Kitap Kemal Gözler Hukukun Temel Kavramları.

... konulu sunumlar: "Kitap Kemal Gözler Hukukun Temel Kavramları."— Sunum transkripti:

1 Kitap Kemal Gözler Hukukun Temel Kavramları

2 Hukuk Kurallarının Uygulanması
. BÖLÜM 7 Hukuk Kurallarının Uygulanması

3 Kanunun uygulanması sorunu.
Kanun varsa önceliği Örf adet Kanunda boşluk Kanun var ancak anlamı net değil

4 Kavram ve ilke Hakimler:
İHKAK-I HAKTAN İMTİNA EDEMEZLER ((Hak dağıtmaktan)

5 . Kanunun Uygulanması ÖZEL HUKUK KAMU HUKUKU alanlarında ayrı uygulama

6 ÖZEL HUKUK ALANINDA Medeni Kanun’un başlangıç hükümleri Medeni Kanun ve Borçlar kanununda doğrudan uygulanma alanı buldukları gibi özel hukuk alanının da önemli bir çekirdeğini oluştururlar Uygun düştüğünde kamu hukukunda da uygulama alanı bulur ancak (örneğin ceza kanununda her zaman uygulanmaz. Kanunsuz suç ve ceza olmaz)

7 Medeni Kanun Başlangıç Hükümleri MADDE 1
Hukukun uygulanması ve kaynakları Madde 1 - Kanun, sözüyle ve özüyle değindiği bütün konularda uygulanır. Kanunda uygulanabilir bir hüküm yoksa, hâkim, örf ve âdet hukukuna göre, bu da yoksa kendisi kanun koyucu olsaydı nasıl bir kural koyacak idiyse ona göre karar verir. Hâkim, karar verirken bilimsel görüşlerden ve yargı kararlarından yararlanır

8 ÖZEL HUKUK ALANINDA Maddenin başlığı Hukukun uygulanması ve kaynakları başlığını taşımaktadır. Kanunun, Emredici hukuk kurallarının önceliği, Hem hakim için Hem de diğer kişiler içindir. Kişiler kendi aralarında kanunun emredici kuralları dışına çıkamaz (örneğin usulune uygun olmayan evlilik)

9 ÖZEL HUKUK ALANINDA Maddenin lafzından emredici olup olmadığı anlaşılır Kanunun önceliği gözetilirken Hukuk kuralının usulüne uygun olarak doğup doğmadığı Hukuk kuralının halen yürürlükte olup olmadığı Hukuk kuralının metni ve ifadeleri dikkate alınır

10 ÖZEL HUKUK ALANINDA KANUNUN SÖZÜYLE VE ÖZÜYLE UYGULANMASI
Sözüyle (lafzıyla) Uygulanması Hakim öncelikle kanun metninde ne yazıyorsa onu uygular. Yorumlamaya gitmez. Kanunun sözü, kanunun açık seçik ifadesi ne ise o demektir.

11 ÖZEL HUKUK ALANINDA Özüyle (ruhuyla) Uygulanması
Nadiren olur. Mevcut lafızdan bir sonuç ortaya çıkarılamazsa, dili açık ve net değilse, kanun metninin üzerinde durulur neyi amaçladığı, hangi menfaati koruduğu araştırılır. Bu araştırmada kanunun bütününe, başka maddelere egemen olan ilkeler, yardımcı olur Bu uygulama KANUNUN YORUMLANMASI demektir

12 Yorum Yorum, “kanunun tümüne egemen olan esaslara göre belirli bir kanun hükmünün ifade ettiği gerçek anlamın ortaya çıkarılması için yapılan faaliyettir” (T. Akıntürk) “Kanunun yorumu kavramı altında, kanun koyucunun düşüncesinin içeriğinin açıklanması anlaşılır. Kanun koyucunun düzenleme ile istediği anlamı yorum yolu ile belirlenir. Kanun koyucu, maddeyi hangi amaçla ve nasıl korumak istemiştir? Burada hareket noktası normun objektif anlamını tespit etmektir (B. Öztan)

