SAYGIYLA ANIYORUZ…SENİ. AÇIKLAMA BU ÇALIŞMA ÖĞRETİM YILI EGE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ESKİ TÜRK EDEBİYATI DOKTORA PROGRAMINDA.

... konulu sunumlar: "SAYGIYLA ANIYORUZ…SENİ. AÇIKLAMA BU ÇALIŞMA ÖĞRETİM YILI EGE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ESKİ TÜRK EDEBİYATI DOKTORA PROGRAMINDA."— Sunum transkripti:

1 SAYGIYLA ANIYORUZ…SENİ

2 AÇIKLAMA BU ÇALIŞMA 2001-2002 ÖĞRETİM YILI EGE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ESKİ TÜRK EDEBİYATI DOKTORA PROGRAMINDA ESKİ TÜRK EDEBİYATININ KÜLTÜR TEMELLERİ DERSİNDE SEMİNER ÇALIŞMASI OLARAK SUNULMUŞTUR. PROF.DR.TUNCA KORTANTAMER İLE YAPILAN SON DOKTORA DERSİ NOTLARINDANDIR

3

4 ESKİ MISIR VE AFRİKA KÜLTÜRLERİ ORTA DOĞUNUN ESKİ KÜLTÜRLERİ BİZANS KÜLTÜRÜ İRAN KÜLTÜRÜ HİNT KÜLTÜRÜ YAHUDİLİK VE HIRİSTİYANLIK ORTA ASYA VE UZAK DOĞU KÜLTÜRÜ

5 İSLÂM DÜŞÜNCESİNİ ETKİLEYEN DİĞER KÜLTÜRLER HİNDİSTAN KÜLTÜRÜ MISIR KÜLTÜRÜ YUNAN KÜLTÜRÜ MUSEVÎ KÜLTÜRÜ İSEVÎ KÜLTÜRÜ İSKENDERİYE MEKTEBİ İRAN KÜLTÜRÜ Budizm Brahmanizm Şehvetten kurtulma Dünya ile ilişiği kesme Âlem bilgisine sahip olma Eşitlikçilik Aşk ve marifet Nirvanaya ulaşma (Acılardan kurtulmak için maddi dünyadan sıyrılma. Allah fikri olmadığı için Tecelli fikri de yok) Hermes –(Yunanca) Kâhin, tarikat, mâbud Bâtın bilgisi Kâl (eriyiş) olmak Aklı, kalbi, ruhu eğitmek Pisagor İşrak ve aydınlanma Kötülük x iyilik Sayıların gizemi (3,7) Gizli kuvvetler Gülme, kıyafetname Musa İlm-i ledün bilgisi Çile ve halvet Kabala Suret ve işaretler Sayıların önemi (10) İsa Teslis (üçleme) Mehdi Yeni Platoncular Platinos - İskenderiye Türeme Mecusilik Zerdüştlük Ateş ve yıldız Şamanizm Tek tanrı inancı-Kam Ayinler ORTA ASYA KÜLTÜRÜ ÇİN_JAPON KÜLTÜRÜ

6 İLK BÖLÜNMELER İmamet ve hilafet sorunu seçim PEYGAMBERİN VEFATI (M 632) EBU BEKİR ehl-i beyt kırgın vasiyyet + seçim ÖMER şûra OSMAN Emevîler kayırılır sorun çözüm ALİ Kûfe’yi üs olarak seçer Sünnilere göre 4.halife Şiîlere göre ilk imam Şam valisi MUAVİYE Osman’ın kanını sorar Biat etmez CEMEL VAKASI SIFFİN SAVAŞI HAKEM OLAYI HÂRİCİLER ALİ’NİN ŞEHADETİ (M 661) Aişe, Talha ve Zübeyrin destekler Hz. Ali’nin ölümünden sonra iktidar Emevî ailesine geçer Hâkim Sünnî düşüncesine karşı Şiî muhalefetin sesi yükselir İslâm dünyasında Şiî ve Sünnî İslâm düşünceleri gelişmeye başlar

