Siltli-Killi Kayaçlar

... konulu sunumlar: "Siltli-Killi Kayaçlar"— Sunum transkripti:

1 Siltli-Killi Kayaçlar
Sedimanter Kayaçların Sınıflandırılması Klastik Sed. Kayaçlar Epiklastik Konglomeralar Siltli-Killi Kayaçlar Kumtaşları Piroklastik Sed.Kayaçlar Klastik Olmayan Sed.Kayaçlar Kimyasal ve biyokimyasal Sed.Kayaçlar Karbonatlı Sed. Kayaçlar (Kçt-Dolomitler) Demirli ve Manganlı Sed.Kayaçlar Silisli Sed.kayaçlar Fosfatlı Sed. Kayaçlar Evaporitler Organik yanıcı Sed.Kayaçlar (Kömürler) Artık Sedimanter Oluşumlar Boksit Laterit Killer

2 KONGLOMERALAR VE BREŞLER
Ortalama tane boyu mm – 10 cm Daha büyük boyutlu taneleri içerebilen Blok, parça veya çakıl içeriği %25’in üzerinde bulunan KIRINTILI kayaçlardır.

3 → Tanelerin yarısından fazlası keskin kenar ve köşeli mineral ve/veya kayaç parçalarından oluşan kayaçlara ‘breş’ adı verilir. Taneleri yuvarlatılmış mineral ve/veya kayaç parçalarından oluşan kayaçlara ‘konglomera’ (çakıltaşı) denir. Bileşenler mükemmel bir yuvarlaklığa sahipse kayaç ‘puding’ adını alır. Bu kayaçların bileşenleri, aralarında bulunan kum, silt veya kil tane boyundaki daha ince taneli bir ‘dolgu malzemesi’ (matriks) ile tutturulmuştur veya aralarını dolduran ikincil bir ‘çimento’ ile bağlantılı hale geçmiş olabilir.

4 oligomikt polimikt Mineralojik Bileşimleri
Konglomera ve breşler, bileşenlerinin kayaç türlerine göre ayrılabilirler. Tek bir kayaç türüne ait parçalardan veya çakıllardan oluşanlara ‘monojen ya da oligomikt’ konglomera ya da breş, birçok kayaç türüne ait parçalar veya çakıllar içerenlere ise ‘polijen ya da polimikt’ konglomera ya da breş adı verilir. Monojen konglomeraların ana bileşenini kuvars çakılları oluşturur. Çakılların arasında bulunan kum-silt tane boyundaki dolgu maddesinin de benzer biçimde olduğu, içerdikleri feldispat minerallerinden gnays, granit gibi kayaçlardan türediği belirlenebilir. Dolgu maddesinde kırıntılı muskovit, biyotit veya klorit minerallerine de rastlanılır. Polijen konglomeralar ise magmatik, metamorfik ya da sedimanter kökenli çok değişik kayaçlara ait çakıllar içerebilirler. oligomikt polimikt

5 Konglomeraların dokusal özellikleri, bileşenlerin Tane boyu dağılımı
Tanelerin şekilleri Yuvarlaklık dereceleri ile tanımlanmaktadır. Çakılların şekli, köken kayaçların dokusal özelliklerine bağlılık gösterir. Masif dokulu köken kayaca ait çakıllar daha çok eşboyutlu, foliasyon ya da tabakalanma gösteren bir kayaca ait çakıllar ise basık, yassı bir şekle sahiptir. Konglomeraların bileşenleri genellikle karbonat ve silis çimento ile tutturulmuştur. Çimento olarak demiroksit minerallerine de rastlanılabilir. Bileşenler çimento dışında kum-silt-kil tane boyundaki bir dolgu maddesi ile tutturulmuş olabilirler.

6 Oluşumları ve Türleri Monojen: kuvars ve kumtaşları ile birlikte bulunurlar. Yanal olarak incelen, merceksi şekle sahip ince tabakalar halindedir. Tipik olarak çapraz tabakalanma gösterebilirler. Sahil ve sığ denizel ortamlarında transgresif olarak oluşan serilerin tabanında bulunurlar. Polijen: Daha çok rastlanılır ve kayaç parçalı kumtaşı, diğer killi ve siltli kayaçlarla birlikte kalın seriler oluştururlar.

7 Çökelme ortamının dışındaki kayaçların bozunarak parçalanması sonucu türeyen ve taşınarak çökelme ortamına getirilen çakılların oluşturduğu kayaçlara ‘ekstraformasyonal konglomera’ (dış kökenli) denir. Çökelme sırasında malzemenin, şiddetli akıntılar, dalga hareketi vb. nedenlerle ya da malzemenin zaman zaman su yüzeyine çıkarak kuruması ile oluşan çatlaklar nedeniyle parçalanması da mümkündür. Bu şekilde oluşan ve çoğunlukla köşeli parçalar halinde bulunan bileşenler içeren kayaçlara da ‘intraformasyonal konglomera’ ya da breş (iç kökenli konglomera ya da breş) adı verilmektedir. Buzul Bölgelerinde, buzulların sürüklediği çakıllar (morenler) uzun mesafelerden sürüklenerek getirildikleri ve değişik bölgelerde türedikleri için çeşitlilik gösterirler. Bu çakılların pekişmiş haline ‘tillit’ denir. Kurak Bölgelerde, sel sularının yamaçtan aşağıya bir boylanmaya tabi tutmaksızın karmakarışık sürüklediği ve çökelttiği malzemeler alüvyal yelpazeleri oluştururlar. Bu malzemelerin pekişmiş durumuna ‘fanglomera’ (yelpaze konglomerası) adı verilmektedir. Breşler, konglomeralara göre daha az görülürler ve ender olarak başlı başına bir jeolojik birim oluştururlar. Tektonik breş (fay breşi) tektonik hareketleri geliştirdiği yüzeyler boyunca parçalanan, ufalanan kayaç parçalarından oluşurlar. Bu nedenle bunlar yayılımları ve kalınlıkları sınırlı olan kayaçlardır. Breşler konglomeralara oranla daha çok monojen olarak görülürler ve çoğunlukla tektonik breşlerde olduğu gibi kayacın hemen yakınında bulunurlar. Jorge Luis Cobiella-Reguera et al., 2015

