KAVRAMSAL DEĞİŞİM METİNLERİ

... konulu sunumlar: "KAVRAMSAL DEĞİŞİM METİNLERİ"— Sunum transkripti:

1 KAVRAMSAL DEĞİŞİM METİNLERİ
KAVRAM YANILGILARI KAVRAMSAL DEĞİŞİM YAKLAŞIM VE KAVRAMSAL DEĞİŞİM METİNLERİ Fatih Karaaslan Y.Barış Demirtaş

2 KAVRAM • Tanımı değişik şekillerde yapılabilen kavram“soyut” bir kelimedir. • İnsan zihninde anlamlanan, farklı obje ve olguların değişebilen ortak özelliklerini temsil eden bir bilgi formu/yapısıdır; Yaşantı sürecindeki deneyimlerimiz sonucunda iki veya daha fazla varlığı ortak özelliklerine göre bir arada gruplayıp diğer varlıklardan ayırt ederek zihnimizde bir düşünce birimi olarak depolarız. Bu düşünce birimlerine kavram denir (Çepni, 2006).

3 KAVRAM YANILGILARI Kavram yanılgıları öğrencilerin bilimsel olarak kabul edilen kavramlara alternatif olarak geliştirdikleri kavramlardır. Öğrencilerin deneyimleri sonucu edindikleri bu alternatif kavramlar yeni konuların anlaşılmasında zorluk yaratmakta ve anlamlı öğrenmeyi önemli ölçüde engellemektedir

4 KAVRAM YANILGILARININ GENEL ÖZELLİKLERİ
1. Öğrenciler derse, çoğunluğu doğal olaylara dayalı olmak üzere, çok sayıda ve çeşitli kavram yanılgısına sahip olarak gelirler. Öğrenciler bu kavramları karşılaştıkları olayları bilimsel yaklaşımdan farklı bir tarzda açıklamakta kullanırlar. Öğrenciler kendi aralarında herhangi bir doğal olay hakkında çok sayıda farklı görüşe de sahip olabilirler. 2. Kavram yanılgıları yaş, yetenek, cinsiyet ve kültürel geçmişten bağımsızmış gibi görünmektedir. Bunlar inatçı bir şekilde öğrencilerin zihninde kalır ve genellikle de geleneksel öğretim yolu ile değiştirilemez. 3. Bilimsel kavramlar anlatılırken, çoğu kez, öğrencilerin bunları hemen anladıkları düşünülür. Ancak, öğretim süresince öğrencilerin kavram yanılgıları sunulan bilimsel kavramlarla, tahmin edilemeyecek kadar büyük ölçüde etkileşerek istenmeyen olumsuz sonuçlar doğurabilir.

5 KAVRAM YANILGILARININ GENEL ÖZELLİKLERİ
4. Öğrenciler aynı anda birbirleriyle çelişkili kavramlara sahip olabilir. Bu kavramlardan bazıları fen derslerini sürdürmekte ve sorulan soruları cevaplamakta kullanılırken diğerleri okul dışında yaşanılan olayları açıklamakta kullanılır. 5. Yıllarca fen dersi almış olmalarına rağmen birçok yetişkin ve fen öğretmeni öğrenciyken sahip oldukları kavram yanılgılarını sürdürebilmektedirler. 6. Kavram yanılgıları her bir öğrencinin geçmişteki karmaşık kişisel deneyimine dayanmaktadır. Bu deneyimler; dünyayı gözlemlemek, kişisel kültür ve kullandıkları dil olabileceği gibi televizyon yoluyla öğrenme ve okulda alınan fen dersi öğretimi de olabilir. Her bireyin kendine özgü bir geçmişi vardır, dolayısı ile diğer öğrencilerden farklı kavram yanılgılarına sahip olabilir.

