HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI

... konulu sunumlar: "HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI"— Sunum transkripti:

1 HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI
Öğ. Gör. Benay KESKİN İŞOĞLU

2 Hukuk Kavramı Hukuk kavramını açıklayabilmek için toplum ve toplum düzeni kavramlarından söz etmek gerekir. Eğer bir toplum varsa orada mutlaka toplumu düzenleyen kurallar da olmalıdır. Çünkü topluluk halinde yaşamak için bir düzene ve kurallara ihtiyaç vardır. Hukuk da toplumu düzenlemek amacıyla devlet tarafından konulmuş kurallar olarak ortaya çıkmıştır.

3 Hukuk Kavramı Hukuk, her şeyden önce bir toplumda uyulması gerekli davranış kurallarını oluşturur. Hukuk kuralları, kişilerin görev ve sorumluluklarını, yaşayışını belirli esaslara göre düzenlemek için getirilmiştir. Böylece hukuk ile toplum düzeni sağlanmış olmaktadır.

4 Toplum Düzeni ve Toplum Düzenini Sağlayan Kurallar
İnsanlar yaşamlarını devam ettirebilmek, ihtiyaçlarını karşılayabilmek için toplu halde yaşamak zorundadır. İnsanların birlikte yaşamaları sonucu aileler, kabileler gibi «tabii topluluklar»; köyler, şehirler gibi «yerleşim merkezleri»; ve bunları birleştiren, tarihi, kültürel, sosyal, siyasi, iktisadi, savunma gibi bağlarla kaynaştıran «devletler» meydana gelmiştir. Bunların her birine toplum ve insanların bu şekilde toplu yaşama biçimine toplum hayatı diyoruz.

5 Toplum Düzenini Sağlayan Kurallar
Kural Kavramı Kişinin ve toplumun davranışlarını düzenlemek için getirilmiş olan emir ve yasaklara «Kural» denir. Toplum düzenini sağlayan kurallar bir yandan kişilerin haklarını serbestçe kullanmalarına imkan verirken diğer yandan da bir kısım davranışlarını sınırlamaktadır. Kişilerin haklarını ve ödevlerini, yetkilerini ve sorumluluklarını belirlemek, kişilerin birbirleriyle ve toplumla ilişkilerini düzenlemek , kişiler arasındaki menfaat çatışmalarını önlemek, kısacası toplum düzenini sağlamak hukuk kuralları başta olmak üzere çeşitli nitelikte kurallar ile mümkün olmaktadır.

6 Toplumu Düzenleyen Kurallar
Toplumda huzuru, düzeni ve güvenliği sağlamak üzere; HUKUK KURALLARI DİN KURALLARI AHLAK KURALLARI ÖRF VE ADET KURALLARI GÖRGÜ KURALLARI

7 HUKUK KURALLARI Toplumda yaşayan insanların uymak zorunda olduğu kuralların başında HUKUK Kuralları gelir. Hukuk kuralları emir ve yasaklar içeren kurallardır. Genel, herkes için geçerli kurallardır. Kanun tüzük yönetmelik gibi çeşitli şekillerde ortaya konur.

8 HUKUK KURALLARININ BAŞLICA ÖZELLİKLERİ
Hukuk kurallarının koyucusu ve koruyucusu devlettir. Hukuk kuralları insanın ve toplumun yararı ile ilgili olayları düzenler. Her hukuk kuralı bir değer yargısına dayanır. Toplumun ihtiyaçları değerlendirilerek hukuk kuralı getirilir. Ancak toplumun değer yargıları, insanın veya toplumun zararına ise mutlaka toplumun değer yargılarına uyulacaktır diye buna ait kural getirilemez

9 HUKUK KURALLARININ BAŞLICA ÖZELLİKLERİ
Hukuk kuralları toplumda meydana gelen aynı nitelikteki bütün olaylara uygulanır. Hukukun genellik ve eşitlik ilkeleri gereği herkese her yerde ve her zaman eşit şartlar altında uygulanır. Hukuk kuralları emredici ve yasaklayıcı özelliklere sahiptir. Hukuk kuralları insanın ve toplumun davranışlarını sınırlandıran kurallardır. Hukuk kurallarına uymamanın yaptırımı vardır. İnsanlar ve toplum bu kurallara devlet tarafından uymaya zorlanır. Yaptırımı uygulama görevi devletin yetkili organları tarafından yerine getirilir.

