MESLEKİ REHBERLİK DERS IV

... konulu sunumlar: "MESLEKİ REHBERLİK DERS IV"— Sunum transkripti:

1 MESLEKİ REHBERLİK DERS IV
Dr. Diğdem Müge SİYEZ

2 MESLEKİ REHBERLİK Amaç mesleki seçimler konusunda bireyin uygun mesleki tercihler yapmasına ve mesleğe uyum sağlamasına katkıda bulunmak Dr. Diğdem Müge SİYEZ

3 SEÇTİĞİMİZ MESLEK YAŞAMIMIZDA NELERİ ETKİLER?
Dr. Diğdem Müge SİYEZ

4 Meslek seçimini etkileyen faktörler
İlgi ve Yetenekler Okul yaşantıları Aile Kişilik Özyeterlilik Değerler Cinsiyet Dr. Diğdem Müge SİYEZ

5 Mesleki bilgilendirme
Mesleğin gerektirdiği özellikler Mesleğin ünvanı Gereken eğitim düzeyi Mesleğe giriş koşulları İstihdam edilebilirlik Mesleğin sürekliliği Meslekte ilerleme koşulları Dr. Diğdem Müge SİYEZ

6 Mesleki bilgilendirmede kullanılabilecek araçlar
Kitaplar Meslek tanıtım cd’leri İşyeri gezileri konferanslar Dr. Diğdem Müge SİYEZ

7 Meslek nedir? Bireye geçimini nasıl sağladığını Ne iş yaptığın
Ne kadar kazandığını Nasıl bir çevrede yaşadığını Kimlerle ilişki kurduğunu Kişisel öz ve kültür düzeyini gösteren Kişilik öz. Uygun iş, uğraş ve faaliyetlerden oluşan Resmen tanınmış Grup ve üyelikle aidiyet öz. sağlayan bir kavramdır. Dr. Diğdem Müge SİYEZ

8 Meslek ve iş aynı şey midir?
Ülkemizde iş ile meslek birbirine karıştırılmaktadır. Meslek (career) iş (Job) birbirinden farklı kavramlardır. Bacanlı nın yaptığı tanıma göre “meslek , bir kimsenin hayatını kazanmak için yaptığı, kuralları toplumca belirlenmiş ve belli bir eğitimle kazanılan sistemli etkinlikler bütünüdür. Meslek , belli bir tür alanda etkinlikte bulunabilme gücüdür” (1996). İş ise ; belli bir işyerinde sürdürülen benzer etkinlikler grubudur. Bacanlı ya göre bir kimsenin mesleği olabilir, ama işi olmayabilir. Bir işin olması da bireyin mesleği olduğu anlamına gelmez. Günümüz dünyasında önemli olan bireyin meslek sahibi olmasıdır Dr. Diğdem Müge SİYEZ

9 Meslek İnsanın Yaşamını Nasıl Etkiler?
Bireyin mutluluğundan yaşam kalitesine kadar her alanı etkiler. Sevdiği işte çalışan kişi mutlu olurken tam tersi durumda kişi bilişsel bir çelişki yaşayabilir ve bu da onu rahatsız (hatta hasta) edebilir Dr. Diğdem Müge SİYEZ

10 Meslek seçimin etkileyen faktörler
Yetenekler Okul yaşantısı Aile Kişilik öz Öz kavramı (Super) ve Öz yeterlilik Değerler Cinsiyet İlgiler Çevresel faktörler Dr. Diğdem Müge SİYEZ

11 MESLEK SEÇİMİNDE KARŞILAŞABİLECEĞİNİZ BAZI ANNE-BABA TUTUMLARI :
“Ben olamadım sen olacaksın” Komşunun çocuğu oldu ama...” : Bak kardeşin .....” : Ancak senin gibi bir tembel bu alanı seçer...” : “Kararına güveniyorum “ Dr. Diğdem Müge SİYEZ

12 Mesleki Rehberlik Nedir?
Bireyin kendi ilgi ve yetneklerini tanıması Kendi mesleki seçimlerini etkileyecek çevresel fırsatlar ve meslekler dünyasından haberdar olması Bilinçli tercihler yapması Seçtiği meslekte başarılı olması için yapılan sistematik ve profesyonel yardım süreci. Dr. Diğdem Müge SİYEZ