6 KAVRAM YANILGILARININ ÇEŞİTLERİ
Önyargılı Fikirler:Öğrencilerde özellikle ısı, enerji ve yerçekimi gibi konularda önyargılı fikirler çok yaygındır. Bilimsel Olmayan bilgiler: Yaşantı yolu ile Kavramsal Yanlış Anlamalar: Zihinde çelişki ve çatışmalar. Konuşma Dilinden Kaynaklanan Kavram Yanılgıları:Bir kelimenin bilimsel kullanımı ile günlük hayattaki kullanımının farklı olması durumunda ortaya çıkar. Örneğin “iş” kelimesi günlük hayatta çalışma hayatını ifade ederken fizikte“iş, bir cisme etkiyen kuvvet ile kuvvet sonucu cismin aldığı yolun çarpımı olan büyüklük”anlamında kullanılmaktadır. Doğal Olaylara Dayalı Kavram Yanılgıları:Genellikle erken yaşlarda öğrenilir ve yetişkin yaşlara kadar kavram yanılgısı olarak zihinde kalır. Örneğin “Aynı yere iki kez yıldırım düşmez” görüşü hiçbir bilimsel gerçeğe dayanmasa da halk arasında çok yaygındır.

7 FİZİK ALANINA SIK RASTLANILAN KAVRAM YANILGILARINA ÖRNEKLER
DÜŞEN CİSİMLER * Aynı yükseklikten bırakılan ağır cisimler hafif cisimlere göre daha önce yere düşer. * İvme ile hız aynıdır. * Düşen bir cismin ivmesi kütlesine bağlıdır.  EYLEMSİZLİK * Sabit hızla hareket eden cisimlere kuvvet etki eder. * Hareket halindeki cisimlerin eylemsizliği vardır. * Yerçekimsiz ortamda tüm cisimler aynı kuvvet uygulanarak hareket ettirilebilir. * Hareket halindeki cisimlere etkiyen kuvvet kaldırıldığında cisim hızını azaltarak duracaktır.

8 NEWTON YASALARI * Etki ve tepki kuvvetleri aynı cisme etki eder.
SÜRTÜNME KUVVETİ * Sürtünme kuvveti, daima cismin hareket yönü ile zıt yönlü bir kuvvettir. * Sürtünme kuvvetinin kaynağı yüzeylerin pürüzlülüğüdür. YERÇEKİMİ *Uzayda yerçekimi kuvveti yoktur. *Atmosfer dışında yerçekimi kuvveti yoktur.  ENERJİNİN KORUNUMU * Enerji kullanılır, azalır veya tükenir. *Hareket etmeyen hiç bir cisim enerjiye sahip değildir.

9 ÇEMBERSEL HAREKET. Merkezkaç kuvvet gerçektir
ÇEMBERSEL HAREKET * Merkezkaç kuvvet gerçektir. * Düzgün çembersel hareket yapan bir cismin ivmesi sıfırdır.  ISI VE SICAKLIK * Isı maddenin toplam enerjisidir. * Isı iç enerji ile aynıdır. * Maddeler ısıya sahip olur. *Isı ve sıcaklık aynı şeydir. DOĞRU AKIM DEVRELERİ * Dirençler yük tüketir. *Güç ve enerji aynıdır.

10 KAVRAM YANILGILARI NASIL DÜZELTİLİR?
Öğrencilerin kavram yanılgıları tespit edilmelidir. Öğrenciler arasında bir tartışma ortamı yaratılarak sahip oldukları kavram yanılgıları ile yüzleşmeleri sağlanmalıdır. Bilimsel yaklaşım ve modellerle öğrencilere bilgilerin yeniden yapılandırılması ve özümsenmesi için yardımcı olunmalıdır.

11 Kavram öğretimi ve yanılgılarının giderilmesi için;
Anlam Çözümleme Tabloları Kavram Ağları Kavram Haritası Kavramsal Değişim Metinleri Kavram Karikatürleri kullanılabilir.