10 TOPLUMU DÜZENLEYEN DİĞER KURALLAR
DİN KURALLARI İnsanların inançları ile ilgili kurallardır Kul ile Allah arasındadır. Dünyevi ve uhrevi kurallar içerir. Din kurallarına aykırılık halinde uygulanacak yaptırım devlet gücü ile desteklenmez. Cezalandıracak ya da affedecek olan Allah’tır.

11 AHLAK KURALLARI Ahlak kuralları evrenseldir İnsan olan herkes tarafından ve her insan topluluğunda az veya çok kabul edilebilen kurallardır. Ahlak kuralları insanın ve toplumun vicdanında yer alan birbirlerine yardım etme ve iyilik etme duygusuna dayanan kurallardır. İnsanın kendi vicdanında yer alan yardım etme ve iyilik yapma duygularına dayanan davranışlar kişisel (sübjektij) ahlak kuralı; toplumun ortak vicdanında oluşan yardımlaşma ve dayanışma duygularına dayanan davranışları ise toplumsal (objektif) ahlak kuralı olarak ortaya çıkar.

12 Yalan söylememe, kendisine saygı göstermesi sübjektif ahlak kuralı
Hırsızlık yapmaması, başkasına zarar vermemesi objektif ahlak kuralına örnektir. Ahlak kurallarına aykırı davranmanın yaptırımı vicdani rahatsızlık, ayıplanma şeklindedir.

13 Örf ve Adet(Gelenek-Görenek) Kuralları
Belli bir bölgede veya toplulukta bir arada yaşayan kişilerin ortak alışkanlık ve değer yargılarından oluşan kurallardır. Gelenek ve görenek kurallarına aykırı hareket edilmesi halinde toplumun o kişiyi benimsememesi, kendisine değer verilmemesi kendinden uzaklaştırması gibi tepkilerle karşılaşılır.

14 Hukuk Kurallarının Toplumu Düzenleyen Diğer Kurallarla İlişkisi
Hukuk kuralları insanın davranışlarıyla ve insanın açığa çıkan fiilleriyle ilgilenir. Din ve ahlak kuralları ise insanın niyet ve maksadına önem verirler. Hukuk kuralları ile toplumu düzenleyen diğer kuralların kaynakları farklıdır. Hukukun kaynağının insan iradesi olmasına karşın, din kurallarının kaynağı ilahidir. Ahlak ve görgü kurallarının kaynağı ise toplumdur. En önemli fark yaptırım bakımındandır. Hukuk Kurallarının yaptırımı maddidir ve Devlet Gücü ile desteklenir. Diğerlerinin yaptırımı manevidir.

15 Hukuk Kurallarının Toplumu Düzenleyen Diğer Kurallarla İlişkisi
Uygulama alanı bakımından farklılıklar mevcuttur. Hukuk kurallarının tümü maddidir din kurallarının ise uhrevidir. Hukuk kuralları genel ve nesneldir. Diğer kurallarda bu özellik her zaman mevcut olmayabilir. Hukukun etkinliği devlet aracılığı ile sağlanmaktadır. Diğer sosyal düzen kurallarında toplum etkilidir.

16 Hukukun Amacı, Tanımı ve Unsurları
Hukukun genel olarak amacı toplum düzenini sağlamaktır. Aynı zamanda hukuk toplumda adaleti sağlamak kişilerin mutluluğunu ve toplumun huzurunu sağlamaktadır.

17 Hukukun Sağladığı Yararlar
Hukuk toplumda barışı sağlar. Toplum içinde yaşayan kişiler arasındaki menfaat çatışmalarına mani olur. Hukuk toplumda güveni sağlar, güçsüzü güçlü karşısında korur. Hukuk toplumda eşitliği sağlar. Hukuk kuralları kişilere eşit olarak uygulanır. Hukuk toplumda hürriyeti sağlar. Kişilere kurallarla sınırlı hürriyet sağlar.

18 HUKUKUN TANIMI En eski hukuk düzenlemesi olan CORPUS JURIS CIVILIS’e göre hukuk , adil ve iyi olanı gerçekleştirme sanatıdır. Hukuk, toplumda düzeni sağlamak amacıyla devlet tarafından konulmuş maddi müeyyideli ve uyulması zorunlu kuralların bütünüdür.

