İKLİM Tanım: Atmosfer olaylarının uzun yıllar gösterdiği ortalama duruma (en az 40-50 yıl) iklim denir. Not: Ekvatoral ve kutup kuşağı hariç diğer yerlerde.

... konulu sunumlar: "İKLİM Tanım: Atmosfer olaylarının uzun yıllar gösterdiği ortalama duruma (en az 40-50 yıl) iklim denir. Not: Ekvatoral ve kutup kuşağı hariç diğer yerlerde."— Sunum transkripti:

1 İKLİM Tanım: Atmosfer olaylarının uzun yıllar gösterdiği ortalama duruma (en az yıl) iklim denir. Not: Ekvatoral ve kutup kuşağı hariç diğer yerlerde hava durumuna bakarak iklim hakkında tahmin yürütülemez. İKLİM VE HAVA DURUMUNUN KARŞILAŞTIRILMASI 1. İkim geniş sahaları kapsar, hava durumu dar sahaları kapsar. 2. İklim uzun süreli atmosfer olaylarını, hava durumu kısa süreli hava olaylarını inceler. 3. İklimde değişkenlik az hava durumunda fazladır. 4. İklimde kurak, yağışlı, soğuk,gibi ifadeler, hava durumunda rüzgarlı, güneşli, yağmurlu gibi ifadeler kullanılır HAVA KÜTLESİ: Sıcaklık ve nem bakımından aynı özelliği gösteren atmosferin geniş parçalarına hava kütlesi denir. KLİMATOLOJİ: İklimi, iklim karakterlerini ve dağılışını inceleyen bilimdir. METEOROLOJİ: Hava olaylarının kısa süreli durumunu inceler. SİNOPTİK HARİTA: Hava durumunu bildiren haritalara denir.

2 RASAT: Meteoroloji istasyonlarında iklim elemanlarına ait değerlerin aletli ya da aletsiz ölçülerek kayda geçirilmesine gözlem ya da rasat denir. Rasatlar genellikle saatlerinde yapılır. Rasat için kullanılan aletler: Termometre: Sıcaklık Barometre: Basınç Higrometre: Nem Eyaporimetre: Buharlaşma Anenometre: Rüzgar ATMOSFER: Dünyamızı çepeçevre saran gaz bulutlarına denir. Nefes alınan küre manasına gelir. Atmosfer yerin derinliklerinde çıkan gazların dünyanın etrafında, yerçekiminin etkisiyle tutulması sonucu oluşmuştur. İlk çıkan gaz su buharıdır. Atmosferin şekli dünyanın şekli gibidir. ATMOSFERİN FAYDALARI 1. Hayat için gerekli gazları ihtiya eder. 2. İklim olayları meydana gelir. 3. Güneşten gelen ve canlılar için zararlı olan ışınları süzer. 4. Dünyamızın aşırı ısınmasını ve soğumasını önler. 5. Dünyamızla birlikte dönerek sürtünmeden doğacak yanmayı önler. 6. Meteorların yeryüzüne düşmesini engeller.

3 7. Güneş ışınlarının dağılmasını sağlayarak, gölgede kalan yerlerin de aydınlanmasına vesile olur.
8. Sesi, ışığı ve sıcaklığı iletir. 9. Rüzgar sayesinde gündüz olan yerlerin aşırı sıcak, gece olan yerlerin aşırı soğuk olmasını engeller. ATMOSFERİN KATLARI 1. TROPOSFER: En alt kattır. Kalınlığı ekvatorda km, kutuplarda 8-10 km’dir. Sebep ekvatorda alçak basınç ve yerçekiminin azlığı, kutuplarda ise yüksek basınç ve yer çekiminin fazla oluşudur. En önemlisi de iklim olayları burada oluşur. Troposfer de buluna gazlar: a) Miktarı değişmeyen gazlar:%78 Azot %21 Oksijen %1 Diğer Gazlar b) Miktarı değişen gazlar:Su Buharı ve CO c)Her yerde bulunmayan gazlar:Ozon. Su Buharı; a) İklimin oluşmasını ve yağısı sağlar. b) Sıcaklığı tutar ve uzaya kaçmasını engeller. c)Boğazımızın ve derimizin kurumasını engeller. d)Bakterilerin yaşamasını sağlar.

4 Karbondioksit; a) Isıyı emme ve saklama yeteneğine sahiptir. b) Azaldığında buzul çağı yaşanmış arttığında Karbon devri yaşanmıştır. Not: Troposferde yukarılara çıkıldıkça sıcaklık her 200metrede 1 ºC azalır.aşağılara inildikçe de artar. 2. STRATOSFER a) Troposferin üstünde km’ler arasındaki tabakadır. b) İklim olayları görülmez. c) Sıcaklık değişimi azdır. Yerçekimi azaldığı için cisimler gerçek ağırlıklarını kaybederler. 3. MEZOSFER Kalınlığı 30-80km arasındadır. Ayrıca Şemosfer de denir. İki katmana ayrılır. a) Ozonosfer: Bu tabakada ozon gazı bulunur. Ozon:Oksijen gazının güneş ışınları tarafından parçalanmasıyla oluşur. Fırtınalı havalarda ozon gazı artar. Güneşten gelen zararlı ışınları süzer. 1) Canlıların koruyucu katıdır. 2) Sıcaklık -50 dereceye kadar düşer. b) Kemosfer: 1) Az miktarda zararlı ışınların tutulması burada görülür. 2) Güneşten gelen bazı ışınları atmosfere yansıtır.

5 4. İYONOSFER km arasındadır.bu tabakada gazlar iyonlarına ayrıldığı için iyonlar arasında elektron alışverişi fazladır. Bunun için haberleşme sinyalleri ve radyo dalgaları buradan yansır. 5. EKZOSFER Gazlar son derece seyrek olduğu için dış sınırı kesin olarak tespit edilemeyen bu tabakada Yoğun röntgen ışınları vardır.

6 İKLİM ELEMANLARI Atmosfer olaylarından sıcaklık, basınç, rüzgar, nem, yağış, bulutluluk gibi olayların tümüne iklim elemanları denir. İklim elemanlarından sadece birinin bilinmesi ile bir bölgenin iklimi hakkında fikir yürütülemez. I. SICAKLIK Yeryüzünün güneşten aldığı isi oranına sıcaklık denir. Termometre ile ölçülür. ISI: Isı bir enerji birimidir. Kalori ile ölçülür. Sıcaklık diğer elemanların içinde en önemlisidir. Çünkü diğer iklim elemanları hava olayları sıcaklığın kontrolü altındadır. Dünyanın tek enerji kaynağı güneştir. Bunda dolayı dünyanın ısınmasında güneş radyasyonunun etkisi büyüktür. Atmosfer yerden yansıyan ışınlarla ısınır. Bundan dolayı atmosferin alt katları saha sıcaktır. SICAKLIK DAĞILIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER: 1. GÜNEŞ IŞINLARININ GELIŞ AÇISI: Bir yerin güneşten aldığı enerji miktarı güneş ışınlarının düşme açısına bağlıdır. Güneş ışınları ne kadar dik ise: a. Isınma o kadar fazla b. Aydınlatma az c. Güneş ışınlarının atmosferde aldığı yol az d. Güneş ışınlarının atmosferde tutulma oranı az e. Güneş ışınlarının atmosferde yansıması az

7 Not: Güneş ışınlarının geliş açısı ne kadar eğik
ise,tam tersi olur. Güneş ışınlarının geliş açısı çeşitli faktörlerin etkisindedir. A. ENLEM Güneş ışınları dünyanın şeklinden dolayı ekvator ve çevresine dik açı ile gelirken, kutuplara doğru gittikçe eğik açı ile gelir. Bunun sonucunda: a. Sıcaklık ekvatordan kutuplara gidildikçe azalır. Bu duruma enlem-sıcaklık ilişkisi denir. Karadeniz kıyılarının Akdeniz kıyılarından soğuk olması örnektir. b. Ekvatora yakın yerler daha sıcak kutuplar ve çevresine yakın yerler daha soğuktur. c. Ekvator yönünden gelen rüzgarlar ve okyanus akıntıları gittikleri yerin Sıcaklığını artırır. Kutuplar ve çevresinden gelenler ise sıcaklığı düşürürler. Not: Fakat dünya üzerinde her yerde enlem-sıcaklık ilişkisi düzenli değildir. Bu düzenliliği bozan faktörler şunlardır. Okyanus akıntıları, yükselti, bakı, denizellik, karasallık, rüzgarlar gibi. Ege ve Doğu Anadolu iklimleri gibi. Aynı enlemde olmalarına rağmen sıcaklıkları farklıdır. B. MEVSİMLER Dünyanın ekseninin eğikliği ve yıllık hareketi sonucu güneş ışınlarının geliş açısının değişmesi sonucu mevsimler meydana gelir. Buna bağlı olarak güneş ışınları yazın dik kışın eğik açıyla gelir. Sonuçta yazın sıcaklık fazla kışın az olur.

