Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti

... konulu sunumlar: "Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti"— Sunum transkripti:

1 Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti
Fənn: Audit Kafedra: Muhasibat uçotu və audit Müəllim: Babaşirinova E.M. Mövzu: DAXILI NƏZARƏTIN - АUDITIN TƏŞKILI TEХNОLОGIYАSI

2 Daxili nəzarət sistemi
Daxili nəzarət sistemi özündə aşağıdakıları birləşdirir: a) qanunvericilik tələblərinin gözlənilməsini; b) mühasibat uçotu sənədləşməsinin tamlığı və dəqiqliyi; c) mühasibat hesabatlarının vaxtında hazırlanılması; d) səhvlərin və saxtalaşdırmaların aradan qaldırılması; e) əmr və sərəncamların icrası; f) müəssisə əmlakının mühafizəsini təmin olunması.

3 Daxili nəzarət sistemi aşağıdakıların m övcudluğunu nəzərdə tutur.
1) Hüquq və vəzifələr dəqiq göstəriilməklə işçi heyətinin tərkibini. Işçilər haqda auditor müəyyən qiymət verməlidir. 2) Müvafiq vəzifə bölgüsünü. 3) Əməliyyatlar baş verən zaman zəruri prosedurlara əməl olunmasını; 4) Sənədləşmənin mühafizəsinə nəzarəti; 5) Aktivlər və sənədlər üzərində həqiqi nəzarəti; 6) Yerinə yetirilən vəzifələrin müstəqil surətdə yoxlanılmasını.

4 Daxili nəzarət sisteminin yaradılması aşağıdakı məqsədlərə xidmət edir:
a) Məlumatların etibarlılığının təmin olunmasına; b) Aktivlərin və köçürmələrin mühafizəsinə; v) Təşkilatın fəaliyyət göstəriməsinin səmərəliliyinin yüksəldilməsinə q) Menecment tərəfindən müəyyənləşdirilən qaydalara və proseduralara əməl olunmasına; d) DNS-nin qanunvericilik aktlarına və normalarına uyğunluğunun təmin olunmasına; e) Auditin keçirilməsinə çəkilən xərclərin aşağı salınmasına.

5 3. Qiymətləndirməni (əməliyyat düzgün qiymətləndirilmişdir).
auditor, aşağıdakıları müəyyənləşdirmək məqsədilə mühasibat uçоtu və daxili nəzarət sisteminin yoxlamasını aparır: 1. Əməliyyatların mövcudluğunu (əməliyyatın həyata keçirilməsi üçün icazə səlahiyyəti çatan şəxs tərəfindən verilmizdir). 2. Qeydlərin tamlığını (baş verən bütün əməliyyatlar qeydlərdə öz əksini tapmışdır). 3. Qiymətləndirməni (əməliyyat düzgün qiymətləndirilmişdir). 4. Hesablamaların və köçürmələrin dürüstlüyünü (əməliyyatlar əsasında düzgün köçürmələr aparılmış, qeydlər uçоt kitablarında qeydə alınmış, yekun dürüst hesablanmışdır).

6 Bundan başqa auditora DNS-nin quruluşunu təşkil edən aşağıdakı elementlərlə yaxından tanış olmaq vacibdir: a) həmin müəssisədə rəhbərliyin iş sistemi ilə; b) idarəetmənin təşkilat strukturu ilə; v) hüquq və vəzifələrin qulluqçuların nəzərinə çatdırılması ilə; q) rəhbərlik tərəfindən istifadə olunana nəzarət metodları ilə; d) daxili auditin funksiyaları ilə; e) kadr siyasəti ilə. görə rüsumun ödənilməsi haqqında sənədin surəti.

7 Daxili nəzarət qaydalarında aşağıdakılara xüsusi fikir verilir:
1. Peşəkarlıq tələbləri. Peşəkarlıq tələbləri dedikdə auditor təşkilatının əməkdazlarının müstəqillik, obyektivlik, düzgünlük və məxfilik prinsiplərinə əməl etmələri nəzərdə tutulur. 2. Səriştəlilik. Səriştəlilik dedikdə auditor təşkilatının öz peşəkar vəzifə borclarını yüksək səviyyədə yerinə yetirmələri üçün audit standartlarına əməl edən, müəyyən olunmuş peşə ixtisasına və böyük səriştəyə malik olan mütəxəssislərlə kompleksləşdirilməsi başa düşülür. 3. Təyinetmə. Təyinetməni auditin aparılmasının tələb olunan səviyyədə təcrübəsi və hazırlıüı olan işçilərə tapşırılması kimi qəbul etmək olar.