13 Mesleki rehberliğin amaçları
Öğrencilerin meslek hakkında doğru ve gerçekçi bilgiler edinmelerine yardımcı olma Öğrencilere kendi kişisel değer, ilgi ve yeteneklerini keşfedip anlayabilecekleri yaşantılar sunma Kendi değer ve yeteneklerinin toplum gözündeki değerini anlamasına yardımcı olma Seçilmesi düşünülen mesleğin gerçek sınırlarını tanımasına yardımcı olma Gençlerin farklı türdeki meslekler hakkında detaylı bilgiler edinmesine yardımcı olma Meslekleri eleştirel bir biçimde değerlendirmelerine yardımcı olma Mesleki karar aşamasında uzmandan yardım alabilmesi için gerekli inisiyatifi kazandırma Öğrencinin ihtiyaç duyduğu bilgileri edinebilmesi İş ortamı içerisindeki yerini anlamasına yardımı olma Farklı alanlarda yetersizliği bulunanlarında iş yaşamına uyum sağlamalarına yardımcı olma Dr. Diğdem Müge SİYEZ

14 Mesleki Rehberlikte İlkeler
MR bir süreçtir Beklik döneminden itibaren çocuklukalrın karar verme ve bağımsızlık duyguları desteklenmeli Erken çocukluk döneminin sağlıklı geçmesi çok önemli Rol modelleri meslekleri hakkında olumsuz yargılamalarda bulunmamalı Çocukların olumlu bir benlik algısı geliştirmelerine yardımcı olma Bütün melskelerin gerekli olduğu inancının çocukluk döneminden itibaren yerleştirilmesi İyi meslek = iyi bir eğitim Meslekler konusunda cinsiyet farklılıklarının ve ön yargıların kaldırılması Dr. Diğdem Müge SİYEZ

15 Bu hizmetlerde aşağıdaki hususlar temel alınır:
Meslekî Rehberlik Madde 8- Eğitim sürecinde her öğrenciye; meslekî tercih yapması, kendine uygun mesleğe yönelmesi, iş yaşamına ve mesleğe hazırlanması için gerekli rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri verilir. Bu hizmetlerde aşağıdaki hususlar temel alınır: a) Hizmetler bir süreç olarak ele alınır, okul öncesi eğitim ve ilköğretimin başlaması ile birlikte bu hizmetler verilir. b) Hizmetlerde öğrencinin içinde bulunduğu gelişim dönemi ve bireysel özellikleri dikkate alınır. c) Öğrenciye ve velisine; öğrencinin özellikleri, iş dünyası, meslekler ve bunları edinme yollarına ilişkin güncel bilgiler sistemli olarak aktarılır. d) Öğrenci, bir meslek alanı veya mesleği seçme baskısı altında bırakılmaz. Dr. Diğdem Müge SİYEZ

16 Önemli Bilgiler *Mesleki gelişim yaşam boyu devam eden bir süreçtir.
* Mesleki rehberlik kişinin meslek edinmesi ile sınırlı bir faaliyet değildir. Gencin mesleğini seçerken kendini iyi tanımalı ve kendi yeteneklerine en uygun meslekleri tanıyarak onlar arasından seçim yapmalıdır. Ülkemizde mes. Reh. Hizmetleri yaygın olarak ilköğretim ve ortaöğretim düzeyinde sunulmaktadır. Yoğun olarak ise ortaöğretim düzeyinde. Dr. Diğdem Müge SİYEZ

17 Mesleki bilgilendirmede;
Meslekler hakkında bilgilendirme Mesleğin öz. Unvan ve niteliği Gerekli eğitim düzeyi Mesleğe girş koşulları Gereksinim duyulan eleman sayısı Girşteki sınırlamalar Mesleğin sürekliliği Meslekte ilerleme koşulları Meslek seçiminde etkili olan öz. Hakkında bilgilendirme Bireyin kişisel öz. Fiziksel öz. Aile ve çevresel yaşantıları Okul içi ve dışı yaşantıları Dr. Diğdem Müge SİYEZ

18 Mesleki bilgilendirmede hangi araçlardan yararlanabiliriz?
Kitaplar İşitsel ve görsel araçlar Eğitim programları Broşürler vb Bilgisayar destekli programlar Dr. Diğdem Müge SİYEZ

19 Bireyin ilgi ve yeteneklerinin belirlenmesinde ise;
Anketler İlgi envanterleri Kişilik envanterleri Yetenek testleri Dr. Diğdem Müge SİYEZ

