TASAVVUF I VI. YARIYIL BAHAR DÖNEMİ

... konulu sunumlar: "TASAVVUF I VI. YARIYIL BAHAR DÖNEMİ"— Sunum transkripti:

1 TASAVVUF I VI. YARIYIL BAHAR DÖNEMİ
PROF. DR. AHMET CAHİD HAKSEVER

2 TASAVVUF I 5. HAFTA 1. Tasavvuf ve tarikat arasındaki farklar nelerdir? 2. Tarikat-şeriat ilişkisi konusunda neler söylenebilir? 3. Tekke ve zâviyeler hangi ihtiyaçtan doğmuştur? 4. Tarikat çeşitliliği neden kaynaklanmaktadır? Tarikatların benzeşen ve ayrılan yönleri nelerdir?

3 Tasavvuf ve tarikat arasındaki farklar nelerdir?
Tasavvuf, İslam mistisizminin özel adıdır. Tarikat ise tasavvufun kurumlaşmış şeklidir. Tasavvufta hedef, dini “ihsan” çerçevesinde yaşamak olup tarikat, icazet silsilesine sahip mürşit gözetiminde, tekke, zâviye gibi adlarla anılan mekânlarda, metodik bir manevî eğitim veren kurumlara verilen addır.

4 Tarikat-şeriat ilişkisi konusunda neler söylenebilir?
Şeriat ve tarikat kavramlarının sözlükteki karşılığı “yol”dur. Terim olarak şeriat, dini emir ve yasakları tanımlayan bir kavram olup Müslümanlar için uygulanması ya da kaçınılması gereken kurallar bütününü ihtiva eder.

5 Tarikat-şeriat ilişkisi konusunda neler söylenebilir?
Tarikat, dinin emir ve nehiylerini ihsan duygusuyla yaşama çabasında, kendine has yöntemler geliştirmiş kurumların genel adıdır.

6 Tarikat-şeriat ilişkisi konusunda neler söylenebilir?
bir dinin bünyesinden doğan akımın, o dinin emir ve nehiylerine uygun olması gerekmektedir. Şeriat, o dinin tüm inananları için mükellefiyet arz ederken bunu tarikat bünyesinde azimet boyutunda icra etmek ise bireyin fıtratına ve isteğine bağlıdır.

7 Tarikat-şeriat ilişkisi konusunda neler söylenebilir?
Şeriat, dinin zahiri yönüyle, tasavvuf ise şeriat eksenindeki batınî yönüyle ilgilenir ve dini, ruhsatlar çerçevesinde değil de azimetle yaşamayı hedefler. Zahiri yönü ihmal etmeksizin Namazdaki huşû, tarikatın konusudur.

8 Tarikat-şeriat ilişkisi konusunda neler söylenebilir?
şeriat zarûriyyât, tasavvuf ise kemâliyyâttır. Bu konumuyla tarikatların bireyin manevî tekâmülünde uyguladığı yöntemler, nafile ibadetler kategorisinde değerlendirilebilir.

9 Tarikat-şeriat ilişkisi konusunda neler söylenebilir?
“bir ayağımız pergel gibi şeriatla sabittir. Diğer ayağımızla yetmiş iki milleti dolaşırız” Mevlânâ (ö. 672/1273) Şeriat, tarikat yoldur varana, Hakikat, marifet andan içerü. Yunus Emre (ö. 721/1321)

10 Tekke ve zâviyeler hangi ihtiyaçtan doğmuştur?
Tekke; Tarikat mensuplarının barındıkları, bir şeyhin gözetiminde manevî eğitim yöntemlerinin icra edildiği kurumlardır. zâviye, hankâh, âsitane ve dergâh gibi isimler de kullanılmıştır

11 Tekke ve zâviyeler hangi ihtiyaçtan doğmuştur?
ilk tekkenin Ebû’l-Kasım el-Kûfî (ö. 150/ 767) tarafından Şam yakınlarındaki Remle’de kurulduğu nakledilmektedir.