13 KANUNUN YORUMLANMASI YASAMA YORUMU YARGISAL YORUM BİLİMSEL YORUM

14 Yorum KANUNUN YORUMLANMASI
Yasama Yorumu : “teşrii tefsir, resmi yorum, otantik yorum” da denilir. Yorumu yasama organı yapar, kanunda ne demek istediğini yine kendisi açıklar. Yasama yorumunun yapılabilmesi için hukuk sisteminin anayasası tarafından öngörülmüş olması gerekir

15 Yorum yasama yorumu kanun gücündedir; bütün mahkemeleri ve yürütme organını bağlar nitelik olarak kanun olup olmadığı doktrinde tartışmalıdır. yasama yorumu biçimsel teknik bakımdan kanun olamaz; çünkü kanundan farklı bir usülle kabul edilmektedir

16 Yasama yorumuna İki örnek : BELÇİKA
1831 BELÇİKA Anayasasının 28’inci maddesine göre, “kanunların resmi yorumu sadece yasama iktidarına aittir” 4 Ağustos 1832 tarihli bir kanuna göre eğer Temyiz Mahkemesi ile ilk derece mahkemesi arasında bir kanunun yorumu konusunda uyuşmazlık çıkarsa, Temyiz Mahkemesi bütün daireleriyle birlikte toplanır. Bu toplantıda da ilk derece mahkemesinin kararını bozarsa, yorum sorunu yasama organına havale edilecekti. Bu usûl Belçika’da bir çok defa uygulanmıştır Bunun kuvvetler ayrılığı ilkesine aykırı olduğu ve yargı kuvvetini yasama organına bağladığı ileri sürülmüstür Bu nedenlerle 7 Temmuz 1865 tarihli bir kanunla Belçika’da bu yorum kaldırılmıştır

17 Yasama yorumuna İki örnek : TÜRKİYE
1924 Anayasası’nın 24’üncü maddesinde, “Büyük Millet Meclisi, kavaninin... tefsiri... vezaifini bizzat kendi ifa eder” deniliyordu. Dolayısıyla anayasaya göre, Türkiye Büyük Millet Meclisinin o dönemdekigörevlerinden biri de kanunları yorumlamak idi. TBMM bu yorum görevini “tefsir kararları” ile yapardı. 1961 Anayasının yürürlüge girmesine kadar TBMM bir çok kez yasama yorumu yapmıştır

18 Yasama yorumuna İki örnek : TÜRKİYE
1961 ve 1982 Anayasalarımız, yasama yorumunu kabul etmemislerdir. 1961 Anayasasının 62’inci maddesinin gerekçesine göre,

19

20

21

22 Yorum Bilimsel Yorum (ilmi tefsir, doktrin yorumu,): Hukuk bilimiyle uğraşanlar tarafından yapılan yorumdur. Bilimsel yorum hiçbir şekilde bağlayıcı degildir Yargısal Yorum (kazai tefsir): Mahkemeler ve hakimlerin yaptığı yorumlardır. Diğer mahkemeleri hatta hakimin kendisini bile bağlamaz. Ancak Yargıtay’ın içtihadı birleştirme kararları bağlayıcıdır

23 . YORUM METODLARI

24 Yorum YORUM METODLARI Dilbilgisel (SÖZEL) Yorum (Deyimsel Yorum,lafzi, gramatikal): maddenin kelimelerine, bu kelimelerin cümle içindeki yerlerine, maddenin sözdizimine, noktalama işaretlerine bakılarak tespit edilir. dilbilgisi kuralları ve kelimelerin sözlük anlamı ön plana çıkar. Lafzi yorum metodunun ayırıcı özelliği, kanunun sözlerinden hareketle yorum yapması değil, kanunun sözleri ile bağlı kalınması ve onun dışına çıkılmaması