20 Meslek Gelişimi ile ilgili kuramlar
Özellik faktör kuramı Gelişimsel yaklaşımlar (Ginzberg ve ark. Kuramı, Super’in kuramı, gottfredon’un kuramı) Kişilik gelişimi ile ilgili kuramlar (Roe’nun gereksinimler kuramı, Holland’ın kişilik tipleri) Dr. Diğdem Müge SİYEZ

21 Özellik Faktör Kuramı Williamson, Paterson ve Darley (1950)(10) tarafından geliştirilen ve Parsons’un 1908’de kurduğu meslekî büroda yapılan çalışmalara dayanan özellik-faktör teorisine göre, meslek alanlarına uygun elemanlar yerleştirme gibi acil bir soruna çözüm bulmak için üç tür çalışma yapılmaktadır. Bunlar: 1. Bireyin özelliklerinin tanınması 2. Mesleğin gerektirdiği özelliklerin tanınması 3. Bireyin özellikleri ile mesleğin özelliklerinin karşılaştırılıp eşleştirilerek uygun seçimlerin yapılıp, isabetli kararların verilmesidir. Dr. Diğdem Müge SİYEZ

22 GELİŞİM KURAMLARI Gelişim kuramları özellik – faktör kuramına ve şans kuramlarına bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. Meslek seçimine kişilik gelişimi açısından bakan kuramcılar bir meslek edinmenin, belli bir anda verilen bir karar sonucunda değil, yaşamın çok erken yaşlarında başlayıp meslek ömrünün sonuna kadar süren bir gelişim çizgisi boyunca zaman zaman verilen bir dizi kararlardan oluşan süreçte gerçekleştiğini savunmuşlardır. Mesleki gelişim kuramları: bireylerde meslek fikrinin nasıl doğup geliştiği, mesleki kararın veya seçimin nasıl yapıldığı, bu seçimi etkileyen etmenlerle birlikte bu oluşumu açıklamaya çalışan görüşlerdir. Dr. Diğdem Müge SİYEZ

23 GELİŞİM KURAMLARI GİNZBERG VE ARKADAŞLARININ MESLEKİ GELİŞİM KURAMI
Super’in Kuramı Gottfredson’un Daraltma Uzlaşma Kuramı Dr. Diğdem Müge SİYEZ

24 Ginzberg ve ark. Mesleki Gelişim Kuramı
Eli Ginzberg, Ginzburg, Axelrad ve Herma (1951 ) Kuramdaki Temel Unsurlar Meslek seçimi bir süreçtir ve bireysel farklılıklar bulunmaktadır. Geri Dönülemezlik (Birey verdiği kararlardan geri dönmekten genellikle şu nedenlerden dolayı kaçınır. - Eğitim için gerekli aile desteği - Evlenme - Hata yaptığını kabul etmekten kaçınma - Zaman) Uzlaşma (Birey, geçici dönemde ilgileri, kapasitesi ve değerleri arasında bir uzlaşma sağlamak için çaba harcar ) Dr. Diğdem Müge SİYEZ

25 Ginzberg’ in Mesleki Gelişim Dönemleri
Fantezi (Hayal) Dönemi:5 – 11 Keyfi seçimlerde bulunur. Zevk ilkesi ön plandadır. Yetişkinlerle özdeşleşme kurulur Deneme Dönemi 11 – 17 İlgi 11 – 12 Hoşlandığı ve hoşlanmadığı etkinlikleri ayırmaya başlar. İlgileri ön plandadır. Yetenek 13 – 14 Kendi yeteneklerini ve mesleğe uygunluğunu daha fazla dikkate alırlar. Değer 15 – 16 Kendi değerleri, yaşam değerleri ve meslekten beklentileri uyuşmaya başlar. Geçiş 17 Seçimler geçici ve deneyseldir Gerçekçi Seçimler Dönemi 17 – 24 Araştırma 17 – 18 Meslek seçimi yapmasında yardımcı olacak bilgi ve yaşantılar edinmeye çalışır. Billurlaşma 19 – 21 Daha önceki yaşanan süreçlerin birikimsel toplamıdır. Çeşitli faktörlerin değerlendirmesini yapar ve bir amaca bağlanır. Belirleme 21 – 24 Kararın kesinleşmesi ve özel planlamayı kapsar. Yaşam boyu süren seçim süreci 24 - Dr. Diğdem Müge SİYEZ

