BİLİŞSEL GELİŞİM Jean Piaget (Bruner - Vygotsky) Zeki TAŞ Öğr. Gör.

... konulu sunumlar: "BİLİŞSEL GELİŞİM Jean Piaget (Bruner - Vygotsky) Zeki TAŞ Öğr. Gör."— Sunum transkripti:

1 BİLİŞSEL GELİŞİM Jean Piaget (Bruner - Vygotsky) Zeki TAŞ Öğr. Gör.

2 BİLİŞSEL GELİŞİM “BİLİŞSEL” sözcüğü, akıl ve bilgi, bellek, akıl yürütme, anımsama, unutma, sorun çözme, kavramlar arası ilişkileri kurma ve düşünce gibi zihinsel işlevleri tanımlar. BİLİŞSEL GELİŞİM, yaşla birlikte bu süreçlerde olan değişimlerdir BİLİŞ; düşünme, öğrenme ve hatırlama süreçlerine denir.

3 BİLİŞSEL GELİŞİM Bireyin ç evresindeki d ü nyayı anlamasını ve ö ğrenmesini sağlayan, aktif zihinsel faaliyetlerdeki gelişimdir. Bebeklikten yetişkinliğe kadar, bireyin ç evreyi anlama yollarının daha kompleks ve etkili hale gelmesi s ü recidir. Bireydeki akıl y ü r ü tme, d ü ş ü nme, bellek, ve dildeki değişmeleri kapsar.

4 JEAN PIAGET ve BİLİŞSEL GELİŞİM

5 Çocuk, dünyanın pasif alıcısı değildir. Değişik yaşlardaki çocuk ve yetişkinlerin dünyaları birbirinden farklıdır.

6 Piaget’e Göre Bilişsel Gelişimi Etkileyen İlkeler OLGUNLAŞMA: Bilişsel gelişimde ilerleme olabilmesi için organizmanın biyolojik olgunluğa erişmesi gerekir. Bazı bilişsel gelişimler olgunlaşma ile ortaya çıkar. Piaget’e göre genel insan zekası, dil öğrenme yeteneği gibi olgunlaşmanın sonucudur. YAŞANTI: Birey, çevresi ile etkileşimleri sonucu yaşantı kazanarak bilişsel gelişim sağlar. UYUM: Bilişsel gelişim bir denge kurma sürecidir. Bu dengeleme sürecinin kesintisiz ilerleyebilmesi için karşılaşılan yeni durum, olay, nesne ve varlıklara uyum sağlamak gerekir.

7 Piaget’in Kuramının Temel Kavramları ZEKA: Bireyin çevreye uyum sağlayabilme yeteneğidir. ŞEMA: Yeni gelen bilginin yerleştirildiği çerçevedir. Şemalar yoluyla birey çevreye uyum sağlar ve çevreyi organize eder.

8 Piaget’e Göre Bilişsel Gelişimi Etkileyen İlkeler ÖRGÜTLEME: Organizma, çevreye uyumu bir örgütleme içinde gösterir. Örneğin; önceleri bir nesneyi koordinesiz yakalama ve emme etkinliği gösteren bebek, sonraları daha sistematik davranışlarla nesneyi yakalayabilir.

9 Piaget’in Kuramının Temel Kavramları Uyum yaşam boyu devam eder ve iki yönü vardır 1. ÖZÜMLEME: Çocuğun karşılaştığı yeni durumu kendisinde önceden varolan bilişsel yapı içine alması sürecidir. 2. UYUMSAMA (DÜZENLEME): Çocuğun mevcut şemasını yeni duruma göre yeniden biçimlendirme sürecidir.

10 İlk yaşantılar daha çok düzenleme içerir. Yetişkinler daha çok özümleme, daha az düzenleme yapar.

11 Piaget’in Kuramının Temel Kavramları DENGELEME: Bireyin özümleme ve düzenleme yoluyla çevresine uyum sağlayarak dinamik bir dengeye ulaşması sürecidir. Öğrenme, dengenin bozulmasına ve yeniden daha üst düzeyde kurulmasına bağlıdır. “En üst düzey gelişim, özümleme ve düzenleme dengede olduğu zaman gerçekleşir; orta düzeyde dengesizlik veya belirsizlik yaratmak gerekir.”

12 Bilişsel Gelişimin Ö ğeleri DENEYİM: Çocuklar yaşantılar ve çevreyle etkileşimleri sonucunda gelişirler. Örneğin; çocuğun kelebeklere ilişkin bir şema geliştirebilmesi için kelebekleri görmesi gerekir. “Çocuklar kavrama olgusuna ancak kendileri keşfettikleri zaman ulaşabilirler ve onlara bir şeyleri çabucak öğretmeye kalkıştığımızda onları, kendilerinin bulma şansından yoksun bırakırız.”