25 Yorum Lafzi yorum metodunda, kanun metninin kanun koyucunun iradesini tam olarak yansıttığı ve kanun koyucunun niyetini ifade etmek için tamamen uygun ifadeler kullandığı varsayılır. Bu metodun bu varsayımı eleştirilmektedir

26 Yorum Tarihi Yorum Kanun koyucunun kanunu koyarken izlediği amaç araştırılır. Bunun içinse kanunun sözleri yeterli değildir. Kanunun hazırlık çalışmalarına yani komisyon ve parlamentoda yapılan görüşme ve tartışmalara ve keza kanunun gerekçesine bakılır kanunun şimdiki anlamı aranmaz; tersine kanun koyucunun kanunu koyduğu zamandaki iradesi sorgulanır

27 Yorum Amaçsal Yorum (Ratiolegis, gai unsur): Kanun koyucunun bir kanunu koyarken neyi amaçladığının tespit edilmesi, tartıcı ve eleştirici bir metottur. Anayasaya uygunluk amaçsal yorumun uygulanmasında çok önemlidir. Uygulamada Yargıtay’ın da amaçsal yoruma başvurduğu birçok dava gözümüze çarpmaktadır. Örneğin. Evlilik dışında doğan çocukların açacakları babalık davasında dava açma süresinin belirlenmesi bu yorum yöntemi ile olmuştur

28 Yorum Sistematik Yorum
Maddeler tek tek değil üst normları da dahil olmak üzere tüm hukuk kurallarının tutarlı bir bütün oluşturacak şekilde yorumlanmasını önerir. Hukuk kurallarını birbirleriyle tutarlı hale getiren bağıntılar üzerinde durur

29 Yorum Mantıksal Yorum Yorum Kullanılırken Mantık kurallarından yararlanılması Yorumda kullanılan mantık kuralları nelerdir?

30 Yorumda Kullanılan Mantık Kuralları
--Kanunun Evleviyetle (haydi haydi) uygulanması yani kanunda düzenlenmiş kanun hükmünün, düzenlenmemiş başka benzer bir duruma uygulanması. Kimlerle evlenmenin yasak olduğu düzenlenmiştir (md.129). Ancak kimlerle nişanlanmanın yasak olduğu düzenlenmemiştir. Evlenmesi yasak olanın nişanlanması haydi haydi yasaktır olarak yorumlanabilir. VEYA sigara içmenin yasak olduğu yerde puro içmek de yasak olur

31 Yorumda Kullanılan Mantık Kuralları
Kıyas: Kıyas, kanunda belirli bir fiili durum için konulmuş bulunan kuralın, o duruma benzeyen fakat hakkında hüküm bulunmayan baska bir duruma da uygulanmasıdır. Ceza kanununda kıyas olmaz Sigara içmenin yasak olduğu yerde puro içmenin de yasak olması

32 . Örneğin Medenî Kanunun 714. maddesinde “kazandırıcı zamanaşımı sürelerinin hesaplanmasında, kesilmesinde ve durmasında Borçlar Kanununun zamanaşımına ilişkin hükümleri kıyas yoluyla uygulanır.” ceza hukukunda ise kıyas yasağı söz konusudur. Zira “kanunsuz suç ve ceza olmaz” hükmü ceza hukukunun temel ilkelerinden biridir. kanunilik ilkesinin sert uygulandığı vergi hukukunda da kıyas yasağı bulunmaktadır. Kıyasa örnekseme, analoji (analogia) de denilir.

33 Yorumda Kullanılan Mantık Kuralları
Aksi ile Kanıt (Mefhumu Muhalif) bir hukuk kuralı belirli bir durumun özelliğini dikkate alarak, o hukuki duruma belirli bir sonuç bağlamışsa, bu durumun dışında kalan bütün diğer durumlar, bu sonucun aksi hukuki sonuçlara tabi olurlar Suç olarak sayılanların dışında kalanların suç olmaması 1111 sayılı askerlik kanunun 1. maddesi Madde 1 – Türkiye Cumhuriyeti tebaası olan her erkek, işbu kanun mucibince askerlik yapmağa mecburdur. Mefhumu muhalifiyle kadınlar mecbur değildir.

