NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ

... konulu sunumlar: "NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ"— Sunum transkripti:

1 NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ
ULUSLAR ARASI MUHASEBE STANDARTLARI TMS 18 HASILAT NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi iisbf.nisantasi.edu.tr

2 TMS 18 HASILAT STANDARDIN AMACI
Bu standardın amacı çeşitli şnansal olaylar sonucu ortaya çıkabile- cek hasılatın (ya da gelirin) tanınması ve tutarının ölçülmesi ile ilgili il- ke ve kuralları açıklamaktadır. STANDARDIN KAPSAMI Hasılatın ortaya çıkması ile sonuçlanabilecek olaylar üç kategoride açıklanmıştır. mal satışları hizmet sunumları iş varlıklarının baş tarafından kullanılması sonucu sağla- nan gelirler (faiz, isim hakkı ve temettüler v.b) STANDARDIN GETiRDiKLERi HASILATIN BELiRLENMESiNDE KULLANILAN BAZI KAVRAMLAR “Hasılat” Nedir? işletmenin özsermayesinde, olağan faaliyetler kapsamında ortaya çıkan artışlar hasılattır. Ortakların sermayeye yaptıkları ilave katkılar (na- kit sermaye artışı) bu tanımın dışındadır. Standart metninde hasılatın ta- nımında “özsermayede artışla sonuçlanan ekonomik faydalarda artış” ifadesi kullanılmaktadır. “Ekonomik fayda’da artış” sözü ile ifade edilmek istenen işletmeye gelecekte ekonomik fayda sağlayacak varlıklarda artışlar ya da işletmeden gelecekte ekonomik fayda çı- kışına sebep olacak borçlarda azalışlardır. “Gerçeğe Uygun Değer” (fair value) Nedir? Bir varlığın el değiştirmesi ya da bir borcun kapatılması için aşağı- daki koşulların tümü mevcutken belirlenen tutardır: Karşılıklı pazarlık ortamı, (taraşarın eşit şartlar altında pazarlık et- tiği ortam) Taraşarın istekli istekli ve bilgili olması.

3 7.3.1.3. Hasılatın Tanınması ile ilgili Bazı Sınırlamalar
Aşağıdakiler hasılat olarak tanınmazlar: Üçüncü kişiler adına tahsil edilen satış vergileri v.b. vergiler, Acentası olunan işletme adına yapılan tahsilatlar (hasılat sadece alınan komisyon ile sınırlanmalıdır.) HASILATIN ÖLÇÜLMESiNDE GENEL iLKELER Hasılat Hangi Değerden Ölçülür? Hasılat, alınan ya da alınacak olan bedelin gerçeğe uygun değeri ile ölçülür. Gerçeğe uygun değer ile ifade edilen değer hasılatın gerçek- leşme anında nakit olarak tahsil edilmesi gereken tutardır. Bu durumda mal ya da hizmetin hasılatın gerçekleştiği andaki gerçeğe uygun de- ğeri, içinde faiz barındırmayan peşin satış bedeline eşittir. Vadeli Satışların Muhasebeleştirilmesinde Hasılat ve Faizin Birbirinden Ayrıştırılması Vadeli satışlarda alınacak nakit ve nakit benzeri açıkça belirtilmese de faiz tutarı içerdiği varsayılmaktadır. TMS 18 hükümlerine göre faiz tu- tarı, emsal faiz oranı kullanılarak toplam vadeli satış bedelinden ayrıştı- rılmalı ve gerçekleşen hasılat geriye kalan tutar üzerinden muhasebeleş- tirilmelidir. Faizin Ayrıştırılmasında Kullanılacak Emsal Faiz Oranının Belirlenmesi Vadeli satış bedeli içinden faiz tutarının ayrıştırılmasında kullanıla- cak emsal oranı iki şekilde belirlenebilmektedir: Vadeli mal ya da hizmet satış yapıldığı iş özellikler taş (özellikle kredi riski açısından) bir baş iş lıları tarafından uygulanan faiz oranı. (alıcı) benzer alacak- Vade farkı dahil edilmiş brüt alacak tutarını hasılatın ortaya çıkmasıy- la ilgili olan mal ya da hizmetin peş satış şyatına indirgeyen faiz oranı. Satış Şyatının Birden Fazla Hasılat Unsuru içermesi: Tek bir şnansal olay içeriğinde birbirinden ayrıştırılabilir nitelikte birden fazla gelir unsuru bulunması durumunda, ilgili gelir unsurları bir- birinden ayrı olarak muhasebeleştirilir. MAL SATIşINDAN ELDE EDiLEN HASILAT iLE iLGiLi iLKELER