12 KAVRAMSAL DEĞİŞİM YAKLAŞIMI
Posner ve arkadaşları (1982) özümleme ve düzenleme bakımından kavramsal değişim için gerekli dört şart belirtmiştir. Bunlar öğrenciler tarafından kabul edilecek yeni bir kavramın özelliğini tanımlayan şartlardır. Bu şartlar: 1. Var olan kavramdan hoşnutsuzluk duyulmalıdır. 2. Yeni kavram anlaşılır olmalıdır.   3. Yeni bir kavram başlangıçta makul görünmelidir.  4. Yeni kavram verimli bir araştırma programı sağlamalıdır.  

13 1. Var olan kavramdan hoşnutsuzluk duyulmalıdır
1. Var olan kavramdan hoşnutsuzluk duyulmalıdır. Bilim adamları ve öğrenciler radikal değişikliklerin işe yaramayacağına inanana kadar ana kavramdaki değişiklikleri gerçekleştirmezler. Bu rahatsız olma düzeyi yeterli olmazsa öğrenci çelişen bilgileri kavramsal değişim süreci yolu ile yapmaktan ziyade yanlış kavramalar ağı içinde özümlemeye eğilimlidir   2. Yeni kavram anlaşılır olmalıdır. Yani öğrenci pasaj veya teorinin belirttiği tutarlı gösterimlerin ne anlama geldiğini ve neyi yapılandırdığını bilir. Eğer öğrenci bu şartları sağlayamazsa ezberleme yolu ile kavramı içselleştirir. Anlaşılabilirlik ise kelimenin basit anlamının ötesindedir.  Bu Aşamada Analoji kullanılabilir.  

14 3. Yeni bir kavram başlangıçta makul görünmelidir
3. Yeni bir kavram başlangıçta makul görünmelidir. Yeni kavram öğrencinin daha önceki kavramları tarafından ortaya atılan problemlere çözüm getirebilecek kapasitede görünmeli, diğer bilgi ve deneyimleriyle uzlaştırabilmeli ve öğrenciye yardım etmelidir. Aksi takdirde makul bir seçim olarak görünmez. Bu aşmada KAVRAM HARİTASI kullanılabilir.  4. Yeni kavram verimli bir araştırma programı sağlamalıdır. Öğrenci bu kavramı kendisi için bir şeyi başaracak değerde bulmalı, yeni kavram daha önce cevap bulmadığı sorulara çözüm olmalı ve yeni kavram yeni yönlendirmeler ve fikir önerebilmelidir

15 KAVRAMSAL DEĞİŞİM YAKLAŞIMI
Fen ve teknoloji günümüzde insan yaşamının ayrılmaz bir parçası olmuştur. Yapılandırmacı öğrenme yaklaşımında öğrencilere verilen bilgilerin önceden sahip oldukları bilgilerle birleştirilmesi ve öğrencilerin öğrenmeye aktif katılımlarının sağlanması amaçlandığından soyut Fen kavramlarının somutlaştırılması ve öğrencilerin kendilerinin yapabilecekleri öğrenme etkinliklerin sunulması önemlidir. Öğretmen, öğrencilerin çeşitli aktiviteleri yapmalarına ve sonuçları bulmalarına olanak sağlayarak onlara rehberlik etmeli, yeni bilgiyi anlamlı bir şekilde yapılandırmalarını sağlamalıdır (Martin, 1997). Anlamlı öğrenme için Fen kavramlarının yanlış ya da eksik öğrenilmesini önleyecek yapılandırmacı yaklaşım temelli, kavramsal değişim stratejilerine dayalı yöntem ve tekniklerin kullanılması büyük önem taşımaktadır.

16 Kavramsal değişim çalışmaları sonucunda; öğrencinin bilimsel bir bakış açısı kazanması, kendi kavramsallaştırmalarını sınaması, kavramlarla ilgili yanılgılarının olabileceğine ilişkin farkındalığa ulaşması ve bu yanılgıları giderebilmek için gerekli üst düzey düşünme becerilerini edinmesi gerekmektedir. Bu anlamda “kavramsal değişim, sadece bireyin zihnindeki kavram yanılgılarının giderilmesi değil, dünyaya ilişkin yanlış bakış açısının düzeltilmesidir” (Duit, 1999).