7 İLK AYRILIKLAR İMÂMET Ali yanlıları (Şia) HİLÂFET Ebu Bekir, Ömer, Osman yanlıları (Şia) İran (Eski Dinler) Caferi 12 İmam Şiası BATINÎBATINÎ İSMÂİLİLER Fâtımî Alamut Dürziler EMEVÎLER (İslamlaştırma Arap Kavmiyetçiliği) Tasavvuf Dönemi TÜRKLER Eski Dinleri Göçebe Türkmenler Yerleşik Türkler Sünnî Aleviler BEKTÂŞİLER Horasan (Yesevîlik) K a l e n d e r î l e r H u r û f i l i k Tarikatlar Dönemi

8 TASAVVUF SÛFİLERİN TANIMLARINDAN SULHU OLMAYAN BİR SAVAŞTIR SULHU OLMAYAN BİR SAVAŞTIR NEFSE KUL ŞEYTANA ZEBÛN OLMAMAKTIR NEFSE KUL ŞEYTANA ZEBÛN OLMAMAKTIR NEFSİN NASİBİNİ TERK EDEREK HAKK’IN NASİBİNİ ARAMAKTIR NEFSİN NASİBİNİ TERK EDEREK HAKK’IN NASİBİNİ ARAMAKTIR ZAHİRDEN UZAKLAŞIP BÂTINA YAKLAŞMAKTIR ZAHİRDEN UZAKLAŞIP BÂTINA YAKLAŞMAKTIR MİHNETLERİ GİZLEMEKTİR MİHNETLERİ GİZLEMEKTİR KALBİ ALLAH’A BAĞLAYIP MÂSİVA İLE İLGİYİ KESMEKTİR KALBİ ALLAH’A BAĞLAYIP MÂSİVA İLE İLGİYİ KESMEKTİR SEVGİLİNİN KAPISINDAN KOVSA DAHİ AYRILMAMAKTIR SEVGİLİNİN KAPISINDAN KOVSA DAHİ AYRILMAMAKTIR HAKİKATLARI ALMAK VE HALKIN ELİNDE BULUNANDAN ÜMİDİNİ KESMEKTİR HAKİKATLARI ALMAK VE HALKIN ELİNDE BULUNANDAN ÜMİDİNİ KESMEKTİR KONUSU: İnsandır GÂYESİ: İnsanın, insan-ı kâmil makamına gelmesini sağlamaktır TASAVVUF KELİMESİNİN: SAFLIK, DURULUK, BERRAKLIK ANLAMINA GELEN ‘SAFV” KÖKÜNDEN, SAFLIK, DURULUK, BERRAKLIK ANLAMINA GELEN ‘SAFV” KÖKÜNDEN, “BENU SÛFE” KABİLESİNİN İSMİNDEN, “BENU SÛFE” KABİLESİNİN İSMİNDEN, “SUFFE” ASHABINDAN, “SUFFE” ASHABINDAN, BİR ÇÖL BİTKİSİ OLAN “SUFÂNE ” ”DEN, BİR ÇÖL BİTKİSİ OLAN “SUFÂNE ” ”DEN, YUNANCA HİKMET ANLAMINA GELEN “SOPHİA”DAN, YUNANCA HİKMET ANLAMINA GELEN “SOPHİA”DAN, YÜN ANLAMINA GELEN ARAPÇA “S Û F” KÖKÜNDEN, YÜN ANLAMINA GELEN ARAPÇA “S Û F” KÖKÜNDEN, GELDİĞİNİ İLERİ SÜRENLER VARDIR YAYGIN KANI YAYGIN KANI “SÛF”DAN TÜREDİĞİDİR

9 TASAVVUF TARİHİ ZÜHD DÖNEMİ (6-8.YY) TASAVVUF DÖNEMİ (9-12.YY) TARİKATLAR DÖNEMİ (13.yy’dan sonra) TEMEL KAVRAMLAR TEVBE TEVBE SABIR SABIR TEVEKKÜL TEVEKKÜL RİYAZET RİYAZET VERÂ VERÂ HALVET HALVET HAVF HAVF HÜZÜN HÜZÜN İHLAS İHLAS ZİKİR ZİKİR ZÜHD ZÜHD SEYR-İ SÜLÛK SEYR-İ SÜLÛK TASAVVUFUN İSLÂM DÜNYASINDA VARLIĞINI KORUMASININ SEBEPLERİ İSLÂM DÜNYASINDA VARLIĞINI KORUMASININ SEBEPLERİ Mutasavvıfların: AŞK ANLAYIŞLARI, İLM-İ LEDÜN BİLGİSİNE SAHİP OLMALARI, KUR’AN’I ANLAMA VE YORUMLAMADAKİ FARKLILIKLARI (Te’vil farkı).