4 7.3.3.1. Mal Satışına ilişkin Hasılatın Şnansal Tablolara Yansıtılması
Mal satışına ilişkin hasılatın şnansal tablolara yansıtılabilmesi için aşağıdaki koşulların tümünün gerçekleşmiş olması gerekir: Malların sahipliğinden elde edilebilecek faydaların ve yine sa- hiplikten kaynaklanan risklerin alıcıya devredilmiş olması, Satıcının mallar üzerinde etkin bir kontrolü, ya da yönetim etkin- liğinin kalmaması Hasılat tutarının güvenilir bir biçimde ölçülebilmesi, Hasılata iliş oluş ekonomik faydanın iş elde edilme- sinin yüksek olasılık taşıması (Örneğin satışla ilgili ortaya çıkan alacak- ların tahsil imkânı bulunması), iş iliş yüklenilen ya da yüklenilecek maliyetlerin güvenilir bir biçimde ölçülebilmesi, Sahiplikten Kaynaklanan Önemli Risk ve Getirilerin Devredilme Zamanı Çoğu durumda sahiplikten kaynaklanan önemli risk ve getirilerin devredilme zamanı, mülkiyet ya da zilyetliğin alıcıya devri ile aynı za- manda olur. Sahiplikten Kaynaklanan Önemli Risk ve Getirilerin Devredilmemiş Sayıldığı Haller Aşağıdaki durumlarda sahiplikle ilgili önemli risk ve getirilerin alı- cıya devredilmemiş sayılır: Yetersiz performansa ilişkin yükümlülüklerin satıcı için mevcut olması (garanti hariç) Satış hasılatının tahsilatının, alıcının üçüncü kişilere satış yapma- sı koşuluna bağlı olması Satış sözleşmesinin montaj zorunluluğuna bağlanmış olması du- rumunda montaj işleminin tamamlanmamış olması Alıcının satış sözleşmesine ile belirlenen bir gerekçeye dayanarak alımdan vazgeçme hakkı bulunması ve malın iade edilip edilmeyeceği konusunda belirsizlik olması. Satış Hasılatının Tanınmasını Engellemeyecek “Önemsiz Riskler” Sahiplikle ilgili satıcının taşıdığı satış hasılatının tanınmasını engel- lemeyecek önemsiz risklere örnekler aşağıdaki gibi verilebilir: Alıcının memnun kalmaması durumunda bedelin iade edilebilece- ği perakende satışlarda, satış hasılatı şnansal tablolara alınır. iade riski ile ilgili satışın gerçekleştiği tarih itibariyle geçmiş yıllar tecrübelerine daya-