8 Ekonomik önemleri Güncel ya da eski konglomeralar çoğunlukla ekonomik yönden değer taşıyan ağır mineraller de içerebilirler. Plaser denilen bu tip yataklar özellikle altın, platin, elmas, kassiterit gibi bileşenler bakımından zengin olabilirler. Örneğin Güney Afrika’daki Witwatersrand konglameraları altın ve uranyum bakımından önem taşımaktadır.

9 Pettijohn, 1975 (Konglomera ve Breş Sınıflaması)
EPICLASTIC Extraformational (clasts derived from outside depositional basin) Orthoconglomerates (matrix ˂15%) Metastable clasts˂10% Orthoquartzitic (oligomict) conglomerate (composed of pebbles of one type) Metastable clasts ˃ 10% Petromict conglomerate (composed of pebbles of more than one type) Paraconglomerates (matrix ˃ 15%; also called diamiclites Laminated matrix Laminated conglomeratic mudstone or argillite Nonlaminated Tillite (glacial) Tilloid (nonglacial) Intraformational (clasts derived from erosion of sediments within the depositional basin) Intraformational conglomerates and breccias PYROCLASTIC Volcanic breccias and agglomerates Pettijohn, 1975 (Konglomera ve Breş Sınıflaması)

10 SİLTLİ VE KİLLİ KAYAÇLAR
Tane boyu mm → silt 0.004 ya da mm’den küçük→ kil adı verilir. Bu tane boyları gözle ve hatta polarizan mikroskop altında bile ayırt edilemeyecek kadar küçüktür. Silt ve kil boyu malzemenin bir çökelme ortamında birikerek taşlaşması sonucunda, siltli ve killi kayaçlar oluşur.

11 Diferansiyel termal analiz İnfrared spektroskopi
Tane boyu (0.002)mm → silt 0.004 ya da mm’den küçük→ kil adı verilir. Siltli Kayaçlar; bol miktarda kuvars, feldispat, karbonat tanecikleri, serisit, biyotit pulları içerirler. Tane boyunun artmasıyla kayaç parçalarının da varlığı gözlenir ve kumtaşlarına geçiş gösterirler. XRD Killi Kayaçlar: Bu bileşenlerin yanısıra bol miktarda kil mineralleri içerirler. İllit, simektit en bol bulunanlarıdır. Kaolinit, klorit ve glokonit gibi kil minerallerini de içerebilirler. Bol miktarda karbonatlaşmış malzeme de içerirler. İzotrop kahverengi veya siyah opak görünümlü bu malzeme ince bant ya da merceklerde zenginleşmiş veya diğer taneler arasında dağınık halde bulunabilirler. SEM Diferansiyel termal analiz İnfrared spektroskopi

12 Dokusal özellikler Çok küçük taneli olan bu kayaçların sahip oldukları yarılım (fissility) özelliği tanınmalarında önem taşıyan bir özelliktir. Yarılım, tabakalanmaya paralel, düzgün yüzeyli ve ince levhalar şeklinde kayacın bölünmesini/parçalanmasını ifade etmektedir. Bu özellik, çökelme sırasında özellikle malzemenin belirli seviyelerde zenginleşmesini, çökelme ve diyajenez sırasında tabaka silikatlarının (kil ve mika mineralleri) birbirlerine paralel levhalar şeklinde yönlenmesine bağlı olarak gelişir. Sınıflandırılmaları Siltli ve Killi kayaçların tane boylarına göre yapılan adlandırılmalarda kum, silt ve kil boyutundaki bileşenlerin miktarları dikkate alınmaktadır. Bentonit: yüksek oranda montmorillonit içeren, tüf, volkan camı, sünger taşı gibi Volkanik malzemenin oldukları yerde değişime uğramaları ile oluşan killi kayaçlardır. En önemli özelliği bünyesine su alarak hacmini 6 kat arttırmasıdır.

13 Şeyl: Çok ince taneli, laminasyon veya tabakalanmaya paralel yarılım gösteren, diyajenez sonucu ortaya çıkan değişiklikler dışında mineralojik bileşiminde önemli bir değişim göstermeyen siltli ve killi kayaçlara şeyl (yapraktaşı) denir. Laminasyon, yapraksı veya ince uzun şekilli bileşenlerin birbirlerine paralel dizilimi sonucu ya da farklı tıkızlaşma derecesine, yapıya ve bileşime sahip seviyelerin almaşıklı bulunmasına bağlı olarak ortaya çıkabilir. Şeyller içerdikleri bileşenlere göre karbonatlı şeyl, silisli şeyl, bitümlü şeyl veya petrollü şeyl, olarak adlandırılabilirler.