ÖĞRENME.

... konulu sunumlar: "ÖĞRENME."— Sunum transkripti:

1 ÖĞRENME

2 Öğrenme Öğrenme, çevre ile etkileşim sonucunda organizmada meydana gelen büyük ölçüde kalıcı davranış değişikliğidir. Davranış: organizmanın çevresinden gelen uyaranlara karşı verdiği her türlü cevaptır.

3 Kaynağına Göre Davranış Türleri
Doğuştan: Refleksler Geçici davranışlar: aşırı yorgunluk, hastalık, ilaç etkisi ile olan davranışlar Edinilmiş Davranışlar: Sonradan kazanılmış davranışlardır. Yüzme okuma yazma…

4

5 Niteliğine Göre Davranışlar
Psikomotor Davranışlar: Yürüme, Koşma, Bisiklete Binme Bilişsel Davranışlar: Problem Çözme, Sınıflandırma, İlişki Kurma, Analiz…. Duyuşsal Davranışlar:Duygular

6 Gözleme Dayalı Öğrenme
Öğrenme Süreçleri Klasik Koşullanma Edimsel Koşullanma Gözleme Dayalı Öğrenme

7 DiscPsy p. 166 Ivan Pavlov (1849–1936)

8 Sindirim Refleksleri ve Salya
Pavlov’un Köpekleri Sindirim Refleksleri ve Salya Fiziksel ayrım Hockenbury slides (Schulman) Russian physiologist who may have first studied classical conditioning in animals. most famous research on classical conditioning received a Nobel Prize for his studies of the reflexes involved in digestion initial discovery of what is now called classical conditioning emerged from his earlier studies of digestive reflexes of dogs. Using permanently implanted tubes to collect salivary and stomach juices from dogs he found that a dog salivates differently when different kinds of food are placed in his mouth. Encountered a problem: dogs that had been given food of previous occasions in his experiments would begin to salivate before receiving food. Apparently , signals that regularly preceded food, such as sight of the food or the sound associated with its delivery, alerted the dogs to the upcoming stimulation and caused them to salivate. He called this psychic secretions and at first thought it was simply a source of experimental error but later decided to study it physiologically.

9 Klasik Koşullanma TEPKİ YOK KOŞULSUZ UYARICI DOĞAL TEPKİ NÖTR UYARICI
Açığa çıkar NÖTR UYARICI çıkartır CONDITIONED STIMULUS KOŞULLU UYARICI KOŞULLU TEPKİ TEPKİ YOK Hockenbury slides (Schulman) A neutral stimulus, a bell did not elicit the unconditioned response--salivating. An unconditioned stimulus, food, did elicit the unconditioned response--salivating. By pairing the neutral stimulus with the unconditioned stimulus a number of times, the dog became conditioned to elicit a conditioned response with only the presentation of the now conditioned stimulus--the bell.

10 Nötr Uyarıcı—Zil Normalde hiçbir tepki veya refleks eylemi açığa çıkarmayacak uyarıcıdır Zil sesi Bir renk Kürklü bir nesne

11 Koşulsuz Uyarıcı—Yemek
Koşulsuz uyarıcı her zaman bir refleks eylemi açığa çıkartır Yemek

12 Koşulsuz/Doğal tepki —Salya
Koşulsuz bir uyarıcıya verilen tepkidir—Doğal olarak ortaya çıkar Yemek kokusu karşısında salya salgılamak Yüzünüze hava üflendiğinde göz kıpmak Bebeğin ürkme tepkisi

13 Koşullu tepkinin ortaya çıkmasına neden olur.
Koşullu uyarıcı—Zil Normalde nötr uyarıcı olan uyarıcının koşulsuz uyarıcı ile birlikte verilmesi sonucu koşulsuz uyarıcının etkisini paylaşması sonrası koşullu hale gelen uyarıcıdır. Koşullu tepkinin ortaya çıkmasına neden olur.