8 C. GÜNÜN SAATİNE GÖRE: Güneş ışınları sabah ve akşam eğik açıyla gelirken öğleyin dik ve dike yakın açılarla gelir. Herhangi bir merkezde günün en sıcak vakti öğleyin arası, en soğuk vakti ise güneş dogmadan önceki vakittir. Çünkü dünya gece boyunca isi kaybetmiştir. D. EĞİM VE BAKIYA GÖRE: Eğimin fazla olduğu yerlere güneş ışınları daha dik geldiği için ısınma daha fazladır.(Vadi meltemleri) Bakı; bir yerin güneşe dönük olup olmama durumuna denir. Türkiye’de özellikle dağlık alanlarda, dağların güneye bakan yamaçları, kuzeye bakan yamaçlarından daha fazla ısınırlar. Ancak Karadeniz Dağları buna ters düşer. Bu durum bitkilerin dağılışına, yerleşmeye, tarımsal faaliyetlere ve toprak oluşumuna etkiler. K.Y.K’de güneye G.Y.K’de ise kuzeye bakan yamaçlar bakı yönünden şanslıdırlar ve daha fazla ısınırlar. BAKI YÖNÜNDEN ŞANSLI YERLERDE; Güneş ışınları dik geldiği için sıcaklık daha fazladır. 2. Güneşlenme süresi daha uzundur. 3. Orman yetişme siniri ve daimi kar siniri daha yüksekten başlar. 4. Aynı tür bitkilerin olgunlaşma süresi daha kısadır.

9 2. ATMOSFERİN NEMLİLİĞİ:
Nemin fazla olduğu yerlerde ısıma ve soğuma frenlenir. Dolayısıyla günlük ve mevsimlik sıcaklık farkı az olur. Nemin az olduğu yerlerde ise tersi olur. Bunu ekvatoral iklim ile karasal iklimi karşılaştırırsak rahat görürüz. Mesela; sıcaklık farkının en az olduğu yer ekvatoral bölgedir. En fazla olduğu yer ise karasal iklimdir. Bunun sebebi nemdir. Yine nemin etkisiyle ortaya çıkan bulutluluk günlük ısıma ve soğuma üzerinde etkilidir. Kışın havanın bulutlu olduğu günlerde hava ılık bulutsuz olduğu günlerde ise daha soğuk geçer. 3. YÜKSELTİ: Dünya üzerinde sıcaklık her yerde yukarılara çıkıldıkça her 200 metrede 1ºC azalır aşağıya inildikçe ise sıcaklık 1ºC artar. Bunun iki sebebi vardır: a) Troposferin yerden geriye yansıyan ışınlarla ısınması. b) Havayı tutan nemin aşağılarda bulunması. Not: Bir yerin bulunduğu yükselti iklimine etki eder. 1) Aynı enlem üzerinde yükseltisi fazla olan yerler diğerine nazaran daha soğuktur. Örnek İç Anadolu ve Doğu Anadolu. 2) Yükseklere çıkıldıkça nem azaldığından hava çabuk ısınır çabuk soğur. 3) Sıcaklığın dünya üzerinde ekvatordan kutuplara doğru; düzenli bir şekilde azalmasını ya da kutuplardan ekvatora doğru düzenli artmasını engelleyen en önemli faktör yükseltidir.

10 4) Dünya üzerinde yükseltinin etkisi kaldırıldığında sıcaklık düzenli dağılır. Türkiye’de yükseltinin etkisi kaldırılırsa, sıcaklık Akdeniz’den Karadeniz’e düzenli azalır. YÜKSELTİNİN SICAKLIK ÜZERİNDE ETKİSİNE öRNEKLER: 1) Yükseltiden dolayı sıcaklık azaldığı için tarım ürünlerinin olgunlaşması gecikir. Örneğin: buğday en geç Doğu Anadolu’da olgunlaşır. 2) Bir dağ yamacı boyunca yükselen hava kütlesi soğur ve yağış bırakır. 3) Yükseldikçe sıcaklığın azalmasına bağlı olarak; bitki örtüsü, geniş yapraklı orman, karışık orman, iğne yapraklı orman ve dağ çayırları şeklinde sıralanır. 4. KARA VE DENİZLERİN ISINMA ÖZELLİĞİ: Kara ve denizler aynı oranda ısınıp aynı oranda soğumazlar. Karalar denizlere oranla daha çabuk ve daha fazla ısınırlar. Denizler ise daha az ve daha geç ısınırlar. Bunun iki sebebi vardır: a) Toprağın ve suyun ısınma ısılarının farklı oluşu. b) Denizlerde suyun hareketliliğine bağlı olarak ısının daha derinlere taşınabilmesi. Karalarda sıcaklık yazın fazla yükselir kışın da fazla düşer. Deniz etkisinde olan yerlerde ise fazla değişmez. Bu yüzden de deniz etkisinde olan yerlerde günlük ve yıllık sıcaklık farkı az deniz etkisinden uzak olan yerlerde ise (karalarda) fazladır.

11 Denizler karalara göre geç ısınıp geç soğuduğundan en sıcak ay karalarda Temmuz en soğuk ay Ocak’tır. Denizlerde ise en sıcak ay Ağustos en soğuk ay ise Şubat’tır. DENİZLERİN KARALARA GÖRE GEÇ ISINIP SOĞUMASI SONUCUNDA: 1) Denizden esen rüzgarlar kışın ılıtıcı, yazın serinletici etki yaparlar. 2) K.Y.K.’de karalar daha fazla olduğundan sıcaklık ortalaması G.Y.K.’den 2ºC daha fazladır. 3) Karalar ve denizler arasındaki ısınma farkları matematiksel iklim kuşaklarını önemli ölçüde etkilemiştir.Matematiksel iklim kuşağı ile sıcaklık kuşağı oldukça farklı bir görünüm kazanmasına sebep olmuştur. Not: Matematik iklim kuşakları güneş ışınlarının geliş açısına göre belirlenir.Sıcaklık kuşakları ise sıcaklığı etkileyen diğer etkenlerin matematik iklim kuşaklarını değişikliğe uğratması soncunda olmuştur.

12 5.OKYANUS AKINTILARI: Okyanus akıntıları alçak ve yüksek enlemler arasında sıcaklığın dengelenmesine yardımcı olmaktadır.Sıcaklığı fazla olan akıntılar gittikleri yerin sıcaklığını artırırken soğuk akıntılar gittikleri yerin sıcaklığını düşürürler.Önemli akıntılar genelde sürekli ve mevsimlik rüzgarlara bağlı olarak oluşurlar.Rüzgarın etkisiyle yönlenirler ancak bunlar; dünyanın günlük hareketine bağlı olarak sapma yaparlar.Akıntılar; izoterm eğrilerinin sapmasına neden olurlar. Not: 1) Ekvator ve çevresinden gelen akıntılara sıcak su akıntısı denir. 2) Kutuplar ve çevresinden gelen akıntılara soğuk su akıntısı denir. SICAK SU AKINTILARI: SOĞUK SU AKINTILARI: 1) Gulf-Stream 1) Kanarya 2) Kuro-Siyo 2) Bengvala 3) Alaska 3) Labrador 4) Brezilya 4) California 5) Avustralya 5) Antarktika 6) Ekvatoral 6) Oyo-Şiyo 7) Humbold (Peru)

13 GULF-STREAM SICAK SU AKINTISI:
Ekvatoral bölgeden hareket ederek Meksika Körfezi’nden doğar, Florida Boğazından geçerek kuzeydoğu istikametinde devam eder. Genellikle İngiltere, Almanya, Hollanda, Norveç gibi batı Avrupa kıyılarını etkiler. Bu durum o yerlerin özel konumunu elverişli hale getirir (Norveç’te balıkçılık gibi). Kuzeybatı Avrupa orta Avrupa’ya nazaran daha sıcaktır. Bunun sebebi bu akıntıdır. Böylece enlem-sıcaklık ilişkisi sekteye uğrar. LABRADOR SOĞUK SU AKINTISI: Kuzeyde Grönland kıyılarından kutup rüzgarlarının etkisi ile oluşur. Genellikle Kanada’nın doğu kıyılarını etkiler. Burasının soğumasına neden olur. Daha sonra Gulf-Stream’in altından geçerek Kanarya adaları civarında ortaya çıkarlar. 6. RÜZGARLAR: Rüzgarlarda okyanus akıntıları gibi gittikleri yerin sıcaklığını etkilerler. K.Y.K.’de kuzeyden esen rüzgarlar; G.Y.K.’de güneyden esen rüzgarlar sıcaklığı düşürürler. 7. GÜNEŞLENME SÜRESI: Bir yerde güneşlenme ne kadar fazla ise, bakıda olduğu gibi aydınlanma o kadar fazladır. Bu da gündüz uzunluğunun fazla olmasına bağlıdır. Gündüz uzunluğu arttıkça sıcaklığın depolanması daha da fazla olur.

14 İZOTERM EĞRİLERİ: Yeryüzünde aynı sıcaklık eğrilerine sahip olan noktaların birleştirilmesi ile elde edilen eğrilere denir. GERÇEK İZOTERM EĞRİLERİ: Yeryüzündeki gerçek sıcaklı değerlerine denir. İNDİRGENMİŞ İZOTERM EĞRİLERİ: Yeryüzündeki yükseltiler yok sayılarak elde edilen değerlere göre çizilir. Yani, yükseltiler deniz seviyesine indirgenir. Not: İzoterm eğrilerinin dünya üzerindeki dağılışı düzenli değildir. Kış ve yaz durumuna göre değişir.

