Basic Input/Output System

... konulu sunumlar: "Basic Input/Output System"— Sunum transkripti:

1 Basic Input/Output System
BIOS ve CMOS Basic Input/Output System Fon müziği

2 Genel Bakış Bu bölümde aşağıdakileri öğreneceksiniz
BIOS ve CMOS kavramları CMOS kurulum yazılımı ve sık kullanılan özellikleri Opsiyon ROM ve sürücü yazılımları POST ve BOOT işlemleri Güncelleme ve sorun giderme teknikleri Bu bölümde BIOS ve CMOS kavramları… CMOS kurulum yazılımı ve sık kullanılan özellikleri… Opsiyon ROM ve sürücü yazılımları POST ve BOOT işlemleri… Ve son olarak, güncelleme ve sorun giderme teknikleri konularını ele alacağız.

3 BIOS Nedir? Basic Input/Output System - Temel Girdi/Çıktı Sistemi
Anakart üzerindeki aygıtları birbirine tanıtır Yollar sadece fiziksel bağlantı sunar Donanımlar kendilerine gelen verileri anlamlandırmaya çalışır BIOS hangi donanımın nerde olduğunu “herkese” söyler CPU ve aygıt haberleşmesi ile ilgili yazılımlardan oluşur Bios, EEPROM yapıdadır Bilgisayar çalışmasa da yazılımlar silinmez EEPROM: Electrically Erasable Programmable ReadOnly Memory Sistemin açılmasından sonra aygıt haberleşme işlemlerini işletim sistemine devreder BIOS, İngilizce“Basic Input/Output System” yani “Temel Girdi/Çıktı Sistemi” kelimelerinin kısaltılmasıdır. Tüm kart ve bileşenlerin doğrudan ya da dolaylı olarak anakarta takıldığı bilgisayar sisteminde anakart üzerinde bulunan yollar sayesinde tüm bileşenler birbirleri ile haberleşebilecekleri fiziksel bağlantılara sahip olurlar. Ancak haberleşme için fiziksel bağlantı yeterli değildir. Bileşenlerin CPU ile veya kendi aralarında haberleşmeleri gerektiğinde gelen verilerin nasıl anlamlandırılacağı da önemli bir noktadır. BIOS bu noktada hangi donanımın nerde olduğunu diğer tüm aygıtlara söyler. BIOS aygıtların birbirleri ile konuşabilmesi için özel yazılımları barındırır. Diğer bir ifade ile de CPU ve aygıt haberleşmesi ile ilgili programlar BIOS’u oluşturur. BIOS’lar, EEPROM yapıdadır. Bu sayede her açılışta gerekli olan yazılımları bilgisayarı kapatsanız da depolamaktadır. EEPROM, “Electrically Erasable Programmable ReadOnly Memory” ifadesinin kısaltmasıdır. Bilgisayar açılıp, işletim sisteminin yüklenmesinden sonra ise haberleşme işlemleri işletim sistemine ve aygıt sürücülerine devredilir. Güncellendi

4 BIOS’un Görevleri Nelerdir?
Başlangıç Sürücüsünü Ayarlar: Bilgisayar açılırken hangi sürücünün önce okunması gerektiğini belirler. Normalde bu ayarda öncelikle hard disktir fakat bazı durumlarda first boot yani ilk sürücünün cd rom olarak belirlenmesi tercih edilir. Parça Voltajlarını Ayarlar: Bilgisayar üzerindeki işlemci, ram, ekran kartı, chipset, anakart ve daha birçok parçanın çalışma gerilimlerini biostan değiştirebiliriz. Örnek verecek olursak overclock yapılırken işlemci ve ram gibi parçaların voltajlarını yükseltmek gerekmektedir işte bu ayarları bios yapmaktadır. BIOS, İngilizce“Basic Input/Output System” yani “Temel Girdi/Çıktı Sistemi” kelimelerinin kısaltılmasıdır. Tüm kart ve bileşenlerin doğrudan ya da dolaylı olarak anakarta takıldığı bilgisayar sisteminde anakart üzerinde bulunan yollar sayesinde tüm bileşenler birbirleri ile haberleşebilecekleri fiziksel bağlantılara sahip olurlar. Ancak haberleşme için fiziksel bağlantı yeterli değildir. Bileşenlerin CPU ile veya kendi aralarında haberleşmeleri gerektiğinde gelen verilerin nasıl anlamlandırılacağı da önemli bir noktadır. BIOS bu noktada hangi donanımın nerde olduğunu diğer tüm aygıtlara söyler. BIOS aygıtların birbirleri ile konuşabilmesi için özel yazılımları barındırır. Diğer bir ifade ile de CPU ve aygıt haberleşmesi ile ilgili programlar BIOS’u oluşturur. BIOS’lar, EEPROM yapıdadır. Bu sayede her açılışta gerekli olan yazılımları bilgisayarı kapatsanız da depolamaktadır. EEPROM, “Electrically Erasable Programmable ReadOnly Memory” ifadesinin kısaltmasıdır. Bilgisayar açılıp, işletim sisteminin yüklenmesinden sonra ise haberleşme işlemleri işletim sistemine ve aygıt sürücülerine devredilir. Yeni Eklendi

5 BIOS’un Görevleri Nelerdir?
FSB Hızlarını Ayarlar: Bilgisayardaki parçaların FSB yani çalışma frekansları, başka bir değişle o parçanın çalışması için gerekli olan frekans değerlerini de bios ile değiştirebiliriz. Örnek olarak 66MHZ düzeyinde çalışan bir ekran kartının FSB değerini 69 yapabiliriz. Buradaki amaç FSB hızı ile parçaları hızlandırmak dolayısıyla bilgisayarı hızlandırmaktır. En çok FSB ayarları değiştirilen parçalar İşlemci ve Ram dir (overclock). Parçaları Açma-Kapamaya Yarar: Mesela anakart üzerinde bulunan ses veya ethernet kartı gibi kartların aktifleştirilip pasifleştirilmesini sağlar. Bazı durumlarda bu kartları kullanmayabiliriz ve bunları kapatarak güç tasarrufu sağlarız. BIOS, İngilizce“Basic Input/Output System” yani “Temel Girdi/Çıktı Sistemi” kelimelerinin kısaltılmasıdır. Tüm kart ve bileşenlerin doğrudan ya da dolaylı olarak anakarta takıldığı bilgisayar sisteminde anakart üzerinde bulunan yollar sayesinde tüm bileşenler birbirleri ile haberleşebilecekleri fiziksel bağlantılara sahip olurlar. Ancak haberleşme için fiziksel bağlantı yeterli değildir. Bileşenlerin CPU ile veya kendi aralarında haberleşmeleri gerektiğinde gelen verilerin nasıl anlamlandırılacağı da önemli bir noktadır. BIOS bu noktada hangi donanımın nerde olduğunu diğer tüm aygıtlara söyler. BIOS aygıtların birbirleri ile konuşabilmesi için özel yazılımları barındırır. Diğer bir ifade ile de CPU ve aygıt haberleşmesi ile ilgili programlar BIOS’u oluşturur. BIOS’lar, EEPROM yapıdadır. Bu sayede her açılışta gerekli olan yazılımları bilgisayarı kapatsanız da depolamaktadır. EEPROM, “Electrically Erasable Programmable ReadOnly Memory” ifadesinin kısaltmasıdır. Bilgisayar açılıp, işletim sisteminin yüklenmesinden sonra ise haberleşme işlemleri işletim sistemine ve aygıt sürücülerine devredilir. Yeni Eklendi

6 BIOS’un Görevleri Nelerdir?
Çalışma İstatistiklerini Gösterir: Bilgisayar çalışırken elde edilen, işlemci sıcaklığı, işlemci voltajı, diğer parça voltajları, anakart sıcaklığı, fsb hızları gibi birçok istatistiği bios menüsü altında görebiliriz. Başlangıç Ayarlamalarını Yapar: Bilgisayar açılırken birçok temel bilgi ve ayarı bios üzerinden almaktadır. Bu ayarlamaları bios menüsü altında değiştirebilirsiniz. Ayrıca saat tarih gibi ayarlarda bios menüsünden yapılabilmektedir. Bu temel özelliklerin dışında biosların birçok görevi daha bulunmaktadır. Fakat hepsine değinmek çok fazla olacağından sadece temel özelliklerinden bahsettik. BIOS, İngilizce“Basic Input/Output System” yani “Temel Girdi/Çıktı Sistemi” kelimelerinin kısaltılmasıdır. Tüm kart ve bileşenlerin doğrudan ya da dolaylı olarak anakarta takıldığı bilgisayar sisteminde anakart üzerinde bulunan yollar sayesinde tüm bileşenler birbirleri ile haberleşebilecekleri fiziksel bağlantılara sahip olurlar. Ancak haberleşme için fiziksel bağlantı yeterli değildir. Bileşenlerin CPU ile veya kendi aralarında haberleşmeleri gerektiğinde gelen verilerin nasıl anlamlandırılacağı da önemli bir noktadır. BIOS bu noktada hangi donanımın nerde olduğunu diğer tüm aygıtlara söyler. BIOS aygıtların birbirleri ile konuşabilmesi için özel yazılımları barındırır. Diğer bir ifade ile de CPU ve aygıt haberleşmesi ile ilgili programlar BIOS’u oluşturur. BIOS’lar, EEPROM yapıdadır. Bu sayede her açılışta gerekli olan yazılımları bilgisayarı kapatsanız da depolamaktadır. EEPROM, “Electrically Erasable Programmable ReadOnly Memory” ifadesinin kısaltmasıdır. Bilgisayar açılıp, işletim sisteminin yüklenmesinden sonra ise haberleşme işlemleri işletim sistemine ve aygıt sürücülerine devredilir. Yeni Eklendi

7 CMOS Nedir? BIOS ile ilgili değişken bilgileri depolar
Yazılımları depolamaz BIOS’daki programlar tarafından okunacak veri kısmını depolar CMOS ismi terim olarak “tümleyen” anlamındadır Mevcut gün ve zaman bilgisini saklar Sistemin saati gibi davranır BIOS’dan ayrı bir yongadır RAM yapıdadır Elektrik gücü kesilirse verileri kaybeder Bir pil ile sürekli enerji verilerek içerisindeki verileri kaybetmemesi sağlanır Günlük kullanımda, bilgisayarının “BIOS’una girme” veya “BIOS ayarlarını değiştirme” gibi kavramlar duyarsınız. Bilgisayarın sistem açılışı sırasında davranışlarını BIOS yazılımları ile belirli ölçüde yönetebilirsiniz. İşte BIOS yazılımı üzerinde yaptığınızı değişikliklerin ve BIOS ile ilgili diğer tüm değişken bilgilerin depolandığı alan CMOS yongasıdır. CMOS yazılımları değil, sadece BIOS’daki programlar tarafından okunacak veri kısmını depolar. CMOS ismi, terim olarak “tümleyen devre” olarak tercüme edilecek bir terimin kısaltmasıdır. İşlevi de bu isme benzer niteliktedir. CMOS üzerinde aynı zamanda mevcut gün ve zaman bilgisi de saklanır. Yani CMOS bir nevi sistemin saati gibi davranır. CMOS, BIOS’dan ayrı bir yongadır. İçerisindeki veriler sürekli değişebildiğinden RAM yapıda tasarlanmıştır. Bu yüzden de elektrik bağlantısını kaybettiğinde içerisindeki veriler silinir. Yani içerisindeki verileri kaybetmesi için sürekli olarak elektrik enerjisine ihtiyaç duyar. Bunun için anakart üzerinde bulunan pil ile sürekli beslenir.

8 CMOS Pili CMOS’a sürekli enerji sağlar Değiştirilebilir yapıdadır
Klasik saat pillerine benzer Enerji kesilirse CMOS varsayılan değerlere döner Bu noktada kısaca CMOS piline de değinelim. Bir önceki slaytta da belirtildiği gibi bu pil, CMOS’a sürekli enerji sağlar. CMOS bazı eski sistemlerde anakarta lehimli gelmiş olsa da, modern tüm sistemlerde değiştirilebilir yapıdadır. Klasik saat pillerine benzer. Bozulma ve pil değiştirme gibi enerjinin kesilmesi ile sonuçlanan durumlarda CMOS içindeki veriler BIOS yazılımı sayesinde varsayılan değerlere dönmektedir.