8 4. Səlahiyyətlər. Burada auditin müvafiq keyfiyyət standartlarına uyüun olmasını təmin etmək üçün işlərin təhlili və nəzarətin bütün səviyyələrdə qənaətbəxş aparıldıüı ifadə olunur. 5. Məsləhətlər. Burada zərurət yarandıqda müvafiq biliklərə malik olan mütəxəssislərlə məsləhətləşmələrin aparılmasının təşkil olunması qeyd olunur. 6. Sifarişçilər və onlarla əlaqə saxlanması. Bu əlverişli sifarişçilərin seçilməsi ilə əlaqədar lazımi analitik işlərin aparılmasını nəzərdə tutur. 7. Yoxlama. Burada daxili nəzarətin qayda və prosedurlarının tətbiqinin səmərəli və müəyyən olunmuş tələblərə uyüun olmasının müntəzəm yoxlanıldıüı nəzərdə tutulur.

9 Auditin keyfiyyətinə kənar nəzarət.
Keyfiyyətə nəzarət «Аuditdə işlərin keyfiyyətinə nəzаrət» BАS 220 ilə tənzimlənir. Bu nəzarət iki formada olmaqla Azərbaycan Respublikasının Auditorlar Palatası tərəfindən həyata keçirilir. Kənar nəzarətin formaları azağıdakılardır: 1. Auditin keyfiyyətinə daxili nəzarət sisteminin qiymətləndirilməsi; 2. Auditor təşkilatı tərəfindən göstərilmiş auditor xidmətlərinin keyfiyyətinə nəzarət.

10 1977-ci ildə ABŞ-da keyfiyyətə nəzarət standartları üzrə komitə yaradılmışdır. Komitə 1979-cu ildə üzünün “Diplomlu ictimai mühasiblərin (auditorların) firmalarının fəaliyyətinin keyfiyyətinə nəzarət sistemi” adlı Ilk hesabatını buraxmışdır. Hesabatda qeyd olunan aşağıdakı doqquz məqam auditorların işinin keyfiyyətinə ciddi təsir göstərə bilər: 1. Əməkdaşların muzdla işə götürülməsi. Firmanın heyəti mçəyyən ixtisasa (təhsilə, peşə fəaliyyətinə və şəxsi təcrübəyə) malik olmalıdır. 2. Işin qrafikinin tərtib olunması. Auditor yoxlaması planlaşdırılan zaman onun keçirilmə müddəti, əməkdaşın təcrübəsi və ixtisaslaşması mütləq nəzərə alınmalıdır. 3. Ixtisasın artırılması. Əməkdaşlar özlərinin təhsil səviyyələrini daima artırılmalı və məsuliyyət hissini gücləndirməlidirlər.

11 4. Karyera. Yüksək vəzifələri ancaq yüksək ixtisaslı mütəxəssislər tutmalıdırlar (cəlb etməlidirlər). 5. Nəzarət. Auditor yoxlaması daimi rəhbər işçilərin nəzarəti altında aparılmalıdır. 6. Müştərilərin qəbul olunması və onlarla əməkdaşlıq. Mövcud və gələcək illərin müştərilərinin doüruçuluüa və işgüzar mövqeyinə ciddi fikir verilməli, onlarla daimi əlaqələri formalaşdırmaüa səy göstərməlidirlər.

12 7. Məsləhət. Baş verə bilən texniki mürəkkəblikləri həll edə bilmək üçün firmanın kitabxanası, müvafiq mütəxəssisləri və ekspertləri olmalıdır. 8. Müstəqillik. Işçilərə hökmən nəzarət olunmalıdır. Lakin onların sərbəst qərar çıxarmaq haqda hüquqlarına müdaxilə etmək məqsədə uyüun deyildir. 9. Nəzarət. Keyfiyyətə nəzarətin sadaladıüımız əvvəlki səkkiz ünsürünə təsir göstərən tədbirlərin səmərəliliyinə firma özü nəzarət etməlidir. Keyfiyyətə nəzarətin bu ünsürləri və onun təmin olunması üçün firma tərəfindən həyata keçirilən tədbirlər nisbətən daha təcrübəli, diplomlu ictimai mühasiblər tərəfindən yoxlanılır. Belə yoxlama əsasında firma tərəfindən həyata keçirilən auditə qiymət verilir.

