ortaya çıkmaktadır. Çünkü, öteki maliyetler birbirine eşittir. Bu fark, Mart ayı faaliyetlerine ilişkin gelirlerden, dönem gideri olarak düşülen sabit genel üretim giderlerinden kaynaklanmıştır. 1.000.000TL'lık sabit maliyet oluştuğu için (ki değişken maliyet yönteminde gider yazılır), şu soru akla gelebilir. Tam maliyet yönteminde, sabit genel üretim giderlerinin öteki 100.000 TL'si ne olmuştur? Ya da, nereye gitmiştir? Bu konuya ilişkin, şöyle bir ussal soru daha sorulabilir: Üretilip satılmayan 1 00 birim, nereye gitmiştir? Her iki soruya ilişkin yanıt, aynıdır: Bunlar (hem 1 00.000 TL'lık sabit maliyet, hem de 1 00 birim mamul), dönem sonu stoklarında kalmıştır. 1.000.000TL'lık sabit maliyet oluştuğu için (ki değişken maliyet yönteminde gider yazılır), şu soru akla gelebilir. Tam maliyet yönteminde, sabit genel üretim giderlerinin öteki 100.000 TL'si ne olmuştur? Ya da, nereye gitmiştir? Bu konuya ilişkin, şöyle bir ussal soru daha sorulabilir: Üretilip satılmayan 1 00 birim, nereye gitmiştir? Her iki soruya ilişkin yanıt, aynıdır: Bunlar (hem 1 00.000 TL'lık sabit maliyet, hem de 1 00 birim mamul), dönem sonu stoklarında kalmıştır. © www.niyazikurnaz.net

15 Sistem Şematik Olarak Şöyle açıklanabilir

16 Satış ve Üretim Miktarlarının Farklı Olması Tam maliyet yöntemi ile değişken maliyet yöntemi arasındaki farklılıklar ve benzerlikler, (şekil 1)'de şematik olarak görülmektedir. Burada her iki maliyetleme yönteminde de, aynı temel maliyet unsurları ele alınmıştır. Değişken maliyet yöntemi ile tam maliyet yöntemi arasındaki en önemli fark. Sabit genel üretim giderlerinin; değişken ma1iyet yönteminde dönem gideri olarak kabul edilmesi, tam maliyet yönteminde ise, mamul maliyeti olarak kabul edilmesidir. Tam maliyet yöntemi ile değişken maliyet yöntemi arasındaki farklılıklar ve benzerlikler, (şekil 1)'de şematik olarak görülmektedir. Burada her iki maliyetleme yönteminde de, aynı temel maliyet unsurları ele alınmıştır. Değişken maliyet yöntemi ile tam maliyet yöntemi arasındaki en önemli fark. Sabit genel üretim giderlerinin; değişken ma1iyet yönteminde dönem gideri olarak kabul edilmesi, tam maliyet yönteminde ise, mamul maliyeti olarak kabul edilmesidir. © www.niyazikurnaz.net

17 Şekil: 1 Tam Maliyet Yöntemi ile Değişken Maliyet Yönteminin Şematik Olarak Karşılaştırılması. © www.niyazikurnaz.net

18 İki maliyet yönteminde, aynı dönem için rapor edilen net karın farklı olmasına yol açan koşullar dizisi, sadece iki tanedir:  Üretim Miktarının Satış Miktarından Fazla Olması Koşulu;  Satış miktarının Üretim Miktarından Fazla Olması Koşulu; © www.niyazikurnaz.net

19 Üretim Miktarının Satış Miktarından Fazla Olması Koşulu  Birinci sıradaki koşullar dizisinde (üretimin satışlardan fazla olması) stokta kalan birimlerde bir artış olur, yani dönem-sonu mamul stokları dönembaşı stoklarından fazla olur. © www.niyazikurnaz.net

20 Satış Miktarının Üretim Miktarından Fazla Olması Koşulu  İkinci sıradaki koşullar dizisinde de, yani satışların üretimden fazla olması durumunda, stoktaki birimlerde bir azalma olur, dönem süresince stoklardaki birim sayısı azalır. © www.niyazikurnaz.net

21 Özetle...  İki yönteme göre bulunan net karlar arasındaki farklara ilişkin olarak, iki genelleme yapılabilir:  Bir dönemde gerçekleşen üretim miktarı satış miktarından fazla olduğunda, tam maliyet yöntemine göre bulunan net kar tutarı, değişken maliyet yöntemine göre bulunan kardan daha fazla olacaktır.  Belirli bir dönemde gerçekleşen satış miktarı üretim miktarından fazla olduğunda, tam maliyet yöntemine göre bulunan net kar tutarı, değişken maliyet yöntemine göre bulunan kardan daha az olacaktır. © www.niyazikurnaz.net