9 BIOS ve CMOS Karşılaştırması
Yazılımları depolar Verileri depolar Sistem kapanınca silinmez Pil ile desteklendiği sürece silinmez Özel “Flash” işlemi ile değiştirilebilir CMOS setup yazılımı ile değiştirilebilir Ortalama 64 KB boyuta sahiptir Ortalama 128 byte boyuta sahiptir Anakart üzerinde birbirlerini tamamlayan ayrı yongalardır Şimdi BIOS ve CMOS’un temel özelliklerini karşılaştırmalı olarak inceleyelim. BIOS yazılımları, CMOS ise verileri depolar BIOS ROM yapıdadır, yani sistem kapanınca içindekiler silinmez. CMOS ise RAM yapıdadır. İçindekiler pil ile desteklendiği sürece silinmez. BIOS yazılımları ancak özel bir “flash” işlemi ile değiştirilebilir. CMOS ise, özel bir setup yazılımı ile sistem açılışında basit bir şekilde özelleştirilebilir. BIOS, genellikle 64 KB boyuta sahiptir. CMOS ise 128 byte gibi çok küçük bir boyuta sahiptir. Hem BIOS, hem de CMOS anakart üzerinde birbirlerini tamamlayan ayrı yongalardır. Güncellendi

10 BIOS Servisleri Firmware / Bellenim Software / Yazılım
Flash ROM yongalarına kaydedilmiş programlar Donanımın nasıl çalışacağını belirler Software / Yazılım Silinebilir ortamlara kaydedilmiş programlar Donanımlardan gelen verileri işler BIOS içindeki her programa servis denir Öncelikle zaten bildiğimiz bir kavramı hatırlatalım. Firmware yani bellenim, flash ROM yongalarına kaydedilmiş programları ifade eder. Genellikle donanımın nasıl çalışacağını belirler Software yani yazılım ifadesi ise, silinebilir ortamlara kaydedilmiş programlar için kullanılır. Genellikle donanımdan gelen verileri işler. BIOS bir firmware olmakla beraber, içinde barındırdığı her yazılım, “servis” olarak adlandırılmaktadır.

11 CMOS Kurulum Yazılımı Her bilgisayar CMOS verisine erişmenizi ve yenilemenizi sağlayan program ile gelir Sistemin ilk açılışında BIOS bilgileri görünür BIOS Üreticileri: American Megatrends (AMI), Phoenix, Award İşlemci, bellek ve diğer bazı donanım bilgileri BIOS sürümü CMOS kurulum programına giriş tuşu bilgisi DEL, Esc, F1, F2, Ctrl+Alt+Esc vb. Açılış ekranında bilgiler yerine logo gelebilir Her bilgisayar, sistem ROM'una bütünleştirilmiş olan ve CMOS verisine erişmenizi ve yenilemenizi sağlayan program ile gelir. Daha önce bahsettiğimizi “BIOS’a girmek” veya “BIOS’u değiştirmek” kavramları aslında CMOS kurulum programının çalıştırılmasını ifade eder. Bilgisayarın ilk açılış ekranında BIOS’a ait bilgiler görünür. Bu ekranda genelde en üstte American Megatrends (AMI), Phoenix, Award gibi isimler görürsünüz. Bunlar en yaygın BIOS üreticilerinin isimleridir. Anakart üreticileri nadiren de olsa kendi BIOS'larını yazsalar da, genelde üçüncü şahıs BIOS üreticilerinden BIOS'larını satın alırlar. BIOS üretici bilgisinin altında başta işlemci ve bellek olmak üzere bazı donanım bilgileri gösterilir. Bu bilgilerin nitelik ve çeşitleri BIOS üreticisi ve anakart modeline göre farklılıklar gösterebilir. Ekranın alta kısmında ise genelde BIOS sürümü bilgisi ile, CMOS kurulum programına erişmek için basılması gereken tuş bileşeni bilgisi verilir. Örneğin bu ekranın en altında "Press DEL to Enter SETUP" yani "kuruluma girmek için DEL'e basınız" şeklinde yönlendiriliyorsunuz. Kurulum yazılımına girmek için kullanabilen tuş bileşenleri üreticilere göre değişik olmakla birlikte, alternatifler çok da fazla değildir. Bu konuda bir de hatırlatma yapmamız gerekir. Bazı anakartlarda açılış ekranında bu bilgiler yerine bir logo veya resim yer alabilir. Bu ekranda iken de kurulum yazılımına aynı tuşlarla girilebilir. Bu durum sadece siyah ekranda veriler yerine daha şık bir görüntü sunulması amacıyla yapılır.

12 CMOS Kurulum Yazılımı Genel Özellikler
BIOS üreticisine ve anakart modeline göre değişir Her anakartın kitapçığında CMOS ekranları tanıtılır İhtiyaç duymadığınız sürece dokunmayın Kritik olan ve olmayan ayarlar olabilir Deneme - yanılma ile ayarları öğrenmeye çalışmayın Mümkün olduğu kadar varsayılan ayarlara yakın çalışın CMOS kurulum yazılımlarının görüntüleri ve yetenekleri hem BIOS sürümüne, hem de anakart modeline göre farklılıklar sergiler. Ancak temel olarak benzeşen kısımlar da elbette vardır. Her anakartın kitapçığında CMOS ekranları tanıtılır. CMOS özelliklerini değiştirir veya incelerken mutlaka anakart kitapçığını yanınızda bulundurun. CMOS kurulum yazılımda yer alan bir çok ayar vardır. Açılış ekranında logonun görünüp görünmemesi gibi bazı “önemsiz” ayarları yapmanızda elbette bir sakınca yoktur. Ancak CPU çarpanı gibi kritik ayarları değiştirmek, bazı riskleri beraberinde getirebilir. Onun için bilmediğiniz ayarları “deneme - yanılma” ile öğrenmeye çalışmayın. CMOS’un varsayılan değerleri, özel bir durum olmadığı sürece genelde en stabil ayarları içerir. Onun için mümkün olduğu kadar varsayılan ayarlarda, veya varsayılan ayarlara yakın değerlerde çalışmaya özen gösterin.

13 CMOS Kurulum Yazılımı Ana Ekranı
Burada 3 farklı CMOS kurulum yazılımının ana ekranlarını görmektesiniz. Daha eski kabul edilebilecek CMOS ana ekranlarında bizi bir menü sayfası karşılar. Daha güncel versiyonlarda ise menüler üst kısma sıralanmış durumda olur ve ekranda ilk menünün içeriği görünüyor durumdadır.

14 Sık Kullanılan CMOS Ayarları
Tarih saat bilgisi değiştirme Disk, optik ve disket sürücü tanımlamaları Hata durumu davranışları Boot (başlangıç) aygıt kontrol sıralaması Yerleşik bileşenlerle ilgili ayarlar Hardware monitör (Voltaj, sıcaklık ve fan algılayıcıları) Güç yönetimi Overclock seçenekleri Varsayılan değerlere dönme Güvenlik seçenekleri Bu eğitim kapsamında olası tüm BIOS alternatiflerini ve tüm ayarları ele almamız doğal olarak mümkün değildir. Bunun için bazı sık kullanılan CMOS ayarlarına göz atacağız. Tarih saat bilgisi değiştirme… Disk, optik ve disket sürücü tanımlamaları… Hata durumu davranışları… Boot (başlangıç) aygıt kontrol sıralaması… Yerleşik yani onboard bileşenlerle ilgili ayarlar… Hardware monitör, yani voltaj, sıcaklık ve fan algılayıcıları… Güç yönetimi… Overclock seçenekleri… Varsayılan değerlere dönme Ve güvenlik seçenekleri en sık kullanılan ayarlar olarak sayılabilir.

15 Standart CMOS Özellikleri
“Standart CMOS Features” yani standart CMOS özellikleri, daha güncel BIOS’larda “Main” ana ekran menüsü altında yer alır. Bu ekranda saat ve tarih bilgisini değiştirme ile sabit, optik ve disket sürücü tanımlamaları standart olarak yer alır. Bu kısma, daha çok yeni bir sabit disk veya optik sürücü taktığınız zaman, doğru şekilde kurulup kurulmadığını anlamak için gelebilirsiniz. Günlük kullanımda, sabit diski veya optik sürüyücü “BIOS’un görmesi” olarak ifade edilen işlem, aygıtın burada doğru şekilde tanımlanmış olmasıdır. Disket sürücüler ise otomatik olarak algılanmazlar. Bu kısmından disket sürücü varmış gibi tanımlama yaparsanız, büyük ihtimalle işletim sisteminiz de bir disket varmış davranmaya çalışacaktır. Hatta “Bilgisayarım” ekranında fiilen olmadığı halde bir disket sürücü görebilirsiniz. Bazı yazılımlarda diğer menüler altına taşınan hata durumu davranışlarını da seçebilirsiniz. Örneğin ihtiyacınıza göre klavyenin takılı olup olmamasına göre açılış işlemi sırasında hata vermesini veya devam etmesini seçebilirsiniz.

16 Standart CMOS Özellikleri
Standart CMOS Features Basit ayarlamalar ve bilgilerin bulunduğu menü. Date/Time: Sistem saatini ve tarihini buradan ayarlayabilirsiniz. Sabit diskler: BIOS altında IDE disketlerinizin ayarlarını "Hard Disks" adlı bu bölümde görebilirsiniz. “Standart CMOS Features” yani standart CMOS özellikleri, daha güncel BIOS’larda “Main” ana ekran menüsü altında yer alır. Bu ekranda saat ve tarih bilgisini değiştirme ile sabit, optik ve disket sürücü tanımlamaları standart olarak yer alır. Bu kısma, daha çok yeni bir sabit disk veya optik sürücü taktığınız zaman, doğru şekilde kurulup kurulmadığını anlamak için gelebilirsiniz. Günlük kullanımda, sabit diski veya optik sürüyücü “BIOS’un görmesi” olarak ifade edilen işlem, aygıtın burada doğru şekilde tanımlanmış olmasıdır. Disket sürücüler ise otomatik olarak algılanmazlar. Bu kısmından disket sürücü varmış gibi tanımlama yaparsanız, büyük ihtimalle işletim sisteminiz de bir disket varmış davranmaya çalışacaktır. Hatta “Bilgisayarım” ekranında fiilen olmadığı halde bir disket sürücü görebilirsiniz. Bazı yazılımlarda diğer menüler altına taşınan hata durumu davranışlarını da seçebilirsiniz. Örneğin ihtiyacınıza göre klavyenin takılı olup olmamasına göre açılış işlemi sırasında hata vermesini veya devam etmesini seçebilirsiniz. Ancak sisteminizdeki IDE CD sürücüler veya SCSI sürücüler burada görünmez. Burada disklerinizin MODE bilgisini tüm disk sürücüleriniz için AUTO olarak seçmenizi öneririz. Yeni Eklendi

17 Standart CMOS Özellikleri
Halt-On: POST sırasında bir donanım hatası ile karşılaşılırsa sistem durur. Halt-On seçeneği ile bazı hataların dikkate alınmamasını, POST işleminin devam ederek sistemin açılmasını söyleyebilirsiniz. Bu seçenekler aşağıdaki gibidir: No errors POST: Hiçbir hatada durmaz. “Standart CMOS Features” yani standart CMOS özellikleri, daha güncel BIOS’larda “Main” ana ekran menüsü altında yer alır. Bu ekranda saat ve tarih bilgisini değiştirme ile sabit, optik ve disket sürücü tanımlamaları standart olarak yer alır. Bu kısma, daha çok yeni bir sabit disk veya optik sürücü taktığınız zaman, doğru şekilde kurulup kurulmadığını anlamak için gelebilirsiniz. Günlük kullanımda, sabit diski veya optik sürüyücü “BIOS’un görmesi” olarak ifade edilen işlem, aygıtın burada doğru şekilde tanımlanmış olmasıdır. Disket sürücüler ise otomatik olarak algılanmazlar. Bu kısmından disket sürücü varmış gibi tanımlama yaparsanız, büyük ihtimalle işletim sisteminiz de bir disket varmış davranmaya çalışacaktır. Hatta “Bilgisayarım” ekranında fiilen olmadığı halde bir disket sürücü görebilirsiniz. Bazı yazılımlarda diğer menüler altına taşınan hata durumu davranışlarını da seçebilirsiniz. Örneğin ihtiyacınıza göre klavyenin takılı olup olmamasına göre açılış işlemi sırasında hata vermesini veya devam etmesini seçebilirsiniz. All errors BIOS: Bir hata tespit ettiğinde durur ve size bu hatayı düzeltmeniz için uyarıda bulunur. All, But Keyboard POST: Klavye hataları dışındaki hatalarda durur. All, But Diskette POST: Disket sürücü hataları dışındaki hatalarda durur. All, But Disk/Key POST: Klavye ve disket sürücü hataları dışındaki hatalarda durur. Yeni Eklendi