14 Koşullu Tepki Orijinal olarak koşullanmamış olan tepki, nötr uyarıcı tarafından açığa çıkartıldıktan sonra koşullu hale gelir.

15 Klasik Koşullanma: Tanımlar
Koşulsuz Uyarıcı (KzU): Koşullanma başlamadan önce belli bir tepkiye yol açabilen bir uyarıcı Koşulsuz Tepki KzT): Koşulsuz uyarıcının ortaya çıkardığı tepki (Yiyeceğin yol açtığı salya tepkisi) Koşullu Uyarıcı (KU): Başlangıçta nötr olmasına rağmen zamanla koşulsuz uyarıcıyı çağrıştırdığı için yeni bir tepkiye yol açan uyarıcı (Zil sesi) Koşullu Tepki (KT): Koşullu uyarıcının ortaya çıkardığı tepki (Zil sesinin ortaya çıkardığı salya tepkisi)

16 Klasik Koşullanma: Tanımlar
Kazanma Sönme X

17 Klasik Koşullanma: Tanımlar
Genelleme Ayırt etme X

18 Nötr uyarıcı+KŞU(ağızda yemek
Koşullanmadan Önce Koşullanmadan önce köpek zil sesine dikkat eder ancak salya salgılamaz.burada zil nötr uyarıcıdır.Yemek köpeğin ağzında iken (KŞZU) doğal olarak salya tepkisi oluşur(KŞT) Nötr uyarıcı (Zil Çalması) Salya Yok Doğal refleks KŞZ(ağızda yemek) KŞZT(Salya Koşullanma süreci Koşullanma aşamasında nötr uyarıcı(zil sesi) yemek(KŞU) köpeğin agızında doğal refleks olan salyayı üretmeden gitmeden hemen önce verilir Doğal refleks Nötr uyarıcı+KŞU(ağızda yemek DiscPsy Figure 5.1 p. 167 KŞZT(Salya) Koşullanmadan Sonra Zil çalması artık nötr uyarıcı değil koşulu uyarıcıdır çünkü zil çaldığında köpek koşulu refleks tepkisi vermektedir.Yemek olmasa da salya salgılamaktadır.Salya tepkisi artık KŞT olarak adlandırılır. Koşullu refleks KU(Zil sesi) KŞT(Salya)

19 Klasik koşullanmanın gerçekleşmesi için aşağıdaki koşulların oluşması gerekir:
Koşullanmanın olması için, öncelikle “yiyecek-salya” örneğinde olduğu gibi, doğal bir “uyarıcı-tepki” bağının olması gerekir. Koşullu uyarıcının koşulsuz uyarıcıdan hemen önce verilmesi, iki uyarıcının birleştirilmesi gerekir. Pavlov’un deneyinde köpek, zil sesi ile eti birleştirmektedir. Koşullu uyarıcı ile koşulsuz uyarıcı bağının tekrarlanması gerekir. Ancak, bazı korku yaratan durumlarda tek bir yaşantı da öğrenmeyi sağlayabilir.

20 Klasik Koşullanmanın İlkeleri
Uyaran Tepki Bağı(Kazanma) Birden Fazla Uyarana Koşullanma Genelleme Ayırt etme Sönme Extinction- lack of reinforcement of the response and the resulting decline in response rate -an operantly conditioned response declines in rate and eventually disappears if it no longer results in a reinforcer ex: rats quit pressing levers if food pellets no longer appear Extinction is not true “unlearning” of the response but rather a learned inhibition of responding The mere passage of time following extinction can partially renew the conditioned reflex; called spontaneous recovery Generalization-phenomenon in which , after conditioning, stimuli that resemble the conditioned stimulus will elicit the conditioned response even though they themselves were never paired with the unconditioned response. Discrimination training can abolish generalization between two stimuli. By not linking the unconditioned stimulus to the neutral stimulus that has been generalized to, the animal will discriminate.