10 TEMEL KAVRAMLAR TEVBE: Günahlardan ve bütün kötülüklerden dönmek, vazgeçmek. TEVBE: Günahlardan ve bütün kötülüklerden dönmek, vazgeçmek. SABIR: Dayanmak, kendini tutmak. SABIR: Dayanmak, kendini tutmak. Cüneyd-i Bağdâdî’ye göre, acıyı yüzünü ekşitmeden yudum yudum içmek. Cüneyd-i Bağdâdî’ye göre, acıyı yüzünü ekşitmeden yudum yudum içmek. TEVEKKÜL: İşi üzerine almak, vekil olmayı kabul etmek, teslim olmak. TEVEKKÜL: İşi üzerine almak, vekil olmayı kabul etmek, teslim olmak. RİYAZET: Nefsin ve bedenin arzularını en aza indirerek ibadetle ilgilenmek RİYAZET: Nefsin ve bedenin arzularını en aza indirerek ibadetle ilgilenmek VERÂ : Şüpheli ve boş şeylerden uzak durmak VERÂ : Şüpheli ve boş şeylerden uzak durmak HALVET : İnsanlardan ayrı ve yalnız yaşamak HALVET : İnsanlardan ayrı ve yalnız yaşamak HAVF : Allah korkusu ve ilahi aşk ile gönlün dolması HAVF : Allah korkusu ve ilahi aşk ile gönlün dolması HÜZÜN : Ebedî sevgiliden uzakta kalındığından dolayı hüzünlenmek HÜZÜN : Ebedî sevgiliden uzakta kalındığından dolayı hüzünlenmek İHLAS : Riya ve gösterişten uzak durmak İHLAS : Riya ve gösterişten uzak durmak ZİKİR : Allah’ı her an hatırda tutmak, anmak. ZİKİR : Allah’ı her an hatırda tutmak, anmak. ZÜHD : Kişinin Allah’tan başka şeylere (eşyaya ve dünyaya) karşı takındığı tavırdır ZÜHD : Kişinin Allah’tan başka şeylere (eşyaya ve dünyaya) karşı takındığı tavırdır SEYR-İ SÜLÛK : Kişinin dervişliğe başlayışından tasavvufî yolculuğunu tamamlayarak sevgiliye kavuşana kadar geçirdiği kalbî ve mânevî yolculuk. SEYR-İ SÜLÛK : Kişinin dervişliğe başlayışından tasavvufî yolculuğunu tamamlayarak sevgiliye kavuşana kadar geçirdiği kalbî ve mânevî yolculuk.

11 1. ZÜHD DÖNEMİ BU DÖNEMDE: Maddeye karşı tavır, Maddeye karşı tavır, Kanaat sahibi olma, Kanaat sahibi olma, Ayet ve hadislere bağlılık, Ayet ve hadislere bağlılık, İbadetle meşgul olma, İbadetle meşgul olma, Az yeme, Az yeme, Az uyuma, Az uyuma, Az mala sahip olma, Az mala sahip olma, Evlenmeme, Evlenmeme, GÖRÜLEN TEMEL ÖZELLİKLERDİR * Hz.Peygamberin hayatında başlayan bu süreç, yaklaşık olarak onun vefatından sonraki 150 yıllık dönemi de içine almaktadır. KÛFE EKOLÜ BASRA EKOLÜ HORASAN EKOLÜ Şiî temâyüller fazladır Şiirde platonik aşk işl. Temsilcisi: Ebu Hâşim Sufi Korku ve hüzün ağırlıklı bir anlayışı temsil eder. Hasan Basri korku anlayışını, Rabiatü’l-Adeviyye ise sevgiye dayanan zühd anlayışını temsil eder Melâmet ve fütüvvet anlayışı öne çıkmıştır. İbrahim b. Edhem, Şakik Belhî gibi tems. vardır E K O L L E R