18 Boot (Başlangıç) Aygıt Kontrol Sıralaması
Boot İşlemi: Bilgisayarın açılışı sırasında (Boot) işletim sisteminin hangi aygıt üzerinden başlatılacağı belirlenir. Pek çok bilgisayar sistemi başlatirken önce disket sürücüsünü tarar. Bu durum değerli zamanımızın kaybolmasını ve olası açılış bölümü (boot sector) virüsü sorunlarına neden olur. Ayrıca kabul edelim ki günümüzde disket sürücü kullanarak sistemi başlatmak son derece zor karşılaşılan bir durum. BIOS'a sistem açılırken disket sürücüye bakarak zaman kaybetmemesini söylemek açılış sürecini kısaltır. Bilgisayarın Boot işlemi sırasında sırasıyla hangi aygıtlardan başlatma yapmayı deneyeceğini ihtiyacınıza göre değiştirebilirsiniz. Bu ayar eski sürüm BIOS’larda “Advanced Features” yani “Gelişmiş Özellikler” sekmesi altında iken, kullanım sıklığı sebebiyle yeni sürümlerde üst menüde tek başına yer alır. Buradan BIOS’un görevi devredeceği işletim sistemini önce optik sürücülerde mi, sabit disklerde mi, yoksa başka bir aygıtta mı arayacağını seçebilirsiniz. Bu seçeneği en olası kullanma durumunuz, işletim sisteminizi kurarken sabit diskten önce optik sürücüyü kontrol etmesi ihtiyacı olacaktır. Modern bir çok anakartta, geçici boot sıralaması değişiklikleri için artık CMOS yazılımına girmeniz gerekmemektedir. İlk açılış ekranında örneğin Del tuşuna basarak BIOS yazılımına girdiğiniz aşamada, F8 veya başka bir tuşa “QuickBoot” yani hızlı başlangıç seçeneği eklenmiştir. Açılış sırasında F8’e bastığınızda ekranda olası tüm başlatılabilir teknik ifadesiyle “Bootable” aygıtlar listelenir. Böylece istediğiniz aygıtı seçer ve bu işlem için CMOS kurulup yazılımına girmeniz gerekmez. Başlangıç sırasında sistem bilgileri yerine bir logonun görünüp görünmemesi seçeneği de, yine bu ekranlarda yer almaktadır. Yeni Eklendi

19 Advanced BIOS Features
Boot Up Floppy Seek (Önyükleme Disket Araması): Bu seçenek “Enabled” konumunda ise açılışta disket sürücü bir kez aranır. Ama “Disabled” konumunda ise sistem ara sıra disket sürücüyü yoklayarak doğru çalışıp çalışmadığını kontrol eder. Sisteminizin ara sıra işlem yapmayı bırakıp disket sürücüyü aramasını engellemek için bu ayarı “Enabled - Aktif” konumuna getirmek gerekir, çünkü default ayarı “Disabled – Pasif” tir. Boot Up Numlock Status (Önyükleme Numlock Durumu): Bu ayar aktif hale geldiğinde, açılışta otomatik olarak klavye üzerindeki "Num Lock" tuşu açılır. Bu yüzden bu ayarın “on” olarak kalması önerilir. Bilgisayarın Boot işlemi sırasında sırasıyla hangi aygıtlardan başlatma yapmayı deneyeceğini ihtiyacınıza göre değiştirebilirsiniz. Bu ayar eski sürüm BIOS’larda “Advanced Features” yani “Gelişmiş Özellikler” sekmesi altında iken, kullanım sıklığı sebebiyle yeni sürümlerde üst menüde tek başına yer alır. Buradan BIOS’un görevi devredeceği işletim sistemini önce optik sürücülerde mi, sabit disklerde mi, yoksa başka bir aygıtta mı arayacağını seçebilirsiniz. Bu seçeneği en olası kullanma durumunuz, işletim sisteminizi kurarken sabit diskten önce optik sürücüyü kontrol etmesi ihtiyacı olacaktır. Modern bir çok anakartta, geçici boot sıralaması değişiklikleri için artık CMOS yazılımına girmeniz gerekmemektedir. İlk açılış ekranında örneğin Del tuşuna basarak BIOS yazılımına girdiğiniz aşamada, F8 veya başka bir tuşa “QuickBoot” yani hızlı başlangıç seçeneği eklenmiştir. Açılış sırasında F8’e bastığınızda ekranda olası tüm başlatılabilir teknik ifadesiyle “Bootable” aygıtlar listelenir. Böylece istediğiniz aygıtı seçer ve bu işlem için CMOS kurulup yazılımına girmeniz gerekmez. Başlangıç sırasında sistem bilgileri yerine bir logonun görünüp görünmemesi seçeneği de, yine bu ekranlarda yer almaktadır. Yeni Eklendi

20 Advanced BIOS Features
Quick Power On Self Test (Hızlı Açılış Testi): Bu ayar [Enabled - aktif] konumda iken BIOS, test - analiz etme süresini kısaltarak, bilgisayarın açılmasını hızlandırır. Örneğin bu ayar [Enabled] konumunda iken, bellek sadece 1 kere sayılacaktır. Aksi takdirde 3 kere sayılır. (Bazı bilgisayarlarda 4 kere sayılır.) AWARD Medallion BIOS’da, “Quick Power On Self Test” ayarı, Boot menüsünde bulunur. Bilgisayarın Boot işlemi sırasında sırasıyla hangi aygıtlardan başlatma yapmayı deneyeceğini ihtiyacınıza göre değiştirebilirsiniz. Bu ayar eski sürüm BIOS’larda “Advanced Features” yani “Gelişmiş Özellikler” sekmesi altında iken, kullanım sıklığı sebebiyle yeni sürümlerde üst menüde tek başına yer alır. Buradan BIOS’un görevi devredeceği işletim sistemini önce optik sürücülerde mi, sabit disklerde mi, yoksa başka bir aygıtta mı arayacağını seçebilirsiniz. Bu seçeneği en olası kullanma durumunuz, işletim sisteminizi kurarken sabit diskten önce optik sürücüyü kontrol etmesi ihtiyacı olacaktır. Modern bir çok anakartta, geçici boot sıralaması değişiklikleri için artık CMOS yazılımına girmeniz gerekmemektedir. İlk açılış ekranında örneğin Del tuşuna basarak BIOS yazılımına girdiğiniz aşamada, F8 veya başka bir tuşa “QuickBoot” yani hızlı başlangıç seçeneği eklenmiştir. Açılış sırasında F8’e bastığınızda ekranda olası tüm başlatılabilir teknik ifadesiyle “Bootable” aygıtlar listelenir. Böylece istediğiniz aygıtı seçer ve bu işlem için CMOS kurulup yazılımına girmeniz gerekmez. Başlangıç sırasında sistem bilgileri yerine bir logonun görünüp görünmemesi seçeneği de, yine bu ekranlarda yer almaktadır. Yeni Eklendi

21 Advanced BIOS Features
Security Option (Güvenlik Seçeneği): BIOS’a şifre koyduğunuzda, güvenlik sorgulamasının nerede yapılacağını buradan seçiyorsunuz. [Setup] ayarı seçildiğinde, BIOS’da şifre koysanız bile, sistem normal bir şekilde açılacak ama BIOS Setup’a girdiğinizde şifre isteyecektir. Aynı şekilde, [System] ayarı seçilirse, şifre sorgulaması sistem açılışında da yapılacaktır. (Bazı BIOS’larda [Setup] yerine [Startup], [System] yerine ise [Always] ifadeleri kullanılmaktadır.) Bilgisayarın Boot işlemi sırasında sırasıyla hangi aygıtlardan başlatma yapmayı deneyeceğini ihtiyacınıza göre değiştirebilirsiniz. Bu ayar eski sürüm BIOS’larda “Advanced Features” yani “Gelişmiş Özellikler” sekmesi altında iken, kullanım sıklığı sebebiyle yeni sürümlerde üst menüde tek başına yer alır. Buradan BIOS’un görevi devredeceği işletim sistemini önce optik sürücülerde mi, sabit disklerde mi, yoksa başka bir aygıtta mı arayacağını seçebilirsiniz. Bu seçeneği en olası kullanma durumunuz, işletim sisteminizi kurarken sabit diskten önce optik sürücüyü kontrol etmesi ihtiyacı olacaktır. Modern bir çok anakartta, geçici boot sıralaması değişiklikleri için artık CMOS yazılımına girmeniz gerekmemektedir. İlk açılış ekranında örneğin Del tuşuna basarak BIOS yazılımına girdiğiniz aşamada, F8 veya başka bir tuşa “QuickBoot” yani hızlı başlangıç seçeneği eklenmiştir. Açılış sırasında F8’e bastığınızda ekranda olası tüm başlatılabilir teknik ifadesiyle “Bootable” aygıtlar listelenir. Böylece istediğiniz aygıtı seçer ve bu işlem için CMOS kurulup yazılımına girmeniz gerekmez. Başlangıç sırasında sistem bilgileri yerine bir logonun görünüp görünmemesi seçeneği de, yine bu ekranlarda yer almaktadır. Yeni Eklendi

22 Advanced BIOS Features
Virus Warning : Bu seçenek "Enabled" konumuna getirilmişse diskin boot sektöründe veya bölmeleme tablosunda (partition table), kazara veya virüsler marifeti ile değişiklik yapılmasını engeller. Boot virüsleri için güzel bir önlemdir. Ana kart kitapçığınızda bu seçeneğin sürekli "Disabled" konumda tutulması gerektiği de yazıyor olabilir. Bunun nedeni, yeni işletim sistemlerinin bunu gerektirmesidir. Bilgisayarın Boot işlemi sırasında sırasıyla hangi aygıtlardan başlatma yapmayı deneyeceğini ihtiyacınıza göre değiştirebilirsiniz. Bu ayar eski sürüm BIOS’larda “Advanced Features” yani “Gelişmiş Özellikler” sekmesi altında iken, kullanım sıklığı sebebiyle yeni sürümlerde üst menüde tek başına yer alır. Buradan BIOS’un görevi devredeceği işletim sistemini önce optik sürücülerde mi, sabit disklerde mi, yoksa başka bir aygıtta mı arayacağını seçebilirsiniz. Bu seçeneği en olası kullanma durumunuz, işletim sisteminizi kurarken sabit diskten önce optik sürücüyü kontrol etmesi ihtiyacı olacaktır. Modern bir çok anakartta, geçici boot sıralaması değişiklikleri için artık CMOS yazılımına girmeniz gerekmemektedir. İlk açılış ekranında örneğin Del tuşuna basarak BIOS yazılımına girdiğiniz aşamada, F8 veya başka bir tuşa “QuickBoot” yani hızlı başlangıç seçeneği eklenmiştir. Açılış sırasında F8’e bastığınızda ekranda olası tüm başlatılabilir teknik ifadesiyle “Bootable” aygıtlar listelenir. Böylece istediğiniz aygıtı seçer ve bu işlem için CMOS kurulup yazılımına girmeniz gerekmez. Başlangıç sırasında sistem bilgileri yerine bir logonun görünüp görünmemesi seçeneği de, yine bu ekranlarda yer almaktadır. Yeni Eklendi