21

22 DAVRANIŞÇILIK Yalnızca Gözlemlenebilen etkinliklerle ilgilenilmesi gerektiğini savunur.Gözlemlenebilen uyaran ve gözlemlenebilen tepki terimlerini kullanır. John B. Watson (1913) B. F. Skinner (1938) This paradigm pretty much ignored anything that could not be seen. Perception, schema, concepts, processing--all of these were not considered because they were thought to be unobservable scientifically. John B. Watson was one of the earliest behaviorists. “Give me a dozen healthy infants and my own specified world to bring them up in and I’ll guarantee to take any one at random and produce….. B. F. Skinner - Watson’s successor--the inventor of the Skinner box and the proponent of operant conditioning.

23 John B. Watson ve Küçük Albert
Koşullanmış Duygusal Tepkiler Genelleme Sönme 11 month old baby. Loud sounds--fear loud sounds & Rat--fear Rat--fear

24 DiscPsy Fig5.2a p170

25 Koşullanmadan önce Nötr uyarıcı (beyaz fare) Korku yok Çelik çubuğa çekiçle vurma Doğal tepki KŞU KŞT(korku) Koşullanma Süreci Doğal tepki Nötr Uyarıcı (Beyaz fare) KŞT(Korku) +KŞU DiscPsy Fig5.2b p170 Koşullanmadan sonra Koşullu Tepki KU (Beyaz fare KT(Korku)

26 DiscPsy Photo p179 B. F. Skinner (1904–1990)

27 B. F. Skinner’in Edimsel koşullanması
Edim—organizma tarafından kendiliğinden oluşturulan bir tepkidir. Sonuçları tarafından kontrol edilir. Skinner insisted on describing all behavior in purely observational terms. Skinner used the term reinforcer rather than satisfaction or reward The skinner box...

28

29

30

31 Edimsel Koşullanma Pekiştireç—Tepkiyi takip eden bir uyarandır ve ortama eklenmesi halinde bir tepkininin tekrarlanma olasılığını artırır.

32 Pekiştireçler: Ortama Konuluş Şekline Göre
Olumlu pekiştireç: Organizmayı rahatlatan bir uyaranın ortama konulmasıdır Olumsuz Pekiştireç: Organizmayı rahatsız eden bir uyaranın ortamdan kaldırılmasıdır

33 Pekiştireçler: Niteliğine Göre
Birincil—organizmanın doğal ihtiyaçlarıdır (su,yemek,aşırı sıcak ve soğuktan kaçma) Koşullanmış(ikincil)—birincil pekiştireçle birlikte var olması nedeniyle pekiştireç değeri kazanmış bir uyarandır (para, aferin)

34 Ceza Ortama konulduğunda davranışın tekrar etme olasılığını azaltan bir uyarandır.

35 Ceza ile ilgili Problemler
Alternatif, kabul edilebilir davranışı öğretmez ya da geliştirmez Korku, çekingenlik, suçluluk gibi istenmeyen sonuçlar üretebilir Geçici çözümdür Saldırganlık modeli olabilir

36 Edimsel koşullanma terimleri
Biçimlendirme Sönme Geri gelme Pekiştireç tarifeleri We are pulled as well as pushed by events in our environment. We do not just react to stimuli; we also behave in ways to produce or obtain certain environmental changes or stimuli. Shaping- process in which successively closer approximations to the desired response are reinforced until the response finally occurs Consequences- what happens after a response positive reinforcement- the arrival of some stimulus following a response which makes the response more likely to occur; stimulus called a positive reinforcer negative reinforcement- the removal of some stimulus following a response a negative reinforcer punishment- opposite of reinforcement; the consequence of a response decreases the likelihood that the response will occur

37 DAVRANIŞ Davranışın Sonucu Hoşa giden uyarıcı Hoşa gitmeyen uyarıcı PEKİŞTİREÇ CEZA Olumlu Olumsuz I.tip ceza II.tip ceza Hoşa giden Hoşa gitmeyen Hoşa gitmeyen Hoşa giden uyarıcının uyarıcının uyarıcının uyarıcının verilmesi ortamdan verilmesi ortamdan çekilmesi çekilmesi DAVRANIŞ TEKRAR EDER DAVRANIŞ ZAYIFLAR VEYA DURUR