12 2. TASAVVUF DÖNEMİ BU DÖNEMDE: Tasavvuf ilminin diğer ilimlerden ayrılıp bağımsız hale gelmesi, Tasavvuf ilminin diğer ilimlerden ayrılıp bağımsız hale gelmesi, İtikâdî ve amelî mezheplerin yaygınlaşması, İtikâdî ve amelî mezheplerin yaygınlaşması, İslam ilimlerinin teşekkülü ve sistemleşmesi, İslam ilimlerinin teşekkülü ve sistemleşmesi, Felsefî akımların kendini göstermesi, Felsefî akımların kendini göstermesi, Sûfilerin 9 ve 10.yy.dan sonra İslam ülkelerinin her tarafına dağılmış oldukları Sûfilerin 9 ve 10.yy.dan sonra İslam ülkelerinin her tarafına dağılmış olduklarıGÖRÜLMEKTEDİR. NİŞABUR MEKTEBİ BAĞDAT MEKTEBİ ŞAM MEKTEBİ Fütüvvet ve Melâmet ön plana çıkmıştır. Bayezid- i Bistâmi önemli temsilcilerindendir Tevhid ve aşk öne çıkmıştır. Çok sayıda mutasavvıf yetişmiştir. Cüneyd-i Bağdâdî, Hallac-ı Mansûr gibi Gece ibadeti ve açlığa önem verme belirgin özelliğidir MISIR MEKTEBİ BAŞLICA MEKTEPLER Zinnûn Mısrî, mârifet konusunu ağırlıklı olarak ele almıştır * Tefsir ve Te’vil anlayışındaki farklılıklar ön planda olmuştur. İRANÎ ETKI

13 3. TARİKATLAR DÖNEMİ BU SÜRECE NASIL GELİNDİ? Tasavvufla ilgili o güne kadarki gelişim ve birikim Tasavvufla ilgili o güne kadarki gelişim ve birikim Âlimler arasındaki tartışmalar Âlimler arasındaki tartışmalar İBN-İ ARABÎ-GAZALİ İBN-İ ARABÎ-GAZALİ Sûfilere göre Allah’a ulaşma yollarının çokluğu Sûfilere göre Allah’a ulaşma yollarının çokluğu Halkın mânevî otoritelere sığınma güdüsü Halkın mânevî otoritelere sığınma güdüsü TASNİF TASNİF Fikir Sis. Göre Zikir Şek. Göre Hak (Ortadoks) Gizli Bâtıl (Heterodoks) Açık Ayakta,Oturarak 13.YÜZYILDAN SONRAKİ SÜREÇ Başlıca Tarikatlar KâdirilikRifâilikBedevîlikDesukîlikSa’dilikŞa’zililikHalvetilikMevlevilikBektâşilikBayramîlikCelvetilikNakşîlik 12 tarikat HİYERARŞİNİN OLUŞUMU