12 Tekke ve zâviyeler hangi ihtiyaçtan doğmuştur?
insanlar meslek ve yaş gruplarına, ruhi eğilim ve kültür düzeylerine göre tekkelerden istifade etmişlerdir. Kısa sürede yaygınlaşan tekkeler, faaliyet alanlarına göre şehir merkezlerinde, ziraata elverişli kırsalda ve geniş arazilerde, güvenlik riskinin bulunduğu bölgelerde, gayr-i müslim coğrafyalarda kurulmuştur.

13 Tekke ve zâviyeler hangi ihtiyaçtan doğmuştur?
Aslında tekkelerin Faaliyet alanları, kuruluş sebeplerini de açıklamaktadır kendi içinde psikolojik, pedagojik ve tıbbi sorunlara kadar geniş bir hizmet ağına sahip olmuşlardır. Hastanesi, spor okulu, dinlenme kampı, güzel sanatlar akademisi, edebiyat ve fikir ocağı, moral kaynağı gibi görevler de icra etmişlerdir. “miskinler tekkesi”, “okçular tekkesi gibi...

14 Tekke ve zâviyeler hangi ihtiyaçtan doğmuştur?
medrese eğitimi verilen tekkeler de vardır. Süleymaniye kütüphanesi’ndeki kitapların çoğunluğu (% 70) tekkelerden getirilmiştir.

15 Tekke ve zâviyeler hangi ihtiyaçtan doğmuştur?
Tekkelerde meslekî ve sanat çalışmaları da yürütülmüştür. Tasavvuf ve ahlâk merkezli Ahîlik sistemi içerisindeki sanayi kolları vardı. ticarette kalite, rekabet ve güvenlik, Dergâha bağlı çırağın, kalfanın ve ustanın hiyerarşiye dayalı olarak disiplinli bir şekilde eğitimi tekkelerin görevleri arasındaydı

16 Tekke ve zâviyeler hangi ihtiyaçtan doğmuştur?
Fakir ve muhtaçlar için bir sığınma yeriydi. Her gün yemekler ve belirli zamanlarda lokmalar ve aşureler pişirilir, ihtiyaç sahiplerine dağıtılırdı. Âyende ve revende, üç gün buralarda ücretsiz ağırlanır, doyurulurdu.

17 Tekke ve zâviyeler hangi ihtiyaçtan doğmuştur?
Yerleşim yeri arayan göçebelerin planlı ve koordineli bir şekilde iskânının sağlanması, devletin hizmet götüremediği yerlere din, dil, ırk ayrımı gözetmeksizin hitab edebilmesi, Toplumdaki huzursuzlukların çözümü, tebaa ile devlet arasında ilişkinin sağlıklı bir şekilde yürütülmesi…

18 Tarikat çeşitliliği neden kaynaklanır
Tarikat çeşitliliği neden kaynaklanır? benzeşen ve ayrılan yönleri nelerdir? Tasavvufun kurumlaşma süreci başlıca üç devreye ayrılabilir. zühd dönemi (hicri 1-3. asırlar) tasavvuf dönemi (Hicrî 3-6 asırlar) tarikatlar dönemi

19 Tarikat çeşitliliği neden kaynaklanır
Tarikat çeşitliliği neden kaynaklanır? benzeşen ve ayrılan yönleri nelerdir? Terminoloji ve literatürün oluşumu, tarikatların teşekkülünün fikri temellerini oluştururken - Batıdan Haçlı saldırıları, - Doğudan Moğol istilâsı Abbasîler devrinde siyasî otoritenin zayıflaması tarikatların ortaya çıkışının sosyal zeminini teşkil etmekteydi

20 Tarikat çeşitliliği neden kaynaklanır
Tarikat çeşitliliği neden kaynaklanır? benzeşen ve ayrılan yönleri nelerdir? Bağdat’ta Abdülkadir Geylânî’ye (ö. 261/1166) nispet edilen Kadirilik, Türkistan bölgesinde Ahmed Yesevî’ye (ö. 261/1166) nispet edilen Yesevîlik Basra’da Ahmed er-Rifâî (ö. 575/1179)‘ye nispet edilen Rifâîlik, bugünkü mânâdaki tarikatların ilk nüvelerini teşkil etmektedir