26 Billurlaşma ve Belirginleşme arasındaki Fark:
Birey billurlaşma basamağında psikolojik danışman olacağına karar verirken belirginleşme basamağında hangi alanda çalışacağına karar verir. Dr. Diğdem Müge SİYEZ

27 Uygun zaman perspektifinin geliştirilmesi Zevki erteleme yeteneği
Ginzberg ve arkadaşlarına göre bireyin uygun seçimler yapabilmesinde birbirine bağlı şu etmenlerin rolü vardır: Gerçeklik kontrolü Uygun zaman perspektifinin geliştirilmesi Zevki erteleme yeteneği Meslek planlarını gerçeklerle uzlaştırıp yerine getirebilme yeteneği Dr. Diğdem Müge SİYEZ

28 Super' ın mesleki olgunluk modeli
Öz kavramı ve öz kavramının temel unsurları Mesleki gelişim dönemleri Mesleki gelişim görevleri Dr. Diğdem Müge SİYEZ

29 Kuramla ilgili önemli bilgiler
Super' a göre bir kimse meslek seçmekle o ana kadar geliştirmiş olduğu ben kavramını, kendini algılama biçimini uygulamaya koymuş olmaktadır Meslek benliğe ilişkin algıların bir ifadesi bir tür yansımasıdır. Birey olgunlaştıkça özü hakkındaki kavramları netlik kazanmaya başlar . Bu nedenle ergenlik döneminde verilen bir mesleğe yönelme kararı , aynı kararın orta yaşta verilmesinden çok farklıdır Super , meslek gelişimini bir meslekte karar kılıp o alanda iş bulma aşamasından ileri götürmüş, normal hayatın sonuna kadar devam eden gelişme evrelerini de incelemişti Dr. Diğdem Müge SİYEZ

30 Dr. Diğdem Müge SİYEZ

31 Büyüme Dönemi ( Doğumdan 14. yaşa kadar )
Çocuk doğumdan itibaren çevre ile etkileşimde bulundukça kendi hakkında kavramlar geliştirir.; benlik kavramı ile meslek kavramları arasında ilişki kurmaya başlar, bazı mesleklerin kadınlar bazı mesleklerin ise sadece erkekler için uygun olduğunu görür. Çocuğun mesleki anlamda kendisi hakkındaki değerlendirmeleri olgunlaşmamış gereksinimlere dayanır. Sevgi ihtiyacı ve güçlü olma arzusu küçük çocuğun babası ile özdeşime ona benzemeye yöneltir. Büyüdükçe ve diğer yetişkinlerin işleri hakkında daha çok şey öğrendikçe özdeşimi yer değiştirir. Başka kahramanlar bulan çocuk kendini değişik rollerde hayal eder, oyunlarında yetişkinlerin iş etkinliklerini temsil eder. Çocukluk birinci derecede hayal dönemidir. Büyüme dönemi 3 alt basamaktan oluşur. Bunlar: Hayal basamağı (4-10 yaşlar ): Çocuğun davranışlarında heves, arzu ve anlık ihtiyaçların etkisi yoğundur. Hayal kurma ve rol denemeleri egemen etkinliklerdir. İlgi basamağı (11-12 yaşlar): Hoşlanma ve beğenme , mesleki emellerin belirlenmesinde en önemli rolü oynar. Yetenek basamağı ( yaşlar): İşin gerektirdiği nitelikler daha yoğun biçimde dikkate alınmaya başlar. Dr. Diğdem Müge SİYEZ

32 Araştırma Dönemi ( 15-24 yaşlar arası )
Kendini tanıma, rol denemeleri , meslek incelemeleri gibi faaliyetlerin sürdürüldüğü bir dönemdir. Bu dönem şu alt basamaklara ayrılır: Deneme basamağı (14-18 yaşlar): İlgi, gereksinme, yetenek , değer ve fırsatların dikkate alınarak iğreti seçimlerin yapıldığı , fantezi, tartışma ve yarı zamanlı iş denemelerinde bu seçimlerin geçerliliğinin denendiği dönemdir. Geçiş basamağı(19-21 yaşlar): Birey çalışma dünyasına girer ve gerçekleri daha çok göz önüne alır. Ben kavramı bir işte uygulamaya konmaya başlamıştır. Sınama basamağı(22-24 yaşlar): Kişi kendisine uygun bir çalışma alanı bulmuştur., işe girer ve bu işi, hayatını kazanma yolu olarak sınamaya başlar. Bu dönem iş ve aile hayatını kurma dönemidir. Dr. Diğdem Müge SİYEZ