15 DÜNYA ORTALAMA İZOTERM HARİTASI:
1) K.Y:K G:Y:K’den 2ºC daha sıcaktır.(Karalar fazladır) 2) Dünyanın en sıcak yerleri yengeç dönencesi civarlarıdır.(Nem azlığı) 3) Kıtaların doğu kıyıları batı kıyılarına oranla daha soğuktur.(Akıntılar) 4) Yeryüzünün sıcaklık ortalaması 14.4ºC’dir. 5) Karasallık eğrilerin büyük oranda sapmasına neden olur. 6) Her meridyenin en sıcak noktalarını birleştiren teorik çizgiye termik ekvator denir.K.Y:K’de termik ekvator karaların ve akıntıların etkisiyle sapmalara uğrar.

16 DÜNYA HAZİRAN AYI İZOTERM HARİTASI:
1) Bu ayda K.Y.K’de dünyanın en sıcak yerleri Büyük Sahra, Arabistan, Orta Asya, Meksika ve Arizona bulunur. 2) 20ºC sıcaklık eğrisinin ekvatora doğru kıvrılmasının nedeni soğuk su akıntılarıdır. Aynı eğri karaların ısınmasından dolayı kuzeye kıvrılmaktadır. 3) 10ºC sıcaklık eğrisinin kıtaların doğusunda güneye batısında kuzeye kıvrılmasının nedeni soğuk ve sıcak akıntılardır. 4) Yazın fazla ısınmadan dolayı haziran ayında 0ºC izotermi yok gibidir. 5) G.Y.K’de 0ºC ve 10ºC sıcaklık eğrileri denizler vs. yer aldığından oldukça düzenlidir. Sonuç olarak;Haziran ayında K.Y.K’de eğriler fazla ısınma nedeniyle kuzey kutbuna doğru çıkıntı yapar.Soğuk akıntıların etkili olduğu yerlerde ise ekvatora girinti yapar.

17 DÜNYA OCAK AYI İZOTERM HARİTASI:
1) K.Y.K’de kış mevsimidir. 30ºC’den daha sıcak yer yoktur. 2) 10ºC eğrisi okyanuslarda kuzeye doğru kıtalarda güneye doğru çıkıntı yapar. Kara ve denizlerin farklı ısınmaları sonucunda 3) 0ºC eğrisi kara ve denizlerin ısı farkından dolayı atlas okyanusu 60º , Büyük Okyanus (İskandinav Yarımadası’nın kuzeyinde 75º enlemine kadar çıkar. Aynı eğri karalar üzerinden güneye kıvrılır. 4) Bu ayda dünyanın en soğuk yeri Sibirya’dır. Burada ortalama sıcaklık kuzey kutbundan 8ºC-10ºC daha düşüktür. 5) G.Y.K’de eğriler ekvatora doğru çıkıntı yapar. 6) 0º ve 10º eğrileri G.Y.K’de denizler fazla olduğundan düzgün uzanış gösterirler. 7) Bu ayda G.Y.K’de en soğuk yer -30ºC ile güney kutbudur.

18 II.BASINÇ ve RÜZGARLAR BASINÇ: Atmosferin yeryüzüne ağırlığı oranda yapmış olduğu etkiye basınç denir.Hava basıncı ilk kez 1643’te Toriçelli tarafından ölçülmüştür. Basınç cıvalı bir barometreyle ölçülür. NORMAL BASINÇ: 45º enlemlerinde 15ºC sıcaklıkta ve deniz seviyesinde ölçülen basınç değerine normal basın denir. Bu basınç; 1cm çapında boru içerisindeki cıvanın 76cm boruda 760mm yükselmesi sonucu ölçülmüştür. Bu 1033 gram ve 1013 milibara eşittir. YÜKSEK BASINÇ: Bir yerde hava basıncı 1013 mb’dan fazlaysa o basınca yüksek basınç denir. Şimdiye kadar yeryüzünde saptanmış en yüksek basınç 1079 mb’dır. (Antisiklon) ALÇAK BASINÇ: 1013 mb’dan düşük basınca alçak basınç denir. Şimdiye kadar saptanan en düşük basınç 886 mb’dir. (Siklon) BASINCA ETKİ EDEN FAKTÖRLER: 1)YERÇEKİMİ: Enlemin etkisiyle yerçekimi ekvatordan kutuplara doğru artar. Buna bağlı olarak basınç ekvatordan kutuplara doğru artar. 2)YÜKSELTİ: Yeryüzünden yukarılara çıkıldıkça atmosferin kalınlığı ve yoğunluğu azaldığından basınç da azalır. Basınçla yükselti ters orantılıdır. Bu azalma her 10,5m’de 1mm’dir. Buna en iyi örnek; yüksek dağlara çıkanlarda burun kanamaları gibi olayların görüşmesidir.

19 3)MEVSİM: Sıcaklık yönüyle basıncı etkiler
3)MEVSİM: Sıcaklık yönüyle basıncı etkiler. Bir yerde mevsim değişikliği olmuşsa, sıcak havadan sonra soğuk hava etkili olursa basınç değişikliği olur. Ya da tersi olur. 4)SICAKLIK: Isınan hava hafifler, genişler ve yükselir. Böylece yeryüzüne yapmış olduğu etki azalır. Soğuyan hava ise yoğunlaşır ve ağırlaşır. Böylece yeryüzüne yapmış olduğu etki artar. Sonuçta havanın ısındığı yerde alçak basınç, soğuduğu yerde yüksek basınç oluşur. Not: Sıcaklık, mevsimlere ve günün saatine göre değiştiği için basınç farklılaşmasına yol açan en temel faktördür. 5)YOĞUNLUK: Atmosferdeki su buharı, toz zerrecikleri gibi maddelerin artması, yoğunluğun artmasına dolayısıyla basıncın artmasına yol açar. Bunlar azaldığı zaman da yoğunluk azalır ve dolayısıyla basınç da azalır. Not: Aslında basıncın azalması ve artmasına yol açan en önemli faktör yoğunluktur.

20 6)DİNAMİK ETKENLER: Hava hareketlerine bağlı olan faktörlerdir
6)DİNAMİK ETKENLER: Hava hareketlerine bağlı olan faktörlerdir.Hava kütleleri alçaldığı zaman ağırlaşır ve yoğunluk artar. Dolayısıyla basınç artar. İki hava kütlesi karşılaşıp, yükseldiği zaman hava yükseleceğinden basınç azalır. 30º enlemlerinde ters alizelerin alçalması sonucu D.Y.B, 60º enlemlerinde kutup ve batı rüzgarları karşılaşıp yükseldiği için D.A.B oluşur. BASINCIN YERYÜZÜNDEKİ DAĞILIŞI: Yeryüzünde aynı basınç değerini gösteren noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğrilere izobar denir. İzobarlar yeryüzünde çeşitli faktörlere bağlı olarak dağılırlar. Ancak yeryüzünde daimi olarak bulunan basınç merkezleri şunlardır: A-TERMİK DOĞUŞLU OLANLAR: Sıcaklığa bağlı olarak oluşan basınçlardır. İkiye ayrılırlar: 1)TERMİK ALÇAK BASINÇ: Ekvator ve çevresinde görülür. Güneş ışınları ekvator ve çevresine dik ve dike yakın açılarla gelir. Böylece hava ısınır, hafifler ve yükselir, böylece havanın yapmış olduğu basınç azalır. Böylece Termik basınç oluşur. Hava hareketleri şöyledir: 1) Çevreden merkeze 2) Merkezden yukarıya Not: Alçak merkezlerde hava çoğu zaman kapalı, rüzgarlı ve yağışlıdır.

21 2)TERMİK YÜKSEK BASINÇ:
Kutuplara ve çevresine güneş ışınları eğik geldiği için hava devamlı soğuk olur. Soğuyan havanın ağırlığı ve yoğunluğu arttığından yapmış olduğu etki de artar. Yani basınç artar. Hava hareketleri şu şekildedir: 1. Yukarıdan merkeze 2. Merkezden çevreye B- DİNAMİK DOĞUŞLU OLANLAR: 1) DİNAMİK YÜKSEK BASINÇ: Her iki yarım kürede de ters alizelerin 30º enlemlerinde sapmaya uğrayıp yeryüzüne doğru alçalması ile, oluşturdukları basınçtır. Dinamik yüksek basınçlarda: 1. Basınç çok yüksek değildir. 2. Sıcak çekirdeklidir ve etkili olduğu yerlerde her şeyi çok ısıtırlar. 3. Alçaldıkları için büyük nem açığı oluştururlar, bu yüzden çöller oluşmuştur. Hava Hareketleri: 1. Yukarıdan aşağıya, yanı merkeze

22 2) DİNAMİK ALÇAK BASINÇ:
Her iki yarımkürede de 60 derece enlemleri civarında batı rüzgarları ve kutup rüzgarlarının karşılaşarak yükselmesi sonucu oluşurlar. Kutup rüzgarları soğuk olduğu için altta, karlı rüzgarlar üstte bulunur. Böylece cepheler ve cephe yağışları oluşur. NOT: K.Y.K'dekaralar daha yer kapladığından basınçlar daha düzensizdir. Oysa G.Y.K'de denizler daha fazla olduğu için basınçlar daha düzenli ve süreklidir. TÜRKİYE'Yİ ETKİLEYEN BASINÇ MERKEZLERİ 1) YÜKSEK BASINÇLAR a)Asor yüksek basıncı b)Sibirya yüksek basıncı . c)Afrika Yüksek Basıncı d)Akdeniz yüksek basıncı e)Balkan yüksek basıncı ÖNEMLİ NOTLAR 1)Asar Y.B ülkemizi yıl boyunca etkiler.Sibirya Y.B ise sadece kış aylarında etkiler 2)Ülkemizde yaz kuraklığının en önemli nedeni Asar Y.BDiğer basınçlar Batı rüzgarlarının etkisiyle birleşirler ve öyle etkili olurlar.

