Merkez Bankacılığı ve TCMB

... konulu sunumlar: "Merkez Bankacılığı ve TCMB"— Sunum transkripti:

1 Merkez Bankacılığı ve TCMB
R. Hakan ÖZYILDIZ

2 Dönemi Savaş dönemlerinde kamu açıklarını finanse etmek öne çıksa da merkez bankalarının asli görevi paranın iç ve dış değerinin korunması olmuştur. Banknot ihraç den ilk banka 17. YY da 1661 yılında Stockholm Bankası olmuştur. Bu yetki kısa süre sonra 1668 yılında İsveç Devlet Bankası (Riskbank)’a devredilmiştir. Gerçek anlamda merekz bankacılığı 18. YY da üç önemli fonksiyonu içerecek şekilde ortaya çıkmıştır: Devletin bankası olmak Banknot ihraç tekeline sahip olmak Likiditenin son mercii fonksiyonuna sahip olmak Bu bağlamda ilk MB İngiltere MB sıdır.

3 İskontoculuk !? Bu dönem MB ları para basmakla ve bazılarının ticari işlemlerde doğrudan ıskonto işlemleri yapmakla uğraştıkları yıllardır.

4

5 1873-1914 dönemi: Altın standardı
1983 yılında Almanya, Danimarka, Norveç ve İsveç sonra diğer ülkeler altın standardı uygulamaya başladılar. MB sadece altın rezervleri karşılığında para basabiliyorlardı.

6 1914-1945 dönemi Savaşlar ve krizler dönemi merkez bankacılığı
Altın ödemeler dengesi açıklarını finanse etmek için kullanıldı MB ları hükümetlerin savaş harcamalarını finanse ettiler MB ları konvertibl olmayan ya da MB nın yükümlülüğünde olan kanuni mübadele aracı olan kağıt para (legal-tender) basmaya başladılar.

7 1945-1971: Bretton Woods Dönemi
Keynesyen görüşler öne çıkıyor ABD savaştan altın stoklarıyla çıkıyor IMF - Dünya Bankası – GATT (sonra DTÖ) kuruluyor Uluslararası para sistemi döviz kurlarının değişiminin sabitlenmesi üzerine kuruluyor. Fakat bu sabitleme oranlarına düzeltebilme (yeniden sabitleme - örn. devalüasyon) imkanı verilmiştir. Teoride tüm paralar altına bağlanmakla birlikte, altın stoklarının önemli bir kısmı ABD’nin elinde olduğu için, tüm paralar $ a sabitlenmiş ve ABD $ da altına endekslenmiştir. Böylece $ temel para birimi olmuştur.

8 1971 den günümüze Petrol şokları, enflasyonda hızlı yükseliş, parasal kontrolü zorlaştırmıştır. Bretton Woods sistemi yıkılmıştır Dalgalı kur sistemine geçilmiştir. Fiyat istikrarı öne çıkmıştır. Kur mu faiz mi tartışması başlamış, Finansal enstrümanlar çeşitlenmiş, MB ları için de yeni APİ, döviz piyasaları gibi yeni politika araçları gündeme gelmiştir. Önce parasal hedefleme ardından enflasyon hedeflemesi etkin bir politika aracı olmuş

9 TCMB Osmanlı dönemi ve Cumhuriyet’in ilk yılları 1970 -2001 dönemi
2001 sonrası Para basma ve para politikasından sorumlu kuruluş ve faizin ekonomideki yeri?

10 Osmanlı dönemi Hazine, darphane, sarraflar, vakıflar vs
İlk senyoraj hakkı 1839 da «kaime-i nakdiye-i mutebere» basılarak kullanılmıştır.

11 Devam Kaime el yazısıyla yazılan mühürlü bir borç belgesi. Bugünkü anlamda para değil. 1854 Kırım savaşı sırasında yurt dışından ilk borçlanma yapılıyor. 1856 da Londra merkezli Ottoman Bank (Bank-ı Osmani) kuruluyor. Sonra hisse yapısı değiştiriliyor İng – Fransız ortaklığı olan «Bank-ı Osmani-ı Şahane» kuruluyor. Bankaya 30 yıllık süre için banknot basma yetkisi veriliyor. II. Meşrutiyet döneminde İttihatçılar ulusal bir merkez bankası kurulması fikrine uygun olarak 1917’de Osmanlı İtibar-ı Milli Bankasını kuruyorlar.

12 Cumhuriyet dönemi 1923 İzmir İktisat Kongresi «tedavül bankası» fikri
Uzmanlar çağrılıyor 11 Haziran 1930 tarih ve 1715 sayılı TCMB kanunu kabul ediliyor. Hisse yapısı bugünkünden faklı: A sınıfı hisseler Hazine’ye (% 15 ten fazla olamaz ilkesi yasayla getirilmiş) B sınıfı hisseler milli bankalara C sınıfı hisseler yabancı bankalar ile imtiyazlı şirketlere D sınıfı hisseler Türk ticaret kuruluşlarıyla Türk uyruklu gerçek ve tüzel kişilere Halk, özellikle memurlar hisse alması için teşvik edilmiş.

13

14 O yıllarda Kuruluş kanununa göre TCMB’nin amacı ülkenin ekonomik kalkınmasını desteklemek, Temel politika aracı reeskont oranları,

15 arası 1940 larda; II. Dünya Savaşı ortamı, devleti finanse etme görevi, enflasyon yüksek, 1950 lerde; Ekonomik büyümenin finansmanı için TCMB kaynakları yoğun olarak kullanılıyor. Kamu açıkları ve reeskont imkanları vb. 1960 larda; sanayinin gelişimine paralel olarak genişlemeci para politikası izliyor.

16 1970-2001 dönemi 14 Ocak 1970 yeni Kanun Bankanın % 51’i Hazine’nin,
Yapı değişiyor, modernleşiyor Hazine’ye kısa vadeli avans vermeye üst sınır getiriliyor (bütçe ödeneklerinin % 15). 24 Ocak 1980 Kararlarıyla finansal piyasalara liberalizasyon geliyor. Mevduat faizlerini piyasalar belirlemeye başlıyor. (Soru: MB belirlerse ne olur?) 1989’da ekonominin alt yapısı hazırlanmadan Kambiyo Rejimi değişiyor. «İmkansız üçlü» nün bir ayağı serbest kalıyor. Kur politikası da gündeme geliyor.

17 Ekonomiye dinamit konuyor
İthalat, sıcak para, rekabet, kamu açıkları, işsizlik, özelleştirme vb. 1994 Nisan Kararları 1998 Uzak Doğu Asya Krizi 1999 Rusya Krizi ve Büyük Marmara depremi Kasım 2000 Küçük Kriz ve 2001 Krizi

18 2001 reformları TCMB nin kamuya kredi açması yasaklanıyor.
Mali disipline yönelik reformlar: Kamu İhale Kanunu Kamu Mali Yönetimi ve Harcama Kanunu, Kamu Borç Yönetimi Kanunu, Bankacılık reformu Kamu Bankalarının yeniden yapılandırılması BDDK nın kurulması

19 Para basma

20 Para basma tarihçe

21 1. Emisyon Grubu

22 2. Emisyon grubu

23 3.,4. ve 5. emisyon grupları

24 Son grup Banknot matbaası ilk yerli parayı 1958 yılında basmıştır.