33 Yerleşme Dönemi ( 25-44 yaşlar arası)
Uygun bir alanın ve o alanda kararlı bir işin bulunması ile karakterize edilir. Sınama (25-30 yaşlar) ve sağlamlaştırma (31-44 yaşlar) basamağı olarak 2 alt basamağa ayrılır. Sınama basamağı olmadan da yerleşme gerçekleşebilir. Sağlamlaştırma bir çok kişi için yaratıcı yıllardır. Dr. Diğdem Müge SİYEZ

34 Devam ettirme Dönemi ( 45- 64 yaşlar arası )
Bu dönemde kişi iş dünyasında bir yer edindikten sonra kişi bütün çabalarını , onu elde tutmaya ve geliştirmeye yöneltir. Bu dönemde meslek gelişiminde iniş çıkışlar ve duraklamalar olabilir. Dr. Diğdem Müge SİYEZ

35 Çöküntü Dönemi ( 65 yaş ve sonrası )
Fiziksel ve zihinsel kapasitenin çöküşü olan yaşlılık yıllarıdır. Bu dönemde insan beden gücünden çok geçmiş tecrübe ve bilgisinden yaralanır ve bunları kullanabileceği alanlara yönelir. Bu dönemin alt basamakları : Yavaşlama basamağı (65-70 yaşlar) : İş temposu yavaşlar , görevler daha az güç isteyen alanlara kayar. Tam emeklilik basamağı ( 71 yaş ve üstü): Bu yıllarda meslekten ayrılma ve işi tümüyle bırakma gereği hissedilir. Bireyler arasında bu bakımdan farklılıklar da vardır. Bazıları işi bırakmayı kolay ve hoş karşılayabildiği halde bu zorunluluk bazılarına çok ağır gelebilir. Dr. Diğdem Müge SİYEZ

36 Mesleki Gelişim Görevleri (super’a göre)
Super' a göre gelişim görevi , belli bir yaşam döneminde ortaya çıkan , başarı ile yerine getirilmesi daha sonraki görevlerde başarı ve mutluluğa , başarısızlığı ise mutsuzluk ve kınamalara yol açan davranışlardır. Mesleki gelişim görevleri ise yaşamın belli bir anında ortaya çıkan iş etkinliklerine katılma ve buna hazırlanmada bir sosyal grubun üyelerinin göstermesi beklenen , oldukça düzenli bir dizi davranıştan çıkarılan görevlerdir. Bu görevler: Meslek tercihlerini billurlaştırma (14-18 yaşlar) Bir meslek tercihini saptama (19-21 yaşlar) Bir meslek tercihini uygulamaya koyma ( yaşlar ) Bir meslekte karar kılma (22-30 yaşlar) Durumu sağlamlaştırma ve meslekte ilerleme ( 30 yaş ve üstü ) Dr. Diğdem Müge SİYEZ

37 Meslek Olgunluğu Meslek gelişimi ve meslek gelişim görevleri kavramları doğal olarak meslek olgunluğu kavramını ortaya çıkarmıştır. Super' a göre meslek olgunluğu araştırma döneminden çöküş dönemine kadar mesleki gelişim doğrusunda erişilen noktayı gösterir. Dr. Diğdem Müge SİYEZ

38 meslekî olgunluğunu ölçmenin yolları
gelişim çizgisinde kişinin bulunduğu yer ile onun yaşında bir kimsenin bulunması gereken mesleki gelişim basamağının karşılaştırılması kişinin olgunluk düzeyinin onunla aynı gelişim düzeyinde olduğu kabul edilen bireyler arasında gelişim görevlerinin yerine getirebilme derecesi bakımından ne düzeyde olduğuna bakmaktır Örnek. Örnek: 30 yaşındaki bir kimsenin hala meslek seçmemiş olması veya 20 yaşındaki bir kimsenin ilgi ve yeteneklerinden haberdar olmaması. Dr. Diğdem Müge SİYEZ

39 Mesleki Olgunluğu Etkileyen Faktörler
Zeka Cinsiyet Sosyo- ekonomik düzey Kültür Zaman perspektifi Dr. Diğdem Müge SİYEZ

