ONKOLOJİDE ETİK KONULAR

... konulu sunumlar: "ONKOLOJİDE ETİK KONULAR"— Sunum transkripti:

1 ONKOLOJİDE ETİK KONULAR
Prof. Dr. Nermin Ersoy Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Başkanı

2 S A V A Ş Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

3 Onkolojide karşılaşılan etik ikilemler
Hastayla nasıl bir ilişki kurmalıyım? Hastaya tanısını söylemeli miyim? Tedavinin başarısından söz etmeli miyim? Nafile olduğuna inandığım tedaviyi sürdürmeli miyim? Yapay beslenmeyi sürdürmeliyim? Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

4 Onkolojide karşılaşılan etik ikilemler
Yaşamı destekleyen tedavilere hiç başlanmamalı mı? ya da Ne zaman sonlandır malı? Hastanın ölümünü hızlandıracak olsa bile acısını dindirecek ağrı kesici verilmeli mi? Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

5 Onkolojide Hasta-Hekim ilişkisi: Güvene dayalı ilişki
Karşılıklı güven ve saygı ilişkisi; dürüst, doğru, açık, samimi ve birbirlerinin haklarına saygılı bir iletişim kurmayı, Maternalistik -anne gibi- tutum ve davranışlardan kaçınmayı, Tedavi ilişkisi boyunca hastanın onuruna ve özerkliğine saygıyı korumayı gerektirmektedir. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

6 Güven ilişkisinin korunması
Karar verme sürecine hastanın/ vekilin katılımı sağlanmalı, Hastanın / vekilinin dilekleri gözetilmeli – makul dilekler- Olası etik sorunları önlemek için her bir kararın etik boyutu göz önünde tutmalı, Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

7 Onkolojide etik konular
Aydınlatılmış onam, Gerçeğin söylenmesi, Tedavinin kabul / ret edilmesi, Yaşamın kalitesi, Kıt kaynakların paylaştırılması, Yapay beslenmenin kesilmesi Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

8 Onkolojide etik konular
Yaşamı destek tedavilerinin kesilmesi / başlanmaması Nafile tedavi -tıbbi yararsızlık Çift etki “ağrı, acının dindirilmesi” Yardımlı intihar “ölmeye yardım” Yaşayan dilek Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

9 Temel Tıp Etİği İlkeleri
Etik yükümlülüğün nerede başladığı, nerede bittiği konusunda bilgi verir ve hasta merkezli klinik–etik kararlara dayanak oluşturur. 1. Özerklik İlkesi 2. Kötü davranmama İlkesi 3. Yararlılık İlkesi 4. Adalet İlkesi Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

10 Hasta birey-özerk birey kabul edilmeli,
ÖZERKLİĞE SAYGI İLKESİ Bireyin kendi inançlarına, değerlerine ve yaşam planlarına göre karar verme hakkı ve yeteneği olduğudur. Hasta birey-özerk birey kabul edilmeli, Kendi hakkında karar verme hakkını kullanmalı, Aldatılmamalı, yalan söylenmemeli,, Bilgi yönlendirilmemeli, Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

11 ÖZERKLİĞE SAYGI İLKESİ
Karar vermeye teşvik edilmeli, Karar verici belirlenmeli, Hastanın adına karar vermekten - paternalistik -maternalistik tutum ve davranışlardan- kaçınılmalıdır Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

12 Her hastanın kendi hakkında karar verme hakkı vardır
Tedaviyi kabul etme hakkı aydınlatılmış, özerk seçim olmalıdır, makul olmalıdır, katılımcı olmalıdır, her an kararını değiştirebileceğini bilmelidir. Tedaviyi reddetme hakkı aydınlatılmış, özerk seçim olmalıdır, sonuçlarından haberdar olmalıdır, bir başka kişinin yaşamını tehdit etmemelidir. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