38 PEKİŞTİRME ÇEŞİTLERİ Pekiştirme iki türlüdür: (1) Olumlu pekiştirme, (2) Olumsuz pekiştirme. Olumlu Pekiştirme: Bir davranış yapıldıktan sonra sonuç alınması, onu bir ödül veya hoşa giden bir durumun izlemesidir. Okulda iyi not alma, evde anne-babasının memnunluğunu veya teşekkürünü getirirse bu bir olumlu pekiştirmeye örnektir. Sınıfta muziplikler yaparak arkadaşlarının beğenisini kazanmak da bir olumlu pekiştirmedir. Öğretmenin bir bakışı bile, yapılan bir davranış için olumlu bir pekiştirici uyarıcı rolü oynayabilir. Olumsuz Pekiştirme: Bu tür pekiştirmede rahatsızlık veren bir uyarıcının, hoşa gitmeyen bir durumun sona erdirilmesi veya ondan uzaklaşılması esastır. Bu durumda, kişinin yaptığı bir hareket kendisini nahoş bir durumdan kurtarıyorsa, veya kişiye nahoş bir durumdan kaçınmayı sağlıyorsa buna olumsuz pekiştirme denir.

39 Olumsuz uyarıcılar bir davranışı durduran, rahatsızlık ve acı veren durumlardır. Böyle durumlardan kaçınmak ve kaçmak belli davranışların yapılmasıyla mümkün olur. Okulu sevmeyen bir çocuk ondan kurtulmak için problem çıkarma gibi disiplin bozucu hareketler sürdürebilir. Bu da bir olumsuz pekiştirmedir. Bu örnekte, okul öğrenci için nahoş bir uyarıcıdır. Bu noktada, ister olumlu, ister olumsuz olsun pekiştirme terimi, daima bir davranışın yapılma sıklığını artıran bir durum için kullanılır. Davranıştan sonra meydana gelen durumların zamanı da davranışların yerleşmesi ve bastırılmasında önemli bir yer tutar.

40 Pekiştireç Tarifeleri
Sürekli —her doğru davranış pekiştirilir; düşük sıklıkta ortaya çıkan davranışların edinilmesinde iyi bir yoldur Aralıklı—yalnızca bazı doğru davranışlar pekiştirilir; sönmeye karşı bir davranışı dirençli kılmada iyi bir yoldur

41 Pekiştirme Tarifeleri
1.Oranlı Tarifeler A.Sabit Oranlı Pekiştirme Tarifesi (Fixed-ratio Schedule of Reinforcement) B.Değişken Oranlı PekiştirmeTarifesi (Variable -ratio Schedule of Reinforcement) 2.Aralıklı Tarifeler A.Sabit Aralıklı Pekiştirme Tarifesi (Fixed-interval Schedule of Reinforcement) B.Değişken Aralıklı PekiştirmeTarifesi (Variable -interval Schedule of Reinforcement)

42 Oranlı pekiştirme Oranlı pekiştirme ortaya çıkan davranış sayısına dayanır. Sabit oranlı (SO)—Belli sayıda doğru davranıştan sonra bir pekiştireç verilir (her doğru için puan, parça başı ücret) Değişken oranlı (DO)—ortalama bir davranış sayısından sonra pekiştireç verilir fakat denemeden denemeye kaç davranıştan sonra verileceği değişir

43 Aralıklı Pekiştirme—Süre aralıklı
Süre aralıklı pekiştirme zamana dayanır Sabit aralıklı (SA)—Pekiştireç ilk tepkinin arkasında sabit zaman aralıklarında tekrar tekrar sunulur (teneffüs, maaş) Değişken aralıklı (DA)—Pekiştireç ilk tepkinin arkasından ortama zaman aralıklarıyla sunulur ancak zaman aralıkları sürekli değişir.