40 ÇOCUKLARIN MESLEKİ GELİŞİMİNDE SUPER'IN MODELİ
Merak Keşfetme Bilgi Anahtar Figürler Dış kontrole karşı iç kontrol İlgilerin Gelişimi Zaman Perspektifi (gelecek duygusunun oluşması ) Dr. Diğdem Müge SİYEZ

41 GOTTFREDSON'UN MESLEKİ GELİŞİM TEORİSİ (DARALTMA VE UZLAŞMA KURAMI )
Farklı sosyal sınıflar ve etnik gruplara mensup kadın ve erkeklerin birbirlerinden çok farklı tercih yapmaları ve bu ayrımlaşmanın çocukluğun oldukça erken yaşlarında başlaması Gottfredson'un ilgisini çekmiş ve meslek seçiminde sosyal faktörlerin etkisini vurgulayan görüşlerini geliştirmiştir. Dr. Diğdem Müge SİYEZ

42 Gottfredson'a göre; herkes saygın mesleklere girmeye çalışmakta ama bazı insanlar diğerlerinden çok daha fazla sosyal ve ekonomik engellerle karşılaşmaktadır. meslek seçim kararının gelişim süreci boyunca olgunlaştığını bunun da benlik kavramının gelişimine paralel bir çizgi içinde gerçekleştiğini kabul eder. meslek seçimi kişinin kendini sosyal düzen içinde bir yere yerleştirme girişimi ve çabasıdır benlik kavramı kişinin kendisi hakkındaki algıların kavramlaştırılması ve uygun terimlerle ifadesidir. Ancak bu algıla her zaman gerçekçi ve doğru olmayabilir veya kişinin kendini her hususta açık ve net bir biçimde açıklayamayabilir Benlik kavramı cinsiyet , dış görünün, yetenekler, değerler vb. öğelerden oluşur. Bu öğelerden bazıları bazı kişiler için diğerlerinden daha önemli olabilir. Dr. Diğdem Müge SİYEZ

43 Mesleklerin Bilişsel Haritası
İnsanlar , meslekler , meslek üyelerinin özellikleri , çalışma ortamı , kazanç vb konular hakkında bazı kavramlar oluşturmaktadır. Bunlar toplumda yaygın olarak benimsenen bir takım kalıplar ve imajlar olabilir. Bu yargılar veya imajlar birkaç boyuta göre gruplandırılmaktadır. Gottfredson bunlara "Mesleklerin Bilişsel Haritası" adını vermektedir. Meslekler şu boyutlarda gruplandırılmaktadır: Erillik ya da dişilik ( maskülünite - feminite) Saygınlık( prestij) düzeyi; Mesleğin gerektirdiği zeka düzeyini yansıtmaktadır. Çalışma alanı: Mesleklere karşı ilgiyi ve hevesi gösterir. Heves, olanaklar dikkate alınarak geliştirildi ise gerçekçi aksi halde hayali olur. Dr. Diğdem Müge SİYEZ

44 Daraltma- uzlaştırma süreci
Daraltma süreci istenmedik seçeneklerin listeden çıkarılması , uzlaştırma süreci ise en çok istenen seçeneklerle dış gerçeklerin uygunluğunun sağlanmasıdır Dr. Diğdem Müge SİYEZ

45 Daraltma sürecinin ilkeleri:
Bireyin soyutlama gücünün artması: Önce meslek üyelerini giyimleriyle ayırt eden çocuk giderek açıkça gözlenemeyen nitelik farklılıklarını da algılayabilir. Benlik kavramı ile heveslerin etkileşimli gelişimi: Benlik kavramı ile meslek tercihi sıkı sıkıya bir etkileşim içindedir. Ayrıştırma ve birleştirmede örtüşme: Cinsiyet rolleri ile sosyal sınıf yönünde değerlendirmeler yapılması Aşamalı geri dönülmez eleme: Benlik kavramının gelişmesiyle kendilerine uygun gelmeyen mesleklerin listeden çıkarılması. Dr. Diğdem Müge SİYEZ