13 DENGESİZLİK, öğrencinin karşılaştığı ile bildiği arasındaki uyuşmazlıktır. Dengesizlik bireyi yeni karşılaştığı şeyi zihnindeki şemaya uydurmaya veya bilişsel dengeyi sağlamak için yeni şema oluşturmaya zorlar. Piaget’e göre bu bilişsel aktivite öğrenmeye neden olur. Öğretmen öğrenmede bu dengesizlik avantajından yararlanabilir.

14 Bilişsel Gelişimin Ö ğeleri SOSYAL GEÇİŞ: Bazı bilişsel gelişimler sosyal geçişle oluşur. Birey kültürel yapı içerisinde bilgi paylaşarak bilişsel gelişimine katkı sağlar. Paylaşım arkadaşlar, anne- baba ile çocuk arasındaki şekliyle gayri resmi olabilir. Sosyal geçiş kişinin şemalarını değiştirebilir.

15 Piaget’e Göre Bilişsel Gelişim Dönemleri 1. DUYUSAL MOTOR DÖNEMİ (0-2) 2. İŞLEM ÖNCESİ DÖNEM (2-7) Sembolik Dönem (2-4) Sezgisel Dönem (4-7) 3. SOMUT İŞLEMLER DÖNEMİ (7-11) 4. SOYUT İŞLEMLER DÖNEMİ (11 +) Birini atlayarak diğerine geçemez. Bireysel farklılıklar vardır.

16 DUYUSAL MOTOR DÖNEMİ (0-2 Yaş) Başlangıçta dış dünyayı duyuları ve motor becerileri ile anlama Kendisini dış dünyadan ayırt etme Refleksif davranıştan amaçlı davranışa geçme Nesnenin devamlılığını kazanma Deneme yanılma ile öğrenme Döngüsel tepkiler ortaya koyma Taklit ve oyunlar yapma

17 NESNE DEVAMLILIĞI

18 İŞLEM ÖNCESİ DÖNEM SEMBOLİK DÖNEM (2-4 Yaş) Dil gelişiminde hızlanma Mevcut olmayan varlıkları temsil eden semboller geliştirme sopa-atkaşık-mikrofon Olay ve nesneleri sembollerle ifade etme Düşünce ve konuşmalar ben merkezlidir Tek yönlü sınıflandırmalar yapma (rengine göre veya biçimlerine göre) Toplu Monolog / Paralel Oyun / Animizm

19 Toplu Monolog Toplu monolog tipi konuşmada herkes kendine göre bir şeyler konuşuyordur. Arada bir birbirlerini dinlemiş ve karşılıklı konuşmuş gibi görünseler bile, çocuklar kendi kendilerine konuşuyor gibidirler.

20 Paralel Oyun Çocukların bu dönemdeki oyunları birlikte oyun olarak değil, daha çok bir arada oyun olarak değerlendirilebilir. Piaget bu tür oyuna paralel oyun demektedir. Başka bir ifadeyle çocuklar bir arada oynarlar, ama birlikte oynamazlar. Herkes kendi oyununu oynar.

21 Animizm Çocuğun çevresindeki eşyaları canlı saydığı dönemdir. Animizm dönemindeki çocuk, etrafındaki varlıklara; güneşe, suya, evlere hatta çakıl taşlarına bile hiç fark gözetmeden canlı ve şuurlu varlıklar gözüyle bakar.

22 İŞLEM ÖNCESİ DÖNEM SEZGİSEL DÖNEM (4-7 Yaş) Problemleri sezgileriyle çözme Korunum gelişmemiştir “Uzun bardaktaki süt çoktur.” Tersine çevirme işlemini yapamazlar Küçük sayıları somut nesnelerle toplama ve çıkarma Ben merkezlilikte azalma Fikirlerini düzgün ve uzun cümlelerle ifade etme Tek yönlü düşünme (sıralamada problem yaşarlar)

23 KORUNUM İLKESİ-HACİM

24 SOMUT İŞLEMLER DÖNEMİ (7-11 Yaş) Mantıksal düşünme yeteneğinde gelişme İşlemleri tersine çevirebilme (Geriye dönebilirlik) Korunum kazanma Sayı (6 yaş), kütle (7 yaş) ve ağırlık (9 yaş) Problemi zihinsel olarak çözme Nesneleri farklı özelliklerine göre sıralama Üst düzey sınıflama yapma Ben merkezlilikten uzaklaşma Somut yollarla problem çözme

25 SOYUT İŞLEMLER DÖNEMİ (11 Yaş Üstü) Soyut düşünme Bilimsel yöntemle problem çözme Değer ve inanç sistemini yapılandırma Fikir dünyasıyla ilgilenme ve düşüncesini etkinliklerine yansıtma Varsayımsal, geleceğe yönelik ve ideolojik sorunlarla ilgilenme Atasözleri ve deyimleri anlama Yazılı dilini düzgün kullanma Hipotetik koşullara göre düşünme

26 Piaget’in Kuramının Eğitim Açısından Doğurguları 1. Eğitimin görevi bireyin sosyal çevresine uyumunu sağlamaktır. 2. Eğitim, gelişim teorilerine dayalı olmalıdır. 3. Konular dışardan sunulmamalı, çocuğun bilişsel yapılarını zenginleştirmesine fırsat verecek çevreler düzenlenerek rehberlik edilmelidir. 4. Okul yaşamın kendisi olmalıdır.

