DÜNYADA ULAŞIM Zeliha IŞIK

... konulu sunumlar: "DÜNYADA ULAŞIM Zeliha IŞIK"— Sunum transkripti:

1 DÜNYADA ULAŞIM ZELİHA IŞIK

2 ULAŞIM İnsanların ürettikleri çeşitli ham ve işlenmiş maddelerin, haberlerin bir yerden başka bir yere nakledilmesine ulaşım veya ulaştırma denilmektedir. Ortaya çıktıkları zamandan itibaren insanlar, sürekli yer değiştirmiş, sahip oldukları eşya ve diğer canlıları da beraberlerinde taşımışlardır. Zamanla üretmeye başlamış, yerleşik hayata geçmiş, üretim fazlasını yaptıkları yollar ve araçlar sayesinde pazarlara ulaştırmışlardır.

3 Bu nedenle ekonomi ve ulaşımın gelişmesi birbirine paralel olmuştur. Buna göre ulaşım, insanlık tarihiyle yaşıttır. Sanayileşme ve teknoloji çağında ulaşım kavramı artık insan ve eşyaların bir yerden başka bir yere taşınmasını ifade etmekte yetersiz kalmıştır. Günümüzde bunların yanı sıra bilgi, para ve hizmetlerin taşınması da ulaşım kavramı içinde yer almaktadır. İnternet, televizyon, radyo ve cep telefonları sayesinde anında bir yerden başka bir yere haber, bilgi, görsel veya hizmetler aktarılabilmektedir.

4 Günümüzde ulaşım ağlarının sıklığı ve kalitesi, ülkelerin gelişmişlik düzeyinin bir ölçütü olarak kullanılmaktadır. Ulaşım ağlarının başlıcaları kara, deniz, demir ve hava yollarıdır.

5 Karayolu İnsanlık tarihinin sahip olduğu ilk ulaşım ağı kara yoludur. İlk insanlar, yol olarak daha çok hayvan izlerini kullanmışlardır. Tekerleğin icat edilmesiyle birlikte akarsu vadileri, ovalar, dağların geçit verdiği yerler ve bitki örtüsünün engel oluşturmadığı alanlar yol olarak kullanılmıştır. İnsanlar tarafından yapılan ilk yolların kalıntılarına Avrupa ve Orta Doğu’da rastlanmaktadır. Asurlar ve Romalılar, ilk kara yolunu yapanlar olarak kabul edilmektedir.

6 Modern anlamdaki kara yolu yapımı 19. yüzyılda gerçekleşmiş ve ilk modern yollar Birleşik Krallık’ ta yapılmış, sonra Avrupa’ya yayılmıştır. Bu süreçte kara yollarında hayvanların çektiği araçlar kullanılmaktaydı. Aynı dönemde demir yollarının ortaya çıkmasıyla kara yolu gerilemiştir. Motorlu araçların özellikle 1890’da benzinle çalışan araçların yapılmasıyla birlikte kara yolları yeniden önem kazanmıştır. Otomotiv sektörünün gelişmesine paralel olarak kara yollarının uzunluğu ve kalitesi artmıştır (Fotoğraf 8.2). 20. yüzyılda otomotiv, dünyadaki en önemli sektörlerden biri hâline gelmiş, kara yolları da dünya genelini saran bir ağ meydana getirmiştir.

7  Dünya’da kara yolu ağının en çok geliştiği yer Avrupa’dır. Bu kıtanın iç kesimlerinde yük ve yolcu taşımacılığında kara yolu önemli bir yere sahiptir.  Kuzey Amerika, kara yolu ağının sık olduğu yerlerdendir. ABD, dünyada en uzun kara yoluna sahip ülkedir.  Kanada’da kara yolu uzunluğu fazladır. Bu ülkedeki kara yolları ülkenin güneyinde yoğunlaşmaktadır. ABD ve Kanada aynı zamanda geniş kara kütlelerine sahip olduklarından, iç kesimlerdeki taşımacılıkta kara yollarını yoğun olarak kullanmaktadırlar.