23 TÜRKİYE'Yİ ETKİLEYEN BASINÇ MERKEZLERİ
1) YÜKSEK BASINÇLAR Asor yüksek basıncı b) Sibirya yüksek basıncı . c) Afrika Yüksek Basıncı d) Akdeniz yüksek basıncı e) Balkan yüksek basıncı NOT; 1) Asar Y.B ülkemizi yıl boyunca etkiler.Sibirya Y.B ise sadece kış aylarında etkiler 2) Ülkemizde yaz kuraklığının en önemli nedeni Asar Y.BDiğer basınçlar Batı rüzgarlarının etkisiyle birleşirler ve öyle etkili olurlar. 2)ALÇAK BASINÇLAR a) İzlanda b) Basra c) Karadeniz doğusu d) Akdeniz doğusu NOT:Ülkemizi etkileyen basınçlardan Asar ve Afrika kuzeyi Y.Basınçlar ile İzlanda Y.Basıncı Dinamik kökenlidiğerleri ise termikkökenlidir. BASINÇLARIN ETKİSİ YAZ MEVSİMİNDE:Asor'ın etkisi güçlüdür. Özellikle Anadolu'nun güney kesimleri yüksek basıncın etkisiyle kurak geçer. Asar kuzeydoğu And. ısınarak yerel alçak basınca dönüşür ve yağışlara neden olur. Erzurum - Kars yöresinde yağışların en çok yazın düşmesinin sebebi budur. KIŞ MEVSİMİNDE:Asar'ın etkisi azalır.Sibirya ve İzlanda alçak basıncının etkisi artar. Ülkemizde havanın soğuk geçmesi Sibirya'ya bağlıdır. Sibirya - Asar'la birleşirse hava daha soğuk geçer. Sibirya'nın etkisi zayıf olursa İzlanda etkili yağışlara neden olur.

24 RÜZGARLAR Yüksek basınç merkezlerinden alçak basınç merkezlerine doğru olan hava akımlarına rüzgar denir.Rüzgarın hızı Anenometre ile ölçülür. RÜZGARLARIN ÖZELLİKLERİ 1)RÜZGARIN YÖNÜ: Rüzgarlar estikleri yönde göre isimlendirilirler. Rüzgarlar çeşitli faktörlerden dolayı en kısa yolu izleyemezler ve sapmalar uğrarlar. Bu faktörler: a)DÜNYANIN GÜNLÜK HAREKETİ:Dünyanın dönmesi ile rüzgarlar K.Y.K'de hareket yönünün sağına G.Y.K'de soluna saparlar. b)YERŞEKİLLERİ:Yer şekillerinin uzanış yönü önemlidir.Dağ sıraları ve vadiler rüzgarın yönünü değiştirirler ve kendi yönlerinde estirirler. Bu nedenle hakim rüzgar yönüyle yer şekillerinin uzanış yönü arasında bir paralellik vardır. Bir bölgede yıl içinde rüzgarın en çok estiği yöre hakim rüzgar yönü denir. Çanakkale boğazında rüzgarın yönü G.B-K.D yönüdür.

25 c)BASINÇ MERKEZLERİNİN YÖNÜ:Basınç
merkezlerinin yönü mevsimlere göre değişir. Rüzgarlar yazın denizden karaya, kışın karadan denize eserler. Musonlar örnektir. 2)RÜZGARIN HIZI: Rüzgarın hızı hava hareketinin hızıdır. Şu faktörlere bağlıdır. a)BASINÇ FARKI:Basınç farkı ne kadar fazla ise hız kadar çok fark ne kadar az ise hız da o kadar azdır. Yandaki izobar haritalarında rüzgar 1.şekilde daha hızlı eser.

26 b)BASINÇ MERKEZLERİ ARASINDAKİ MESAFE:Aradaki mesafe arttıkça hızı azalır. Merkez kısaldıkça hızda kazanır. Aşağıdaki izohips haritasında rüzgarın en fazla hızı 1'de, en az ise 3'tedir. c)DÜNYANIN DÖNMESİ:Rüzgarlar dünyanın dönmesi ile saptıkları için hızları azalır. d)SÜRTÜNME:Engebeli arazilerde rüzgarlar çok fazla engele çarptıklarından hızları azalır. Düz alanlarda ise hız artar. Bu yüzden rüzgarlar denizlerde hızlı karalarda yavaş eserler. 3)RÜZGAR FREKANSI: Bir yerde rüzgarların esiş sıklığına rüzgar frekansı denir. Rüzgar frekansı rüzgarın esme süresinin oranı ile ifade edilir. Bir bölgede rüzgarların en fazla hakim rüzgarı yönlerini belirlemek amacıyla çizilen şekillere RÜZGAR GÜLÜ denir.

27 Aşağıdaki rüzgar gülünde hakim rüzgar yönü K.D - G.B yönüdür.
RÜZGAR ÇEŞİTLERİ 1)SüREKLi RüZGARLAR: Büyük basınç merkezleri arasında yıl boyunca esen rüzgarlardır. a)ALİZELER: Her iki yarımkürede 30 derece D.Y.B merkezlerinden ekvatordaki T.A.B merkezlerine esen rüzgarlardır. Dünyanın güzlük hareketinden dolayı sapmaya ağızlar. Bu sapmalar K.Y.K da sağa G.Y.K de sola dır.

28 ÖZELLİKLERİ 1)Başlangıçta kuru rüzgardır.Ancak okyanus üzerinden geçerken nem alılar. 2)Ekvatoral kuşaktaki karaların doğru kıyılarına yağış bırakırlar 3)Yelkenli gemilere kolaylık sağladığı için geçmişte Ticaret Rüzgarları denmiştir. 4)Ekvatorda karşılaşırlar yüksektirler ve kutuplara doğru Ters Alizeler oluşturur. 5)Ters Alizeler 30 derece enlemleri civarında çölleri oluştururlar. 6)Okyanus akıntılarının yönlerini düzenlerler. b)BATI RÜZGARLARI: 30 derece D.Y.B.M'den - 60 derece D.A.B.M'ye doğru esen rüzgarlardır.Bunlardan dünyanın dönmesine bağlı olarak saparlar ve genelde batıdan eserler. Bu yüzden tüm alır Batı Rüzgarları Orta Kuşak Karalarının batı kıyılarını etkiler. ETKİLERİ; 1) Başlangıçta kudururlar ancak denizler üzerinden geçerken 2 )Okyanus akıntılarını ve .... etkiler. 3) 60enlemlerinde Kutup rüzgarları ile karşılaşarak cephe yağışlarını oluşturur. 4) Batı rüzgarlarını doğuran hava kütleleri nemli olduğundan bu bölgelerde hava genelde yağışlıdır. 5)Özellikle Avrupa'nın batı kıyılarını etkilerler.Her mevsimi yağışlı geçen ılıman okyanus akıntılarının burada görülmemesinin sebebi bu rüzgarlardır.

