Sunuyu indir
Sunum yükleniyor. Lütfen bekleyiniz
1
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ
kişilik kuramlarI Hans J. Eysenck NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi iisbf.nisantasi.edu.tr
2
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
Hans J. Eysenck Hans Eysenck’in Yaşam Öyküsü Hans Jürgen Eysenck, 1916’da Almanya’nın Berlin şehrinde dünyaya geldi. Eysenck, psikoloji alanındaki lisans derecesini 1938 yılında, doktora derecesini ise 1940 yılında Londra Üniversitesi’nden aldı. İngiltere’nin Dünya Savaşına girmesiyle Eysenck için farklı sorunlar gündeme gelmeye başladı. Alman olduğu için orduya kabul edilmedi ve savaş yıllarında psikiyatri ya da klinik psikoloji alanında hiçbir eğitim almamış olmasına rağmen bir hastanede kaygı, depresyon ve histeri gibi çok farklı sorunlardan muzdarip hastaların tedavisinde görev aldı. Buradaki deneyimleri sırasında faktör analizi tekniğini kullanarak iki temel kişilik faktörünün (dışadönüklük-içedönüklük ve nevrotizm- duygusal kararlılık) tüm geleneksel tanı sınıflamalarında yer alan psikolojik rahatsızlıkların açıklanmasında yeterli olduğu görüşünü öne sürdü. Bu çalışmaları daha sonra ‘Kişiliğin Boyutları’ (Dimensions of Personality) isimli kitabında yayınladı. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
3
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
Hans J. Eysenck İnsanın Doğası Eysenck de Cattell gibi psikolojinin amacının davranışı yordamak olduğunu ve kişiliğin incelenmesinde faktör analizinden yararlanılması gerektiğini belirtmiştir. Eysenck’in kişilik kuramı güçlü psikometrik ve biyolojik temellere sahiptir. İnsan kişiliğinin yapısını incelemek ve ölçmek için karmaşık psikometrik tekniklerin gerekli olduğuna ancak bunların tek başlarına yeterli olmadığına inanan Eysenck (1997), biyolojik temelleri ortaya konmadıkça faktör analizi tekniği ile elde edilen kişilik bileşenlerinin kısır ve anlamsız kalacağını belirtmiştir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
4
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
Hans J. Eysenck Kişiliğin Yapısı Eysenck’in kuramının temelini oluşturan görüşe göre kişilik ögeleri hiyerarşik olarak sıralanabilecek çeşitli birimlere bölünebilir (Eysenck, 1967). Bu yapının en alt birimi kişiye özgü olan ya da olmayan ‘belirli tepkiler’ ya da düşüncelerdir (BT). Örneğin bir öğrenci öğle tatilinde kantinde oturup (BT1), arkadaşları ile sohbet edip (BT2), şakalaşıyorsa (BT3) bu durumda onun üç belirli tepkisini gözlemiş oluyoruz. İkinci düzeyde ise benzer koşullar altında tekrar tekrar ortaya çıkan ‘alışkanlık tepkileri’ yer alır (AT). Eğer sözünü ettiğimiz öğrenci tüm öğle tatillerini aynı şekilde geçiriyor (AT1) ve ders aralarında (AT2) ve okul dışı vakitlerinde arkadaşları (AT3) ile birlikte olmayı, onlarla sohbet edip şakalaşmayı tercih ediyorsa bunlar da onun alışkanlık tepkileridir. Üçüncü düzeyde ise alışkanlık tepkilerinin birleşiminden oluşan ayırıcı özellikler yer alır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
5
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
Hans J. Eysenck Kişiliğin Gelişimi Eysenck (1990), temel kişilik boyutlarının (dışadönüklük, nevrotizm ve psikotizm) kalıtım yoluyla ve biyolojik olarak belirlendiğini öne sürmüş ve kişilik gelişiminde çevresel faktörlerin çok önemli olmadığını belirtmiştir. Bu üç kişilik boyutundaki değişkenliğin % 75’inin kalıtımla açıklanabileceğini belirten Eysenck’e göre çevrenin bu değişkenlikteki payı, % 25 ile sınırlıdır. Kişiliğin gelişimi konusunda ayrıntılı açıklamalar yapmak yerine temel kişilik boyutlarını saptamaya çalışan Eysenck, bu kişilik boyutlarının oluşumunda nedensel etkiye sahip en önemli faktörün kalıtım olduğunu belirtmiştir. Eysenck, genel olarak kişiliğin dörtte üçünün genetik faktörlerce belirlendiğini öne sürmüş ve insanların davranışları üzerinde çevresel ve durumsal faktörlerin etkilerine önem vermemiştir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
6
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
Hans J. Eysenck Kişilik Tipolojisi (Kişiliğin Boyutları ve Temel Kişilik Tipleri) Eysenck ve Cattell’in ulaştığı temel kişilik boyutu sayısının farklı olması farklı faktörleme düzeylerinde çalışmış olmalarından kaynaklanmaktadır (Feist ve Feist,, 2006). Cattell’in dile getirdiği ayırıcı özellikler Eysenck’in kuramındaki üçüncü düzey bileşenlerle örtüşmektedir. Eysenck’in üç temel kişilik boyutu ise dördüncü düzeydedir. Kaç temel kişilik boyutu olduğu yıllardır incelenen ve tartışılan bir konudur. Günümüzde araştırmacıların büyük çoğunluğu kişilik özelliklerinin faktörlenmesi sonucunda ortaya beş faktör çıkacağı konusunda hemfikirdir (Feist ve Feist, 2006). Bu düşünceyi destekleyen çok güçlü bulgular da mevcuttur. Eysenck ise çalışmalarında yalnızca üç temel boyut elde edebilmiştir. Eysenck’in (1994) temel kişilik boyutları; dışadönüklük (extraversion), nevrotizm (neurotism) ve psikotizmdir (psychoticism). NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
7
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
Hans J. Eysenck Kişilik Özelliklerinin Ölçülmesi Eysenck de Cattell gibi kişiliğin boyutlarının değerlendirilmesinde kullanılacak kendini ifade ölçekleri geliştirmiştir. Bunlardan en çok tanınanı Eysenck Kişilik Ölçeğidir. Bu ölçekteki maddeler Eysenck’in kişilik yapısıyla ilgili kuramını oluşturan ayırıcı özellik faktörlerinin ölçümünde kullanılan maddeleri içermektedir. Buna ek olarak ölçek bir yalan skalası da içermektedir. Yalan skalası bireyin yanıtlarında ne ölçüde samimi olduğunu belirlemek amacıyla oluşturulmuştur. Eysenck’in geliştirdiği iki ana boyut tipi (içedönüklük-dışadönüklük ve nevrotiklik-duygusal kararlılık) çeşitli kişilik envanterleri kullanılarak ampirik olarak sınanmıştır. İçe dönüklerle dışadönükler arasındaki davranışsal farklara odaklanan çalışmalarda elde edilen bulgular da Eysenck’in görüşlerini destekler niteliktedir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
8
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
Hans J. Eysenck Eleştiriler ve Değerlendirme Eysenck kişiliğin incelenmesinde oldukça katı ampirik bir yol izleyerek bilimsel bir model geliştirmiştir. Çok sayıda insandan oldukça geniş ölçüde veri toplayarak, elde ettiği ölçümler arasındaki ilişkileri ve bu ilişkilerdeki örüntüyü inceleyen Eysenck, bu sayede kişiliği oluşturan boyutları klinik gözlemlere dayalı içgörüler ve yargılar yerine psikometrik temellere dayandırmıştır. Eysenck yayınlarında, özellikle davranışta gözlenen bireysel farklılıkların kökenindeki nörofizyolojik ve genetik etkenlere vurgu yapmıştır. Ortaya koyduğu iddiaların bilimsel yöntemle sınanabilir oluşu Eysenck’in kuramının güçlü yönlerindendir. Hem kendi çalışmaları hem de diğerlerinin onun kuramından yola çıkarak gerçekleştirdikleri çalışmalar gözden geçirildiğinde, Eysenck’in kuramının birçok araştırmaya temel oluşturduğu görülmektedir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
9
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
kaynaklar Yazgan İnanç, Banu; Yerlikaya, Esef Ercüment. (2012), Kişilik Kuramları, 9.Basım, Pegem Akademi, Ankara. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
Benzer bir sunumlar