19 Hukukun Unsurları Toplumsal ilişkileri düzenleme
Devletin yetkili organları tarafından konulması Zorunlu olarak uyulması Maddi müeyyide uygulanması

20 Toplumsal ilişkileri düzenleme unsuru
Topluluk halinde yaşamakta olan kişiler arası ilişkileri veya kişiyle toplum arasındaki ilişkileri ya da toplumla toplumlararası ilişkileri düzenlemek hukuka düşen bir görevdir.

21 Devletin yetkili organları tarafından konulma unsuru
Hukuki ilişkilerin düzenlenmesi toplum adına hareket eden ve egemenlik hakkını kullanan devletin yetkili organlarınca yapılır.

22 Zorunlu olarak uyma unsuru
Hukuk kuralları benzer nitelikteki her olay için hiçbir ayrım yapılmaksızın uygulanmak zorundadır. Hukuk kuralları onları koyan organlar da dahil herkesin uymak zorunda olduğu kurallardır.

23 Maddi müeyyide uygulama unsuru
En etkili unsur yaptırımdır. Yaptırımları uygulama yetkisi toplum adına devlete verilmiştir. Devleti temsil eden yetkili kişi ve organlar kişilere maddi müeyyide ile kuralı zorla uygulatırlar.

24 Hukuk ile İlgili Çeşitli Kavramlar
Hukukun Etimolojik anlamı Hak kelimesinin çoğulu şeklinde Arapçadan Türkçeye yerleşmiştir. Ancak Türkçe ’de hak ve hukuk farklı kavramları ifade etmek üzere kullanılmaktadır. Hukuk, toplum hayatında uyulması gereken kurallar bütününü ifade eder. Hak ise hukuk kurallarının kişi lehine sağladığı menfaati ve bu menfaatten yararlanabilme yetkisini ifade eder.

25 Pozitif (Dogmatik) Hukuk Kavramı
Bir ülkede belli bir dönemde uygulanmakta olan hukuk kurallarına Pozitif Hukuk denir. Buna yürülükteki hukuk veya mevcut olan hukuk (lege lata) da denir. Kanun, tüzük, yönetmelik gibi yetkili bir organ tarafından konulan bütün kurallara «mevzuat» denir.

26 Tabii (İdeal) Hukuk Kavramı
Adalet eşitlik hürriyet gibi evrensel insani ve hukuki değerlere dayanan yükümlülüklerin tümüdür. Toplumun o günkü düşünce ve ihtiyacına en uygun görünen olması gereken (lege ferenda) hukuktur. Pozitif hukuk kuralları konulurken ideal hukuk kurallarından yararlanılır.

27 Müeyyide (Yaptırım) Kavramı
Yaptırım devletin hukuk kurallarına aykırı davranışta bulunan kimselere karşı uyguladığı maddi bir tepkidir.

28 Yaptırım türleri Ceza Ceza Hukuku ile tespit edilmiş olan ve suç teşkil eden fiilleri işleyen kimselere karşı devletçe uygulanır. Türk Ceza Kanununa göre suça karşılık yaptırım olarak uygulanan cezalar; hapis cezası, adli para cezası ve güvenlik tedbirleri şeklindedir.

29 CEBRİ İCRA (ZORLA YAPTIRMA)
Özel hukuk ilişkilerinden özellikle Borçlar Hukukundan doğan yükümlülüklerini yerine getirmeyen kimselere karşı devlet veya yetkili kıldığı makamlar tarafından uygulanan tedbirlerdir. Kişilerin özel hukuktan doğan yükümlülüğünü zorla yerine getirmesini sağlar. Örneğin borcun ödenmemesi halinde alacaklının talebi üzerine icra dairelerinin , borçlunun haczedilebilir mallarına el koyarak onları satması ve satılan malın parasından alacaklıya alacağını ödemesi gibi.

30 TAZMİNAT Hukuka aykırı bir davranış sonucunda başkasına verilen zararın tazminat olarak ödetilmesi şeklinde uygulanır. Borçlar Kanununa göre borcunu yerine getirmediği için karşı taraf zarar görmüşse bu zararın parasal değeri kendisine tazminat olarak ödettirilir. Zararı tespit etme yetkisi yargı organlarına aittir. Tazminata hükmedilebilmesi için mutlaka bir zararın meydana gelmiş olması gerekmektedir. Bu zarar maddi nitelikte olabileceği gibi kişiliğe bağlı hakların ihlal edilmesi halinde manevi zarar şeklinde de ortaya çıkabilir.

