İZMİR YÜKSEK TEKNOLOJİ ENSTİTÜSÜ

... konulu sunumlar: "İZMİR YÜKSEK TEKNOLOJİ ENSTİTÜSÜ"— Sunum transkripti:

1 İZMİR YÜKSEK TEKNOLOJİ ENSTİTÜSÜ
Sağlık Kültür ve Spor Daire Başkanlığı Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Hizmetleri

2 BATIL İNANÇ PSİKOLOJİSİ

3 Eşyalara, renklere, hatta sayılara çeşitli anlamlar atfedilmekte ve genellikle bu davranışlar sorgulanmadan kabul görmektedir Kiminin uğurlu sayısı, kiminin uğurlu rengi vardır

4 İnsanoğlu gerçeğin belirsiz olduğu durumlarda bir şeylere tutunmak istemektedir
Mert Güreli

5 İlk çağlardan bu yana insanoğlunun gizemli şeylere ve doğa üstü varlıklara olan ilgisi, onun zamanla bu varlıklarla yaşanan olaylar arasında bir ilişki kurmasına ve tesadüfen gerçekleşen olaylar arasında neden sonuç ilişkisi kurmasına sebep olmuştur Bu durum bir takım batıl inançların oluşmasını da beraberinde getirmiştir

6 Hurafelerde insanlar dış dünyadan bir takım uyaranları duyumsarlar, bu duyuları dış dünyaya ait bilgilerini devreye katarak algılarlar

7 İnsanlar geleceği bilme ve kontrol altına alma güdülerini, uyaranlar arası yanlış bağlantılar kurarak tatmin ederken; gerçekte var olmayan, “boş” inançlar “yaratma” yanılgısına düşerler Zaman içerisinde de, bu inançları “öğrenip” onlara gitgide daha fazla kapılırlar

8 Oxford İngilizce Sözlükte batıl inanç, bilimsel ve kültürel bir ortak kabul olmadan ortaya çıkan irrasyonel ve belirsiz bir yapı; dinle bağlantılı, bilinmeyen, gizemli ya da düşsel şeylerden korku olarak tanımlanmaktadır

9 Türk Dil Kurumu Sözlüğünde ise batıl inanç; doğa üstü olaylara, gizli ve akıl dışı güçlere, kehanetlere aşırı derecede bağlı boş inanç, batıl itikat olarak tanımlanmaktadır Antropolog L. Levy Bruhl’a göre batıl inançlar, toplumun ortak inançlarının değişim geçirmiş halleridir

10 Alfred Lehmann’a göre batıl inanç belirli bir dinle bağdaşmayan, aslı esası olmayan veya toplumun ulaştığı bilgi düzeyiyle çelişen genel bir zandır Wuttke, batıl inancı eşyaya doğa üstü, insana da insan üstü nitelikler atfetme şeklinde tanımlar Davranışçı psikolog Skinner ise, batıl inancı şartlı refleksler bağlamında değerlendirir

11 Din psikolojisinin kurucusu sayılan William James “İnançlar doğru oldukları için işe yaramazlar, işe yaradıkları için doğrudurlar” der James’a göre, bizim için önemli olan inanç ve fikirlerimizin bizzat kendileri değil, etkileridir

12 Batıl inanç kavramı yerine kullanılan diğer bir kavram da “okültizm”dir
Her ne kadar batıl inançta olduğu gibi okültizmde de büyüsel uygulama söz konusu ise de, okültizm özellikle gizemli bilgiye, ruhlar dünyasıyla ve evrenin bilinmeyen güçleriyle ilgili bilgi savlarına dayalı bir kuramdır Kitlelerden çok ruhçu elite aittir

13 Batıl inançlar psiko-sosyal ihtiyaçları tatmin eden bir görev üstlenirler
Bu nedenle, binlerce yıldır her kültürde kendilerine yer bulmuşlardır

14 Çoğu batıl inanç çocukluk çağında öğrenilir ve pek fazla eleştirilmeden hayat boyu sürdürülür
Telkin, taklit ve tavsiye yoluyla nesilden nesile geçer