8  Güney Amerika’da kara yollarının gelişmiş olduğu ülkelerin başında Brezilya ve Arjantin gelir.  Asya kıtasında Rusya, Çin, Japonya ve Hindistan kara yolu uzunluğu en fazla olan ülkelerdir.  Bunlar içinde yol uzunluğunun yüz ölçüme oranı bakımından Japonya ilk sırada yer almaktadır.​

9 Deniz Yolu Yeryüzünde kara yolundan sonra kullanılan ulaşım ağı deniz yoludur. Tarihte deniz ulaşımı bakımından gelişmiş ilk uygarlık Fenikelilerdir. Daha sonra Yunanlılar, Romalılar, Portekizliler, Cenevizliler ve Venedikliler bu alanda isim yapmış uygarlıklardır. Orta Çağ’da İspanyollar ve Portekizlilerin denizlerdeki egemenliği dikkati çekmektedir. Deniz ulaşımı uzun bir süre kıyılarda gerçekleşmiştir. Açık denizlerde ulaşım 15. yüzyıldan sonra başlamıştır. Pusulanın keşfi, gemicilik, astronomi ve haritacılıktaki gelişmeler deniz ulaşımında önemli bir çığır açmıştır. Sanayi ve teknoloji alanındaki gelişmelere bağlı olarak deniz ulaşımı 19. yüzyıldan sonra yeni bir sürece girmiştir. Çok büyük gemilerin üretilmesi ve enerji kaynağı olarak nükleer maddelerin kullanılması, deniz ulaşımını büyük ölçüde geliştirmiştir.

10 Günümüzde uluslararası ticarette daha çok deniz yolu kullanılmaktadır. Bunun başlıca nedenleri şunlardır: Az miktarda yakıtla, çok yükün uzak mesafelere taşınabilmesi. Yol yapımı ve bakımı için harcama yapılmaması. Yol güzergâhında değişiklik yapılabilmesi.

11 Uluslararası deniz yolu taşımacılığı daha çok yük taşımaya yöneliktir. Gemilerin bazıları özel yükler taşımak için düzenlenmiştir. Bunların başında petrol taşıyan çok büyük tankerler gelmektedir. Bu tankerler temizlenerek başka yükler için de kullanılabilmektedir. Ayrıca bazı gıda maddeleri, soğutma sistemi bulunan özel gemilerle taşınmaktadır.

12 Atlas Okyanusu’nun kuzeyindeki yoldan sonra en önemli yol Akdeniz ile Hint Okyanusu arasındaki yoldur. Orta Doğu petrollerinin dünyaya dağıtılması, Güneydoğu Asya’daki tarım ürünlerinin batıya, batıdaki sanayi ürünlerinin doğuya aktarılmasında bu yolun önemi büyüktür. Süveyş Kanalı’nın bu doğrultudaki önemi büyüktür. Bu kanaldan önce Güney Afrika’da Ümit Burnu’nu dolaşan deniz yolu, su kanalının açılmasıyla önemini yitirmiş, Avrupa ile Güneydoğu Asya arasındaki deniz yolu çok kısalmıştır. Petrol taşımacılığında büyük bir öneme sahip olan Hürmüz Boğazı, bu doğrultuda deniz yolu trafiğinin yoğun olduğu yerlerdendir. Aynı doğrultudaki deniz yolu trafiğinin yoğunluk gösterdiği yerler arasında Babülmendep ve Malakka boğazları da yer almaktadır.

13 Demir Yolu Demir yollarının kullanımı, kara ve deniz yollarından sonra gerçekleşmiştir. İlk demir yolları, İngiltere’de 1830’da Manchester (Mençıstır) ile Liverpool (Livırpul) arasında pamuk, demir ve maden kömürü taşımak için yapılmıştır. Bu yollarda çalışan trenlerde aynı zamanda yolcu da taşınmıştır. Demir yollarındaki gelişme 1913’e kadar çok hızlı olmuştur. Örneğin 1840’ta 77.000 km olan dünyadaki demir yolu uzunluğu 1913’te 1.100.000 km’ye ulaşmıştır. Bu tarihten sonra demir yollarında gelişme yavaşlamış, 1950’lerde gerilemeye başlamıştır. Demir yollarındaki gerilemenin en önemli nedeni diğer ulaşım yollarının hızla gelişmesi ve demir yolunun bunlarla rekabet edememesidir. Özellikle 1950’den sonra otomotiv sanayisindeki gelişmeler, demir yollarının gerilemesinde önemli bir rol oynamıştır.

14 Demir yollarının kaybettiği önemi yeniden kazanmaya başlaması hızlı trenlerin icat edilmesiyle başlar. Dünyadaki hızlı treni ilk kez Japonlar 1960’ta kullanmaya başlamıştır. Daha sonra İngiltere, Fransa, Almanya ve ABD’de kullanılmaya başlanan hızlı tren seferleri günümüzde oldukça yaygınlaşmıştır. Elektrikle çalışan ve havayı daha az kirleten trenler, günümüzde yoğun olarak kullanılan ulaşım araçları arasındaki yerini almıştır.