5 nılarak tahmini bir karşılık ayrılabilir.
Şnansal kiralama işlemleri gibi işlemlerde malın yasal sahipliği- nin satıcı tarafından taşınmasına devam edilmesi. Hasılat ile ilgili Gider ve Maliyetlerin Satış Yapıldığı Dönemde Muhasebeleştirilmesi Belirli bir şnansal olayla ilgili gerçekleşen hasılat ve aynı olayla il- gili gerçekleşen giderler aynı dönem içerisinde (eşzamanlı olarak) mu- hasebeleştirilir. Malların tesliminden sonra ortaya çıkması beklenen ga- ranti kapsamındaki giderler de, hasılatın gerçekleştiği dönemde ölçülür tahmin edilir. Hasılatla ilgili gerçekleşen giderler güvenilir bir şekilde öl- çülemiyorsa hasılat şnansal tablolara yansıtılmaz. Eğer yapılmış bir tah- silat varsa, bilançolara bu bedel bir yükümlülük olarak yansıtılır. Hasılatın Tahsil Edilebilirliği Konusunda Belirsizliğin Ortaya Çıkması Daha önce şnansal tablolara yansıtılmış bir hasılatın tahsil edilebi- lirliği ile ilgili bir belirsizlik ortaya çıktığında, söz konusu tutar gider ola- rak muhasebeleştirilir. HiZMET VERiLEREK ELDE EDiLEN HASILAT iLE iLGiLi iLKELER Hizmet Sunumu ile ilgili Hasılatın Şnansal Tablolara Yansıtılmasında Genel Kural Hizmet sunumu şeklinde bir şnansal olay: sonuçları güvenilir bir şekilde tahmin edilebildiğinde, ve bilanço tarihi itibariyle tamamlanma düzeyi dikkate alınarak, şnansal tablolarda raporlanır. Şnansal Olayın Sonuçlarının Güvenilir Bir şekilde Tahmin Edilebilirliği Aşağıdaki koşulların tamamının mevcut olması halinde hizmete iliş- kin şnansal olayın sonuçlarının güvenilir bir şekilde tahmin edilebildiği ka- bul edilir. Hasılat tutarının güvenilir biçimde ölçülebilmesi; işleme ilişkin ekonomik yararların işletme tarafından elde edilece- ğinin muhtemel olması; Bilanço tarihi itibariyle işlemin tamamlanma düzeyinin güvenilir bi- çimde ölçülebilmesi (tamamlanma yüzdesi yöntemi); ve işlem için katlanılan maliyetler ile işlemin tamamlanması için gere- ken maliyetlerin güvenilir biçimde ölçülebilmesi.

6 Tamamlanma Yüzdesi Yöntemi ve inşaat işletmeleri Standardı (TMS 11) ile ilişkisi
Tamamlanma yüzdesi yönteminde hasılat, hizmetin tamamlanan kıs- mı oranında kayıtlara alınarak raporlanır. Hasılatın tamamlanma yüzdesi yöntemine göre muhasebeleştirilmesinde, TMS 11 inşaat Sözleşmeleri Stan- dardı hükümleri dikkate alınabilir. Hizmet Bedelinin Tahsil Edilebilirliği ve Hasılat Olarak Muhasebeleştirilmesi Ancak tahsil edilmesi muhtemel bedel hizmete ilişkin hasılat olarak muhasebeleştirilir. Tahsil edilememe ihtimali hasılatın muhasebeleştirilme- sinden sonra ortaya çıkarsa, hasılat düzeltilmez, tahsil edilemeyen tutar gi- derleştirilir. Hizmet ile ilgili Tahminlerin Güvenilirliği Aşağıdakiler üzerinde anlaşmaya varıldığı taktirde hizmet ile ilgili güvenilir tahminler yapılabileceği kabul edilir: Hizmet ile ilgili taraşarın yaptırıma bağlanmış hakları (her iki ta- rafın) Hizmet bedeli Ödeme şekli ve koşulları. Hizmetin Tamamlanma Düzeyinin Belirlenmesinde Kullanılan Yöntemler •Yapılan işe ilişkin incelemeler •Bugüne kadar tamamlanmış kısmının, verilecek toplam hizmete oranı Hizmetle ilgili katlanılması beklenen tahmini toplam maliyetlere, bugüne dek gerçekleşen maliyetin oranı Hizmet ile ilgili Tahsil Edilen Hakedişler Gerçekleşen hasılattan bağımsızdır. Tamamlanma oranının hesap- lanmasında dikkate alınmazlar. Hizmetten Doğan Hasılatın Belirlenmesinde Zorluk Yaşanan Hallerde Uygulama •Belirsiz sayıda işlem yapılarak sunulan bir hizmet için, hasılat, hiz- metin gerçekleştiği süreye eşit olarak dağıtılarak şnansal tablolara yan- sıtılır. •Verilen hizmetin sonucunun güvenilir bir biçimde belirlenmesinin mümkün olmadığı durumlarda, hasılat, o dönem söz konusu hizmetle il- gili gerçekleşen maliyetlerin geri kazanılabilir tutarı ile sınırlı olacak şekilde finansal tablolara yansıtılır.