15 Batıl inançlar toplumsal yapı ile bağlantılıdır
Belli bir yerin aile, siyaset, ekonomi, ahlak ve din gibi sosyo-kültürel öğelerinin, batıl inançların oluşumuna etkisi büyüktür

16 On üç sayısının uğursuzluğunun Hristiyan Batı‟da yaygın olmasının Hristiyan kültürüyle alakası, dört sayısının uğursuzluğu inancının Japon kültürüyle bağlantısı, kem gözlünün bakışının zararının dokunacağı inanışının Ortadoğu kültürü ile bağlantısı ve düğünün iki bayram arası yapılmasının uğursuzluğu, besmelesiz küle, çöpe basanın çarpılacağı gibi inanışların da Müslüman kültürle bağlantısı bir gerçektir

17 Belli bir kültürden çıkıp sadece oraya has inançlar olduğu gibi, çıktığı yerin sınırlarını aşan ve dünyaya yayılan (merdiven altından, kara kedi önünden geçmeme, belli bir uğurlu sayı ya da nesne taşıma vb.) inanışlar da mevcuttur Buna göre batıl inançlar sosyolojik açıdan 3 başlık altında toplanabilmektedir

18 Her kültürde yaygın olan, evrenselleşmiş batıl inançlar
Belli bir kültüre ait olan batıl inançlar Belli bir gruba, kesime ait batıl inançlar

19 Batıl inançların toplumda varlığını devam ettirmesi, onların toplumsal sistem içerisinde bir takım işlevler görmesinin de bir sonucudur Sosyal sistem içerisinde her şeyin bir işlevi vardır Toplumda hiçbir sosyal olgu ve değer boş ve anlamsız değildir

20 Skinner tarafından 1948’de yapılan çalışma batıl davranış ile ilgili psikoloji literatüründe ilk deneydir (Ayhan & Yarar, 2005)

21 Aç güvercin gözün içindeki yiyecekleri görmektedir, fakat hiçbir şekilde yiyeceklere direkt olarak ulaşamamaktadır Yalnız önceden belirlenen sabit bir sıklıkla (30 sn) birkaç parça yiyecek güvercine verilmektedir Deney sonucunda Skinner, güvercinin yiyecek verilmeden hemen önceki davranışını tekrarladığını bulmuştur: Tek ayak üstünde durma, zıplama, etrafında dönme gibi

22 Oysa bu davranışlarla yiyeceğin verilmesi arasında hiçbir ilişki yoktur
Güvercin tek ayak üstünde dururken yiyeceğin verilmesi tamamen bir rastlantıdır, fakat bu davranış güvercin tarafından tekrar edilmektedir Bu davranış Skinner tarafından batıl olarak tanımlanmıştır

23 İnsan hastalık, ölüm, üzüntü, keder vb
İnsan hastalık, ölüm, üzüntü, keder vb. felaketlere her an uğrayabilme korku ve kaygısı ile yaşar Araştırmalar batıl inanç ve uygulamaların stres anlarında, savaş, afet ve bunalım anlarında, tabii rahatsızlıklarda daha fazla yaygınlaştığını göstermektedir

24 Modern yaşam tarzının batıl inançları ortadan kaldıracağı şeklindeki beklentiler bugüne kadar gerçekleşmemiştir Eskiden doğa olayları karşısındaki çaresizliği nedeniyle batıl inançlara yönelen insanoğlu, bugün ekonomik krizler veya ailevi problemler nedeniyle aynı eğilimi sergilemektedir

25 Batıl inançların sürekliliğini sağlayan en büyük etken, bireye sağladığına inanılan faydadır

26 Kişi batıl davranışları yerine getirerek toplumda yine kendisi gibi davrananların takdirini kazanabilir ve onlara benzeyerek aidiyet duygusunu tatmin edebilir

27 Batıl inanç eğilimine sahip olan insanlar, çoğunlukla gelecekte olmasında korkulan olumsuz bazı olayların etkisini azaltmaya yönelik bir savunma mekanizması olarak bu inanç ve uygulamalara sahip olmaktadırlar