14 TARİKATLARIN ORTAK YÖNLERİ 1. ZİKİR Allah’ın isimlerini ve belirle duaları belli zamanlarda sesli ya da sessiz tekrar etmektir. Allah’ın isimlerini ve belirle duaları belli zamanlarda sesli ya da sessiz tekrar etmektir. En faziletli zikir “La İlâhe İllallah” En faziletli zikir “La İlâhe İllallah” Ferdî ve toplu zikir yapılabildiği gibi dil ve kalp ile de yapılmaktadır Ferdî ve toplu zikir yapılabildiği gibi dil ve kalp ile de yapılmaktadır Tarikatlara göre farklı isimlerle anılsa da içerik çok değişmez. Tarikatlara göre farklı isimlerle anılsa da içerik çok değişmez. Mevlevîlerde: Semâ Nakşîlerde: Hatm-ı Hâce Bektâşilerde: Semah Kâdirilerde: Deverân Halvetîlerde: Darb-ı Esmâ Rıfâilerde: Zikr-i Kıyâm 3. MADDİ UNSURLAR Vakıf, tekke,dergâh, kıyafetler, ortak dil, tarikat eşyaları 4. İNSANÎ UNSURLAR Pir, pîr-i sâni, derviş, silsile, kol, şube, râbıta 5. FİKRİ VE MÊNEVÎ UNSURLAR Bâtınîlik,hurûfilik, fütüvvet, melamet, ricalü’l-gayb 2. SEYR-İ SÜLÛK (Nefis Terbiyesi) Kişinin dervişlikle başlayıp tasavvufî yolculuğunu, vuslatını tamamladığı noktaya kadar yaptığı manevî ve kalbî yolculuğun adıdır. Kişinin dervişlikle başlayıp tasavvufî yolculuğunu, vuslatını tamamladığı noktaya kadar yaptığı manevî ve kalbî yolculuğun adıdır.AŞAMALARI: 1. Seyr İlallah: Kalp makamına ulaşma; 2. Seyr Fillah: İlm-i ledüne ulaşma; 3. Seyr Ma’allah: Veliliğin sonuna gelme; 4. Seyr Anillah: İrşat için tekrar halkın arasına katılma İnsan mead mebde madde Biliş İlme’l-Yakîn Görüş Ayne’l-Yakîn Oluş Hakka’l-Yakîn s e y r – i u r û c s e y r – i n ü z û l ALLAH VARDIR ONA ULAŞMA YOLU AŞKTIR

15 YARATILIŞ MİTİ Bu Esere göre: Elest öncesi ruhlar Allah ile beraberdir, Elest öncesi ruhlar Allah ile beraberdir, Ruhlar için vatan burada, Tanrı varlığıdır, Ruhlar için vatan burada, Tanrı varlığıdır, Tanrıdan ayrılma gurbete düşmektir, Tanrıdan ayrılma gurbete düşmektir, Allah cemâlinden dolayı tecelli etmek istemiştir, Allah cemâlinden dolayı tecelli etmek istemiştir, Bunun için ruhları bedenleştirerek insan yapmaya karar verir, Bunun için ruhları bedenleştirerek insan yapmaya karar verir, Ruhları elest meclisinde toplayıp onlarla bir anlaşma yapar, Ruhları elest meclisinde toplayıp onlarla bir anlaşma yapar, Bundan sonra ruhlar, bedenlere gönderilerek ve çeşitli perdelerden geçerek Allah’tan ayrılır, Bundan sonra ruhlar, bedenlere gönderilerek ve çeşitli perdelerden geçerek Allah’tan ayrılır, Bedenlere gönderilen ruhlarla Allah arasına giren perdeler, ruhlara Allah’ı unutturan engeller olarak telakki edilir, Bedenlere gönderilen ruhlarla Allah arasına giren perdeler, ruhlara Allah’ı unutturan engeller olarak telakki edilir, Allah’ı unutan insan hayvânî nefis ile hayata başlar, Allah’ı unutan insan hayvânî nefis ile hayata başlar, Bu yönüyle nefsin ikili bir yapıya sahip olduğu görülür: Madde kısmı topraktan gelen ölümlü kısmıdır, mânevî kısmı ise ruhlar âleminden gelen kısmıdır. Madde kısmının ortadan kalkmasıyla mânevi kısmı da tekrar ait olduğu yere döner, Bu yönüyle nefsin ikili bir yapıya sahip olduğu görülür: Madde kısmı topraktan gelen ölümlü kısmıdır, mânevî kısmı ise ruhlar âleminden gelen kısmıdır. Madde kısmının ortadan kalkmasıyla mânevi kısmı da tekrar ait olduğu yere döner, Bu dönüş sürecini tasavvuf sıkça işlemiştir. Bu dönüş sürecini tasavvuf sıkça işlemiştir. İnsanın nefsini hayvâni isteklerden arındırmasıyla kalbinde bir iman belirir, bu da genellikle ışık şeklinde tezâhür eder. Bu ışık aynı zamanda sevginin ve aşkın da timsalidir. İnsanın nefsini hayvâni isteklerden arındırmasıyla kalbinde bir iman belirir, bu da genellikle ışık şeklinde tezâhür eder. Bu ışık aynı zamanda sevginin ve aşkın da timsalidir. Bu kapsamda insan kalbi, evrenin küçük bir modeli olarak değerlendirilir, Bu kapsamda insan kalbi, evrenin küçük bir modeli olarak değerlendirilir, Allah’ın insanı kalbi için, kalbi de kalpte ulaşılabilecek mârifet bilgisinin bilinmesi için yarattığı düşünülür Allah’ın insanı kalbi için, kalbi de kalpte ulaşılabilecek mârifet bilgisinin bilinmesi için yarattığı düşünülür İnsan hayvânî nefsini kontrol altına aldığında aşkla kendisini hakikate götürecek yolları geçer ve vuslata kavuşur. İnsan hayvânî nefsini kontrol altına aldığında aşkla kendisini hakikate götürecek yolları geçer ve vuslata kavuşur. * Necmeddin Dâi’nin Mirsâdü’l-İbâd adlı eserinde elest ile ilgili olarak önemli bilgiler kayıtlıdır. Ruhlar Âlemi ruhlar Elest öncesi Allah’la beraber Allah cemalinden dolayı tecelli etmek ister elest Ruhlarla ahit yapılır Bedenlere yolculuk başlar perdeler Allah’ı unutturmak için devreye girer insan Hayvânî nefis ile hayata başlar BEDEN RUH TopraktanRuhlar âleminden Ölümle beden toprağa karışır Ölümle ait Olduğu yere gider Tasavvuf gurbetteki ruhun asıl vatanı olan Allah’a kavuşmasını işler