13 AYDINLATILMIŞ ONAM Hastanın aydınlatılmış onamını alma ödevi
Hastalığın yapısı, Prognozu, Tedavi seçenekleri, etkinliği, riskleri, Alternatif tedaviler, etkinliği, riskleri, Tedavinin yaşam şekline etkisi, Tedavi olmamanın olası sonuçları, hakkında anlaşılır bilgi vermeyi gerektirmektedir. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

14 GERÇEĞİN SÖYLENMESİ Hekimin gerçeği söyleme ödevi- sadakat borcu
Hastanın tercihi sorgulanmalı, Acı gerçek açıklanmalı, Gerçeği söylemek ertelenmemeli, Gerçek gizlenmemeli, Gerçek saptırılmamalı, Aldatılmamalı / yalan söylenmemelidir. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

15 Özensiz bir şekilde gerçeğin söylenmesi,
KÖTÜ DAVRANMAMA İLKESİ Hastaya zarar vermekten kaçınmayı, kırılgan, hassas olan kanser hastasının tedaviden zarar görmesinin engellenmesini gerektirir Özensiz bir şekilde gerçeğin söylenmesi, Dindirilebilecek ağrı, acıyı hastanın ilaç bağımlığı olacağı endişesiyle esirgenmesi, Yaşamsal desteği engelleyecek sorunların giderilmemesi, Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

16 KÖTÜ DAVRANMAMA İLKESİ
Aşırı ya da gereğinden az tedavi yapılması, Külfetli tedaviyi sürdürerek daha fazla acı, sıkıntı çekmesine izin verilmesi, Aydınlatılmış onam elde etmeden tedaviye başlanması kötü davranmama ödevinin ihlalidir. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

17 Hasta ve ailesiyle duyarlı iletişim kurmayı, Ağrı, acıyı dindirmeyi,
YARARLILIK İLKESİ Zarar verilmemeli, zarar engellenmeli, olası zararlar önlenmeli, iyi / yararlı olan yapılmalı, iyilik yükseltilmelidir. Hasta ve ailesiyle duyarlı iletişim kurmayı, Ağrı, acıyı dindirmeyi, Olası zararları öngörme, önlem almayı gerektirmektedir. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

18 Tedavinin sağladığı yarar ile zarar dengelenmeli,
YARARLILIK İLKESİ Hasta için anlam ifade eden ve yaşam kalitesini yükselten tedavi uygulanmalı, Tedavinin sağladığı yarar ile zarar dengelenmeli, Hastanın göze almak durumunda olacağı zarara /riske kendi karar vermelidir. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

19 ADALET İLKESİ Kanser hastaları eşit hizmet alabilmeli, kanserli oldukları için diğer hastaların sahip olduğu olanaklardan yoksun bırakılmamalı, ayrımcılığa uğramamalıdır. Tıbbi kaynaklar ortamdaki ihtiyacı olan hasta bireylere eşit dağıtılmalı, Kaynakların gereksiz kullanımının topluma vereceği zarar göz ardı edilmemeli Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

20 TIBBIN AMAÇLARI Sağlığı yükseltmek, hastalığı önlemek,
Semptomları, ağrı ve acıyı ortadan kaldırmak, Hastalığı tedavi etmek, Zamansız ölümü engellemek, Kaybedilen fonksiyonları geri kazandırmak/ mümkün olan en iyi noktada korumak, Hastaları durumları ve prognozu konusunda eğitmek, danışmanlık etmek, Tedavi / bakım sırasında hastaya zarar vermekten sakınmak. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

21 TIBBİ KAYNAKLARIN DAĞITIMI Hekimin adil paylaştırma ödevi
Tıbbi endikasyon gerçekçi olmalı, Tıbbın amaçları belirlenmeli, Marjinal yarar maliyeti aşmalı, Hastanın /vekilin ya da hekimin talepleri haklı çıkartılabilmeli, Diğerlerinin sağlık hizmetlerinden yararlanma hakkı çiğnenmemiş olmamalıdır. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