46 Uzlaşma sürecinin ilkeleri
İnsanlar ilgi alanlarından , saygınlık ve cinsiyet tipinden fedakarlıklar yapma durumunda kaldıklarında ilgi alanlarını öncelikle feda ederler. Leung ve Plake (1990) yaptığı araştırmalar Gottfredson'un modelinin tersine çocukların cinsiyete uygun mesleklerden daha çabuk vazgeçtikleri seçeneklerini prestijin yüksekliğine göre belirlediklerini saptamıştır Dr. Diğdem Müge SİYEZ

47 Gottfredson teorisinde
zihinsel gelişimle ilgili olarak 4 aşama tanımlamıştır. Birinci aşama 3-5 yaşları arasındaki dönemi kapsamakta ve büyüklük ve güce yöneliktir. Bu aşamada çocuklar yetişkin olma fikrini kavrarlar, kendileriyle yetişkinler arasındaki farklılıkları anlamaya çalışırlar. İkinci aşama 6-8 yaşları arasındaki dönemdir. Cinsiyet rollerine yönelme söz konusudur. Kadın ve erkeklerdeki cinsiyet rollerinin farkına varmaya başlar. Meslek seçimi cinsiyet rollerine bakış açısından etkilenmektedir. Üçüncü aşama yaklaşık olarak 9-13 yaşları arasında gerçekleşir. Prestij meslek seçiminde önemli bir belirleyici olur. Dördüncü aşama 14 yaş sonrasıdır, ergenler kendi duygu ve düşüncelerine yönelirler ve benlik farkındalığı artar. Ergenler kendi cinsiyet rolleri ve mesleğin prestijinden etkilenerek mesleki seçimleri için daha iç görüsel bir bakış açısı geliştirirler. Dr. Diğdem Müge SİYEZ

48 Kişilik özellikleri ile ilgili kuramlar
Ann roe Holland Dr. Diğdem Müge SİYEZ

49 ROE'NUN GEREKSİNİM KURAMI
Klinik bir psikolog olan Ann Roe , artistik yaratıcılıkla ilgili kişilik faktörleri üzerinde yaptığı çalışmalar sonunda , fizikçiler, biyologlar ve sosyologlar arasında önemli kişilik farklılıkları olduğunu görmüştür. Bu çalışmaları onun meslek seçimi kararını belirleyen içsel ve dışsal faktörleri daha ayrıntılı olarak incelemeye yöneltmiştir. Dr. Diğdem Müge SİYEZ

50 Roe , yaşamın ilk yıllarında geçirilen yaşantılar ile yetenekler ilgiler ve tutumlar arasındaki ilişkileri ve bunların hayatta genel yöneliş ve özel olarak meslek seçimi kararına nasıl yansıdığını açıklayan bazı hipotezler ileri sürmüştür. Bu hipotezler; 1-Zekanın , özel yeteneklerin , ilgilerin , tutumların ve diğer psikolojik özelliklerin kalıtımsal temeli spesifik değildir.( Apaçık bir delil henüz yoktur) 2-Psişik enerji nereye yönelmişse yetenekler o alanda gelişir ve özel yetenekler böylece oluşur. Bu ilgiler , tutumlar ve diğer kişilik özellikleri içinde geçerlidir. 3-Kişilik ile algılama biçimi arasında yakın bir ilişki vardır ve bir kimsenin ilgisinin otomatik olarak yöneldiği şeyler onun tüm davranışını bize anlatacak ipuçlarıdır. 4-Hayatın ilk yıllarında yaşanan doyum veya hayal kırıklıkları şu ya da bu alana yönelişi belirlemektedir. 5-Düzenli olarak karşılanan ihtiyaçlar davranışın bilinçdışı güdüleyicileri olmaz. 6-Bilinçdışı gereksinimlerin yoğunluğu başarmak için gösterilen motivasyonun en önemli belirleyicisidir. 7-Nadiren ve en az düzeyde doyurulan üst düzeydeki ihtiyaçlar kaybolacaklardır. Doyurulmamış temel ihtiyaçlar ise üst düzeydeki ihtiyaçların ortaya çıkmasını engelleyecek ve kısıtlayıcı türde egemen güdüler olmaya başlayacaklardır. Eğer bir çocuğun öğrenme merakı engellenirse bu merak zamanla ölebilir. 8-Eğer bir ihtiyacın doyumu geciktirilirse hissedilen doyum ya da doyumsuzluğun derecesine bağlı olarak bu ihtiyaçlar bilinçdışı güdüleyiciler haline gelir. Dr. Diğdem Müge SİYEZ