29 2) MEVSİMLİK (DEVİRLİ) RÜZGARLAR
c)KUTUP RÜZGARLARI Kutuplardaki termik yüksek basınç merkezlerinden 60 enlemlerindeki D.A.B merkezlerine doğru eserler.Kuzeyden estikleri için kuru ve soğuk rüzgarlardır.Soğuk su akıntılarının oluşumuna neden olurlar. 2) MEVSİMLİK (DEVİRLİ) RÜZGARLAR Mevsimlik sıcaklık farklarına bağlı olarak oluşurlar.Özellikle büyük kara parçaları ile okyanusların birleştiği alanlarda oluşurlar.Musonlar yazın kara kışın denizlerde eserler. GÖRÜLDÜĞÜ YERLER : En belirgin olarak Güneydoğu Asya'da görülür.Ayrıca Meksika Körfezi,..ne Körfezi ,Orta Amerika ,Kuzey Avustralya ve Doğu Afrika'da. Musonlar:iki kısma ayrılır: A)KIŞ MUSONLARI : Asya kıtası kışın,Hint Okyanusuna göre daha soğuktur.Hint Okyanusu ise daha sıcaktır.Bu yüzden Asya Kıtasından ,Hint Okyanusu'na doğru rüzgarlar oluşur.Bunlara kış musonları denir.Karadan estikleri için yağış getirmezler.Kış musonunda yağış alan yerler sadece adalardır. tıkla

30 B)YAZ MUSONLARI: Yazın ise Asya,Hint Okyanusundan daha sıcaktır.Bu sefer rüzgarlar Hint Okyanusundan Asya Kıtasına doğru oluşur.Bu rüzgarlar denizden geldikleri için nemlidirler.Dağ yamacıyla karşılaşan yaz musonları içindeki nemi yağış olarak bırakırlar.Güneydoğu Asya yaz musonları sayesinde Dünya'nın en yağışlı yerlerindendir.Özellikle Çerapunçi İst(yıllık 12m).Asya'da tarım yaz musonlarının kontrolündedir. 3)YEREL RÜZGARLAR Oluşumlarındaki temel neden günlük ısınma ve soğuma faktörleridir.Başlıcaları şunlardır:

31 1)KIYILARDA MEYDANA GELENLER: a)Deniz Meltemi:
A)MELTEMLER: Meltemler Ekvatorda sürekli yıl boyunca,Orta enlemlerde sadece yaz aylarında görülür. 1)KIYILARDA MEYDANA GELENLER: a)Deniz Meltemi: Yaz mevsiminde gündüz,Karanın denizden fazla ısınması sonucu denizden karaya esen rüzgarlardır. Not: Deniz meltemi denizden esmesine rağmen yağışı oluşturacak nitelikte değildir.Bunlara İzmir ve çevresinde İmbat denir. b)Kara Meltemi: Yazın gece kara denizden daha fazla soğuduğundan karadan denize doğru esen rüzgarlardır. tıkla

32 2)İÇ KISIMLARDA MEYDANA GELENLER 1)Vadi Meltemi:
Yaz mevsiminde gündüz yamaçlar,vadilere oranla daha fazla ısındığından vadilerden yamaçlara esen rüzgarlardır. 2)Dağ Meltemi: Yaz mevsiminde gece vadiler yamaçlardan daha sıcak olduğundan yamaçlardan vadilere esen rüzgarlara denir. Not: Meltem rüzgarları basınç farklarının en fazla olduğu öğleden sonra ve sabaha doğru hızlı eser. Tıkla

33 B)SOĞUK YEREL RÜZGARLAR: Kuzey Yarım Kürede kuzey yönlü olan rüzgarlardır.Bunlar en çok kış ve ilkbahar mevsiminde etkilidirler. 1)Mistral:Bunlar Fransa'da Rohn vadisinden.Akdeniz'e doğru esen rüzgarlardır. 2)Bora:Yugoslavya'dan Adriyatik Deniz'ine doğru esen rüzgarlardır. 3)Krivetz:Romanya'dan Karadeniz’e doğru esen rüzgarlardır. 4)Poyraz: Ülkemizin kuzeydoğusundan eserler .En çok Marmara ve Karadeniz kıyılarında etkilidir. 5)Yıldız:Ülkemizin kuzeyinden esen rüzgarlardır. 6)Karayel:Balkanlardan ülkemize esen soğuk rüzgarlardır.Kışın kar yağışına yazın ise sağanak yağışlara sebep olurlar. C)SICAK YEREL RÜZGARLAR: Estikleri yere göre sıcak olan rüzgarlardır. 1)Sirokko:Büyük Sahra'dan Cezayir,Tunus,İspanya ve İtalya kıyılarına doğru esen sıcak ve kuru rüzgarlardır.Akdeniz üzerinden geçtiğinden ve çöl kaynaklı olduğundan bu rüzgarlar İspanya ve İtalya kıyılarına çamurlu yağış bırakır. 2)Hamsin:Büyük Sahra'dan Mısır ve Libya kıyılarına doğru esen sıcak kuru ve toz yüklü rüzgarlardır. 3)Samyeli:Suriye çölünden Güneydoğu Anadolu bölgesine doğru esen sıcak ve kuru rüzgarlardır.Bu rüzgarlar İç Anadolu’da Kabayel ismini almaktadır. 4)Lodos: Türkiye'de güney-batıdan esen sıcak ve kuru rüzgarlardır.Batı Anadolu ve Marmara da etkilidirler.

34 D)TROPİKAL SİKLONLAR:
Tropikal kuşakta görülen çok şiddetli rüzgarlardır.Sarmal hava hareketi oluştururlar.Ani basınç değişikliklerinden oluşurlar.Tropik Siklonlar Asya Denizinde TAYFUN ,Orta Amerika'da HURRİCAN,Güney-Amerika'da TORNADO ismini alırlar. E)FÖHN RÜZGARLARI: Bir yamaçla yükselen hava kütlesinin diğer yamaçta alçalmasıyla ve ısınmasıyla oluşan rüzgarlardır. Föhn oluşmadan önce yamaç boyunca yükselen havanın içinde nem vardır.Hava yükselirken her 200 m de 1C soğur.Öbür tarafta alçalırken,nem olmadığından ısınma daha fazla olur.Bu ısınma her 100 m de 1C dir.

35 1) Bu rüzgarlar kurutucu etkiye sahiptirler.
Özellikleri: 1) Bu rüzgarlar kurutucu etkiye sahiptirler. 2) Kışın karların erimesine ve dolayısı ile çığ ve sel baskınlarına neden olurlar. 3)Yazında bitkilerin kurumasına yol açarlar. 4) Bunlar Dünya'da en fazla İsviçre'deki Alp Dağlarında etkilidirler.Türkiye'de ise en fazla Doğu Karadeniz ve Akdeniz'de etkilidirler. 5) Yerel rüzgarlar içinde enlemle açıklanamayan tek rüzgar türüdür. tıkla

36 TÜRKİYE'DEKİ RÜZGARLAR:
Kış Mevsiminde: Batıdan gelen alçak basınç Türkiye'ye yaklaştıkça güney ve güneybatıdan hızı gittikçe artan nemli ve yağışlı Lodos rüzgarları esmeye başlar.Balkanlardan soğuk nemli karakterli,kışın kar yağışlı ,yazın sağanaklı "Karayel" başlar. Yaz Mevsiminde: Anadolu,yazın kuzeydoğu yönlü serin kuru "yaz poyrazı" etkisinde kalır.Ayrıca samyeli etkiler.İlkbaharda boğazlar,Ege yada Doğu Akdeniz bir Akdeniz depresyonu yerleşmiş ise kuzeydoğudan esen yaz poyrazı kuvvetlenir,kuzeyden nemli serin hava kütlelerini çekerek "bikikindi" yağışlarının oluşmasına neden olur.

37 3-NEMLİLİK VE YAĞIŞLAR NEM: Atmosferdeki su buharına nem denir.Nemlilik higrometre ile ölçülür. Atmosferdeki nemim kaynağı yeryüzündeki sulardır. Bunlar denizleri, okyanuslar, göller, kar ve buz suları nemim tamamı, atmosferin en alt katı olan troposferde toplanmıştır. Troposferdeki .... yoğunluk kazanmıştır. Oranı en fazla % 5 kadardır. Atmosferdeki su buharı dünya üzerinde düzenli dağılmıştır. BUHARLAŞMA: Yeryüzünde bulunan sular , buharlaşma şeklinde havaya geçer yeryüzündeki suların , su buharı şeklinde atmosfere geçmesine buharlaşma denir. Buharlaşma en fazla .... ile ilgilidir. Bunun yanın da rüzgarlar, yüksek basınç ne gibi faktörlerde etkilidir. Buna göre dünyada en çok buharlaşma 10 derece ve 20 derece enlemleri arasındaki Alizeler kuşağı üzerinde ve güneydoğu An'da görülür. NEMLİLİK ÇEŞİTLERİ MUTLAK NEM: Bir metre küp hava içerisinde bulunan nemin gram olarak ağırlığına denir. Yani havanın içerisinde mutlaka bulunması gereken nemdir. Mutlaka nem denizlerden uzaklaştıkça .... yükseldikçe ve kutuplara gidildikçe azalır. 1mm.'lik su buharı basıncı 1 metre küp sudaki su buharının ağırlığına eşittir.