15 Demir yollarının bir kısmı bir kıtayı baştan başa aşan yollar şeklindedir. Örneğin Moskova’yı Büyük Okyanus kıyısındaki Uladivostok şehrine bağlayan Trans Sibirya ile Kanada doğusunda bulunan Montreal’i ülkenin batısında bulunan Vancouver’e bağlayan Kanada Pasifik bu hatların başlıcalarıdır. Demir yollarından bazıları ise iki yeri birleştiren çok sayıdaki doğrultuda uzanan, ana merkezlerde çok sayıda kolun birleştiği demir yollarıdır. Avrupa kıtasındaki yolların önemli bir kısmı bu türdendir.

16 Hava Yolu Ulaşım yolları içinde en geç başlayanı hava yoludur. Önceleri askerî amaçlarla kullanılan uçaklar, zamanla sivil amaçla da kullanılmıştır. Sivil amaçlı ilk hava yolu seferini 1919’da Fransa başlatmıştır. Hava ulaşımının dünya genelinde sıçrama yaptığı dönem, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki süreçtir. Uçak sanayisinin ve havaalanı yapımı tekniklerinin gelişmesinin yanı sıra hava yollarının kullanılmasıyla ilgili uluslararası anlaşmalar, hava yolu ulaşımında büyük bir gelişme sağlamıştır. Hava yolu ulaşımında yolcunun yanı sıra yük taşınması da önem taşımaktadır (Fotoğraf 8.8). Pahalı olmasından dolayı hava yoluyla daha çok yükte hafif, pahada ağır maddeler taşınmaktadır. Yük taşımacılığı için üretilmiş olan kargo uçaklarıyla ilaç, elektronik eşyalar ve çabuk bozulan

17 besin maddeleri taşınmaktadır. ABD, Japonya, Singapur, Güney Kore ve Avrupa ülkeleri elektronik eşya taşımacılığında hava yolunu en çok kullanan ülkelerdir. Hava yolu taşımacılığının en fazla olduğu ülke ABD’dir. Ülkenin kapladığı alanın geniş olması ve hava yolu taşımacılığı alanında ileri bir düzeyde olması, bunun en önemli nedenidir. Kuzey Amerika’da hava yolu ulaşımının gelişmiş olduğu diğer bir ülke Kanada’dır. Yeryüzündeki hava yolu taşımacılığının yaklaşık üçte biri Kuzey Amerika’da gerçekleştirilir.

18 Boru Hatları Sanayinin gelişmesi ve ham madde taşımacılığının yoğunlaşmasına bağlı olarak boru hatlarıyla taşımacılık önem kazanmıştır. Günümüzde boru hatlarıyla petrol ve doğal gazın yanı sıra çeşitli katı maddeler de taşınmaktadır. Boru hattıyla yük taşıma teknolojisi, 1865’te Pennsylvania’da (Pensilvanya) petrol boru hattının yapılmasıyla başlamıştır. Günümüzde 750 bin km’ye yakın petrol ve doğal gaz boru hattıyla ABD, boru ağının en fazla olduğu ülkedir. ABD’yi boru hattı uzunluğu bakımından Rusya izler. Doğal gaz bakımından zengin olmasından dolayı Rusya’daki doğal gaz boru hatlarının uzunluğu petrol hatlarına göre fazladır. Petrol ve doğal gaz boru hatlarının uzunluğu yaklaşık 250 bin km’dir. Orta Doğu ülkelerindeki petrol hatlarının önemli bir kısmı üretim bölgeleri ile rafineriler ve ihracat merkezleri olan limanlar arasında yer almaktadır. İran, Irak ve Suudi Arabistan Orta Doğu’da boru hatlarına sahip olan başlıca ülkelerdir.

19 Avrupa kıtasında petrol yatakları az olduğundan petrol boru hatları da azdır. Mevcut olanların çoğu ithalatın yapıldığı limanlar ile tüketim merkezleri arasında yer alır. Üretim bölgesi ile rafineri arasındaki boru hatları İtalya, Almanya ve Doğu Avrupa ülkelerinde yer alır. Doğal gaz boru hatları, petrol boru hatlarından sonra yapılmaya başlanmıştır. Bu konuda öncülüğü ABD yapmıştır. İlk doğal gaz boru hattı Texas (Teksas) ile Chicago (Şikago) arasında 1931’de yapılmıştır. Bu ülke yaklaşık 550 bin km uzunluğundaki boru hattıyla yeryüzünde doğal gaz boru hattı en uzun olan ülkedir. Rusya, Kanada, Venezuela, Arjantin ve Meksika doğal gaz boru hatlarının çok olduğu ülkelerdendir.

20

21