51 Hipotezleri özetleyecek olursak
çocuklukta geçirilen yaşantılar bir kimsenin ihtiyaç örüntüsünü , ihtiyaç örüntüsüde onun genel yönelimini belirler. Genel psişik enerjinin yöneldiği alana göre kişinin yetenekleri özgülleşir. İlgi ve tutumları belirginleşir. Bir kimsenin bir alanda çalışma isteği yani güdüsü onun bilinçdışı ihtiyaç örüntüsüne ve şiddetine bağlıdır. Dr. Diğdem Müge SİYEZ

52 Roe çocuklu yaşantılarını incelerken özellikle ana babaların çocuklarına karşı tutumları üzerinde durmakta ve belli başlı şu ana baba tutumlarını betimlemektedir: A - Aşırı duygusal yoğunlaşanlar I- Çocuğun üzerine aşırı düşen ebeveynler; Çocuğun fiziksel ihtiyaçlarını , sevgi ve saygı görme ihtiyacını doyururlar ama bu doyurma işlemi düzenli değildir. Temel ihtiyaçların doyumuna büyük önem verilir ancak çocuğun korunma sevgi ve saygı görme ihtiyaçları çoğu kez çocuk ana babaya bağımlı olduğu sürece doyurulur. Çocuğun kendini gerçekleştirmesine olanak verilmez. II- Aşırı talepkar ebeveynler; Çocuklardan her zaman kusursuz işler beklerler ve çocuklarını sıkı bir eğitime tabi tutarlar. Üstün başarı isterler. Statü ve prestije çok önem verirler. Çocukları üstün başarı gösterdikleri ve kendilerine bağımlı oldukları ölçüde sevgi ve saygı gösterirler. Üzerlerine aşırı düşülen çocuklar bağımlı bir kişilik geliştirerek , başkalarının görüşlerine büyük önem verirler. Bu kimseler başka insanlarla bir arada olmaya veya insanlarla ilgilenmeyi gerektiren mesleklere yöneleceklerdir. Dr. Diğdem Müge SİYEZ

53 B- Çocuğu ihmal etme tutumları
I- Duygusal olarak reddetme; Fiziksel ihtiyaçları açıkça ihmal etmezler ama çocuğu kasıtlı olarak her türlü doyumdan yoksun bırakırlar. II- İhmal etme; Çocuğun doyumdan yoksun bırakılmasında bir kasıt yoktur. Reddedici ana babaların çocukları , sevgisiz bir ortamda yetiştikleri için başkalarına karşı savunu bir tutum belki de saldırgan eğilimler geliştireceklerdir. Bunlar meslek seçerken doyurulmamış olumsuz eğilimlerine toplumca kabul edilebilir bir ifade yolu ararlar. Böylece ya insanları tümüyle redderek insan olmayan şeylerle uğraşmayı gerektiren meslekleri seçerler ya da insanlarla ilgilenmeyi gerektiren mesleklere girerler fakat burada insanları obje gibi algılarlar. Dr. Diğdem Müge SİYEZ

54 C- Kabulkar olma I- Rastgele kabul; Çocuğun gelişimine karışmayan ama bunu bilinçli olarak değilde yeterince vakit ayıramadığı için çocuğu serbest bırakan ana babalar II- Seçerek kabul; Çocuğun doğal gelişimine karışmadan onun gizil güçlerini kullanmaya ve bağımsız olmaya teşvik eden ve bunu da bilinçli ve planlı olarak yapan ana babalar Kabul edici ana babaların çocukları sevilme ve saygı görme gereksinimlerini doyurdukları için artık bu gereksinmeler davranışı belirlemede bilinç dışı güdü haline dönmeyecekler ve bu kimseler meslek seçerken insan ve insan olmayan mesleklere savunucu olamayan bir tutumla yönelebileceklerdir. Dr. Diğdem Müge SİYEZ

55 Roe , resmi işler (sosyal çalışmacılar terapistler ),
ticaret ( pazarlamacı satış elemanı) , örgüt ( yöneticilik ), teknoloji (mühendisler, teknisyenler), açık hava ( orman ve maden mühendisleri ) , bilim, genel kültür ( yazar , dilbilimci) , sanat ve eğlence olmak üzere 8 mesleksel alan tanımlamıştır. Dr. Diğdem Müge SİYEZ

56 Dr. Diğdem Müge SİYEZ