38 b) Mutlak nemin artması bağılnemin %100 e ulaşması (sıcaklık sabit)
MAKSİMUM NEM: Belirli sıcaklıktaki havanın nem taşıyabilme kapasitesine denir. Sıcaklık arttıkça havanın nem taşıma kapasitesi artar. Azaldıkça ise nem taşıma kapasitesi azalır. BAĞIL NEM: Mutlak nemim maksimum neme oranının % olarak değerine denir. Bağıl nem şu şekilde hesaplanır.Bağılnem=mutlak nem/maksimum nem*100 Örnek:0 derece sıcaklıkta 1 metre küp havada 2.4 gr. nem bulunsun, 1 metre en fazla 4.8 gr. taşıyabileceğinden bağılnem=2.4/4.8=0.5 DOYMA NOKTASI: Havanın alabileceği toplam nem miktarının en son sınırına dayanmasına denir. Hava kütlesi doyma noktasına 2 yolla ulaşır. a) Hava kütlesinin yükselerek soğuması ve maksimum nemin azalması(mutlak nem sabit) b) Mutlak nemin artması bağılnemin %100 e ulaşması (sıcaklık sabit) SONUÇLAR 1) Sıcak hava fazla nem taşır, soğuk hava ise fazla nem taşımaz. 2) Sıcaklık arttıkça a) Mutlak nem taşıma kapasitesi artar. b) Bağılnem miktarı azalır, c) Buharlaşma artar tıkla

39 3) Havadaki nem arttıkça bağılnem miktarı artar
3) Havadaki nem arttıkça bağılnem miktarı artar. Buna göre mutlak neminde bulunduğu: a) Ekvatoral bölgeler b) Deniz okyanus ve göller üzerinde ve kıyılarda bağılnem yüksektir. SICAKLIK SABİT a) Mutlak nem artıyor. ve bağıl nemde artıyor. b) Şekilde boşluğun azalması bağılnemin artması demektir. c) Havadaki bağılnem arttıkça buharlaşma azalır. Bağılnem azaldıkça buharlaşma artar.

40 YOĞUNLAŞMA TÜRLERİ: Soğuma sonucunda oluşan yoğunlaşma türleri sis ve bulutlardır. Yoğunlaşma yeryüzünde meydana gelmişse sis yükseklerde meydana gelmişse bulut oluşmuştur. SİS: Hava kütlesinin özellikle kış güzlerinde soğuk yüzeylere dokunması sonucu güneşe yakın yerlerde yoğunlaşmasıyla olur. BULUT: Su buharının yükseklerde yoğunlaşmasıyla düşen ve gökyüzünde asılı halde bulunan su damlacık larının topluluğuna denir. BULUT TÜRLERİ KÜMÜLÜS BULUTLARI: Havanın dikey yönde hızlı soğumasıyla oluşan bulut türleri. Sağanak ve iri taneli yağmurlar ve sık sık dolu yağışlarına yok açar. STRATÜS: Havanın yatay yönde ve yavaş yavaş yükselmesiyle oluşan bulutlardır.

41 NİMBÜS:Bunlarda kara bulutlar olarak adlandırılır
NİMBÜS:Bunlarda kara bulutlar olarak adlandırılır. Kümülüs ve stratus oluşumlu bulutlardır. SİRÜS (tüy):Su buharının buz kristalleri şeklinde yoğunlaşması ile meydana gelen bulutlardır. YAĞIŞ BİÇİMLERİ YAĞIŞ:Su buharının sıcaklığın düşmesine bağlı olarak .... ve su damlacıklarının dönüşerek yere düşmesine denir. 1)YERDE OLUŞANLAR a)ÇİĞ:Su buharının soğuk cisimlerin ve bitkilerin üzerinde damlalar halinde yoğunlaşmasıyla oluşan yağıştır: Genelde ilkbahar aylarında görülür. b)KIRAĞI:Yoğunlaşma 0 derecenin altında buz kütleleri şeklinde olursa buna krağı denir. Özellikle sonbahar ve kış aylarında görülür. c)KIRÇ:Yeni sıcaklı 0 derecenin altında yağanlaşan buz karakterinin tabakalar halinde telleri yaprakları kapsaması ile oluşur. En fazla sonbaharda görülür. GÖKYÜZÜNDE OLUŞANLAR a)YAĞMUR:Buluttaki su taneciklerinin 0 derecenin üstünde yoğunlaşarak damlalar halinde yeryüzüne düşmesine yağmur denir. b)KAR:Yoğunlaşma 0 derecenin altında olmuşsa buz kristalleri şeklinde yağış olacaktır. c)DOLU:Sıcaklık aniden düşmesi ve damlalarının donması ileoluşan yağış şeklidir.

42 YAĞIŞIN OLUŞUM ŞEKİLLERİ
1)YAMAÇ (OROGRAFİK) YAĞIŞLARI: Hava kütlesinin bir yamaç boyunca yükselerek nem miktarının doyma noktasına ulaşmasıyla oluşur. Yağışlar belli bir yüksekliğe kadar devam eder ve durur.Bu tür yağışlar: Türkiye'de Karadeniz’de görülür, dünyada ise Muson Asya'sında ve batı rüzgarlarının etkili olduğu kıyılarda. 2)KONVEKSİYONEL YAĞIŞLAR: Isınan havanın hafifleyerek yükselerek soğuması sonucunda görülen yağışlardır. Dünya da en fazla ekvatoral bölgede Türkiye'de ise Doğu Anadolu ve İç Anadolu’da görülür. Bunlar halk arasında "kırkikindi" yağışları denir. 3)CEPHE YAĞIŞLARI: Sıcak ve soğuk hava kütlelerinin karşılaştığı alanlarda , sıcaklık havanın .... hava üzerine çıkarak soğuması ve yoğunlaşmasıyla oluşur. Dünya'da en fazla 60. enlemlerde D.A.B alanlarında görülür. Türkiye'de en fazla kışın Akdeniz bölgesinde görülür.

43 DÜNYADA YAĞIŞIN DAĞILIŞI
YAĞIŞ MİKTARI: Yıl içinde birim alana düşen toplam yağış miktarına denir.Yağış Provyometre ile görülür.Metrekareye kg. olarak edilir. Yağış miktarını şu faktörler etkiler. 1)YÜKSELTİ:Deniz seviyesinden 3-4 km. yükseltiye kadar artar, daha sonra azalır. 2)YERŞEKİLLERİ:Nemli hava kütlelerine dönük yamaçlarda yağış fazla diğer yamaçlarda azdır. 3)DENİZE UZAKLIK:Deniz etkisinde olan yerlerde yağış fazladır. Uzaklaştıkça azalır. 4)HAVA KÜTLESİ:Bir yerin nemli hava kütlesine açık olması yağışı artırır. DÜNYADA YAĞIŞIN DAĞILIŞI

44 EN YAĞIŞLI YERLER 1)EKVATORAL BÖLGE:Amazon ve Kango Havzaları civarı 2)MUSON ASYASI:Musonların en etkili olduğu Güney ve Güneydoğu Asya. 3)ORTA KUŞAK KARALARININ BATI KIYILARI:Batı rüzgarlarının etkili olduğu yerler EN AZ YAĞIŞ ALAN YERLER 1)30 DERECE ENLEMLERİ CİVARI:Her iki yarım kürede çöllerin olduğu yeler. 2)KUTUP BÖLGELERİ:Termik Y.Basıncın etkisi 3)KITALARIN İÇ KESİMLERİ:

45 BÜYÜK İKLİM TİPLERİ 1)SICAK İKLİMLER A)EKVATORAL İKLİM: Görüldüğü Yerler:Ekvatorun her iki yanında 0-10 derece enlemleri arasın da görülür. Amazon ve Kango Havzaları en yaygın olan yerlerdir.Ayrıca Malezya ve Filipinler.

46 ÖZELLİKLERİ 1) Yıllık sıcaklık ortalaması 25 santigrat- 26 santigrat civarındadır. 2) Yıllık sıcaklık farkı 1-2 santigrat günlük sıcaklık farkı 3-4 santigrat derecedir. 3) Yıllık yağış miktarı mm'dir. Her mevsim yağışlıdır.Ancak yağışlar akinoku tarihlerinde artar.Solstis tarihlerinde azalır. Yağış biçimi konveksiyoneldir. 4) Bitki örtüsü gür ormanlardır. Ağaçların geniş yapraklı olması yağışın bol olmasına bağlıdır. 5) 1000m'nin altında yerleşik hayat azdır.Tam yapılmaz 2)SAVAN İKLİMİ Görüldüğü Yerler:Her iki yarım kürede derece enlemleri arasında görülür. Özellikle Brezilya'nın yüksek platoluk alanları Gine Kör. Kuzeyi Afrika Dağı.yüksek platolar ile Avustralya'nın kuzey bölümü.

47 ÖZELLİKLERİ 1) Yıllık sıcaklık ortalaması derece civarındadır. 2) Yıllık sıcaklık farkı 4-5 derece civarındadır. 3) Yıllık yağış ortalaması mm'dir. En fazla yağış yaz mevsiminde görülürken en az kışın görülür. Yağış biçimi konveksiyoneldir. Yazın dönencelere dik gelmesi sebebiyle yağış artar. 4) Bitki örtüsü SAVAN denilen yüksek ot topluluklarıdır. 5) Savan iklimi geçiş iklimidir. Yazın ekvatoral iklimine girerken kışın çöl ikliminin etkisine girer. 3)MUSON İKLİMİ Görüldüğü Yerler: Muson rüzgarlarının etkili olduğu yerlerde görülür. Özellikle G.Doğu ve G.Asya K.Avustralya Gine ve Meksika körfezi iklimin oluşmasının temel nedeni kara ve denizlerin yıllık ısınma farklarından oluşan Muson rüzgarlarıdır.