16 TASAVVUFUN İSLÂM DÜNYASINDA VARLIĞINI KORUMASININ SEBEPLERİ Mutasavvıfların: AŞK ANLAYIŞLARI, AŞK ANLAYIŞLARI, İLM-İ LEDÜN BİLGİSİNE SAHİP OLMALARI, İLM-İ LEDÜN BİLGİSİNE SAHİP OLMALARI, KUR’AN’I ANLAMA VE YORUMLAMADAKİ FARKLILIKLARI (Te’vil farkı). KUR’AN’I ANLAMA VE YORUMLAMADAKİ FARKLILIKLARI (Te’vil farkı).

17 ALİ HASANHÜSEYİN ALİ ZEYNEL ABİDİN MUHAMMED BÂKIR CA’FER-İ SÂDIK MUSA el-KÂZIM ALİ er-RIZA MUHAMMED et-TÂKİ ALİ en-NÂKİ HASAN el-ASKERİ MUHAMMED el-MEHDİ ŞİÎLİK İmamet öğretisi ile geliştirilmiş nübüvvet öğretisi temeline dayanır İmamet öğretisi ile geliştirilmiş nübüvvet öğretisi temeline dayanır Kur’an’ın mânevî yorumu ön plandadır Kur’an’ın mânevî yorumu ön plandadır İmam, peygamberden Ali’ye geçen ilm-i ledüne sahiptir, herşeyi bilir. İmam, peygamberden Ali’ye geçen ilm-i ledüne sahiptir, herşeyi bilir. İmam mânevi bir güç unsurudur İmam mânevi bir güç unsurudur KOLLARI: İmam konusunda farklı anlayışlar sergilerler: KOLLARI: İmam konusunda farklı anlayışlar sergilerler: 1. Câferiyye: 12 İmam Şiîliğinin temsilcisidir. 2. Zeydiyye: 4.İmam Zeynelabidin’in oğlu Zeyde uyanlar, ehl-i sünnete yakın. imam masum değil, ehl-i sünnetten herkes imam olabilir, takiyye ve mut’a yok imam masum değil, ehl-i sünnetten herkes imam olabilir, takiyye ve mut’a yok 3. İsmâiliyye: 6.İmamın oğlu İsmail’e uyanlar, koyu bâtınîlik karışmış. İNANÇ ESASLARI: Tevhid Nübüvvet Mead İmametAdalet İNANÇ ESASLARI: Tevhid Nübüvvet Mead İmametAdalet DİNİ DAYANAKLARI: Kitap, Sünnet (ahbâr), İcma, Akıl DİNİ DAYANAKLARI: Kitap, Sünnet (ahbâr), İcma, Akıl Kuleni sâdık imamların hadislerini toplamış Taberî meşhur tefsirini yazmış SÜNNİLERDEN FARKLARI: SÜNNİLERDEN FARKLARI: * Ricat * Bedâ* Kur’an’ın tahrif edildiği inancı * Takiyye * Mut’a nikâhı * Ezana “Ali Veliyyullah” ilavesi 12 İMAM ŞİÎLİĞİİSMÂİLİYYE ŞİİLİĞİ: Zâhir-bâtın dengesi varBâtın üstün velayet nübüvvet dengesiVelayet peygamberliğin kaynağı Peygamberlik önceİmamet önce *Hilâfet ve imâmet konularındaki görüş ayrılığından ortaya çıkarak, imametin ehl-i beytin hakkı olduğunu savunur. Ahbâriyye’ye göre Kuran ve hadisi okuyan herkes kararını verebilir 18.Yüzyıla kadarhâkim olmuştur Usuliyye bu anlayışa karşı çıkar