22  1. D.B. Stok = D.S. Stok (veya üretim miktarı = satış miktarı) olması durumunda, her iki yönteme göre hesaplanan kar tutarı eşit olmaktadır.  2. D.B Stok satış miktarı) olması durumunda, tam maliyete göre hesaplanan kar değişken maliyete göre hesaplanan kardan fazla olmaktadır. Bunun nedeni, tam maliyette sabit G.Ü.G.’ün bir kısmının dönem sonu stoklarına yüklenerek gelecek döneme taşınmasıdır. Değişken maliyet yönteminde sabit genel üretim giderlerinin tümü kardan düşülmüştür. İkinci seçenek bunu örneklemektedir.  3. D.B. Stok > D.S. Stok (veya üretim miktarı D.S. Stok (veya üretim miktarı < satış miktarı) olması durumunda, tam maliyete göre hesaplanan kar, değişken maliyete göre hesaplanan kardan daha az olmaktadır. Bunun nedeni geçmiş dönemden bu döneme aktarılmış olan sabit genel üretim giderlerinin bu dönemin satışlarından indirilmesidir. Satışlardan indirilen toplam sabit genel üretim giderleri, ilgili yılın sabit genel üretim giderlerinden daha fazla olmaktadır.  Değişken maliyet yönteminde kardaki değişiklikler satışlara endekslidir. Tam maliyet yönetimde ise üretim miktarına endekslidir. Dönem başı ve sonu stok miktarının farklı olmasının, başka bir ifade ile üretim ile satış miktarının farklı olmasının tam maliyet sistemi ile değişken maliyet sisteminde kar hesaplanmasında etkileri: © www.niyazikurnaz.net

23 GELECEĞE İLİŞKİN MALİYETİN ÖNLENMESİ, BİR SINAMA  Kuramsal olarak, maliyetin stokların bünyesinde bırakılması sorunu, bizi gelecekte oluşacak maliyetten kaçınma noktasına ulaştırır. Değişken Maliyet yöntemini savunanlar, dönem içinde oluşan bir maliyetin, gelecek dönemlerdeki bir maliyet oluşumunu engellemedikçe ya da önlemedikçe, bir varlık ya da bir aktif kıymet olarak ertelenmemesi gerektiğine inanırlar.  Değişken maliyet yöntemini önerenler, eğer cari dönemde oluşan bir maliyet, işletme eylemlerinin normal akışı sırasında gelecek dönemlerdeki maliyet oluşumunu önlerse, geleneksel muhasebe anlayışına göre, maliyetin yararlı bir güce ya da hizmet potansiyeline sahip olduğunu savunurlar. Başka bir deyişle, aktif kıymetler (tükenmemiş maliyetler), genellikle gelecekte yeniden oluşmaları gereksiz ya da istenmeyen maliyetleri ifade ederler. Eğer gelecek dönemlerde oluşacak maliyetler, cari (şimdiki) dönemde oluşan bir maliyet tarafından etkilenmeyecekse, ya da oluşumu önlenmeyecekse, bu durumda maliyetin gelecekteki eylemlerle hiçbir ilişkisi yoktur ve bu nedenle de, hiçbir yarara sahip olmadığı gibi, geleceğe ilişkin bir hizmeti de ifade edemez. © www.niyazikurnaz.net

24 Değişken Maliyet Yönteminin Yararları  1. Maliyet-hacim kar analizlerinin yapılmasında kolaylık sağlar  2. Optimal kapasitenin tespitinde rol oynar  3. Başabaş analizinin yapılmasına olanak sağlar  4. Belirli bir mamulün kârlılığının hesaplanmasına olanak sağlar  5. Mamul fiyatlamasına olanak sağlar © www.niyazikurnaz.net

25 Değişken Maliyet Yönteminin Sakıncaları  1.Değişken maliyet yönteminin temeli değişken ve sabit maliyetlerin ayrılabilmesine bağlıdır. Oysa uygulamada pek çok gider kaleminin yarı-değişken olduğu bilinmektedir. Bu nedenle giderler, uygulamada keyfi bir biçimde ayrılır. Böyle bir gider ayırımı da tahminlerde yanılma olasılığını artırmaktadır.  2.Sürekli olarak marjinal maliyetlerle çalışmak, uzun dönemde mutlaka göz önünde bulundurulması gereken tam maliyet unsurlarının gözden kaçmasına neden olabilir. Bu ise, uzun-dönemli planlamalarda hata oranı ve düzeyini önemli ölçüde etkiler. Çünkü değişken maliyet yöntemine göre elde edilen bilgiler, genellikle kısa döneme ilişkindir.  3.Tam maliyet yönteminden bu yönteme bir anda geçmeye karar verilirse maliye ile önemli anlaşmazlıkların ortaya çıkma olasılığı yüksektir.  4.Değişken maliyet yöntemine göre düzenlenecek gelir tabloları ve bilançolarla, ortakları sonuca kolayca inandırma olanağı bulunmayabilir.  5.Değişken maliyet yöntemi, ilk önce değişken maliyetlerin karşılandığı, daha sonra sabit maliyetlerin karşılandığı ve en sonunda karların ortaya çıktığı izlenimini vermektedir. Gerçekte ise satılan her birim mamul nedeniyle sağlanan satış gelirlerinde, değişken maliyetler, sabit maliyetler ve kardan parçalar bulunur. Maliyetlerin hiçbirinin diğerine göre bir önceliği söz konusu olamaz ve her birim mamul, kardan bir parçanın elde edilmesine yardım eder.  6.Bu yöntemin en önemli sakıncasını, işletme dışı finansal raporlama amaçlarıyla genel kabul görmüş bir yöntem olmaması oluşturur. Değişken maliyet yöntemine göre stoklarını değerleyen ve karını bulan işletmelerin, stoklarını ve karlarını tam maliyet yöntemine uygun olarak, düzeltmeleri ya da ayarlamaları gerekir.  7.Gerek belirli bir üretim dairesinde gerekse diğer temel, ikincil veya yardımcı üretim yerlerinden bu daireye aktarılabilecek sabit maliyet paylarını, tümüyle ortadan kaldırmakta ve dönem gideri olarak kar / zarara aktarmaktadır. © www.niyazikurnaz.net