7 işlem sonucu güvenilir bir biçimde tahmin edilemiyorsa ve ger- çekleşen maliyetlerin geri kazanılması muhtemel değilse, finansal tablola- ra söz konusu hizmetle ilgili herhangi bir hasılat yansıtılmaz. 2 VUK, Md-274. Di⁄ER FAALiYETLERDEN ELDE EDiLEN HASILAT iLE iLGiLi iLKELER Faizin Muhasebeleştirilmesi Faiz, TMS 39 “Finansal Araçlar: Muhasebeleştirme ve Ölçme” hü- kümlerine göre ölçülerek muhasebeleştirilir. isim Haklarının Muhasebeleştirilmesi ilgili sözleşmenin özü dikkate alınarak, tahakkuk esasına göre mu- hasebeleştirilir. Muhasebeleştirmede sözleşme hükümlerinin özü çerçe- vesinde hasılat tutarı hesaplanır. Temettülerin Muhasebeleştirilmesi Hissedarların tahsil etme hakları ortaya çıktığında finansal tablolara yansıtılırlar. Faiz içeren Menkul Değerlerde Muhasebeleştirme Faiz içeren bir menkul kıymetin (örneğin tahvil) ediniminden önce gerçekleşen ve henüz tahsil edilmemiş faiz tutarı, gelir (hasılat) olarak dikkate alınmaz. Menkul kıymetin edinme tarihinden sonra gerçekleşen faiz gelir olarak dikkate alınır. Edinilen Hisse Senetlerinde Kâr Payı ile ilgili Muhasebeleştirme Bir hisse senedinden elde edilen temettünün, hisse senedinin edi- nim tarihinden önceki dönemlere ilişkin gerçekleşen kâra ait kısmı his- se senedinin maliyetinden düşülür. 7.4 ÖRNEKLER Örnek 1 (Vadeli satış tutarından faizin ayrıştırılmasında kullanılacak emsal faiz oranının belirlenmesi) Güçlü işletmesi tarihinde TL maliyetli bir malı 4 ay vade ile KDV hariç TL karşılığında satmıştır. Satışa konu mal aynı gün müşteri işletmeye teslim edilmiştir. işletmenin satışlarının hemen hemen tamamı benzer vadelerle kredili olarak gerçekleşmektedir. Satışlar “peşin fiyatına 4 ay vade” ifadesi kullanılan reklâmlar ve gazete ilanları yoluyla sürdürülmektedir. Gerçekleşen satışlarda da fatura üze- rinde söz

8 konusu satış ile ilgili herhangi bir vade farkı tutarı belirtilme- mektedir. işletme yetkilileri söz konusu malı peşin bedelle satmaları du- rumunda satış fiyatının yaklaşık TL olacağını belirtmektedirler. Bu fiyat ile satışın yapıldığı tarihte benzer malların piyasadaki peşin satış fi- yatı arasında anlamlı bir fark yoktur. Buna göre söz konusu varlığın vadeli satış fiyatını, vade süresinde, ilgili malın peşin satış fiyatına indirgeyen faiz oranı, emsal faiz oranıdır. Söz konusu faiz oranı 4 ay için aşağıdaki şekilde hesaplanır. Gelecekteki Değer / Bugünkü Değer = faiz oranı ( KDV) / ( KDV) = faiz oranı 1,05 = 1 + faiz oranı 1,05 – 1 = faiz oranı 0,05 = emsal faiz oranı = %5 (4 aylık) (Söz konusu faiz oranının yılsonu bilançoda alacağın değerlemesinde nasıl kullanılması ge- rektiği ile ilgili bölüm incelenmelidir.) Örnek 2 (Emsal faiz oranı kullanılarak vadeli satış fiyatından vade farkının - belirli bir satışla ilgili faiz tutarının- ayrıştırılması) Güçlü işletmesi örneğinden devam edilirse satış günü itibariyle var- lığın vadeli satış fiyatından faiz tutarının ayrıştırılması işlemi, bu iki tutar halihazırda aylık emsal faiz oranın hesabında kullanıldığından oldukça kolaydır. Vadeli Satış Fİyatı – Peşin Satış Fİyatı = toplam faiz – = TL toplam faiz KDV dahil vadeli satış fiyatı – KDV dahil peşin satış fiyatı = – = (KDV dahil faiz) Buna göre satış anındaki muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olmalıdır: 01/12/ Alıcılar 600 Yurtiçi Satışlar Borç 24.780 Alacak 20.000 122 Alacak Senetleri Reeskontu 8 1.000