34 . Örneğin tapuya kayıtlı gayrimenkullerin satış sözleşmeleri, resmî şekle tabi kılınmıştır. Bu hüküm aksi ile kanıt yolu ile yorumlandığında, tapuya kayıtlı olmayan taşınmazların satış sözleşmelerinin resmî şekilde yapılması zorunluluğunun bulunmadığı sonucuna varılır

35 . Aksi ile kanıt ceza hukukunda kolaylıkla uygulanabilen bir yoldur. Örneğin “adam yaralamak” suçtur. Oysa tam tersi bir fiilin yaralı adamı hastaneye götürmek, Aksi ile kanıt yoluyla bunun suç olmadığı kolaylıkla anlaşılabilir

36 HUKUK BOŞLUĞU pozitif hukuk kuralları, ortaya çıkan sorunun çözümlenmesinde bazen yetersizse olaya uygun düşecek bir kural bulmak mümkün değilse. hukukî olaya ilişkin olarak yürürlükteki hukuk kurallarında hiç veya yeterli hüküm olmadığı durumlarda hukuk boşluğundan söz edilir

37 Hukuk boşluğu ve Hakimin Hukuk Yaratması
Hakim yazılı kaynaklarda ve örf adetlerde olmayan bir durumda kendisi kanun koyucuymuş gibi karar verir. Burada kanun hakime yetki vermektedir. hakim kıyasa başvurabilir veya kendisi yeni bir hükümde getirebilir. Hakim kanun boşluğunu doldururken keyfi davranamaz hukuka ve hakkaniyete uygun olmalıdır. (Md.4) Hakimin getirdiği hüküm kanun maddesi yerine geçmez kanun olmaz

38 açık boşluk veya gerçek boşluk
Eğer yürürlükteki hukuk kuralları içinde bir konu ile ilgili hiçbir hüküm BULUNMUYORSA

39 Örtülü - gerçek olmayan boşluk
bir mesele hakkında hüküm bulunmakla birlikte, bu düzenleme sorunu çözmekte yetersiz kalıyorsa, ihtiyaca cevap veremiyorsa, İlgili düzenleme maksadıyla bağdaşmıyorsa ve tutarsızsa

40 Boşluk kabul edilmeyen durumlar
bir mesele hakkında hiçbir hükmün bulunmaması kanun koyucunun o mesele için olumsuz bir çözüm tarzı getirmek amacıyla bilerek ve isteyerek düzenlememesinden Örneğin boşanma sebepleri mülga (yürürlükten kalkmış) 743 sayılı Medenî Kanunun 161. ve müteakip maddelerinde sayılmış, eşlerin karşılıklı rızalarını mahkemeye bildirmek suretiyle boşanıp boşanamayacakları hakkında bir hüküm konmamıştır. Kanun koyucu karışılıklı rıza ile boşanmaya imkân vermek istemediği ve boşanma sebeplerini genişletmek istemediği için bu şekilde hareket etmiş ve olumsuz bir çözüm tarzı getirmiştir (Kaynak Anayurt Ö, 2010; Tekinay, S.S.1992)

41 Kanunda Neden boşluk olur?
Bilim ve teknikteki gelişmeler Kanun koyucunun ihmalkar tutumu Sonradan yapılan değişiklikler Kasıtlı olarak

42 Düzenlemenin olmadığı her durum boşluk değildir
Hukuk dışı alan olabilir: örneğin kanun din kurallarını düzenlemez dini nikahın şekline karışmaz Kasıtlı susma: kanun bazı durumlarda kasıtlı olarak hüküm koymaz. Örneğin evlenmede yasak olanlar olmayanları düzenlerken süt kardeş ile ilgili bir düzenleme yapmamıştır. Bu boşluk değil kasıtlı susmadır.