48 ÖZELLİKLERİ 1) Yıllık sıcaklık ortalaması 20derece 2) Yıllık sıcaklık farkı 10 derece 3) Yıllık yağış miktarı genel olarak 1000 mm'nin üzerindedir. Ancak yağış miktarının mm'ye ulaştığı yerlerde vardır.Yağışlar en fazla yaz mevsiminde görülür.Yamaç yağışları şeklindedir.Kışın ise sadece adalarda yağış görülür. Muson iklimi derece enlemleri arasında görüldüğünden yağış ve sıcaklık değişimi SAVAN iklimine benzer. 4) Bitki örtüsü yağışların fazla olduğu yerlerde orman az olduğu yerlerde savanlar görülür. 4)ÇÖL İKLİMİ Çöl iklimi 30 derece enlemlerinde D.Y.B ile etrafı dağlarla çevrili kapalı yerlerde görülürler. Bu yerler Asya'da Gobi Arabistan Amerika'da Afrika'da BüyükSahra'da Kalahari Avustralya‘ da Gobban (Büyük Kum Çölü) 1) Çöller üç kısımda incelenir. a) Sıcak Çöller: D.Y.B Merkezlerinin etkisiyle oluşmuştur. Devamlı sıcaktır. b) Karasal Çöller: Büyük karaların iç kesimlerinde görülür. Nem azlığından dolayı yağış miktarı azdır. Yazın çok sıcak kışın çok soğuk olurlar. Sibirya Türkistan Kaşkar gibi.

49 2) Yıllık yağış miktarı 200 mm'den azdır
2) Yıllık yağış miktarı 200 mm'den azdır.Alçaltıcı hava hareketleri olduğundan yılda bir iki kez yağış ya olur ya olmaz. 3) Yıllık sıcaklık ortalaması derece civarındadır. Yıllık sıcaklık farkı derece'dir 4) Günlük sıcaklık farkı derecedir. 5) Suyun bulunduğu ve yaşama elverişli yerlere VAHA denir. 6) Bitki, örtüsü kaktüs'lerdir.

50 B)ORTA KUŞAK İKLİMLERİ
1)AKDENİZ İKLİMİ Görüldüğü Yerler: derece enlemlerinde kıtaların batı kesimlerinde görülür.Özellikle Akdeniz kıyılarında Orta Şili'de Afrika'da Kap Bölgesinde California'da ve Güneybatı Avustralya’da ÖZELLİKLERİ 1) Yazları sıcak ve kurak kışları ılık ve yağışlıdır. 2) Yıllık sıcaklık ortalaması 18-20derece 3) Yıllık sıcaklık farkı derece 4) Yıllık yağış miktarı mm arasında değişir. Yağışlar en fazla kışın düşer. En çok görülen yağış türü Cephesel yağışlardır. 5) Bitki örtüsü Maki'dir. Maki kıyıdan m'ye kadar çıkar. Bu yükseltiden sonra makinin yerini orman alır.

51 2)ILIMAN OKYANUS İKLİMİ
Görüldüğü Yerler: Orta kuşak karalarının denize etkisindeki batı kıyılarında görülür. Batı Avustralya kıyılarında K.Amerika'nın kuzey batısında güney Şili Avustralya'nın kuzeydoğusunda ve Yeni zellanda'da ülkemizde de Karadeniz kıyılarında ÖZELLİKLERİ 1)Yıllık sıcaklık ortalaması 15 derece civarındadır. 2)Yıllık sıcaklık farkı derecedir. 3)Yıllık ortalama yağış mm civ. 4)Her mevsim yağışlıdır. Her mevsim yağışlı olmasının sebebi Batı rüzgarlarıdır. Yazlar serin ve kışları ılık geçer. Yaz kuraklığı görülmez. Yağışlar genelde yamaç yağışları şeklindedir. 5)İklimin doğal bitki örtüsü ormandır.

52 3)ILIMAN KARASAL (STEP) İKLİMİ
Görüldüğü Yerler: Orta kuşak karalarının iç kesimlerinde görülür. İç Anadolu'da A.B.D içlerinde ve Orta Asya'da görülür. ÖZELLİKLERİ 1)Yıllık sıcaklık ortalaması derece. 2)Yıllık sıcaklık farkı derece civ. 3)Yıllık yağış miktarı mm. civ.En fazla yağış ilkbaharda konveksiyonel olarak görülür. Kışın yağışlar kar şeklindedir. Yazları kurak geçer. Kışın karlar yerde gün arasında kalır. 4)Bitki örtüsü bozkırdır. Step miktarı yağış miktarı yönüyle geçiş iklimi özelliğine sahiptir. Tropikal kuşakta savan ve çöl iklimleri arasında ılıman kuşakta Akdeniz iklimi ile sert karasal iklimi arsında geçiş iklimi ortaya çıkar.

53 4)SERT KARASAL İKLİM Görüldüğü Yerler:Sibirya'da Kanada'da ve bizde Doğu Anadolu’da görülür. Tundra ile Step iklimi arasında geçiş karakteri taşır. ÖZELLİKLERİ 1)Yazları sıcak kışları çok soğuk ve kurak geçer 2)Yağışlar yaz ayların görülür. Yıllık yağış miktarı mm civarındadır. Kışın kar yağışları görülür. Kar uzun süre yaklaşık 180 gün yerde kalır. 3)Dünyada en düşük sıcaklık değerlerinin ölçüldüğü iklim bölgesidir. 4)Yıllık sıcaklık ortalaması 4-50derece çiv. olup yıllık sıcaklık farkı derece civ. 5)Bitki örtüsü TAYGA ormanlarıdır. Ormanın bulunduğu yükseklerde dağ çayırları veya Alpin çayırları görülür.

54 C-SOĞUK KUŞAK İKLİMLERİ
1)TUNDRA İKLİMLERİ Görüldüğü Yerler:60-70 derece enlemleri arasında görülür. Özellikle Asya Avrupa ve Kanada'nın kuzey kesimlerinde görülür. ÖZELLİKLERİ 1)Yıllık yağış miktarı 250 mm civ. Yağış rejimi düzensizdir.Yağışların en büyük bölümü yazın düşer. 2)Sıcaklık düşük olup en sıcak ayda bile 10 dereceyi geçmez. En soğuk ayda -30 dereceye kadar düşer. 3)Topraklar donmuş vaziyette iken yaz gelince sıcaklık artınca toprak erir bataklıklar oluşur.Tarım yapılamaz. 4)Bitki örtüsü Tundra denilen ot topluluklarıdır.

55 2)KUTUP İKLİMİ Görüldüğü Yerler: Her iki yarımkürede de kutuplarında ve Grönland içlerinde görülür. ÖZELLİKLERİ 1)Her mevsimi soğuk ve kurak iklimdir. Sıcaklık 0'derecenin altındadır. 2)En yüksek sıcaklıklar aydınlanma ile görülür. Fazla ısınma olmadığından sıcaklık farkı derece civarındadır. 3)Yağış Termik Yüksek Basıncın etkisiyle çok azdır. Yeryüzünün en az yağış alan yerlerindendir. 4)Bitki örtüsü yoktur.

56 TÜRKİYE İKLİMİ Türkiye'de gerek matematik konumun gerekse özel konumun etkisiyle birden fazla iklim görülür. Orta kuşakta bulunması sebebiyle dört mevsim belirgin olarak görülür. Ülkemiz genelde Akdeniz ikliminin etkisine girdiğinden kurak özelliği taşır. Türkiye'nin iklimi çeşitli faktörlerin etkisindedir. 1)YÜKSELTİ Ülkemizin ortalama yükseltisi oldukça fazladır. Yükselti batıdan doğuya doğru gittikçe azaldığından iklimde batıdan doğuya doğru gittikçe ....Bunun yanında yükselti kısa mesafelerde değişiklik göstermektedir.Bu da birden fazla iklimin görülmesine neden olur. 2)DAĞLARIN UZANIŞ YÖNÜ K.Anadolu dağlarının Karadeniz'e Toroslar’ın da Akdeniz'e paralel uzanmaları kuzeyleri ve güzeyden gelen nemli hava kütlelerinin iç kısımlara girmesini engeller. Bu da kıyı ile iç kesimler arasında iklim farklılıklarına neden olmaktadır. Ege bölgesinde dağların kıyıya dik uzanması Orta Karadeniz'de ise yükseltinin iç kesimlerden başlaması nedeniyle denizin etkisi iç kısımlara girer. 3)ÜÇ TARAFININ DENİZLERLE ÇEVRİLİ OLMASI Ülkemizin üç tarafının denizlerle çevrili olmasının denizlerle çevrili olmasından dolayı çeşitli iklimler aynı anda görülmektedir. Yine Marmara'da aynı anda üç iklim görülür. Bütün bu durumlar tüm çeşitliliğinin fazla olmasına neden olmuştur.