9 122.90 Gerçekleflmemifl Faiz
Gerçekleşmemiş Faiz 391 Hesaplanan KDV 3.780 01/12/07 Borç Alacak 621 Satılan Tic.Mal Maliyeti 18.000 153 Ticari Mallar Örnek 3 (Yıl sonu itibariyle vade farkı ile ilgili faiz gelirinin hesaplanması ve kaydı) TFRS’ye göre emsal faiz oranı bileş faiz 9 esası üzerinden hesaplanmalı- dır. Buna göre vade farkı olan TL 4 aylık vade süresi boyunca aylık ola- rak efektif faiz yöntemi kullanılarak “faiz geliri” olarak muhasebeleş 4 aylık emsal faiz oranı %5’dir. Buna göre toplam faizin vade boyunca her aya eş olarak dağıldığı varsayılarak Aralık ayında gerçekleş faiz ile ilgili yılın son günü afl düzeltme kayd› yap›l›r: 31/12/07 Borç Alacak 122 Alacak Senetleri Reeskontu 250 Gerçekleflmemifl Faiz 642 Faiz Geliri 8 “Gerçekleşmemiş faiz” satış tarihinde ortaya çıkan faiz dahil brüt alacak tutarını bilançoda satış tarihindeki peşin satış bedeline indirgeyen tutardır. Tekdüzen hesap planında “Alacak Senetleri Reeskontu” hesabı hem anlam, hem de VUK hükümlerindeki kullanış ş dikkate alındığında bu raporlama amacına uygun bir hesap değildir. Tekdüzen hesap planına göre bilançoları inceleme alış sahip şnansal tablo kullanıcılarına konunun anlaş kolaylık sağlaması açısından söz konusu hesap kullanılmış 9 Faiz gelirinin tahakkuk ettirilmesinde kullanılması öngörülen etkin faiz yöntemi, bileşik faizdir. Ancak örnekte basitlik sağlanması açısından basit faiz kullanılmıştır. Budurumunyaratacağı farklılık satış tutarı yanında önemsizdir. Söz konusufarklılığın önem arzettiği durumlarda, etkin faiz yöntemine göre aylık emsal faiz oranı aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır: Paranın zaman değeri: GD = BD x (1 + f)d ise = x (1 + f)4 ise / = (1 + f)4 ise 1,05 = (1 + f)4 ise ise (1+f) = 1,0123 ise f = 1,0123 – 1 = 0,123 = %1,23 Buna göre Aralık ayı için gerçekleşen faiz oranı 250 TL yerine 230 TL olacaktır. Örnek 4 (Yıl sonu bilançosunda ticari alacaklar ve ilgili gerçekleşmemiş faizin ra- porlanması) Güçlü işletmesinin tarihli bilançosunda söz konusu ala- cak ve ilgili gerçekleşmemiş faiz tutarı ile yılı gelir tablosunda sa- tış hasılatı ve dönemin gerçekleşen faiz geliri aşağıdaki şekilde raporla- nacaktır:

10 Bilanço 31/12/2007 Alacaklar 24.780 (-) Gerçekleşmemiş Faiz -750 Alacaklar (net) 24.030 Gelir Tablosu 2007 yılı Satış Hasılatı 20.000 ………… …….. Faiz Geliri 250 Net kâr XX Örnek 5 (Alacağın tahsiline kadar geçen sürede faizin gerçekleşmesi) tarihinden söz konusu alacağın tahsiline kadar kalan 3 aylık sürede, gerçekleşmemiş faizin dönem başı ( ) bakiyesi ka- dar tutar faiz geliri olarak tahakkuk ettirilecektir. Bu durumda vade so- nunda gerçekleşmemiş faiz hesabı bakiye vermez. Faiz dahil toplam ala- cak vade sonunda tahsil edildiğinde gerekli tahsilat kaydı yapılır.