28 Bilimsel araştırmalar batıl inanç eğiliminin dışa yönelik bir kontrol merkezi ve kendi kendine yeterlilik düzeylerinin düşüklüğü ile ilişkili olduğunu göstermektedir

29 Klinik psikoloji araştırmalarına göre önyargılı kişiler ve baskıcı ailelerde yetişenler batıl inançlara daha eğilimlidirler

30 Batıl inanç eğilimine sahip olan insanlar, bir takım doğa üstü varlıkların davranışlarımıza ve çevremizdeki olaylara etki edebileceği inancını bilinç altlarında taşırlar Aynı zamanda istedikleri şeyleri gerçekleştirmede irade zaafları ya da yetersizlikleri söz konusudur

31 Batıl inançların meydana gelişi, dayanılan otoritelerin güvenirlik derecesine, bilimsel yönteme göre yetişme derecesine, kişisel tecrübelerin genişliğine, temel ihtiyaç ve arzuların tatmin olma derecesine bağlıdır

32 Yapılan bir çok araştırmada, halkın batıl inanç kaygı düzeyleri cinsiyet açısından incelendiğinde, kadınların erkeklere göre daha yüksek düzeyde batıl inanç kaygısı taşıdıkları, dolayısıyla batıl inançlara daha eğilimli oldukları görülmektedir

33 Toplumda alt tabakaya mensup kişilerde batıl inanç kaygı düzeyleri, diğer tabakaya mensup kişilere göre daha yüksek bulunmuştur

34 Kişilerin batıl inanç kaygılarının incelendiği bir diğer değişken de meslek durumudur
Memurlar, tüccar-sanayici sınıfı ve avukat, mühendis, doktor gibi serbest meslek sahiplerinin batıl inanç kaygı düzeyleri, işçilere ve ev hanımlarına kıyasla daha düşük bulunmuştur

35 Batıl inanç ve davranışlar bir bütün olarak değerlendirildiğinde, bunların duygusal, bilişsel ve davranışsal unsurların bir karışımı olduğu görülmektedir

36 Duygusal boyut; korku, endişe, öfke, heyecan, sevinç, sürpriz ve merak gibi durumlarla bağlantılı olarak tecrübe edilen duygusal durum ve süreçlerle Bilişsel boyut; algılama, düşünme, hayal etme, hafıza ve dikkat gibi süreçlerle Davranışsal boyut ise, ritüeller ve sembolik davranışlarla ilgilidir

37 Batıl inanç ve davranışlar kaynağına, içeriğine ve hedefine göre de üç kategoride değerlendirilebilir

38 Kaynak Açısından Herhangi bir kozmolojik anlayışın veya tutarlı bir dünya görüşünün uzantısı olan batıl inançlar (Cin veya şeytan inancı) Sosyal olarak paylaşılan batıl inançlar (kara kedi görme ile şansızlığı ilişkilendirmek) Bireylerin yaşadığı doğaüstü tecrübeler (olağanüstü algılamayı gerektiren deneyimler) Kişisel batıl inançlar (şans getiren sayı, nesne)

39 İçerik Açısından Bireyin hayatındaki önemli olaylarla (doğum, evlilik, ölüm vb) ilgili batıl inançlar (İnsanın göbek kordonunun gömüldüğü yerde yaşayacağına inanmak) Günlük işlerle ilgili batıl inançlar: Belirli günlerde belirli işlerin yapılmasının uğur ya da uğursuzluk getireceğine inanılır (İki bayram arası nikâh yapmanın uğursuzluk getireceğine inanmak)

40 İçerik Açısından Hayvanlarla ilgili batıl inançlar (Baykuş ötüşünün ölüm haberi getireceğine, kara kedi görmenin bela getireceğine inanmak) Din alanındaki batıl inançlar (Ölülerden medet ummak ve cinlerle ilgili bâtıl inançlar)

41 Hedef Açısından Başa geleceği düşünülen kötülükler ve tehlikelere karşı yapılan batıl davranışlar (Tahtaya vurmak) Gerçekleşmesi istenilen şeylere yönelik batıl davranışlar (Dilek ağacına bez bağlamak)