27 Piaget’in Kuramının Eğitim Açısından Doğurguları 5. Çocukların, özümleme ve uyumsamayı (düzenlemeyi) dengeli olarak yapabilecekleri ortamlar oluşturulmalı, hazırbulunuşluk önemsenmelidir. 6. Eğitimin planlanmasına çocuklar da katılmalıdır. 7. Sınavlar belleğe dayalı olmamalıdır. 8. Eğitim bireyselleştirilmelidir.

28 BRUNER BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI İLKELERİ Bilişsel gelişim, tepkilerin uyarıcıdan bağımsız hale gelmesidir. Gelişim, bilgiyi işleme ve depolama sisteminin gelişimine bağlıdır. Bilişsel gelişim, kendinin farkında olmadır. Öğretici-öğrenici etkileşimi gereklidir. Bilişsel gelişimde dil önemli bir anahtardır.

29 BRUNER BİLİŞSEL GELİŞİM EVRELERİ EYLEMSEL DÖNEM (0-3) İMGESEL DÖNEM SEMBOLİK DÖNEM

30 BRUNER BİLİŞSEL GELİŞİM EVRELERİ Eylemsel Dönem (0-3 yaş): Çocuk çevreyi eylemlerle (dokunarak,ısırarak vb.) anlar. İmgesel Dönem : Bilgi, imgelerle taşınır. Bir durumu nasıl algılarlarsa zihinlerinde o şekilde canlandırırlar. Sembolik dönem : Etkinlik yada algının anlamını açıklayan sembolleri kullanır.

31 BRUNER BİLİŞSEL GELİŞİM EVRELERİ Artan yaşlarda sembolik sistem daha çok kullanılsa da bazı meslek alanlarındaki kişilerde diğer dönemlerin özellikleri ağır basabilir. Örneğin; Eylemsel kodlama sistemi daha gelişmiş olanlar Cerrahlar Sporcular Piyanistler İmgesel temsil süreçleri daha baskın olanlar Görsel sanatlar alanındaki kişiler

32 VYGOTSKY BİLİŞSEL GELİŞİM Tüm kişisel psikolojik süreçler, insanlar arasında paylaşılan sosyal süreçlerle başlar(dil gibi). İçinde bulunulan kültür,uyarıcıların türünü ve niteliğini belirler. Sosyal çevrenin bilişsel gelişimde önemli bir rolü vardır.

33 VYGOTSKY BİLİŞSEL GELİŞİM Öğretmenlerin ve yetişkinlerin işgörüsü, dışsal denetimi giderek azaltıp çocuğun içsel denetimini beslemek ve kendi kendini düzenlemesini desteklemektir. Aşırı bağımsızlık bilişsel gelişimi yavaşlatır. Çocuk, sistematik olarak daha karmaşık durumlara yönlendirilmelidir.

34 VYGOTSKY BİLİŞSEL GELİŞİM Çocuğun bir yetişkinin rehberliğinde çalıştığında gösterebileceği potansiyel gelişim düzeyi Çocuğun bir yetişkin yardımı olmaksızın kendi kendine sağlayabileceği gelişim düzeyi Gelişmeye Açık Alan

35 Bruner ve Vygotsky’nin Eğitime İlişkin Görüşleri 1. Eğitimciler, bilişsel gelişim düzeylerini tanımalıdır. 2. Özellikle okulöncesi ve ilköğretimin ilk yıllarında somut nesnelerle çalıştırılmalıdırlar. 3. Hem buluş yoluyla öğretim hem de doğrudan öğretim dengeli kullanılmalıdır. 4. Öğretimde; önce eylemsel, sonra imgesel, sonra sembolik süreçler işe koşulmalıdır.

36 5. Yakından uzağa ilkesi kullanılmalıdır. 6. Bireylerin kendi hızlarında öğrenmelerine olanak tanınmalıdır. 7. Öğrenmenin sosyal yönü göz ardı edilmemelidir. 8. Sınıfta oturuş düzenleri gibi fiziksel özellikler ve etkinlikler bu ilkelere göre düzenlenmelidir.