23 Advanced BIOS Features
Typematic Rate: bir saniyede klavyeden kaç karakter girileceği ayarlanır. Typematic Delay: iki karakter yazımı arasındaki gecikme süresi belirlenir. Bilgisayarın Boot işlemi sırasında sırasıyla hangi aygıtlardan başlatma yapmayı deneyeceğini ihtiyacınıza göre değiştirebilirsiniz. Bu ayar eski sürüm BIOS’larda “Advanced Features” yani “Gelişmiş Özellikler” sekmesi altında iken, kullanım sıklığı sebebiyle yeni sürümlerde üst menüde tek başına yer alır. Buradan BIOS’un görevi devredeceği işletim sistemini önce optik sürücülerde mi, sabit disklerde mi, yoksa başka bir aygıtta mı arayacağını seçebilirsiniz. Bu seçeneği en olası kullanma durumunuz, işletim sisteminizi kurarken sabit diskten önce optik sürücüyü kontrol etmesi ihtiyacı olacaktır. Modern bir çok anakartta, geçici boot sıralaması değişiklikleri için artık CMOS yazılımına girmeniz gerekmemektedir. İlk açılış ekranında örneğin Del tuşuna basarak BIOS yazılımına girdiğiniz aşamada, F8 veya başka bir tuşa “QuickBoot” yani hızlı başlangıç seçeneği eklenmiştir. Açılış sırasında F8’e bastığınızda ekranda olası tüm başlatılabilir teknik ifadesiyle “Bootable” aygıtlar listelenir. Böylece istediğiniz aygıtı seçer ve bu işlem için CMOS kurulup yazılımına girmeniz gerekmez. Başlangıç sırasında sistem bilgileri yerine bir logonun görünüp görünmemesi seçeneği de, yine bu ekranlarda yer almaktadır. Yeni Eklendi

24 Advanced BIOS Features
Hangi Ekran Kartı? Bilgisayar her açıldığında BIOS hangi ekran kartını kullanacağını anlamaya çalışır ancak buna gerek yok çünkü siz zaten biliyorsunuz! "Init Display First" menü seçeneğine gelin veya bu seçenek BIOS tipine göre "Primary VGA BIOS" ya da "VGA Boot From" seklinde de olabilir. AGP ekran kartı kullanıyorsanız "AGP" seçeneğini ayarlayın. Eğer sisteminiz yeniyse ve PCI Express ara yüzüne sahipse AGP yerine burada "PEG Port/Graphic Adapter Priority" gibi bir seçenek görüyor olmalı. Bilgisayarın Boot işlemi sırasında sırasıyla hangi aygıtlardan başlatma yapmayı deneyeceğini ihtiyacınıza göre değiştirebilirsiniz. Bu ayar eski sürüm BIOS’larda “Advanced Features” yani “Gelişmiş Özellikler” sekmesi altında iken, kullanım sıklığı sebebiyle yeni sürümlerde üst menüde tek başına yer alır. Buradan BIOS’un görevi devredeceği işletim sistemini önce optik sürücülerde mi, sabit disklerde mi, yoksa başka bir aygıtta mı arayacağını seçebilirsiniz. Bu seçeneği en olası kullanma durumunuz, işletim sisteminizi kurarken sabit diskten önce optik sürücüyü kontrol etmesi ihtiyacı olacaktır. Modern bir çok anakartta, geçici boot sıralaması değişiklikleri için artık CMOS yazılımına girmeniz gerekmemektedir. İlk açılış ekranında örneğin Del tuşuna basarak BIOS yazılımına girdiğiniz aşamada, F8 veya başka bir tuşa “QuickBoot” yani hızlı başlangıç seçeneği eklenmiştir. Açılış sırasında F8’e bastığınızda ekranda olası tüm başlatılabilir teknik ifadesiyle “Bootable” aygıtlar listelenir. Böylece istediğiniz aygıtı seçer ve bu işlem için CMOS kurulup yazılımına girmeniz gerekmez. Başlangıç sırasında sistem bilgileri yerine bir logonun görünüp görünmemesi seçeneği de, yine bu ekranlarda yer almaktadır. Yeni Eklendi

25 Advanced BIOS Features
USB Klavye Ayarları: BIOS ve POST ekranında USB bağlantılı klavyenizi kullanamıyorsanız USB Keyboard Legacy Support ayarını Enable yapmalısınız. USB Keyboard Legacy Support ve USB Legacy Mouse Support ayarlarını Disaple yaptığınızda, klavye ve Mouse post ekranında ve BIOS ekranında kullanamazsınız. Bilgisayarın Boot işlemi sırasında sırasıyla hangi aygıtlardan başlatma yapmayı deneyeceğini ihtiyacınıza göre değiştirebilirsiniz. Bu ayar eski sürüm BIOS’larda “Advanced Features” yani “Gelişmiş Özellikler” sekmesi altında iken, kullanım sıklığı sebebiyle yeni sürümlerde üst menüde tek başına yer alır. Buradan BIOS’un görevi devredeceği işletim sistemini önce optik sürücülerde mi, sabit disklerde mi, yoksa başka bir aygıtta mı arayacağını seçebilirsiniz. Bu seçeneği en olası kullanma durumunuz, işletim sisteminizi kurarken sabit diskten önce optik sürücüyü kontrol etmesi ihtiyacı olacaktır. Modern bir çok anakartta, geçici boot sıralaması değişiklikleri için artık CMOS yazılımına girmeniz gerekmemektedir. İlk açılış ekranında örneğin Del tuşuna basarak BIOS yazılımına girdiğiniz aşamada, F8 veya başka bir tuşa “QuickBoot” yani hızlı başlangıç seçeneği eklenmiştir. Açılış sırasında F8’e bastığınızda ekranda olası tüm başlatılabilir teknik ifadesiyle “Bootable” aygıtlar listelenir. Böylece istediğiniz aygıtı seçer ve bu işlem için CMOS kurulup yazılımına girmeniz gerekmez. Başlangıç sırasında sistem bilgileri yerine bir logonun görünüp görünmemesi seçeneği de, yine bu ekranlarda yer almaktadır. Yeni Eklendi

26 Yerleşik Bileşenler Anakartın üzerinde gelen yerleşik aygıtlarla ilgili ayarlar, “Advanced Chipset Features”, yani gelişmiş chipset özellikleri kısmından ayarlanır. Buradan ihtiyacınıza göre bazı aygıtları devre dışı bırakabilir veya bazı özelliklerini değiştirebilirsiniz.

27 Hardware Monitör CMOS kurulum yazılımında en çok kullanabileceğiniz yerlerden birisi de “Hardware Monitör” ekranıdır. Bu ekranda, donanımlarınızın, özellikle CPU, RAM ve FAN’larınızın voltaj, sıcaklık ve fan dönüş hızlarını görebilirsiniz. Buradaki değerlerin anakartınızın üzerindeki algılayıcı sensorlardan geldiğini unutmayınız. Windows ortamında hem anakart üzerindeki algılayıcılardan, hem de donanımların yerleşik algılayıcılarından veri toplayan yazılımlar vardır. Ancak windows ortamına ulaşamadığınız durumlarda aygıtların normal sınırlar içerisinde olup olmadığını anlayabilmeniz için en önemli başvurunuz bu ekrandır.

28 Hardware Monitör CPU Warning Temperature ( İşlemci uyarı sıcaklığı): İşlemci ısısı kaç dereceye gelince sistemin alarm vereceğini belirler. İşlemci ısısının üst ve alt limitlerini buradan belirleyebilirsiniz. İşlemci ısısı belirlenen limitleri aşarsa sisteminize kurulu uyarı mekanizması devreye girer. Current CPU Temperature (Güncel işlemci sıcaklığı): Ana kartınızda ısı sensoru varsa, bu alan işlemcinin o andaki ısısını gösterir. Current System Temperature (Güncel sistem sıcaklığı): Sisteminizde, ana kartın çeşitli yerlerinde ısı sensoru varsa, bu alan sistem ısısını gösterir. Current Chassis/Power/CPU FAN Speed (Güncel kasa/güç kaynağı/işlemci fan hızı): Ana kartınızda bu iş için bir denetleme sistemi varsa sisteminizdeki kasa, güç kaynağı ve işlemciye ait fanların hızlarını devir/dakika cinsinden gösterir. CMOS kurulum yazılımında en çok kullanabileceğiniz yerlerden birisi de “Hardware Monitör” ekranıdır. Bu ekranda, donanımlarınızın, özellikle CPU, RAM ve FAN’larınızın voltaj, sıcaklık ve fan dönüş hızlarını görebilirsiniz. Buradaki değerlerin anakartınızın üzerindeki algılayıcı sensorlardan geldiğini unutmayınız. Windows ortamında hem anakart üzerindeki algılayıcılardan, hem de donanımların yerleşik algılayıcılarından veri toplayan yazılımlar vardır. Ancak windows ortamına ulaşamadığınız durumlarda aygıtların normal sınırlar içerisinde olup olmadığını anlayabilmeniz için en önemli başvurunuz bu ekrandır. Yeni Eklendi

29 Hardware Monitör Shutdown Temperature ( Kapatma sıcaklığı): İşlemcinin ısısı tehlikeli bir seviyeye geldiğinde sistemin kendi kendini kapatması gerekir. Bundan dolayı bu alanda tehlikeli seviyede olacağı düşünülen bir sıcaklık tanımlanır. Genelde bu ayar 70 derece olarak belirlenir. Not: Farklı anakart üreticilerinde BIOS’larında kendilerine has ayarlar bulunabiliyor. Günümüzdeki ana kartların hemen hemen hepsi, işlemci ayarlarının BIOS’ tan yapılmasına olanak tanır. İşlemci ayarlamaları, Advanced Chipset Features bölümünde bulunabildiği gibi, ana kart üreticileri kendilerine has menüler altına koyabilir. Farklı ana kartlarda Power BIOS, Smart CPU gibi isimlendirmeleri de görebilirsiniz. CMOS kurulum yazılımında en çok kullanabileceğiniz yerlerden birisi de “Hardware Monitör” ekranıdır. Bu ekranda, donanımlarınızın, özellikle CPU, RAM ve FAN’larınızın voltaj, sıcaklık ve fan dönüş hızlarını görebilirsiniz. Buradaki değerlerin anakartınızın üzerindeki algılayıcı sensorlardan geldiğini unutmayınız. Windows ortamında hem anakart üzerindeki algılayıcılardan, hem de donanımların yerleşik algılayıcılarından veri toplayan yazılımlar vardır. Ancak windows ortamına ulaşamadığınız durumlarda aygıtların normal sınırlar içerisinde olup olmadığını anlayabilmeniz için en önemli başvurunuz bu ekrandır. Yeni Eklendi

30 Güç Yönetimi Yeni Eklendi
“Power Managment” yani güç yönetimi ekranı, aslında diğer bahsettiğimiz ekranlara nispeten daha az kullanacağınız bir ekrandır. Bu kısımda adından da anlaşılabileceği gibi çeşitli güç kontrol ve tasarruf ayarları bulunmaktadır. ATX standardı ile gelen Soft Power uygulamasının bir kullanım alanı da bilgisayarı açma kapama butonu dışında bir kaynaktan açabilme olduğunu hatırlayın. İşte bu menüden, örneğin klavyedeki bir tuşa basıldığında sistemin başlaması ile ilgili ayarı yapabilirsiniz. Ayrıca işlemciye göre değişen özel güç yönetim seçeneklerinin devreye alınması veya devre dışı bırakılması işlemleri de buradan yapılır. Yeni Eklendi

31 Güç Yönetimi ACPI Belleğe Askıya Al (ACPI Suspend to RAM): ACPI Gelişmiş Yapılandırma ve Güç Arayüzü (Advanced Configuration and Power Interface) anlamındadır. Belleğe Askıya Al (Suspend to RAM) özelliği (bazen S3/STR olarak geçer) bilgisayarın askıya alınma durumunda daha az güç tüketmesini sağlar, ancak bilgisayarın tüm bileşenlerinin ACPI uyumlu olması gerekir. Bazı BIOS’larda tersi durum için S1/POS seçeneği de bulunur. Eğer bu seçeneği etkinleştirdiyseniz (enabled) ve askıya alma durumunda sorunlarla karşılaşıyorsanız, bu seçeneği BIOS’tan yeniden devre dışı (disabled) bırakmalısınız. “Power Managment” yani güç yönetimi ekranı, aslında diğer bahsettiğimiz ekranlara nispeten daha az kullanacağınız bir ekrandır. Bu kısımda adından da anlaşılabileceği gibi çeşitli güç kontrol ve tasarruf ayarları bulunmaktadır. ATX standardı ile gelen Soft Power uygulamasının bir kullanım alanı da bilgisayarı açma kapama butonu dışında bir kaynaktan açabilme olduğunu hatırlayın. İşte bu menüden, örneğin klavyedeki bir tuşa basıldığında sistemin başlaması ile ilgili ayarı yapabilirsiniz. Ayrıca işlemciye göre değişen özel güç yönetim seçeneklerinin devreye alınması veya devre dışı bırakılması işlemleri de buradan yapılır. Yeni Eklendi