42 Batıl inanç ve pratikler temel olarak şu fonksiyonlara sahiptir:

43 Kontrol fonksiyonu: Kişi batıl inançları gerçekleştirmekle, davranışlarını planlama, değiştirme ve kontrol etme imkanına sahip olduğuna inanır Tahtaya vuran ya da uğurlu elbisesini giyen bir kişi, kendisiyle ilgili bazı olayları kontrol ettiğini düşünür

44 Bilişsel fonksiyon: Batıl inanç ve pratikler, bireyin kötü şans, sıkıntı ve başarısızlık gibi olayları anlamasını ve bunları bir sebebe atfetmesini sağlar

45 Duygusal Savunma fonksiyonu: Bazı durumlarda batıl düşünceler, bireyin duygusal alanını düzenler, bireyi olumsuz duygulara karşı korur, rahatlamasını sağlar Evlilik ve çocuk sahibi olmak gibi önemli kararların eşiğindeki bireyler, eğer verecekleri kararın olumlu sonuç getireceğinden emin değillerse, bâtıl inanç ve davranışlara yönelerek kendilerine duygusal destek sağlayabilirler

46 Türkiye’de Batıl İnançlar
Birkaç örnek; Kapı eşiğinde oturulmaz, insan fakir olur Kapı eşiğinde oturulmaz, insan bekar kalır Urganla komşunun evine girilmez, kıtlık olur Kapı eşiğinde oturulmaz, kapı eşiğinde şeytan bulunur Yağmur yağarken kapı eşiğinde oturmak günahtır

47 Türkiye’de Batıl İnançlar
Ekmek kırıntılarını yere atmak, ayakla çiğnemek evin bereketini götürür Bir kişinin üzerinde dikiş dikilirse o kişinin kısmeti bağlanır Akşam soğan yenen yere melekler gelmez. Gece aynaya bakanın ömrü kısa olur

48 Türkiye’de Batıl İnançlar
Gece ıslık çalmak günahtır Gece evden eve tuz verilmez Akşam kapının önü süpürülmez Tokalaşırken ya da birisine bir şey verirken sağ el kullanılmalıdır, sol el uğursuzluktur Nar tanelerini yere dökmek günahtır, nar cennet meyvesidir

49 Türkiye’de Batıl İnançlar
Kara ağaçtan düşen yaşamaz İncir ağacının altında uyuyanları şeytan alır götürür Ateşe tükürmek, ateşe sövmek, ateşe tırnak atmak, su dökmek uğursuzluk getirir. Sabah evinden başkasına ateş verenin ocağı söner. Ocağın üstünü boş bırakmak uğursuzluk getirir

50 Türkiye’de Batıl İnançlar
Tencerede su boşu boşuna kaynarsa düşmanlar çoğalır Kurt uluyunca ya ayaz olur ya kar yağar. Bir evin başında baykuş öterse, o evde biri ölür ya da bir yıkım olur İneğin sütünü yere sağmak iyi değildir, hayvan hastalanır

51 Türkiye’de Batıl İnançlar
Türbeden dışarıya bir şey, bir nesne götüren kişiler çarpılır Bir çocuk sürekli ağlarsa o evde mutlaka ölüm meydana gelir Ayakkabı çıkarıldığında ters dönerse, ayakkabı sahibinin tez vakitte öleceği düşünülür Gece ölen kişinin üzerine sabaha kadar bıçak konulur Ölünün yıkandığı evde üç gün ışık yanar

52 Kaynaklar Arslan M. (2004). Kişilerin Batıl İnanç Kaygı Düzeylerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 2 (6), 7-34. Ayhan İ., Yarar F. (2005). Batıl inançların psikolojisi. PiVOLKA, 4(17), Ayten A., Köse A. (2009). Batıl İnanç ve Davranışlar: Psiko-sosyolojik Bir Analiz. Din Bilimleri Dergisi, 3(9), Türkiye’de Batıl İnançlar

53 TEŞEKKÜRLER