13 Аuditin plаnlаşdırılmаsı
Nəzərə almaq lazımdır ki, auditin planlaşdırılması, auditin keçirilməsinin ümumi prinsiplərinə uyğun surətdə auditor təşkilatı tərəfindən həyata keçirilir. Auditin ümumi prinsipləri ilə yanaşı aşağıdakı xüsusi prinsiplər mövcuddur: a) planlaşdırmanın kompleksliyi b) planlaşdırmanın fasiləsizliyi s) planlaşdırmanın optimallıüı Planlaşdırmanın kompleksliyi dedikdə planlaşdırmanın bütün mərhələlərinin qarşılıqlı əlaqəsinin və razılıüının təmin olunması başa düşülür.

14 Auditin planlaşdırılmasının optimallığı dedikdə, planlaşdırmanın variantlı-ğının təmin olunması başa düşülür. Auditor təşkilatının audit planlaşdırılması aşağıdakı əsas mərhələlərdən ibarətdir: - auditin əvvəlcədən planlaşdırılması - auditin ümumi planının hazırlanması - auditin proqramının hazırlanması və tərtib edilməsi.

15 Planlaşdırma gözlənilən işlərin planının tərtib edilməsini və auditor proqramının ha­zır­lanmasını əks etdirir. Adətən planlaşdırmaya aşağıdakılar daxil edilir:  qrafiklərin hazırlanması;  auditin aparılması müddətinin müəyyən edilməsi və onun müştəri ilə müzаkirə edilməsi;  icra komandasının üzvlərinin təlimatlandırılması;  müştərinin bölmələri ilə əlaqələrin təşkili;  auditin strategiyası və auditə hazırlıqla baülı müştəri ilə müzakirə.

16 "Auditin planlaşdırılması" BАS-nın tələblərinə müvafiq olaraq auditin planlaşdırılması yoxlanılan müəssisənin fəaliyyətinin nəticələri və idarəetmə strukturu ilə əvvəlcədən ilkin tanışlıqla qarşı­lıqlı əlaqəlidir və aşağıdakıları təmin etməlidir:  mühasibat uçotunun vəziyyəti və daxili nəzarətin səmərəliliyi haqqında zəruri informasiyaların əldə edilməsi;  daxili audit materiallarına auditorun nə dərəcədə inana bil­məsi;  auditor yoxlamasının ikinci mərhələsində yerinə yetiriləcək nə­za­rət prоsedur­lаrının məzmununun, aparılma vaxtının və həcminin müəyyən edil­­məsi;

17  təsərrüfat-maliyyə əməliyyatlarının dürüstlüyünü və qanuna­uy­üun­luüunu, mühasibat balansının və maliyyə hesabatlarının dürüstlüyü­nü qiymət­ləndirmək üçün zəruri informasiyaların toplanması və təh­lili üzrə işlərin əlaqələndirilməsi. Auditin planlaşdırılması zamanı auditor təşkilatı (auditor) aşağı­dakı mər­hə­lələləri nəzərdə tutur:  auditin ilkin planlaşdırılması;  auditin ümumi planının hazırlanması və tərtib edilməsi;  auditin proqramının hazırlanması və tərtib edilməsi. ə ya həmin hərəkətləri etməyə razılığın verilməsi).

18 Ilkin planlaşdırma mərhələsində auditor təşkilatı müstəqil (auditor aşağıdakı məsələlərlə də tanış olmaq vacibdir: )  təsərrüfat subyektinin təşkilati strukturu;  təsərrüfat fəaliyyətinin növləri və istehsal olunan məhsulların nomenklaturası;  kapitalın strukturu;  məhsul istehsalının texnoloúi xüsusiyyətləri;  rentabellik səviyyəsi;  əsas malalanlar (sifarişçilər) və malgöndərənlər;  mənfəətin bölüşdürülməsi qaydası;  törəmə müəssisə və digər asılı təşkilatların mövcudluüu;  daxili nəzarət xidmətinin təşkili;  heyətin əməyinin ödənişi sisteminin təşkili prinsipləri.

19 Planın keyfiyyətli tərtibi və görüləcək işlərin həcmini daha real müəyyən etmək üçün auditor:
 müqavilənin şərtlərinin və auditorun qanunvericilikdə nəzər­də tutulan mə­suliyyətini öyrənməlidir;  bağlanmış müqaviləyə uyüun olaraq sifarişçiyə verilən hesa­ba­­tın və ya digər informasiyanın məzmununu dəqiqləşdirməlidir;  dövlət orqanlarının yeni uçot, audit standartlarının, qanun­la­rın, qаydаlаrın, təlimatların və normativ aktların auditə təsirini öy­rən­­məlidir;  aparılan auditin daha mühüm məsələlərini ayırmalıdır;  yoxlanılan müəssisənin uçot və daxili nəzarət sisteminə inam sə­viy­yəsini müəyyən etməlidir;  təsərrüfat subyektinin fəaliyyət növünü bilməlidir;  müəssisənin biznesinə təsir göstərən ümumi iqtisadi amilləri öy­rən­məlidir;