43 KAMU HUKUKU ALANINDA KAMU HUKUKU ALANINDA
Hakim örf ve adete göre karar veremez kendisi de kural koyamaz

44 Hukuk Kurallarının Uygulanmasında Çatışma
Aynı konu ile ilgili birden fazla kanun veya hukuki düzenleme olabilir Dernekler - Medeni Kanun - Dernekler Kanunu - Dernekler Yönetmeliği

45

46

47

48 Hukuk Kurallarının Uygulanmasında Çatışma
ÜST KANUN İLKESİ Farklı kanunlar arasında hiyerarşi varsa üst kuralın dediği olur Dernekler yönetmeliği Dernekler kanunu veya medeni kanun

49 Hukuk Kurallarının Uygulanmasında Çatışma
SONRAKİ KANUN İLKESİ Normlar hiyerarşisinde aynı seviyede yer alan iki kanundan birbiri ile çatışan varsa sonra olan önce olanı zımnen ilga ettiği kabul edilir Anayasa ile kanun arasında bir çatışma olursa kanun sonra da olsa Anayasa hükmünü ortadan kaldıramaz Dernekler kanunu – Medeni Kanun

50 Hukuk Kurallarının Uygulanmasında Çatışma
ÖZEL KANUN İLKESİ Normlar hiyerarşisinde aynı seviyede yer alan AYNI TARİHLİ iki kanundan birbiri ile çatışan özellikle o konuya ilişkin olan dikkate alınır, diğeri ihmal edilir.

51 Hukuk Kurallarının Yer Bakımından Uygulanması
MÜLKİLİK İLKESİ Bir ülkenin kanunları sınırları içerisinde geçerlidir. Herkese uygulanır Özellikle kamu hukuku ve ceza hukuku Diplomatik muafiyetler olabilir TCK Madde 8 “Türkiye’de işlenen suçlar hakkında TCK uygulanır”

52 Hukuk Kurallarının Yer Bakımından Uygulanması
ŞAHSİLİK İLKESİ Bir ülkenin vatandaşları başka ülkede bulunsalar bile vatandaşı oldukları ülkenin kanunlarına tabidirler Özellikle medeni hukuk alanında Örnek, ismin değiştirilmesi, evlenme, boşanma, velayet, vesayet, hısımlık

53 Hukuk Kurallarının Zaman Bakımından Uygulanması
Yürürlüğe Girme Kabul edilir edilmez yürürlüğe girmez Ne zaman yürürlüğe gireceği 23 Mayıs tarihli 1322 sayılı kanunda belirtilmiştir.

54

55

56

57 Hukuk Kurallarının Zaman Bakımından Uygulanması
Kanunda Açık Hüküm Varsa Kanun, KHK, Tüzük veya Yönetmelik de yürürlüğe ne zaman gireceği belirtilebilir

58

59

60

61

62

63 Hukuk Kurallarının Zaman Bakımından Uygulanması
Kanunda Açık Hüküm Yoksa Ne zaman yayınlanacağına dair bir hüküm yoksa yayımı takip eden günden itibaren 45 gün sonra yürürlüğe girer. Süre hesabında Yayınlandığı gün sayılmaz

64 KANUNLARIN YÜRÜRLÜKTEN KALKMASI
. KANUNLARIN YÜRÜRLÜKTEN KALKMASI

65 Kanunların Yürürlükten Kalkması
Kendiliğinden Yürürlükten Kalkma Kanunda kanunun bizzat yürürlükte ne kadar kalacağı belirtilir Başka bir işleme gerek kalmadan yürürlükten kalkar Aşağıdaki örnekte olduğu gibi bütçe kanunları 1 yıllık yapılırlar

66

67

68 Kanunların Yürürlükten Kalkması
Başka Bir Kanunla Yürürlükten Kaldırma (İlga) Yürürlüğe giren bir kanun eski bir kanunu yürürlükten kaldırabilir buna ilga denilir Yerine yeni kanun ikame edilmeden bir yürürlükten kaldırmaya ilişkin kanunla da kaldırılabilinir Yönetmelik idarece Kanun Meclis tarafından Anayasa devrim, darbe, asli kurucu iktidar tarafından