17 KAVRAMSAL DEĞİŞİM YAKLAŞIMI
Yapılandırmacı öğrenme yaklaşımının, Fen ve Teknoloji öğretiminde kullanımına yönelik çeşitli modeller önerilmektedir. Bunlardan biri, 5E modelidir. 5E Modeli, Girme, Keşfetme, Açıklama, Derinleştirme ve Değerlendirme basamaklarından oluşmaktadır. Kavram yanılgılarının giderilmesi, kavramların yanlış ya da eksik öğrenilmesinin önlenmesi için Fen ve Teknoloji derslerinde kavramsal değişim metinleri, kavram haritaları, zihin haritaları, kavram karikatürleri, analojiler, modeller vb. kullanılabilir.

18 KAVRAMSAL DEĞİŞİM YAKLAŞIMI
Öğrencilerin fen kavram, ilke ve olaylarına ilişkin yanılgılarının düzeltilmesine yardımcı olmayı amaçlayan kavramsal değişim yaklaşımı temelinde çeşitli öğretim stratejileri ve materyalleri geliştirilmiştir. Bunlardan biri de, önemi pek çok farklı fizik konusu üzerine yapılan çalışmalarla da ortaya konmuş olan kavramsal değişim metinleridir. Pek çok bilim adamı, fen öğretimi ve öğreniminin merkezinde kavramların yeniden düzenlenmesi sürecinin yattığını fark etmeye başlamıştır. Buna dayalı olarak da fen eğiticilerinin kavramsal değişim süreci gerçeğini ciddi bir şekilde ele almaları gerektiği önerilmektedir.

19 KAVRAMSDAL DEĞİŞİM METİNLERİ
Chambers & Andre, (1997). Roth (1985),tarafından ortaya atılan KDM’ler, öğrencilerin, sahip oldukları alternatif kavramların farkına varmalarını sağlayan, bilimsel olarak doğru kabul edilen bilgilerle öğrencilerin bilgileri arasındaki çelişkileri ortaya koyan metinlerdir (Hynd & Alverman, 1986; Toka ve Aşkar, 2002). KDM’ler öğrencilerin önbilgilerini/alternatif kavramlarını ortaya çıkarıcı bir soruyla başlar.

20 Bu aşamadan sonra öğrencilerin bu alternatif kavramlarının neden yanlış olduğu gerekçeleriyle ve örneklerle birlikte açıklanır ve öğrencilerin kavramlarının bilimsel açıklamalarıyla olan farklılıkları ifade edilerek bu açıklamalarla öğrencilerde sahip oldukları önbilgilerine karşı hoşnutsuzluk oluşturulur ve öğrencilerin alternatif kavramlarının doğru bilgilerle yer değiştirmesi sağlanmış olur. (Chambers & Andre, 1997; Hynd, 2001;).

21 Hynd ve Alvermann (1986), kavram değiştirme metinlerini bilimsel olarak doğru olan bilgilerle kavram yanılgıları arasındaki çelişkileri açık bir şekilde ortaya koyan metinler olarak tanımlamaktadır. Özellikle öğrenci sayısının fazla olduğu sınıflarda kavram değiştirme metinlerinin uygulanması öğretmene yardımcı olabilir ve öğretimi zenginleştirebilir .

22 KAVRAMSAL DEĞİŞİM METİN TÜRLERİ
Yorumlayıcı Metinler KAVRAMSAL DEĞİŞİM METİN TÜRLERİ Çürütücü Metinler

23 Bazı kavramsal değişim metni örnekleri.
Halterci, halteri yukarı kaldırırken mi yoksa başının üzerinde tutarken mi iş yapar? Yoksa her iki durumda da iş yapar mı? Açıklayınız. İş ve güç arasındaki ilişki nedir? Hızlandırılmış bir bisiklet, pedalı döndürmeden bir süre daha yol alır. Neden? Açıklayınız. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 27, Sayfa , 2009

24 Halterci, halteri yukarı kaldırırken mi yoksa başının üzerinde tutarken mi iş yapar? Yoksa her iki durumda da iş yapar mı?