18 KALENDERÎLER ÖZELLİKLERİ : * 3-5 Kişilik gruplar halinde gezmek, * Geçimlerini dilenerek sağlamak, * Sakal, bıyık, baş ve kaşlarını kazıtarak acayip kılıklarla dolaşmak. DOKTRİNLERİ : İlkeleri, Hunûfî ve Şiî tesirler ile fakr, tecerrüd, melâmet ve vahdet-i vücûd gibi tasavvufî esaslar hareketle belirlenmiştir. Buna göre: *Dünyaya itibar etmeme, *Münzevî bir yaşam sürme, *İyilikleri gizleyip kötülükleri sergileme, *Vahdet-i vücud düşüncesine devir, tenâsüh ve hulûl gibi inançlar karıştırma. KOLLARI: En önemli kolu Haydâriliktir. Diğer Kalenderîlerden ayrılmak için bıyıklarını kesmemişler ve boyunlarına demir halka takmışlar ETKİSİ: En önemli etkisi Bektâşilik’in doğuşuna ortam hazırlamasıdır. Yaşadıkları toplumun kurallarına tepki göstererek dünyayı kâle almayan ve bunu davranışlarıyla açığa vuran kişilerdirYaşadıkları toplumun kurallarına tepki göstererek dünyayı kâle almayan ve bunu davranışlarıyla açığa vuran kişilerdir

19 BÂTINÎLİK Gizli olan şeylerin iç yüzünü bilme, Gizli olan şeylerin iç yüzünü bilme, Kur’an’ın gerçek yorumunu ancak mâsum imamın bildiğine inanma (ismâilî bâtınilik gibi. Hurûfilik’te Fazlullah bilir, Tasavvufta ise Gavs ve Kutup bilir) Kur’an’ın gerçek yorumunu ancak mâsum imamın bildiğine inanma (ismâilî bâtınilik gibi. Hurûfilik’te Fazlullah bilir, Tasavvufta ise Gavs ve Kutup bilir) İslâmı farklı yorumlayıp inkâr ve ibâha sınırına kadar götürme İslâmı farklı yorumlayıp inkâr ve ibâha sınırına kadar götürme Gizli teşkilatlar kurup yönetime karşı isyan Gizli teşkilatlar kurup yönetime karşı isyanDOKTRİN Klasik Metod Dışında Yorum (Te’vil) Klasik Metod Dışında Yorum (Te’vil) Gulüvv (Peygamberler hakkında aşırı inanç) Gulüvv (Peygamberler hakkında aşırı inanç) Hulul ve ittihad Hulul ve ittihad Tenâsüh Tenâsüh İbahilik İbahilik * İslam topraklarına sonradan katılan yerlerdeki insanların, gelenek ve göreneklerine İslâmî bir maske geçirerek yaşamlarına devam etmesidir TEŞKİLAT ETKİLERİ : İsmâilîlik (Özellikle Alamut İsmaililiği) İsmâilîlik (Özellikle Alamut İsmaililiği) Dürzilik Dürzilik Nusayrilik Nusayrilik Babâilik – Bahâilik (İngiliz kolonistlerinin oluşturduğu bir düşünce) Babâilik – Bahâilik (İngiliz kolonistlerinin oluşturduğu bir düşünce) Hurûfilik (Nurun yerini söz almış, bütün yaratılış seslerle oluşuyor) Hurûfilik (Nurun yerini söz almış, bütün yaratılış seslerle oluşuyor) Tasavvuf Tasavvuf iMAM HÜCCET DÂİ MÜSTECİB Zırva te’vil götürmez- T.Kortantamer