69 Kanunların Yürürlükten Kalkması
Sarih ilga: hangi kanunun hangi kanunu yürürlükten kaldırdığı açıkça belirtilir Zımni İlga: açıkça hangi kanunları kaldırdığı belirtmez birbiri ile çelişen kanunlarda görülür

70 SARİH İLGA

71 Kanunların Yürürlükten Kalkması
Anayasa Mahkemesi Kararıyla Yürürlükten Kaldırma (İptal) Anayasa Mahkemesi bir kanunun Anayasaya aykırı olduğu kanısına varırsa iptal kararı verir İptal kararı resmi gazetede yayınlandığında yürürlükten kalkar

72 Anayasa Mahkemesinin kararları
MADDE 153- Anayasa Mahkemesinin kararları kesindir. İptal kararları gerekçesi yazılmadan açıklanamaz. Anayasa Mahkemesi bir kanun veya kanun hükmünde kararnamenin tamamını veya bir hükmünü iptal ederken, kanun koyucu gibi hareketle, yeni bir uygulamaya yol açacak biçimde hüküm tesis edemez. Kanun, kanun hükmünde kararname veya Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü ya da bunların hükümleri, iptal kararlarının Resmî Gazetede yayımlandığı tarihte yürürlükten kalkar. Gereken hallerde Anayasa Mahkemesi iptal hükmünün yürürlüğe gireceği tarihi ayrıca kararlaştırabilir. Bu tarih, kararın Resmî Gazetede yayımlandığı günden başlayarak bir yılı geçemez. İptal kararının yürürlüğe girişinin ertelendiği durumlarda, Türkiye Büyük Millet Meclisi, iptal kararının ortaya çıkardığı hukukî boşluğu dolduracak kanun tasarı veya teklifini öncelikle görüşüp karara bağlar. İptal kararları geriye yürümez. Anayasa Mahkemesi kararları Resmî Gazetede hemen yayımlanır ve yasama, yürütme ve yargı organlarını,idare makamlarını, gerçek ve tüzelkişileri bağlar.

73 örnek

74

75 KANUNLARIN GEÇMİŞE UYGULANMASI SORUNU
. KANUNLARIN GEÇMİŞE UYGULANMASI SORUNU

76 Geçmişe Uygulanması Geriye yürür mü ?
KURAL: Geçmişe yürümezler, yürürlüğe girdikten sonra uygulanırlar - Hukuk güvenliği ilkesinin gereği, sürekli değişiklikler geçmişe de yürüse kimse kendisini güvende hissedemez - kazanılmış haklara saygı ilkesi (müktesep hak)

77 Geçmişe Uygulanması KAVRAM: Kanunların Makable Şamil Olmaması (Kanunların geçmişe uygulanmaması) 1926 tarihli medeni kanundan önce yapılan işlemler kanunun kabulunden sonra geçerli kalmıştır. (çok eşlilik, dini nikah vb.)

78 Geçmişe Uygulanması İSTİSNALAR: Bazı durumlarda kanunların geçmişe etkili olması görülür 1- Özel Hukuk Alanında Kamu düzeninden, genel ahlakın korunması, zayıfların korunması. Örnek : Borçlar Kanunda getirilen 18 yaş altı ve 50 yaş üstü çalışanlara en az 3 hafta yıllık izin verilmesi geçmişe yürümüştür

79 Geçmişe Uygulanması İSTİSNALAR: 2- Ceza Hukuku Alanında
Failin lehine olan kanun geçmişe uygulanır 3- Muhakeme Hukuku Alanında Derhal yürürlük ilkesi geçerlidir. Muhakeme kanunu değişmişse yargılamanın tamamlanan kısmı yeni kanuna göre tekrar edilmez kalan kısımları yeni muhakeme kanununa göre olur