57 TÜRKİYE'DE İKLİM ELEMANLARI
A)SICAKLIK Türkiye'de sıcaklığın dağılışı üzerinde enlem yükselti denize göre konum karasallık denizellik gibi faktörlerin etkisi vardır. Kuzey kıyılarımızla güzey kıyılarımız arasında yaklaşık 6 derecelik fark vardır. Türkiye'de Yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılışı: 1-Deniz genlik nedeni ile kıyı kesimleri iç kesimlerden sıcaktır. En düşük sıcaklık değerleri D.Anadolu'da görülür. 2-Enleme bağlı olarak sıcaklık güneyden kuzeye doğru azalır. 3-En yüksek sıcaklıklara Güzey D. Anadolu. ve Akdeniz'de rastlanır. 4-Ortalama sıcaklıklar karasallık enlem ve yükseltiye bağlı olarak azalır. Türkiye'de Ocak Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı: 1-Bu ayda en yüksek sıcaklık enlem ve denizellik nedeniyle Akdeniz kıyılarında görülür. (10 derece) 2-Kıyıdan iç kesimlere ve batıdan doğuya doğru gittikçe sıcaklık düşer. 3-Bu ayda en düşük değerlere Erzurum-Kars Böl. rastlanır.(-10 derece) Türkiye'de Temmuz Ayı Sıcaklık Dağılışı: 1-Bu ayda bütün bölgelerde sıcaklık. yüksektir. Ancak özel ve matm. konum nedeniyle bölgeler arasında farklılıklar görülür. En yüksek sıc. değerlerine G.D And.'da rastlanır. En düşük sıc. değerlerine ise D.And. Bölg.'de platoluk alanlarında rastlanır.

58

59 B)NEMLİLİK VE YAĞIŞ 1- Türkiye'de nem ve yağışın dağılışı ile emlem yükselti denizellik karasallık dağların uzanış yönü gibi faktörlerin dağılışı paralellik vardır. 2- Nem oranının en yüksek olduğu yerler Karadeniz Marmara Ege Ve Akdeniz dir. 3- Türkiye genelinde yağış dağılımı neme bağlıdır. 4- Yağışın en fazla olduğu yerler Karadeniz kıyıları Batı Akdeniz Menteşe Bölgesi ve Hakkari yöresidir.En az olduğu yerler ise Tuz Gölü ve çevresi ve Trakya yöresidir. 5- Türkiye'de kar yağışları şu şekildedir. Akdeniz ve Ege kıyıları 1-2 gün Marmara ve Karadeniz gün İç ve G.D. And. Bölgesi gün D.Anadolu bölgesi 100 gün

60 TÜRKİYE'DE GÖRÜLEN İKLİMLER
1-AKDENİZ İKLİMİ Bölgede yazları sıcak ve kurak geçer kışları ılık ve yağışlı geçer. Yıllık sıcaklık ortalaması 18 derecedir. Kıyıda yıllık yağış miktarı 1000 mm'dir.En fazla yağış kış mevsiminde en az yazın düşer. Yazların kurak geçmesi alçalıcı hava hareketlerinin sonucudur. Kıyıdan iç kesimlere doğru gittikçe yükseltinin etkisiyle karasallaşma artar. Kışlar daha şiddetli geçer. (Göller yöresi ve Teke yöresi)Yağış ve sıcaklık azalır. Bitki örtüsü maki'dir.

61 2-EGE İKLİMİ Bölgede iki türlü iklim görülür: a- Kıyı Ege:Tipik Akdeniz iklimi görülür. Yazlar sıcak ve kurak kışlar ılık ve yağışlı geçer. Yıllık yağış miktarı mm'dir. Sıcaklık ortalama derecedir. Dağların uzanışından dolayı yayılma alanı geniştir. b- İç Batı Andl:Yükseltinin fazla olmasından dolayı karasal iklim özellikleri görülür.Kışlar daha soğuk ve kar yağışlı geçer. Yıllık yağış miktarı mm'dir. Bitki örtüsü bozkır'dır

62 3-MARMARA BÖLGESİ Bölgenin özel konumu dolayısıyla üç çeşit iklim görülür. Bölgenin kuzey kıyılarında bozulmuş Karadeniz iklimi Trakya’nın iç kesimlerinde karasal iklim G.Marmara da ise bozulmuş Akdeniz iklimi görülür.Yıllık yağış miktarı mm'dir. Sıcaklık ortalaması derecedir.Bitki örtüsü Kuzeyde orman iç kesimlerde bozkır G.Marmara'da ise makidir.

63 4-KARADENİZ BÖLGESİ Bölgede ılıman okyanus ikliminin özellikleri görülür. Her mevsim yağışlıdır.Yazlar serin kışlar ılık geçer. Bölgede yıllık sıcaklık farkı azdır. Kıyı ile iç kesimler arasında iklim farklılıkları oluşur. Kıyı kesimde dağların konumu nedeniyle bölümler arasında farklılıklar vardır. Yağış miktarı D.Karadeniz'de mm'dir. Orta Karadeniz'de mm B.Karadeniz'de mm'dir. Yağışların bu şekilde dağılımın da dağların yükseltisi hakim yönü ve yamaçların konumu etkilidir. İç kesimlere gidildikçe denin ikliminin etkisi azalır. İklim daha da karasallaşır. Bitki örtüsü bozkır olur. Sıcaklık ve yağış azalır. Bölgece yıllık sıc. ortl derecedir. Bu D.Karadeniz'de daha fazladır. Bitki örtüsü genel olarak ormandır.

64 5-İÇ ANADOLU BÖLGESİ: Bölgede karasal iklim özellikleri görülür.Akdeniz iklimi ile şiddetli karasal iklim arasında geçiş özelliği gösterir. Yazlar sıcak ve kurak geçerken kışlar soğuk ve kar yağışlı geçer. Doğuya gidildikçe yükselti ile birlikte karasallıkta artar. Ülkemizin en az yağış alan bölgesidir. Yıllık yağış miktarı mm'dir. Bölgede görülen yağışlar konveksiyonel karakterdedir. Bu yağışlara kırkikindi yağışları denir. Yıllık sıcaklık ortalaması 9-11 derecedir. Bitki örtüsü alçak kesimlerde bozkır yükseklerde ormandır. Bölgeye en fazla yağış İlkbaharda görülür.

65 6-DOĞU ANADOLU BÖLGESİ:
Sert karasal iklim özellikleri görülür. Kışlar çok uzun soğuk ve kar yağışlı geçerken yazlar kısa ve sıcak geçer. Bölgenin bölümleri arasında iklimlerde farklılıklar gösterir. Bunun sebebi yüzey şekillerinin kısa mesafelerde değişiklik farklılıkları gösterir. Bunun sebebi yüzey şekillerinin kısa mesafelerde değişiklik göstermesinden kaynaklanır. Bölgenin güneyi kuzeyden daha sıcaktır. Bundan enlem etkilidir. Bölgenin en yağışlı yöresi Erzurum-Kars bölgesidir. Yağışlar en fazla yaz mevsiminde görülür. Yıllık yağış miktarı mm'dir.Yıllık sıcaklık ortalaması 4-5 derecedir.Baki örtüsü alçak kesimlerde bozkır yüksek kesimlerde orman ve dağ çayırları şeklindedir.

66 7-GÜNEYDOĞU ANADOLU Özellikle bölgenin batı kesiminde Akdeniz ikliminin özellikleri görülür. Yazlar sıcak ve kuraktır. Kışlar daha ılık geçer. Doğuya ve iç kesimlere gidildikçe karasal iklimin etkisi görülmeye başlar. Kışlar daha soğuk ve kar yağışlıdır. Bölgeye yağışın çoğu kış aylarında düşer. Yıllık yağış miktarı mm'dir: Yıllık sıcaklık ortalama derecedir. Yaz aylarında şiddetli kuraklık dolayısıyla fazla buharlaşma görülür. Bölgede buharlaşan hava kütlelerine kapalı olmasına bağlıdır. Bitki örtüsü batı kesimde maki alçak kesimlerde bozkır yükseklere çıkıldıkça orman görülür.

67 TÜRKİYE'NİN İKLİMİ İLE İLGİLİ ÖNEMLİ NOTLAR
1- Ülkemizde iklim çeşitliliğinin en fazla olduğu bölge Marmara bölgesidir. 2- Bağıl nemliliğin en fazla olduğu bölgemiz Karadeniz en az olduğu bölge ise G.Doğ.Anadolu bölgesidir. 3- Bulutluğun en fazla olduğu bölge Karadeniz en az olduğu bölge ise Akdeniz 4- Yaz mevsiminin en uzun sürdüğü bölgemiz Akdeniz en az D.Anadolu 5- Buharlaşmanın en fazla olduğu bölge G.D.Anad. en az olduğu bölge Karadeniz 6- Yıllık yağış miktarının en fazla olduğu Karadeniz en az olduğu bölge İç Anadolu bölgesi 7- Ülkemizde yaz yağışlarının en fazla görüldüğü bölge D.Anadolu bölgesi 8- Yaz mevsiminde kuraklığın en fazla görüldüğü bölge G.Doğu And. en az görüldüğü bölgemiz Karadeniz 9- Kış sıcaklık ortalaması İç ve D.Anadolu'da 0 derecenin altına düşerken G.Doğu And.'da düşmez. 10- Yıllık sıcaklık farkının en fazla olduğu bölgemiz Karadeniz iken az fazla olduğu bölge D.Anadolu'dur. 11- Kış sıcaklarının en yüksek olduğu bölge Akdeniz iken en düşük olduğu bölge D.Anadolu'dur. 12- Yıllık indirgeniş sıcaklarının en fazla olduğu bölge G.D.Anadolu en az olduğu bölge Marmara'dır