20  biznesin xüsusiyyətlərini maliyyə göstəricilərini və onların müəssisənin mühasibat (maliyyə) hesabatlarının tərtib edilməsinə tə­si­rinin öyrənməli və təhlil etməlidir;  ötən illər üzrə auditorun işçi sənədlərini öyrənməlidir;  təsərrüfat subyektinin qəbul etdiyi mühasibat uçotunun me­to­di­kasını təhlil etməlidir;  daxili risk və daxili nəzarət riskini qiymətləndirməli,eləcə də audit üçün mühüm sahələri müəyyən etməlidir;  mühasibat uçotunun nisbətən mürəkkəb sahələrini müəyyən etməlidir;  auditor sübutlarının mahiyyətini və həcmini təyin etməlidir;  daxili auditorların işini qiymətləndirmək və onların auditə cəlb edilməsi im­kanlarını təhlil etməlidir;  əlavə auditorların və ekspertlərin cəlb olunması zərurəti müəyyən etməlidir.

21 Auditor proqramı. Auditor yoxlaması proqramının aşağıdakı iki növü vardır: Müəssisənin daxili nəzarət sisteminin fəaliyyət göstərməsi haqqında informasiyaların toplanması qaydalarını özündə əks etdirən testlərin nəzarət proqramı. Bilavasitə hesablardakı qalıqlar haqqındakı informasiyaların toplanması qaydasını özündə əks etdirən hesablardakı qalıqların yoxlamasının proqramı.

22 Auditor proqramı özündə aşağıdakı faktorları əks etdirir.
1. Auditorun iş qrafiki. 2. Dəqiq qaydalar. 3. Audit üzrə nəzarət işləri. 4. Auditor heyəti. 5. Menecer. 6. Böyük əməkdaş. 7. Kiçik əməkdaşlar.

23 Auditor xidmətinin hazırki mərhələsində dünya praktikasına əsasən bir qayda olaraq auditor proqramına aşaüıdakılar daxil edilir: Əməliyyatların testləşdirilməsi, analitik qaydalar və balans maddələrin testləşdirilməsi. Maliyyə hesabatlarının maddələrinin düzgünlüyünü təsdiq etmək məqsədi ilə maddələr üzrə nöqsan səhvlərin yoxlanılması üçün əməliyyatların testləri hazırlanır. Bu testlər həyata keçirilərkən aşaüıdakılar müəyyənləşdirilir: əməliyyatların həyata keçirilməsi üçün müvafiq icazə vardırmı? mühasibat yаzılışlаrı düzgün tərtib edilibmi, jurnal orderdə və analitik uçot kitablarına yekunlar düzgün hesablanılıbdırmı? informasiyalar baş kitabda düzgün köçürülübdürmü?

24 Auditor riski və оnun qiymətləndirilməsi metоdlаrı
Auditor riskinin üç komponentini fərqləndirmək lazımdır:  xüsusi risk (yoxlanılan müəssisənin mühasibat uçotu və maliyyə hesabatlаrında qeyri dürüst informasiyanın olması ilə bağlı risk);  nəzarət üzrə risk (müştərinin daxili nəzarət sistemi buraxılan səhvləri görməyə və ya düzəltməyə imkan verməməsi ilə bağlı risk);  aşkar etmək üzrə risk (buraxılan nöqsan və qanun pozuntu­la­rının auditor tərəfindən müəyyən oluna bilməməsi ilə bağlı risk).

25 auditor riski aşağıdakı komponentləri özündə birləşdirir:
a) məqbul auditor riski (MAR); b) təsərrüfatdaxili risk (TR); c) nəzarət riski (NR); d) aşkar etməmək riski (AR). Auditor riskinin qiymətləndirilməsinin iki əsas metodu mövcuddur: a) qiymətvermə (intuitiv); b) miqdar.

26 Qiymətvermə metodu respublika auditor təşkilatları tərəfindən daha geniş istifаdə оlunur.
Miqdar metodu auditor riskinin çoxsaylı modelinin miqdarca hesablanmasını nəzərdə tutur. Bu metoda görə auditor riskinin kəmiyyəti onun müxtəlif tərkib hissələrindən asılı olaraq aşağıdakı düstur vasitəsilə müəyyənləşdirir. AR=DR x NR x AR Burada AR – auditor riskini (%-lə); DR – daxili riski (%-lə); NR nəzarət riskini (%-lə) və AR – aşkarlаmаmаq riskini (%-lə) göstərir.

27 Diqqətinizə görə təşəkkürlər !