32 Güç Yönetimi Uyarı Saati (Time (hh:mm:ss) of Alarm): Bu alanlara bilgisayarınızı kendiliğinden başlatmak (Automatic Power-On) istediğiniz saati 24 saat esasıyla girebilmenizi sağlar. Bunu kullanabilmek için kendiliğinden başlatma etkin olmalıdır. Kendiliğinden Başlatma (Automatic Power Up): Bu özellik bilgisayarınızı günün belirli bir saatinde kendiliğinden başlatmanıza yarar. Eğer böyle bir gereksiniminiz varsa bunu etkinleştirin, yoksa devre dışı (disabled) bırakmalısınız. PCI Aygıt ile Başla (Power Up On PCI Device): Eğer çoğunlukla işyerlerinde kullanılan ve uzaktan bilgisayarların açılmasını gerektiren Wake-On-LAN (ağdan uyan) gibi bir hizmet kullanmıyorsanız bu ayarı devre dışı (disabled) bırakın. “Power Managment” yani güç yönetimi ekranı, aslında diğer bahsettiğimiz ekranlara nispeten daha az kullanacağınız bir ekrandır. Bu kısımda adından da anlaşılabileceği gibi çeşitli güç kontrol ve tasarruf ayarları bulunmaktadır. ATX standardı ile gelen Soft Power uygulamasının bir kullanım alanı da bilgisayarı açma kapama butonu dışında bir kaynaktan açabilme olduğunu hatırlayın. İşte bu menüden, örneğin klavyedeki bir tuşa basıldığında sistemin başlaması ile ilgili ayarı yapabilirsiniz. Ayrıca işlemciye göre değişen özel güç yönetim seçeneklerinin devreye alınması veya devre dışı bırakılması işlemleri de buradan yapılır. Yeni Eklendi

33 Güç Yönetimi Modem ile Uyan/Başla (Wake/Power Up on Ext. Modem): Bu ayar modeme bağlı hatta arama gelirse bilgisayarın uyanmasını /başlamasını sağlamak için kullanılır. Yine yukarıda anlattığımız gibi bir uzaktan başlatma hizmeti kullanmıyorsanız gereksizdir. Güç Kesintisinde Yeniden Başlatma (AC Power Loss Restart): Bu ayar bilgisayarın beklenmedik bir güç kesintisinin ardından kendiliğinden başlatılıp başlatılmayacağını belirler. Devre dışı (disabled) bırakmak güç kesintisinin ardından sistemin başlatılmamasını sağlar, etkinleştirmek (enabled) ise her güç kesintisinden sonra sistemin yeniden başlatılmasını sağlar. Önceki Durum (Previous State) ayarı ise sistem kesintiden önce hangi durumdaysa o durumda kalmasını sağlar; çalışmıyorsa kapalı kalır, açıksa başlatılır. Böyle özel bir hizmet gerekmiyorsa bu ayarı devre dışı (disabled) bırakabilirsiniz. “Power Managment” yani güç yönetimi ekranı, aslında diğer bahsettiğimiz ekranlara nispeten daha az kullanacağınız bir ekrandır. Bu kısımda adından da anlaşılabileceği gibi çeşitli güç kontrol ve tasarruf ayarları bulunmaktadır. ATX standardı ile gelen Soft Power uygulamasının bir kullanım alanı da bilgisayarı açma kapama butonu dışında bir kaynaktan açabilme olduğunu hatırlayın. İşte bu menüden, örneğin klavyedeki bir tuşa basıldığında sistemin başlaması ile ilgili ayarı yapabilirsiniz. Ayrıca işlemciye göre değişen özel güç yönetim seçeneklerinin devreye alınması veya devre dışı bırakılması işlemleri de buradan yapılır. Yeni Eklendi

34 Güç Yönetimi PS/2 Fareyle Başlat (Power On By PS/2 Mouse): Etkinleştirildiğinde (enabled) bilgisayar PS/2 farenin (USB değil) bir tuşuna basılmasının ardından başlatılır. Bu ayarı gerekmiyorsa devre dışı (disabled) bırakmanızı öneririz, çünkü bilgisayar yanlışlıkla açılabilir. PS/2 Klavyeyle Başlat (Power On By PS/2 Keyboard): Etkinleştirildiğinde bilgisayar PS/2 klavyenin belirli tuşlarına basınca başlatılır. Bu ayarı da gerekmiyorsa devre dışı (disabled) bırakmanızı öneririz, çünkü çoğu insan klavyeye her dokunuşunda bilgisayarın açılmasından rahatsız olacaktır. “Power Managment” yani güç yönetimi ekranı, aslında diğer bahsettiğimiz ekranlara nispeten daha az kullanacağınız bir ekrandır. Bu kısımda adından da anlaşılabileceği gibi çeşitli güç kontrol ve tasarruf ayarları bulunmaktadır. ATX standardı ile gelen Soft Power uygulamasının bir kullanım alanı da bilgisayarı açma kapama butonu dışında bir kaynaktan açabilme olduğunu hatırlayın. İşte bu menüden, örneğin klavyedeki bir tuşa basıldığında sistemin başlaması ile ilgili ayarı yapabilirsiniz. Ayrıca işlemciye göre değişen özel güç yönetim seçeneklerinin devreye alınması veya devre dışı bırakılması işlemleri de buradan yapılır. Yeni Eklendi

35 Overclock Ayarları Eğer overclock yapmayacaksanız; yani CPU veya RAM’lerinizi normal hızlarının üzerinde çalıştırmaya çalışmıyorsanız bu ayarlara dokunmanız gerekmez. Overclock işlemlerinin popülerliğinin artması ile birlikte, bu tarz ekranların sayısı ve işlevselliği giderek artmaktadır. Bu ekranlardan donanımların çalışma frekansları, voltaj değerleri, bunlarla ilgili alt ve üst limitler gibi ileri düzey seçenekler yer almaktadır. Eğer uzman bir kullanıcı değilseniz, buradaki tüm ayarları “Auto” durumunda kullanınız. Ayrıca eskiden güç yönetimi bölümünde yer alan bazı ayarların da, bu ekranlara taşındığınız görebilirsiniz.

36 Overclock(Hız aşımı/Hız arttırma) Nedir?
Overclock herhangi bir bileşenin var olan saat frekansını daha yükseğe çıkartarak bu bileşeni daha hızlı çalışmaya zorlamaktır diyebiliriz. Örneğin saat frekansı 2.4 Ghz olan Core 2 Quad Q6600 model bir işlemciyi 3.6 Ghz hızında çalışmaya zorlamak bu işlemciyi over-clock etmek yani var olan saat frekansının üstüne çıkarmaktır. Zaten kelimeden de anlayacağınız gibi “clock”, bileşenin saat frekansını temsil etmektedir. “Over” kelimesi ise “üstünde” manasını taşır. Kısacası anlamsal olarak overclock saat frekans artırımı demektir. Ekran kartları ve RAM’ler için de benzer terim kullanılabilir zira burada da ekran kartının çekirdek frekansının yükseltilmesi yine RAM’lerin de çalışma frekanslarının arttırılması söz konusudur. Eğer overclock yapmayacaksanız; yani CPU veya RAM’lerinizi normal hızlarının üzerinde çalıştırmaya çalışmıyorsanız bu ayarlara dokunmanız gerekmez. Overclock işlemlerinin popülerliğinin artması ile birlikte, bu tarz ekranların sayısı ve işlevselliği giderek artmaktadır. Bu ekranlardan donanımların çalışma frekansları, voltaj değerleri, bunlarla ilgili alt ve üst limitler gibi ileri düzey seçenekler yer almaktadır. Eğer uzman bir kullanıcı değilseniz, buradaki tüm ayarları “Auto” durumunda kullanınız. Ayrıca eskiden güç yönetimi bölümünde yer alan bazı ayarların da, bu ekranlara taşındığınız görebilirsiniz. Yeni Eklendi

37 Overclock Yapmanın Faydaları?
En büyük yararı Hız ve performanstır. Çalıştırdığınız uygulamalarda gözle görülür bir performans artışı elde edersiniz. Daha ucuz parçalardan topladığınız bir sistemin, daha pahalı bir sistemden daha fazla performans elde edebilirsiniz. Böylece daha az para vermiş olduğunuz donanımınız çok daha pahalı sistemlere eş değer konuma ulaşır. Böylece zamandan tasarruf etmiş olursunuz. Eğer overclock yapmayacaksanız; yani CPU veya RAM’lerinizi normal hızlarının üzerinde çalıştırmaya çalışmıyorsanız bu ayarlara dokunmanız gerekmez. Overclock işlemlerinin popülerliğinin artması ile birlikte, bu tarz ekranların sayısı ve işlevselliği giderek artmaktadır. Bu ekranlardan donanımların çalışma frekansları, voltaj değerleri, bunlarla ilgili alt ve üst limitler gibi ileri düzey seçenekler yer almaktadır. Eğer uzman bir kullanıcı değilseniz, buradaki tüm ayarları “Auto” durumunda kullanınız. Ayrıca eskiden güç yönetimi bölümünde yer alan bazı ayarların da, bu ekranlara taşındığınız görebilirsiniz. Yeni Eklendi

38 Overclock Yapmanın Zararları?
Overclock her zaman siteme zarar verdiği düşünülür, bilinçli ve dikkatli bir şekilde yapıldığında sisteminize asla zarar vermez. Bilinçsizce yapılan overclock, başta işlemci olmak üzere, anakart ve ekran kartına kalıcı hasar verebilir. Üstelik çoğu bileşen, (bazı firmaların overclock için özel ürettiği bileşenler hariç) overclock sonucu oluşan hasar yüzünden garanti kapsamı dışında kalabilir. Overclock, yapıldığı bütün bileşenlerin ömrünü az da olsa kısaltır. Artan voltaj ihtiyacı da elektrik faturanıza cüzi bir miktarda yansıyacaktır. Eğer overclock yapmayacaksanız; yani CPU veya RAM’lerinizi normal hızlarının üzerinde çalıştırmaya çalışmıyorsanız bu ayarlara dokunmanız gerekmez. Overclock işlemlerinin popülerliğinin artması ile birlikte, bu tarz ekranların sayısı ve işlevselliği giderek artmaktadır. Bu ekranlardan donanımların çalışma frekansları, voltaj değerleri, bunlarla ilgili alt ve üst limitler gibi ileri düzey seçenekler yer almaktadır. Eğer uzman bir kullanıcı değilseniz, buradaki tüm ayarları “Auto” durumunda kullanınız. Ayrıca eskiden güç yönetimi bölümünde yer alan bazı ayarların da, bu ekranlara taşındığınız görebilirsiniz. Yeni Eklendi

39 Overclock Nasıl Yapılır?
Eğer overclock yapmayacaksanız; yani CPU veya RAM’lerinizi normal hızlarının üzerinde çalıştırmaya çalışmıyorsanız bu ayarlara dokunmanız gerekmez. Overclock işlemlerinin popülerliğinin artması ile birlikte, bu tarz ekranların sayısı ve işlevselliği giderek artmaktadır. Bu ekranlardan donanımların çalışma frekansları, voltaj değerleri, bunlarla ilgili alt ve üst limitler gibi ileri düzey seçenekler yer almaktadır. Eğer uzman bir kullanıcı değilseniz, buradaki tüm ayarları “Auto” durumunda kullanınız. Ayrıca eskiden güç yönetimi bölümünde yer alan bazı ayarların da, bu ekranlara taşındığınız görebilirsiniz. Yeni Eklendi

40 Varsayılan Ayarlara Dönme ve Kapatma
CMOS kurulum yazılımında yaptığınız değişikleri çıkarken kaydetmeniz veya iptal etmeniz gerekir. Eski tip BIOS’larda bu işlev genelde ana menüde iken, yeni BIOS’larda üst menüde bu işlevleri gruplayan bir “Exit” seçeneği vardır. Kaydetme veya kaydetmeden çıkma işleminin yanı sıra burada “Load Defaults” veya benzeri bir ifade ile CMOS ayalarını varsayılan haline getirme seçeneği yer alır. CMOS yazılımı içinde bir çok değişiklik yapabilir, bunların bazıları sorunlara yol açabilir veya sorun yaşamadan da tekrar bu ayarları normale çevirmek isteyebilirsiniz. İşte böyle bir durumda yapacağınız en sağlıklı müdahale bu seçeneği gelerek CMOS değerlerini “sıfırlamanız” olacaktır.