21 Tarikat çeşitliliği neden kaynaklanır
Tarikat çeşitliliği neden kaynaklanır? benzeşen ve ayrılan yönleri nelerdir? Tarikatlar, şu sebeplerle çeşitlilik arzeder: insanların fıtratları, kurucularının isimleri, uyguladıkları seyr ü sülûk yöntemleri, coğrafi farklılıklar, hitap ettikleri kişilerin eğitim ve kültür seviyeleri, ırk ve mezhep farklılıkları

22 Tarikat çeşitliliği neden kaynaklanır
Tarikat çeşitliliği neden kaynaklanır? benzeşen ve ayrılan yönleri nelerdir? Tarikatlar, uyguladıkları seyr ü sülûk yöntemi açısından da çeşitlilik arz etmektedir. - Ruhâni, - nefsâni tarikatlar

23 Tarikat çeşitliliği neden kaynaklanır
Tarikat çeşitliliği neden kaynaklanır? benzeşen ve ayrılan yönleri nelerdir? Ruhani tarikatlar, letâif denilen ve ruhun beden üzerinde yoğunlaştığı bölgelere zikir uygulaması yaparak ruhu güçlendirip kalpte, nefse karşı galip gelmeyi hedeflerler. Nefsânî tarikatlar ise nefsin kötülüğü emredici yönünü, tezkiyeyi öncelerler.

24 Tarikat çeşitliliği neden kaynaklanır
Tarikat çeşitliliği neden kaynaklanır? benzeşen ve ayrılan yönleri nelerdir? Seyr ü sülûktaki bu yöntem farklılığı, tarikatların zikir, mücâhede ve hattâ tekkelerin mimarisine de tesir etmiştir. Bu mânâda tarikatların benzeşen ve ayrılan yönlerinin aslında birbirini tamamlayan bir bütün olduğu söylenebilir.

25 Tarikatların ortak yönleri şöyle sıralanabilir:
Tarikat çeşitliliği neden kaynaklanır? benzeşen ve ayrılan yönleri nelerdir? Tarikatların ortak yönleri şöyle sıralanabilir: Zikir Seyr-ü sülük Pîr, Pîr-i Sânî,şeyh-halife, silsile, icazet-hilâfetnâme kol-şube derviş, inabe-biat Üveysîlik, rabıta,istigase, tevessül

26 Tarikatların fikri-manevi ortak yönleri:
Tarikat çeşitliliği neden kaynaklanır? benzeşen ve ayrılan yönleri nelerdir? Tarikatların fikri-manevi ortak yönleri: Ehl-i Beyt sevgisi, hakikatin kalbe doğan mânâ ile bulunup kavranabileceği düşüncesi, fıkh-ı bâtın, kısmen Mevlevîlik’te ve Halvetîlik’te harflerin gizemine verilen önem, ricâlu’l-gayb, Âdâb-erkân, melâmet, fütüvvet, seyahat, terminoloji

27 Tarikat çeşitliliği neden kaynaklanır
Tarikat çeşitliliği neden kaynaklanır? benzeşen ve ayrılan yönleri nelerdir? tarikatların ortak maddi unsurları: Vakıf geleneği, tekke, müritlerin bağlı olduğu yolun kimliğini yansıtan ve sembolik anlamlara sahip kıyafet tercihleri

28 Tarikat çeşitliliği neden kaynaklanır
Tarikat çeşitliliği neden kaynaklanır? benzeşen ve ayrılan yönleri nelerdir? Netice itibariyle her tarikat, kendine ait usul ve erkânı benimsemiş, kurallar oluşturmuştur. Tarikatların genel itibariyle ortak olan yönleri meşrep, anlayış, coğrafî ve sosyo-kültürel sebeplere göre kendi kimliklerini yansıtan bir çeşitliliğe sahiptir