20 A L E V İ L İ K – B E K T Â Ş İ L İ K ALEVİLİK Ali’ye mensup, Aliye ait Ali’ye mensup, Aliye ait En üstün sahabe, ilk halife olması gereken kişi En üstün sahabe, ilk halife olması gereken kişi Anadolu alevilerine kızılbaş (başlarına kırmızı börk taktıkları için) Anadolu alevilerine kızılbaş (başlarına kırmızı börk taktıkları için) Kırmızı külah şaman geleneğinden gelir Kırmızı külah şaman geleneğinden gelir Doğuşu: İlk siyasi olaylar, Cemel, Sıffin,Emevilerin iktidar arzusu, Kerbelâ, Türk göçleri ve ilk Türk- İslam ilişkileri Doğuşu: İlk siyasi olaylar, Cemel, Sıffin,Emevilerin iktidar arzusu, Kerbelâ, Türk göçleri ve ilk Türk- İslam ilişkileri Türklerin İslamlaşmasında İran etkisi Türklerin İslamlaşmasında İran etkisi Yesevi Etkisi, Anadolu’nun Türkleşmesi ve islamlaşması, Dervişler, Rum abdalları Yesevi Etkisi, Anadolu’nun Türkleşmesi ve islamlaşması, Dervişler, Rum abdalları Medrese müslümanlığı ile göçebe Türk islamı Medrese müslümanlığı ile göçebe Türk islamı BEKTÂŞİLİK Oniki esas tarikattan biri Oniki esas tarikattan biri Yesevî ocağından feyz aldığı görülüyor Yesevî ocağından feyz aldığı görülüyor Batıni, Hurufi, Şiî, Kalenderi gruplar Hacı Bektaş’ın arkasına saklanmış Batıni, Hurufi, Şiî, Kalenderi gruplar Hacı Bektaş’ın arkasına saklanmış Dört kapı, kırk makam Dört kapı, kırk makam Gönül çok önemli Gönül çok önemli İnsan alemin özü, Kendini bilen hakkı bilir İnsan alemin özü, Kendini bilen hakkı bilir Tarikat kapısı herkese açık Tarikat kapısı herkese açık Medresenin katı tutumuna tepkili, hoşgörülü Medresenin katı tutumuna tepkili, hoşgörülü Balım Sultan ikinci pir Balım Sultan ikinci pir Allah kendi nurundan bir nur yaratmış Nur-ı Muhammedi, aynı nur Ali de de vardır Allah kendi nurundan bir nur yaratmış Nur-ı Muhammedi, aynı nur Ali de de vardır 5 kişi pence-i âl-i âb: Muhammed, Ali,Fatıma, Hasan, Hüseyin 5 kişi pence-i âl-i âb: Muhammed, Ali,Fatıma, Hasan, Hüseyin Tevella, Teberra Tevella, Teberra On iki imam On iki imam

21 ALEVÎLİK BEKTÂŞİLİK ORTAK YÖNLER Ayin-i Cem Çerağ Mürşit / rehber postu On iki hizmet Semah Kadına bakış açısı Ali ve 12 imamla ilgili inanç Câferi olmaları Hurûfilikten etkilenmeleri M U K A Y E S E 1.Hiyerarşi: Dede, can, muhib, âşık 2.Mekân: Tekke, dergâh 3.Bağlılık: Hacı Bektaş Tekkesine 4.Katılım: İntisapla 5.Mücerretlik 6.Tarikat 1.Hiyerarşi: Dede, rehber, tâlip 2.Mekân: Ocaklar 3.Bağlılık: Ankara ve İzmir’deki ocaklara 4.Katılım: Doğuştan 5.Musahiplik 6.Tarikat değil