44 Klasik Koşullanma ve Edimsel Koşullanma
Reflektif davranışlar Öğrenen pasif Uyaran tarafından ortaya çıkarılır Birden fazla uyaran Psikolojik ve duygusal tepkiler Koşullu tepkiler azalır. Reflektif olmayan davranışlar Öğrenen aktif Organizmanın kendiliğinden davranışıdır Tek bir tepki ve sonucunu takip eden uyaran Hareket davranışları (Psikomotor) Pekiştireç olmadığı zaman tepki azalır DiscPsy .193

45 Sosyal Öğrenme Gözlem Model Alma Taklit
Albert Bandura ve BoBo bebek çalışması

46 Sosyal Öğrenme Kuramı Sosyal öğrenme kuramı öğrenmeyi, uyarıcı olaylar ve insanların bu olaylara verdiği tepkiler ya da bu tepkilerin gözlenmesi sonucunda oluşan düşünce ve zihinsel süreçlerle açıklamaktadır. Model ile gözlemleyen arasındaki etkileşimde bazı temel özellikler: *Yaş *Karakter *Statü *Cinsiyet *Benzerlik

47 Gözlem Yoluyla Öğrenme-Süreçler
Dikkat Süreci Hatırda Tutma Süreci Davranışı Meydana Getirme Süreci Güdülenme Süreci

48 Dikkat Etme Süreci Gözlemcinin duyu organlarının yeterliliği
Gözlemlenecek etkinliklerin gözlemcinin amacına uygun olması Gözlemcinin geçmişte aldığı pekiştirmeler Modelin önemli sonuçlar doğuran etkinlikleri Model alınan etkinliklerin basit, yalın, açık ve çarpıcı olması Modelin yaş, cinsiyet, saygınlık, statü, çekicilik, güç, ün vb. özellikleri

49 Hatırda Tutma Süreci Gözlem yoluyla öğrenilen bilgiden yararlanabilmek için, gözlemcinin modelin davranışlarını hatırlaması gerekmektedir. Bu nedenle gözlenen bilgi, sembolleştirilip kodlanmakta ve bellekte saklanmaktadır. Sembolleştirme bilginin zihinsel resimlere, imgelere dönüştürülmesi yoluyla sözel sembollere dönüştürülmesi yoluyla

50 Davranışı Meydana Getirme Süreci
Bireyin fiziksel ve psiko-motor özelliklerinin uygun olması. İstek ve öz yeterlik inancı Davranışın zihinsel olarak tekrarı (Kendine dönüt verme ve düzeltme)

51 Güdülenme Süreci Bireyler yeni davranışları gözlem yoluyla kazanabilirler ancak onu yapmaya güdüleninceye ya da ihtiyaç duyuncaya kadar performans olarak göstermezler. Güdülenme süreci öğrenilenlerin performansa dönüştürülmesini sağlayan bir süreçtir. Pekiştirmenin işlevi Pekiştirilme beklentisi (Dolaylı) Performans için güdüleyici İçsel Pekiştirme

52 Taklit Etme Olasılığını Artıran Faktörler
Yaptıkları davranışlar için ödüllendirilen insanları Sıcak ve sevecen, şefkatli insanları Sizin üzerinizde kontrol sahibi olan ya da sizin yaşantınızı etkileme gücüne sahip olan insanları Yaş cinsiyet ve ilgiler açısından size benzeyen insanları Sizden daha yüksek statülü olarak algıladığınız insanları Bir ödevi /görevi yürütürken; Gözlemlediğiniz iş çok aşırı zor ya da kolay değilse Kendi becerilerinize güveniniz eksik ise Uğraştığınız şey ya da karşı karşıya kaldığınız durum sizin için yabancı ya da belirsiz ise Geçmişte aynı davranışı taklit etmeniz ödüllendirilmiş ise taklit etme olasılığımız daha yüksektir. DiscPsy p.195

53 DiscPsy p.195