41 Güvenlik Seçenekleri CMOS kurulum yazılımı içerisinden, iki ayrı tip şifre belirleyebilirsiniz. Bunlardan birincisi bilgisayarın açılış şifresidir. “User Password” olarak da tanımlanan bu şifre, bazı eski BIOS’larda bulunmayabilir. “Supervisor” veya “Admin” şifresi olarak etiketlenebilen şifre ise, CMOS ayarlarına erişim durumunda kullanılır. Bu basit olarak bilgisiz kişilerin kritik ayarları değiştirmesini engeller. Ancak bu şifreler çoğunlukla ve doğal olarak CMOS üzerinde saklanmaktadır. Dolayısıyla basit bir pil çıkartma müdahalesi ile bu şifrelerin kaldırılabileceğini unutmayınız.

42 BIOS Konumları Donanımlar CPU ile konuşabilmek için programa ihtiyaç duyar Bu programlar 3 ayrı yerde bulunabilir: Klasik BIOS: Anakart üzerindeki ROM içinde BYOB / Opsiyon ROM: Genişleme kartı üzerindeki ROM içinde Sürücü yazılımı ile işletim sistemi içinde Buraya kadar anlattığımızdan da anlayabileceğiniz gibi, her donanım CPU ile konuşabilmek için programa ihtiyaç duyar. Bu programlar aslında 3 ayrı yerde bulunabilir. İlk olarak şu ana kadar gördüğümüz kısım olan BIOS, yani anakart üzerinde yer alan ROM içinde olabilir. Bunun dışında opsiyon ROM, yani genişleme kartı üzerindeki ROM içinde veya sürücü yazılımı olarak işletim sistemi içinde de bulunabilirler. Şimdi opsiyon ROM ve aygıt sürücü yazılımlarını ele alalım.

43 Opsiyon ROM / BYOB BIOS her donanımı tanıyamaz
Genişleme kartının üzerinde gömülü ROM yongası Video kartları SCSI kartları RAID kartları BYOB (Bring your own BIOS) Çoğu sistem açılışında ekrana bilgi verir Daha esnek olan sürücü yazılımları ile yer değiştirmektedir Güncel olarak daha çok aygıtın iç ihtiyaçlarından kullanılır BIOS, her donanımı tanıyamaz. Yani bilgisayar üreticileri, ürünlerin piyasaya sunulmasından sonra çıkabilecek donanımları tahmin edemezler. Bu sorunu aşmak için opsiyon ROM denilen sistem geliştirilmiştir. Burada anakart üzerine takılan adaptör kartlarının kendi BIOS’ları vardır. Bu durum daha çok ekran kartı, SCSI veya RAID kartı gibi kartlarda görülür. Orijinal tanımı BYOB, yani “Bring your own BIOS”’dur. Bu BIOS’ların çoğu bilgisayarın açılış işlemi sırasında ekrana kendileri ile ilgili bilgi verirler. Çoğu yeni donanım temel işlevleri dışında CPU ile haberleşmek için işletim sistemi üzerinden çalışan sürücü yazılımlarını kullanmaktadır. Opsiyon ROM kullanımı yerini daha esnek olan sürücü yazılımlarına bırakmaktadır. Üzerinde halen BIOS bulunduran çoğu aygıt ise, bu BIOS’u sadece kendi iç ihtiyaçları ve CPU ile bazı temel haberleşme işlemlerinde kullanır. Aygıtın tüm işlevselliği ile haberleşmesi yine aygıt sürücüleri ile sağlanmaktadır.

44 Aygıt Sürücüleri (Device Drivers)
İşletim sisteminin belirli bir aygıtla iletişim kurması için gerekli BIOS komutlarını içerir Sistem açılırken RAM’e yüklenerek kullanılır Bir çok standart sürücü Windows içerisinde yerleşiktir Aygıtın çalışıyor olması, tüm fonksiyonlarını kullanabilme anlamına gelmeyebilir Sürücü yazılımları donanımların tam işlevsellikte çalışmasını sağlar Bir aygıt sürücüsü, o aygıtı desteklemek amacıyla yazılan ve CPU ile iletişim kurması için gerekli tüm komutları barındıran, PC'nin sabit diskinde depolanan bir dosyadır. Yani o aygıtın BIOS komutlarını içerir. İşletim sistemleri, sistemin açılış işlemi öncesinde, kayıtlı donanım listesine bakar ve ilgili dosyaları RAM'e yükleyerek kullanıma hazır hale getirir. İşletim sistemi, bir çok aygıt için standart sürücüleri yerleşik olarak sunar. Ancak bir aygıtın çalışması, tüm fonksiyonları ile kullanabildiği anlamına gelmeyebilir. Sürücü yazılımları donanımların tam işlevsellikte çalışmasını sağlarlar. Örneğin bir ekran kartının aygıt sürücüsünü yüklemeden de görüntü alabilirsiniz. Oyun oynamak gibi fonksiyonlarda ise, aygıt sürücüsünü yüklemeniz gerekecektir.

45 POST: Power-On Self Test
Güç düğmesine basıldıktan sonra BIOS’un bilgisayarı sınadığı bir ekran karşımıza gelir. Bu ekrana POST ekranı deriz. POST ekranında işlemcimizin hızı, bellek miktarı ve veri saklama cihazları gibi bilgiler karşımıza gelir. Tam bu esnada, ekranın altında Press DEL to Enter Setup (Setup Ekranına Girmek İçin DEL Tuşuna Basınız.)ifadesi belirir. Bilgisayar açıldığında ilk başlatılan aygıt doğal olarak CPU’dur. Öncelikle “power good” denen kablo, CPU’ya düzgün voltaj gelip gelmediğini anlamak için okunur. Daha sonra BIOS üzerindeki bir yazılım olan POST süreci başlar. POST, her açılış veya reset durumunda sistemi hatalara karşı kontrol eden bir yazılım sürecidir. POST, bütün aygıtlara "Kendinizi kontrol edin!" komutunu gönderir. Aygıtlardan aldığı cevaplarda, sistemin düzgün çalışmadığına karar veren POST süreci, bunu kullanıcıya 2 şekilde bildirir; bip sesleri ve yazılı hata mesajları Yeni Eklendi

46 POST: Power-On Self Test
Bazı güncel ana kartlarda POST ekranı yerine kendi markalarını gösteren tam ekran logolar yer alır. Bu logoların arka planında bizim klasik işlemler devam eder. Fakat bu görüntü yerine ana kart üreticileri göze hitap eden logolar sunmayı tercih edebilir. Böyle bir durumda TAB tuşuna basarak bu logoyu atlatıp klasik POST ekranına dönebilirsiniz Bilgisayar açıldığında ilk başlatılan aygıt doğal olarak CPU’dur. Öncelikle “power good” denen kablo, CPU’ya düzgün voltaj gelip gelmediğini anlamak için okunur. Daha sonra BIOS üzerindeki bir yazılım olan POST süreci başlar. POST, her açılış veya reset durumunda sistemi hatalara karşı kontrol eden bir yazılım sürecidir. POST, bütün aygıtlara "Kendinizi kontrol edin!" komutunu gönderir. Aygıtlardan aldığı cevaplarda, sistemin düzgün çalışmadığına karar veren POST süreci, bunu kullanıcıya 2 şekilde bildirir; bip sesleri ve yazılı hata mesajları Yeni Eklendi

47 POST: Power-On Self Test
Bilgisayar açıldığında ilk başlatılan aygıt CPU’dur Öncelikle “power good” denen kablo, CPU’ya düzgün voltaj gelip gelmediğini anlamak için okunur Daha sonra BIOS üzerindeki bir yazılım olan POST süreci başlar POST, her açılış veya reset durumunda sistemi hatalara karşı kontrol(test) eden bir yazılım sürecidir Bütün aygıtlara "Kendinizi kontrol edin!" komutunu gönderir Hata durumlarında bilgi verir “Beep” sesleri Yazılı hata mesajlar Bilgisayar açıldığında ilk başlatılan aygıt doğal olarak CPU’dur. Öncelikle “power good” denen kablo, CPU’ya düzgün voltaj gelip gelmediğini anlamak için okunur. Daha sonra BIOS üzerindeki bir yazılım olan POST süreci başlar. POST, her açılış veya reset durumunda sistemi hatalara karşı kontrol eden bir yazılım sürecidir. POST, bütün aygıtlara "Kendinizi kontrol edin!" komutunu gönderir. Aygıtlardan aldığı cevaplarda, sistemin düzgün çalışmadığına karar veren POST süreci, bunu kullanıcıya 2 şekilde bildirir; bip sesleri ve yazılı hata mesajları

48 POST: (Power-On Self Test) Nasıl Çalışır?
Bilgisayarınızı açtığınızda elektrik akımı CPU ünitesine gider ve orada bilgisayarın önceki kullanımından kalmış bilgileri siler. CPU (Mikroişlemci), elektrik akımı tarafından uyarıldığında ROM’da yer alan BIOS yazılımını RAM’e yükleyerek aktif hale getirir. BIOS programı; kendi içindeki kayıtlı bilgilerden, önce kendini ve POST programını kontrol eder, daha sonra System Bus’a sinyal göndererek devrelerinin görevlerini yapıp yapmadığını kontrol eder. POST testi, bundan sonra bilgisayarın ekran görünümünü kontrol eden video sinyallerini ve ekran kartının hafızasını test eder. İşte bu andan itibaren ekranımız görüntü vermeye başlar. Bilgisayar açıldığında ilk başlatılan aygıt doğal olarak CPU’dur. Öncelikle “power good” denen kablo, CPU’ya düzgün voltaj gelip gelmediğini anlamak için okunur. Daha sonra BIOS üzerindeki bir yazılım olan POST süreci başlar. POST, her açılış veya reset durumunda sistemi hatalara karşı kontrol eden bir yazılım sürecidir. POST, bütün aygıtlara "Kendinizi kontrol edin!" komutunu gönderir. Aygıtlardan aldığı cevaplarda, sistemin düzgün çalışmadığına karar veren POST süreci, bunu kullanıcıya 2 şekilde bildirir; bip sesleri ve yazılı hata mesajları

49 POST: (Power-On Self Test) Nasıl Çalışır?
POST, çalışmasına devam eder ve RAM belleklerin gereği gibi vazife görüp görmediğini belirlemek üzere bir dizi testler yapar. Bütün belleklere sırası ile bazı bilgiler kaydederek daha sonra bu bilgileri okur ve yazılan ile okunanı karşılaştırır. Bazı bilgisayarlarda, bu aşamada ekranda hafıza kapasitesini gösteren rakamların sayıldığını görebilirsiniz. Daha sonra POST, bilgisayara bağlı klavyenin bağlantısını ve herhangi bir tuşunun basılıp olup olmadığını kontrol eder. Bu sırada varsa klavye üzerindeki kontrol ledleri yanıp söner. Floppy disk’e (disket sürücü) ve sabit disklere sinyal göndererek, hazır ve çalışır durumda olup olmadıklarını ve tepkilerini belirler. Bu sırada floppy diskten ses gelir. Bilgisayar açıldığında ilk başlatılan aygıt doğal olarak CPU’dur. Öncelikle “power good” denen kablo, CPU’ya düzgün voltaj gelip gelmediğini anlamak için okunur. Daha sonra BIOS üzerindeki bir yazılım olan POST süreci başlar. POST, her açılış veya reset durumunda sistemi hatalara karşı kontrol eden bir yazılım sürecidir. POST, bütün aygıtlara "Kendinizi kontrol edin!" komutunu gönderir. Aygıtlardan aldığı cevaplarda, sistemin düzgün çalışmadığına karar veren POST süreci, bunu kullanıcıya 2 şekilde bildirir; bip sesleri ve yazılı hata mesajları

50 POST: (Power-On Self Test) Nasıl Çalışır?
POST, yaptığı testin sonuçlarını CMOS (hangi ekipmanların bilgisayara bağlı olduğunu belirleyen bilgilerin sabit olarak kayıtlı olduğu yonga) ile karşılaştırarak yeni bir donanımın varlığını araştırır. Son işlem olarak ta CMOS daimi hafızasında kayda geçer. Bundan sonra BIOS’ta belirtilen ayara göre BOOT (ilk açılma) işlemi gerçekleştirilerek işletim sistemi çalıştırılır. Bilgisayar açıldığında ilk başlatılan aygıt doğal olarak CPU’dur. Öncelikle “power good” denen kablo, CPU’ya düzgün voltaj gelip gelmediğini anlamak için okunur. Daha sonra BIOS üzerindeki bir yazılım olan POST süreci başlar. POST, her açılış veya reset durumunda sistemi hatalara karşı kontrol eden bir yazılım sürecidir. POST, bütün aygıtlara "Kendinizi kontrol edin!" komutunu gönderir. Aygıtlardan aldığı cevaplarda, sistemin düzgün çalışmadığına karar veren POST süreci, bunu kullanıcıya 2 şekilde bildirir; bip sesleri ve yazılı hata mesajları

51 POST Mesajları ve Hataları
Bip sesleri kullanımı azalmıştır Özel bip seslerinin anlamı için anakart kitapçığına bakılmalıdır 1 ve 2 kısa bip: her şey yolunda… 1 uzun, 3 kısa bip: ekran kartı yoksa yada sorunlu ise… Sürekli bir bip serisi: RAM yoksa yada sorunlu ise… Ekran kartına görüntü verilebildikten sonra hatalarla ilgili ekrana mesaj yazılır Yazılı mesajlar daha kullanışlıdır Bip seslerinin kullanımı, eskiye göre oldukça azalmıştır Özel bip seslerinin anlamı için anakart kitapçığına bakılmalıdır. Ancak sık kullanılan ve halen geçerli olan bazı uygulamalar vardır. POST süreci, öncelikle bilgisayar en temel parçalarını test eder. Ekran kartı da buna dahildir. Ekran testi geçildikten sonra, herhangi bir POST hatası ekranda yazılı hata olarak çıkacaktır. Eğer yazılı hata alıyorsanız, sorun genelde kendini ifade etmektedir. Dolayısıyla da yazılı hatalar bip kodlarından çok daha kullanışlıdır.