22 Tedavi; tıbbın amacına hizmet etmeli,
NAFİLE TEDAVİ Tıbbın amaçlarından her hangi birinin başarılmasına imkan vermeyen, tıbbi yararın bulunmadığı gereksiz tedavi. Tedavi; tıbbın amacına hizmet etmeli, Tedavinin etkisi konusunda objektif olunmalı, Tıbbi yarar dürüstçe belirlenmeli, Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

23 NAFİLE TEDAVİ –TIBBİ YARARSIZLIK
Hastanın elde edileceği yarar ile zarar tartılmalı –oranlanmalı-, Hastanın / vekilin tercihi sorgulanmalıdır. Hastanın / vekilin talebi nafile tedavi ise hekim, teklifi geri çevirebilir, Hatta nedenini açılayarak teklifi reddetmelidir. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

24 Amaç; zamansız ölümü engellemek mi? , yaşamı uzatmak mı?
YAŞAMI DESTEK TEDAVİ KARARLARI Ölüm anının önüne geçmek için sağlanan her türlü tıbbi müdahale kararı Amaç; zamansız ölümü engellemek mi? , yaşamı uzatmak mı? YDT sürdürme/ kesme kararını kim almalı? YDT’den elde edilecek yarar ile zararın dengelenmesi; “hasta ve diğer hastalar, kurum ve ülke açısından” YDT başlayıp kesmek, başlamamış olmaktan ahlaksal olarak daha doğru değildir! Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

25 YAPAY BESLENME Oral beslenmeyi içermeyen beslenme
Yapay beslenmenin amacı; 1) Organik yaşamı sürdürmek mi? 2) Ciddi ağrı, acı ve sıkıntıyı ortadan kaldırmak mı? 3) Hastanın / vekilin isteği, ısrarı mı? 4) Uygulama ilave sıkıntı yüklemekte mi? 5) Nafile-etkisiz mi? Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

26 YAŞAMIN KALİTESİ Bireyin günlük fiziksel, sosyal ve mental fonksiyonlarını bağımsız sürdürmesi
Hastanın kendi yaşam kalitesi anlayışını açıklamaya fırsat verilmeli, Hastasının olası yaşam kalitesi tartılmalı, Yaşamın kalitesi; en az, en azdan daha az olduğunda tedavi kararı gözden geçirilmeli, Yaşam kalitesini belirlemede ön yargı ve ayrımcılıktan (yaşlı, sakat, kanserli, vb.) kaçınmalıdır. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

27 ÇİFT ETKİ Eylemin amaçlanan sonucu - ağrıyı ortadan kaldırmak- ile önceden tahmin edilebilen -ölümü hızlandırmak- sonucun ortaya çıkması durumudur Kötü bir sonuç (ölüm) olabileceği bilinmesine karşın ağrı, acıyı dindirmek gibi iyi etki elde etmek niyetiyle yapılan eyleme etik açıdan izin verilmekte ve ötenazi olarak değerlendirilmemektedir. Kullanılan doz klinik kullanım açısından makul doz olması arzu edilen bir durumdur. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

28 YARDIMLI İNTİHAR Tıbbi müdahalelerin hastaya verdiği zarar, yarardan çok fazla olduğunda; Kontrol edilemeyen ve dayanılmaz ağrı ve acılar içinde olan hastanın ısrarı üzerine kolay ve acısız ölümünü sağlayacak araçlar ya da bilginin (intihar yöntemleri, ilaç isimleri) hekim tarafından verilmesidir. Yİ hastanın ölümüne neden olacak eylemi yapmak değildir ve bir çok ülkede hekim yardımlı intihar yasallaşmıştır. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

29 YAŞAYAN DİLEK Hastanın tedavinin her hangi bir safhasında yeterliliğini kaybettikten sonra kendisine nelerin yapılmasını istediğini / istemediğini bildirdiği yazılı, tanıklı belgedir. Örneğin; Tedaviyi sonlandırma kararı, Canlandırmama emri, Yaşamı destek tedavileri, yapay beslenmeyi sürdürmeme kararı, Bakımı sürdürme kararı. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