31 GEÇERSİZ SAYMA (Hükümsüzlük)
Bir hukuki işlemin hukuk kuralı tarafından belirlenen şekle uygun olarak yapılmaması halinde bu işlem hüküm ifade etmez, geçersiz sayılır. Hükümsüzlük şekil eksikliğinin ağırlık derecesine göre; Yokluk Butlan Tek taraflı Bağlamazlık şeklinde ortaya çıkar

32 YOKLUK Yok sayma, hukuki bir işlemin esas unsurlarından birinin eksik olması ve işlemin ilgisiz ve yetkisiz kimseler tarafından yapılması halinde işlemin yapılmamış sayılmasıdır. Yok sayılan bir işlemin geçersiz sayılması için mahkeme kararına gerek yoktur.

33 BUTLAN Butlan hukuki işlemin yapılmasına rağmen şekil ve esas bakımından emredici yasal kurallara uyulmaması halinde yapılan bu işlemin geçersiz sayılmasıdır. Yok saymadan farkı, butlanda hukuki işlem ilgili ve yetkili kimseler tarafından yapılmıştır. Ancak işlemde bazı noksanlıklar veya işlemin sağlıklı olarak tamamlanmasını önleyen çeşitli hukuken uygunsuz ve sakat durumlar vardır. Ehliyetsizlik, kanunun belirlediği şekle aykırılık , işlemin konusunun ahlaka kişilik haklarına aykırılık oluşturması gibi sebeplerle yapılmış hukuki işlemin uygulanması söz konusu değildir.

34 BUTLAN Butlan ağırlık dercesine göre Mutlak butlan
Nisbi butlan şeklinde ikiye ayrılır. Mutlak butlan: hukuk kuralının aradığı ve emrettiği şekle uygun olarak yapılmadığı için hukuki işlem başından itibaren geçersiz sayılır. Mahkemenin geçersizlik kararı vermesi gerekir. MENFAATİ OLAN herkes davayı açabilir. Hakim re’sen gözetir.

35 Nisbi Butlan: hukuki işlemi meydana getiren unsurlardan birinin eksik veya irade açıklamalarından birinin sakat olması sebebiyle işlem geçersiz sayılır.

36 Tek taraflı Bağlamazlık
Bir hukuki işlemin geçerliliğinin belirli bir kişi veya makamın onayına bağlı olduğu halde bu onay alınmadan yapıldığı için hukuki muamelenin geçersiz olmasıdır.

37 HUKUK SİSTEMLERİ VE TÜRK HUKUK SİSTEMİ
BAŞLICA HUKUK SİSTEMLERİ ROMA HUKUK SİSTEMİ En eski hukuk sistemlerinden biridir. Corpus Juris Civilis ile Roma Hukuk sistemi yazılı olarak ortaya çıkmıştır. Çağdaş dünyamızda özellikle Kara Avrupası ve ülkemizde uygulanan yaygın hukuk sistemidir. Kamu hukuku özel hukuk ayrımı vardır. Tedvin edilmiştir. İçtihat asli değil yazılı kaynaktır.

38 ANGLOSAKSON HUKUK SİSTEMİ (COMMON LAW)
Bu hukuk sistemi İngiliz gelenek hukukuna dayanır. İngiltere ve ABD’de uygulanır. Jüri sistemi vardır. İçtihat hukukun asli kaynaklarındandır.

39 İSLAM HUKUK SİSTEMİ İslam dini kurallarına dayanan hukuk sistemidir.
Kuran İslam hukukunun temel kaynağıdır. Günümüzde Suudi Arabistan, İran gibi ülkelerde uygulanır.

40 SOSYALİST HUKUK SİSTEMİ
Bu hukuk sisteminde kişilerin özel hukuk ilişkileri ve menfaatlerinden çok toplumun menfaatleri önem kazanmaktadır. Özellikle üretim araçları üzerindeki mülkiyet ve miras hakkını kaldırmak ve onları topluma mal etmek amacı güder. Eski Sovyetler Birliğinde uygulanmıştır.