52 POST Yazılı Mesajları BIOS ROM checksum error - System halted (BIOS ROM kontrol hatası- Sistem durduruldu): BIOS yongasındaki bir hatayı gösterir. Çipte fiziksel hata veya BIOS yazılımında bozukluk olabilir. Sisteminizi yeni bir BIOS ile update (güncellemek) edin, sorun devam ediyorsa yeni bir BIOS yongası edinmeniz gerekir. CMOS battery failed (CMOS pili hatası): BIOS piliniz bitmiş veya bitmek üzere demektir. Pilin türünü belirleyip en yakın saatçiden yenisini alabilirsiniz. CMOS checksum error - Defaults loaded (CMOS kontrol hatası- Varsayılan ayarlar yüklendi): Herhangi bir nedenden dolayı BIOS ayarlarınızda bozukluk oluşmuştur. (muhtemelen bitmek üzere olan BIOS pili yüzünden). Varsayılan ayarlar yüklenerek sisteminizin zarar görmesi engellenmiştir. Bip seslerinin kullanımı, eskiye göre oldukça azalmıştır Özel bip seslerinin anlamı için anakart kitapçığına bakılmalıdır. Ancak sık kullanılan ve halen geçerli olan bazı uygulamalar vardır. POST süreci, öncelikle bilgisayar en temel parçalarını test eder. Ekran kartı da buna dahildir. Ekran testi geçildikten sonra, herhangi bir POST hatası ekranda yazılı hata olarak çıkacaktır. Eğer yazılı hata alıyorsanız, sorun genelde kendini ifade etmektedir. Dolayısıyla da yazılı hatalar bip kodlarından çok daha kullanışlıdır.

53 POST Yazılı Mesajları Floppy disk(s) fail (Disket sürücü hatası): Sisteminize takılı bulunan disket sürücü(ler) ile BIOS’taki disket sürücü ayarları birbirini tutmuyor. Disket sürücünüzün bağlantılarını kontrol edin, BIOS’taki ayarlar yanlışsa düzeltin. Sorun devam ediyorsa disket sürücünüzde muhtemel bir fiziksel arıza var demektir. Keyboard error or no keyboard present (Klavye hatasıveya mevcut klavye yok): Belki de en çok karşılaşılan POST mesajıdır. Bu mesaj genellikle “Press F1 to continue. Devam etmek için F1 tuşuna basınız.” diye devam eder. Olmayan klavyenin F1 tuşuna basamayacağınızdan dolayı yeni bir klavye takarak işleme devam edebilirsiniz. Bip seslerinin kullanımı, eskiye göre oldukça azalmıştır Özel bip seslerinin anlamı için anakart kitapçığına bakılmalıdır. Ancak sık kullanılan ve halen geçerli olan bazı uygulamalar vardır. POST süreci, öncelikle bilgisayar en temel parçalarını test eder. Ekran kartı da buna dahildir. Ekran testi geçildikten sonra, herhangi bir POST hatası ekranda yazılı hata olarak çıkacaktır. Eğer yazılı hata alıyorsanız, sorun genelde kendini ifade etmektedir. Dolayısıyla da yazılı hatalar bip kodlarından çok daha kullanışlıdır.

54 POST Yazılı Mesajları Memory test fail (Hafıza testi hatası): POST mesajlarının belki de en can sıkıcısı. BIOS’taki bellek ayarlarınızda olabilecek bir problemden kaynaklanabildiği gibi, bellek modüllerinizdeki kısmi (kısmi=belli bir bölümündeki) arıza nedeniyle de ortaya çıkabilir. Ayarlarınızdan eminseniz, başka bir bellek ile sisteminizi tekrar açmayı deneyin. Hard Disk(s) Fail (Sabit disk hatası): Sisteminizde mevcut disk(ler)le BIOS’ta belirilmiş disk ayarları birbirini tutmuyor demektir. BIOS’tan disk ayarlarını otomatiğe getirin, master/slave ayarlarını kontrol edin. Sorun devam ediyorsa disk sürücünüzde fiziksel bir bozukluk kuvvetle muhtemeldir. Bip seslerinin kullanımı, eskiye göre oldukça azalmıştır Özel bip seslerinin anlamı için anakart kitapçığına bakılmalıdır. Ancak sık kullanılan ve halen geçerli olan bazı uygulamalar vardır. POST süreci, öncelikle bilgisayar en temel parçalarını test eder. Ekran kartı da buna dahildir. Ekran testi geçildikten sonra, herhangi bir POST hatası ekranda yazılı hata olarak çıkacaktır. Eğer yazılı hata alıyorsanız, sorun genelde kendini ifade etmektedir. Dolayısıyla da yazılı hatalar bip kodlarından çok daha kullanışlıdır.

55 POST Yazılı Mesajları Disk boot failure, insert system disk and press enter (Disk başlatma başarısız, Sistem diskini yerleştirin ve “Enter” tuşuna basın): Sistem açılışı yapmak için işletim sistemini bulamıyor. İşletim sistemi silinmiş olabilir, hard disk (sabit disk) bağlantısında sorun olabilir, BIOS’tan hard disk tanımlanmamış olabilir, hard disk bozuk olabilir, hard diskinizin sistem dosyaları silinmiş olabilir. Primary/Secondary Master/Slave Failed (Hard disk tanıtım hatası): Daha önceden bilgisayara takılı olup daha sonra çıkarılan ve BIOS’tan kaldırılmayan hard diskler söz konusu olunca böyle yapar. Bip seslerinin kullanımı, eskiye göre oldukça azalmıştır Özel bip seslerinin anlamı için anakart kitapçığına bakılmalıdır. Ancak sık kullanılan ve halen geçerli olan bazı uygulamalar vardır. POST süreci, öncelikle bilgisayar en temel parçalarını test eder. Ekran kartı da buna dahildir. Ekran testi geçildikten sonra, herhangi bir POST hatası ekranda yazılı hata olarak çıkacaktır. Eğer yazılı hata alıyorsanız, sorun genelde kendini ifade etmektedir. Dolayısıyla da yazılı hatalar bip kodlarından çok daha kullanışlıdır.

56 POST Yazılı Mesajları Non system disk or disk error. Replace and press any key to continue (when ready) (Sistem disketi değil veya disk bozuk. Yeniden yerleştir ve devam etmek için 56 (hazır olduğunda) herhangi bir tuşa bas.): Disket sürücüde bulunan sistem disketinin bozuk olduğu zaman veya disket sürücüde herhangi bir disket varken bilgisayar açıldığında bu hata mesajını verir. Böyle bir durumda disket sürücüde takılı olan disketi çıkartarak herhangi bir tuşa basıldığında bilgisayar, boot ayarlarında disket sürücüden sonraki aygıt üzerinden bilgisayarı açmaya çalışacaktır. Cache Memory bad, or not enabled cache (Önbellek hatalıveya aktif değil): Cache bellek bozulmuş olabilir. Ya da cache bellek anakart ile uyumsuz olabilir. Bip seslerinin kullanımı, eskiye göre oldukça azalmıştır Özel bip seslerinin anlamı için anakart kitapçığına bakılmalıdır. Ancak sık kullanılan ve halen geçerli olan bazı uygulamalar vardır. POST süreci, öncelikle bilgisayar en temel parçalarını test eder. Ekran kartı da buna dahildir. Ekran testi geçildikten sonra, herhangi bir POST hatası ekranda yazılı hata olarak çıkacaktır. Eğer yazılı hata alıyorsanız, sorun genelde kendini ifade etmektedir. Dolayısıyla da yazılı hatalar bip kodlarından çok daha kullanışlıdır.

57 POST Yazılı Mesajları DMA Error (Direct Memory Access hatası): Doğrudan Erişimli Bellek devrelerinde sorun var. Anakartıdeğiştirmek gerekebilir. Controller Failure, Harddisk Failure veya HDC Failure: HDC, Hard Disk Controller(Sabit disk kontrolcüsü) ifadesinin kısaltmasıdır. Bu hata mesajı normalde arızalı bir sabit disk anlamına gelir. Ancak hata, arızalı bir sabit disk kontrolörü veya daha da kötüsü (ancak seyrek karşılaşılan bir durumdur) arızalı bir anakart anlamına da gelebilir. Böyle bir durumda bilgisayarınızı tekrar kapatın ve açın. Eğer aynı hata mesajı bir kez daha ekrana geliyorsa, sorunun kaynağı biraz önce de söylendiği gibi kontrolör, sabit disk veya anakart olabilir. Bip seslerinin kullanımı, eskiye göre oldukça azalmıştır Özel bip seslerinin anlamı için anakart kitapçığına bakılmalıdır. Ancak sık kullanılan ve halen geçerli olan bazı uygulamalar vardır. POST süreci, öncelikle bilgisayar en temel parçalarını test eder. Ekran kartı da buna dahildir. Ekran testi geçildikten sonra, herhangi bir POST hatası ekranda yazılı hata olarak çıkacaktır. Eğer yazılı hata alıyorsanız, sorun genelde kendini ifade etmektedir. Dolayısıyla da yazılı hatalar bip kodlarından çok daha kullanışlıdır.

58 POST Kartları Genellikle PCI genişleme yuvasına takılır
Üzerindeki LED’ler ile bilgi sağlar POST adımlarını gösterir ve problem oluşturabilecek donanımları rapor eder Bilgisayarınızı düzeltmez, sadece hata için nereye bakmanız gerektiğini söyler Bazı anakartlarda dahili olarak bulunur POST kartları sisteminizdeki bir genişleme yuvasına yerleşen basit kartlardır. Kartın üzerindeki LED okuması, POST’un o sırada hangi aygıtı sınadığını gösterir. POST işlemleri ile ilgili mesajların PCI veri yoluna basılıyor olması sayesinde bu verilere ulaşır. POST kartları, bilgisayarınızı düzeltmez. Sadece hata için nereye bakmanız gerektiğini söylerler. Günümüzde bazı anakartlarda dahili olarak bulunmaya başlamıştır.

59 BOOT (Önyükleme) İşlemleri
POST programının sonuna eklenmiş süreçtir Amacı işletim sistemini bulmaktır CMOS’da belirtilen sıra üzerinden aygıtları kontrol eder Önyükleme sektörü (boot sector) içeren bir aygıt bulduğunda tamamlanır ve kontrolü bulduğu sektöre devreder Bir çok aygıt üzerinden önyükleme yapılabilir Sabit diskler Optik diskler Floppy disketleri USB bellekler Network sunucuları POST süreci bittikten sonra, bilgisayarın sabit sürücüdeki programları bulması ve işletim sistemini başlatması için bir yol gerekir. Önyükleyici POST programının sonuna eklenmiş bir süreçtir ve amacı işletim sistemini bulmaktır. Önyükleyici, işletim sistemini nerede bulacağını anlatan CMOS bilgisini okur ve belirtilen sıra üzerinden kontrol yapmaya başlar. Eğer önyükleyici bir önyükleme sektörünün yerini bulursa, işletim sistemine kontrolü devreder ve kendini bellekten çıkarır. Sabit diskler, optik diskler, floppy disketleri, USB bellekler ve hatta network sunucuları gibi bir çok aygıt üzerinden önyükleme yapılabilir.