30 MÜCAD E L E Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

31 Onkolojide Hastanın Hakları
1.Tarafsızca tüm tedavi seçenekler hakkında bilgi alma hakkına, 2. Cerrahi, radyoterapi, kemoterapi, solunum tedavisi gibi yaşamsal tedaviyi reddetme hakkına, 3. Karar vermeden önce başka birisiyle (aile üyeleri, arkadaşları, hemşireler, sosyal araştırmacılar, diğer hastalar ve hekimler ile) seçenekleri tartışma hakkına, Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

32 Onkolojide Hastanın Hakları
4. Herhangi bir zamanda tedaviden çekilme hakkına, 5. Hastalığınız ve tedavisiyle ilgili tüm gerçekleri bilme hakkına, 6. Kendisiyle ilgili tüm kararlara katılma hakkına, 7. Kendisinin yerine karar vericiyi seçme hakkına, 8. Mahremiyetinin korunmasını dileme hakkına sahiptir. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

33 Onkoloji hemşiresinin etik ödevleri:
1. Bakım verme ödevi, 2. Aydınlatma ödevi, 3. Gerçeği söyleme ödevi, 4. Ağrı-acıyı dindirme ödevi, 5. Adalet ödevi, 6. Uygun palyatif bakım sağlama ödevi 7. Mahremiyet ve hastanın onurunu koruma ödevi 8. Araştırmalara katılma ödevi 9. Güvene dayalı ilişki kurma ve koruma ödevi Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

34 Onkoloji hemşiresinin etik değerleri
Estetik – hoşluk sağlama Fedakarlık – başkalarının iyiliğiyle ilgilenme, Eşitlik – aynı haklara, ayrıcalıklara sahip olma, Özgürlük – seçim yapma kapasitesi, İnsan onuru- bireyin tekliğine ve değerine inanma, Adalet – ahlak ve yasal kurallara itibar etme, Gerçeklik – gerçeğe sadakat Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

35 Onkolojide hemşirenin etik İkilemleri
Her bir uygulama için hastayı bilgilendirmeli miyim? Yanlış bildiklerini düzeltmeli miyim? Ailesinin gerçeğin gizlenmesi isteğine uymalı mıyım? Haklarını nasıl ve zaman korumalıyım? Ölüme neden olsa bile ağrı kesici yapmalı mıyım? Ölmeye yardım isteğini yerine getirmeli miyim? Meslektaşlarımın hatalarını söylemeli miyim? Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

36 Onkoloji çalışanlarına destek
Sağlık kurumu onkoloji çalışanları için hizmetin alımını ve sunumunu kolaylaştıran bir sistem kurmalı, Ortamda hastaları ve çalışanları rahatlatacak müzik sistemi olmalı, SÇ’ın farklı renk ve desenli giysiler giyilmesine olanak tanınmalı, Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

37 Onkoloji çalışanlarına destek
Hastalarla ilgilenecek gönüllü programları yapılmalı, Klinik yada polikliniklere kanserle mücadelede bize yardımcı olun şeklinde posterler asılmalı, broşürler basılmalı, Hastalara tedavi-bakımlarına katılımı sağlayacak el kitapları dağıtılmalı, Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

38 Onkoloji çalışanlarına destek
SÇ’na düzenli aralıklarla ortam dışında çay - kahve molaları düzenlenmeli, Kanserde ekip çalışması anlayışını pekiştirmek için belirli aralıklarla parti, piknik, yemek gibi eğlenceler yapılmalı, Kanser çalışanlarının psikolojik destek almalarına fırsat verilmelidir. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD

39 Teşekkür Ederim Hayat kısa, kuşlar uçuyor. Cemal Süreyya
Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD