Tek Gen Hastalıklarının Kalıtımı

... konulu sunumlar: "Tek Gen Hastalıklarının Kalıtımı"— Sunum transkripti:

1 Tek Gen Hastalıklarının Kalıtımı

2 Tanımlar gen – lokus alel
(yaban tip alel – mutant alel – çoklu alelizm) genotip – fenotip dominant – resesif homozigot – heterozigot - hemizigot

3 Tanımlar (devam) mozaiklik (somatik – germline)
genetik heterojenite (genokopi) (alelik – lokus heterojenitesi) compound heterozigotluk ikili heterozigotluk

4

5

6

7 Tanımlar (devam) penetrans ekspresivite pleiotropi antisipasyon

8

9

10

11 Genetik Hastalıklar Kromozomal hastalıklar Tek gen hastalıkları
Multifaktöriyel hastalıklar Mitokondriyel hastalıklar Somatik hücre genetik hastalıkları

12 Tek Gen Hastalıkları dominant resesif otozomal otozomal dominant
otozomal resesif X’e bağlı X’e bağlı dominant X’e bağlı resesif

13 OD Hastalıkların Genel Özellikleri
heterozigot durumda ortaya çıkar erkek ve dişiler aynı olasılıkda etkilenir (cinsiyet ayırımı yoktur) her türlü aktarım gözlenir dikey kalıtım kalıbı vardır etkilenmiş her bireyin anne ya da babası da etkilenmiştir etkilenmemiş bütün bireylerin çocukları da etkilenmemiştir

14

15 OD Hastalıklarda Genetik Risk
Etkilenmiş ebeveyn (Aa) A a Normal ebeveyn (aa) Aa (etkilenmiş) aa (normal)

16 Pleiotropi OD hastalıklar genelde birden fazla organ veya sistemde kendisini gösterir

17 Genetik heterojenite Alelik heterojenite Lokus heterojenitesi

18 Değişken ekspresivite
Aynı genotipe sahip bireylerin klinikleri birbirinden farklı olabilir (klinik heterojenite)

19 hastalığın bir sonraki kuşakta daha erken yaşta ortaya çıkması
Antisipasyon hastalığın bir sonraki kuşakta daha erken yaşta ortaya çıkması ve/veya daha ağır seyretmesi

20 homozigotluk durumunda heterozigotlara oranla
OD hastalıklarda homozigotluk durumunda hastalık heterozigotlara oranla daha ağır seyreder

21

22 Fitness ne kadar düşük ise taze mutasyon sıklığı o derece artar
OD hastalıklarda genellikle baba yaşı arttıkça taze mutasyon riski yükselir

23

24 Germline mozaikliği

25

26 Fenotipi gösterenler/genotipe sahip olanlar
Penetrans yokluğu Fenotipi gösterenler/genotipe sahip olanlar

27 İleri yaşta ortaya çıkan hastalıklar

28 (biyolojik anne-babalık)
Paternity (biyolojik anne-babalık)

29 OR Hastalıkların Genel Özellikleri
- homozigot durumda ortaya çıkar (compound heterozigotluk) erkek ve dişiler aynı olasılıkda etkilenir (cinsiyet ayırımı yoktur) her türlü aktarım gözlenir - yatay kalıtım kalıbı gözlenir (aynı ailede ikinci bir hasta birey var ise genellikle kardeştir)

30

31 OR Hastalıklarda Genetik Risk
Taşıyıcı ebeveyn (Aa) A a AA (normal) Aa (taşıyıcı) aa (etkilenmiş)

32 normalde düşük bir olasılıktır
taşıyıcı iki bireyin eşleşmesi normalde düşük bir olasılıktır ve toplumdaki mutant alel sıklığına bağlıdır

33 mutant alel sıklığı ne kadar düşük ise (hastalık ne kadar ender ise)
anne-babanın akraba olma olasılığı o kadar yükselir mutant alel sıklığı ne kadar yüksek ise anne-babanın akraba olma olasılığı o kadar azalır

34

35 otozomal resesif hastalık
birden fazla kardeşte hastalık öyküsü ve akraba evliliği otozomal resesif hastalık lehinedir

36

37 compound heterozigotluk
alelik heterojenite

38

39 Çoğu otozomal resesif hastalık sporadik olarak gözlenir
(aile öyküsü yoktur)

40

41

42 yalancı dominantlık (quasidominance)

43

44 - lokus heterojenitesi
ikili heterozigotluk - lokus heterojenitesi

45

46 XMXM (homozigot mutant) XMY (hemizigot mutant)
X’e bağlı kalıtım Genotip XMXM (homozigot mutant) Dişiler XMX (heterozigot) XX (homozigot normal) Erkekler XMY (hemizigot mutant) XY (hemizigot normal)

47 rasgele (seçici olmayan) Fonksiyonel mozaiklik değişken ekspresivite
X inaktivasyonu rasgele (seçici olmayan) dozaj kompanzasyonu Fonksiyonel mozaiklik değişken ekspresivite

48 X’e bağlı dominant kalıtımın genel özellikleri
dişilerde heterozigot durumda gözlenir mutant aleli taşıyan bütün erkeklerde ortaya çıkar babadan oğula aktarım söz konusu değildir

49

50 1) Normal dişi Gametler X Etkilenmiş erkek XM XMX Y XY 2) Etkilenmiş dişi Normal erkek XX XMY

51 X’e bağlı dominant niteliklerin dişilerde görülme sıklığı
erkeklere oranla 2 kat daha fazladır ancak fenotip erkeklere oranla daha hafiftir

52 X’e bağlı resesif kalıtımın genel özellikleri
dişilerde homozigot durumda gözlenir (çok ender) mutant aleli taşıyan bütün erkeklerde ortaya çıkar babadan oğula aktarım söz konusu değildir çapraz kalıtım modeli görülür (babadan, taşıyıcı kızı aracılığı ile erkek torununa)

53

54 1) Normal dişi Gametler X Etkilenmiş erkek XM XMX Y XY 2) Taşıyıcı dişi Normal erkek XX XMY

55 - Dişilerde homozigotluk oldukça ender görülen bir durumdur
- Bu nedenle X’e bağlı resesif nitelikler çoğunlukla erkeklerde gözlenir - Dişiler taşıyıcıdır (heterozigot)

56 Beklenen özelliklerden sapan durumlar
Seçici X inaktivasyonu X’e bağlı resesif bir niteliğin heterozigot dişilerde gözlenmesi (manifesting heterozigot). Normal aleli taşıyan X kromozomunun seçici olarak inaktivasyonuna bağlı olarak gözlenir. X kromozomu sayısal anomalileri (Turner sendromu) X-otozom translokasyonu

57

58 X’e bağlı dominant bir nitelik, mutant aleli taşıyan X kromozomunun
seçici inaktivasyonuna bağlı olarak heterozigot dişilerde gözlenmeyebilir

59 Y’e bağlı (holandric) kalıtım
sadece erkeklerde gözlenir etkilenmiş erkek niteliği tüm erkek çocuklarına aktarırken hiçbir kız çocuğuna aktaramaz