60 BIOS Flash Gereksinimi
Üreticinin bir hata tespit ederek yeni BIOS sürümü çıkarması Anakart ile uyumlu bir donanımı kullanmaya yönelik yeni BIOS sürümü çıkması BIOS’un virüs vb bir dış etken ile silinmesi veya bozulması Anakart modelinizi öğrenin Mevcut BIOS sürümünüzü öğrenin Windows sistem bilgisi Bilgisayarın ilk açılış ekranı BIOS flash, yani güncelleme işlemine ihtiyaç duyacağınız durumlar kısıtlıdır. Üreticinin bir hata tespit ederek yeni BIOS sürümü çıkarması… Anakart ile uyumlu bir donanımı kullanmaya yönelik yeni BIOS sürümü çıkması… Veya BIOS’un virüs vb. bir dış etken ile silinmesi veya bozulması durumlarında, BIOS flash işlemine gerek duyabilirsiniz. Bu işlem için öncelikle anakart modelinizi ve mevcut BIOS sürümünüzü öğrenmeniz gerekir. Bu bilgileri, windows sistem bilgisi ekranından öğrenebileceğinizi gibi, bilgisayarın ilk açılışındaki ekranda görülebiliyor olması da muhtemeldir.

61 BIOS Flash Risklerini Azaltmak
İşlemi sadece gerekli ise yapın Eski BIOS’un yedeğini alın BIOS flash programların yedekleme özelliği vardır Doğru BIOS flash programını kullandığınızdan emin olun Üreticinin sağladığı komutlara uyun BIOS flash işlemi sırasında bilgisayara müdahale etmeyin ve yeniden başlatmaya çalışmayın Elektrik kesilmesi ihtimaline karşı varsa UPS cihazınızı devreye alın BIOS flash işlemi riskli bir operasyondur ve öncesinde bu riskleri azaltmak için dikkat etmeniz gereken noktalar vardır. Öncelikle bu işlemi kesin olarak gerekmedikçe yapmayın. Mutlaka eski BIOS eski BIOS’un yedeğini alın. Bu işlem üreticilerin sağlamış olduğu programlarda bulunmaktadır. BIOS flash işleminde, yalnızca üreticinin sağladığı yazılım kullanılmalı ve belirtilen komutlara uyulmalıdır. BIOS yazılırken, bu yönde herhangi bir mesaj almadan kesinlikle bilgisayarı yeniden başlatmayın. Bu bilgisayarın bir daha açılmamasına neden olabilir. Elektrik kesilmesi ihtimaline karşı varsa mutlaka UPS’inizi devreye alın.

62 BIOS Flash İşlemi Anakart üreticisinin web sitesinden gerekli dosyaları edinin Yeni BIOS için yükleme dosyasını indirin BIOS flash programını indirin Eski bir sisteminiz varsa işletim sistemi üzerinden flash işlemi yapamazsınız; işlemleri DOS altından yapmalısınız Tüm açık uygulamaları kapatın Flash programını açarak BIOS yazım işlemi için ilgili komutları takip edin İstendiğinde bilgisayarı yeniden başlatın Öncelikle anakart üreticisinin web sitesinden gerekli dosyaları indirin. Bu dosyalar yeni BIOS için yükleme dosyası ile, bu dosyayı yüklemede kullanacağınız flash yazılımıdır. Eski bir sistem üzerinde çalışıyorsanız, işletim sistemi üzerinden BIOS flash işlemini sağlayan bir yazılıma sahip olmayabilirsiniz. Bu durumda bu dosyaları bir disket yada CD içerisine atarak işletim sistemi açılmadan komut ekranından güncelleme işlemini yapmanız gerekecektir. İşlem öncesinde tüm açık uygulamaları kapatın. Flash programını açarak BIOS yazım işlemi için ilgili komutları takip edin. İstendiğinde bilgisayarı yeniden başlatın.

63 Hatalı Flash İşleminin Kurtarılması
Son çalışan BIOS yedeğinin yeniden yüklenmesi Varsa anakart üzerindeki kurtarma mekanizmasızını çalıştırın Dual BIOS bulunan anakartlar vardır Bazıları yazılım, bazıları da bir jumper veya anahtar ile yedek entegreden geri yükleme yapar BIOS yongasını çıkartarak eşdeğer sağlam olanı ile değiştirin İleri düzey kurtarma seçenekleri için teknik servise gidin Hatalı bir flash işlemi yapıldığının anlaşılması durumunda yapılması gereken ilk işlem, çalıştığı bilinen bir BIOS yedeğinin geri yüklenmesini denemektir. Üretici web sitesinden bulduğunuz ve doğru sürüm olduğuna inandığınız farklı bir sürümü yüklemeyi de deneyebilirsiniz. Eğer tekrar yükleme yapamazsanız, anakart üzerinde bir kurtarma mekanizmasının olup olmadığına bakın. Bazı anakartlar dual, yani birden fazla BIOS yongası bulundurabilirler. Bu yedek yongadan yükleme için BOOT ekranında bir tuş ile yazılımsal komut gerekebileceği gibi, bazı anakartlarda, PCB üzerinde bir jumper veya anahtar da bulunabilir. Eğer yedek yonga yok veya sistem hiç açılmayacak duruma gelmiş ise, BIOS yongasının eşdeğerini bulmayı deneyin. Bir çok anakartın üzerindeki BIOS yongası, yatağından çıkartılabilir özelliktedir. Sağlam bir BIOS entegresi bulabiliyorsanız, bu entegreleri değiştirin. Eğer tüm bu anlatılanlar işe yaramıyorsa, daha ileri düzey müdahaleler için yetkili teknik servise başvurun.

64 ICP: In Circuit Programming
Basit yöntemlerle BIOS’un geri yüklenemediği durumlar olabilir Sorunlu BIOS’un PCB üzerine lehimli olması Sökülebilir olsa dahi dışarıda uygun programlama cihazının olmaması ICP devre üzerinde programlama metodudur Sistem kapalı iken, SPI Bus üzerinden hafıza elemanlarını programlayabilen aygıtlar vardır Az önce bahsettiğimiz gibi bazen basit yöntemlerle sorun bir BIOS’un geri yüklenemediği durumlar olabilir. Bu durumların başında bazı anakartlarda BIOS’un PCB üzerine lehimli olması gelir. Ayrıca bazı BIOS’lar sökülebilir olsa dahi, yeniden programlamaya yönelik uygun bir cihazının bulunamayabilir. Bu durumda yardımımıza ICP, yani devre üzerinde programlama metodu koşacaktır. Sistem kapalı iken, SPI Bus üzerinden hafıza elemanlarını programlayabilen bazı aygıtlar vardır. Tabii ki genellikle teknik servis ortamlarında bulunurlar. Bu aygıtlarla uygun yazılım tekrar yüklenebilmektedir.

65 CMOS Kaynaklı Problemler
Açılışta alınan bazı hata mesajları CMOS Configuration mismatch / CMOS yapılandırma uyumsuzluğu CMOS date time not set / CMOS tarih ve zamanı ayarlı değil No boot device available / Kullanılabilir boot aygıtı mevcut değil CMOS battery state low / CMOS pili zayıf Bilgisayarın tarihin her açılışta 1 Ocak tarihine dönmesi Arada Windows’un başlatılamaması Arada yanlış aygıtlardan önyükleme denemeleri Bilgisayarınızın sistem açılışı sırasında verdiği bazı hatalar size CMOS’da bir problem olduğunu işaret eder. CMOS Configuration mismatch, yani CMOS yapılandırma uyumsuzluğu… CMOS date time not set, yani CMOS tarih ve zamanı ayarlı değil… No boot device available, yani kullanılabilir boot aygıtı mevcut değil… CMOS battery state low, yani CMOS pili zayıf gibi hatalar örnek olarak verilebilir. Bunun dışında açılış sırasında hata mesajı vermese dahi CMOS problemlerine işaret eden sorunlar olabilir. En önemli bulgu bilgisayarın tarihinin her açılışta 1 Ocak tarihine dönmesidir. Bunun dışında arada düzensiz olarak Windows’un başlatılamaması veya yanlış aygıtlardan boot etme denemeleri de CMOS hatalarına işaret edebilir.

66 Olası CMOS Hata Nedenleri
Hataların hepsinin temel nedeni CMOS verisini kaybolmasıdır Diğer işleri yaparken pilin sallanması Anakart üzerinde kir/toz birikmesi Elektrik dalgalanmaları Güç kaynağı problemleri Yonganın bozulması Olası CMOS hatalarının temelinde CMOS verisinin, yani ayarların kaybolması yatar. CMOS ayarlarının kaybolmasına neden olabilecek faktörler olarak; Diğer işleri yaparken anakart üzerindeki pilin sallanması… Anakart üzerinde aşırı kir ve toz birikmesi… Elektrik dalgalanmaları…. Güç kaynağı problemleri…. Veya yonganın bozulması sayılabilir.

67 CMOS Hatalarını Çözmek
CMOS pilinin sabit durduğundan emin olun Varsa anakart üzerinde biriken kir ve tozları temizleyin Şebeke geriliminizi kontrol edin Güç kaynağının sağlıklı enerji verdiğinden emin olun CMOS pilini yeni bir pil ile değiştirin Yonganın bozulmuş olduğunu düşünüyorsanız anakartı yetkili teknik servisine gönderin CMOS hataları ile karşılaştığınızda öncelikle CMOS pilinin sabit durduğundan ve bir temassızlık olmadığından emin olun. Varsa anakart üzerinde biriken kir ve tozları temizleyin Şebeke geriliminizi kontrol edin ve güç kaynağının sağlıklı enerji verdiğinden emin olun. Sorunlarınızı çözecek en olası müdahale CMOS pilini yeni bir pil ile değiştirilmesidir. Bitmiş bir pil ile muhtemel tüm sorunları yaşarsınız. Tüm bunları denemenize rağmen sorununuz devam ediyor ve yonganın bozulmuş olduğunu düşünüyorsanız, artık anakartı yetkili teknik servisine göndermeniz gerekmektedir.

68 CMOS Ayarlarını Silmek
CMOS’u silmek, fabrika ayarlarına geri dönmeyi sağlar CMOS ve kullanıcı şifrelerini siler İki alternatif vardır CMOS jumper’ını silme konumuna getirmek CMOS pili çıkartmak CMOS jumper’ı silme konumunda bırakılmamalıdır CMOS’ ayarlarını silmek de, olası sorunlarınızı çözmek için bir yol olabilir. Çünkü bu işlem, CMOS’un fabrika ayarlarına geri dönmesini sağlayacaktır. Ayrıca CMOS ve kullanıcı şifrelerinin de silineceğini unutmayınız. CMOS ayarlarını 2 şekilde silebilirsiniz. Anakart üzerinde yer alan CMOS jumper’ını silme için gereken konuma getirilir ve bir süre beklenir. Bu jumper’ın yeri ve silme konumu hakkındaki bilgiyi anakart kitapçığında bulabilirsiniz. Diğer alternatifiniz ise, CMOS pilinin çıkarılıp, bir süre beklendikten sonra tekrar takılmasıdır. Burada bir önemli nokta da, CMOS jumper’ını silme konumuna getirdikten sonra, tekrar eski konumuna çevirmenizdir. Silme konumunda unutup sistemi açarsanız problem yaşayabilirsiniz.

69 Seslendirme Metinleri
Bölüm Sonu Göstermiş olduğunuz ilgiden dolayı teşekkür ederiz… Niyazi Saral Genel Koordinatör Eğitim İçerikleri Erman Üret Seslendirme Eğitim Videoları Hüseyin Yiğit Görsel Tasarım Seslendirme Metinleri Video Montaj Gülnaz Kocatepe Fatma Yılmaz Yiğit Ses Montaj Betül Bayrakdar Slayt Senkronizasyon Kontrol Fon müziği