25

26 İş ve Güç arasındaki ilişki nedir?

27

28 Hızlandırılmış bir bisiklet, pedalı döndürmeden bir süre daha yol alır
Hızlandırılmış bir bisiklet, pedalı döndürmeden bir süre daha yol alır. Neden? Açıklayınız.

29

30 ÇÜRÜTÜCÜ METİN ÖRNEĞİ (ASİTLER KONUSU)
Asitler her türlü maddeyi yakar ve eritir. Eğer bu ifade doğru olsaydı, o zaman asitleri taşımak ve bulundurmak imkansız olurdu. Ancak araştırdığımızda en kuvvetli asitlerin dahi plastik kaplarda taşınabildiğim görmekteyiz. Üstelik kuvvetli bir asit olarak bilinen hidroklorik asidin (HCl) 1 molarhk çözeltisi midemizde yiyecekleri parçalamakta kullanılmaktadır. Asitler her şeyi yakıp eritseydi, şu anda midemiz olmazdı. Bunlara ilave olarak zayıf asitler olarak bilinen bir çok asit günlük hayatımızda kullandığımız bir çok maddenin bünyesinde yer almaktadır. Örneğin, limon, sirke, ekşi elma, üzüm, ekşimiş süt yapılarında asitler bulundurmaktadırlar. Demek ki asitler tüm maddeleri yakma ve eritme özelliğine sahip değildirler.

31 Kavram Haritaları Kavramlar arasındaki anlamlı ilişkileri önermeler şeklinde göstermeye yarayan şematik çizimler olarak tanımlanmaktadır (Novak ve Gowin, 1984). Kavram haritaları; bilgileri organize etmede; öğrencilerle kavramların anlamlarını tartışmada; yanlış anlamaların, alternatif kavramların saptanmasında ve giderilmesinde; üst düzey düşünme becerilerini geliştirmede ve öğrenilenlerin değerlendirilmesinde kullanılabilir (Atasoy, 2002: 185).

32

33

34 Zihin Haritaları Zihin haritalama, beyne yol gösteren anahtar kelimelerle birlikte ilişkiler ve kavramları bir arada sunan bir tekniktir ve zihin haritalarında konuyu kapsayıcı merkezi bir şekil, anahtar sözcükler, kodlar, semboller kullanılır (Ehrlich, 2001). Zihin haritaları, ilişkili kavramlara bağlanan merkezi bir düşünce ve ona ilişkin 5-10 ikincil kavramdan oluşur. Bu kavramların her birine ilişkin 5-10 tane üçüncü düzey kavram da çizilebilir (Zhao, 2003).

35

36 KAVRAM KARİKATÜRLERİ Kavram karikatürleriyle öğretimde, bilimsel bir olguyla ilgili birtakım alternatif düşünceler karikatür formunda bir poster üzerine veya çalışma yaprağına çizilir. Kavram karikatürleri, karikatürde yer alan karakterler arasında, kavramlara ilişkin bir tartışma başlatır ve sunar. Tartışmada sunulan fikirlerden sadece biri bilimsel olarak doğru kabul edilen düşünce biçimini, diğerleri ise bilimsel olarak doğru olmayan düşünme biçimlerini temsil etmektedir. Kavram karikatürleriyle öğretimin temel aşamaları; karikatürün tanıtılması, karikatürde yer alan düşünce biçimlerinin doğruluğunun tartışılması, araştırılması ve elde edilen araştırma bulgularının ışığında karikatürdeki düşüncelerin yeniden yorumlanması şeklinde sıralanabilir .(Kabapınar, 2005: 113).

37 Yıldızın şekli ile ilgili bir kavram karikatürü

38 Yıldızları görme ile ilgili kavram karikatürü

39 Küresel ısınma konulu

40 Analojiler Analoji, öğrencilere yabancı olan veya onlar tarafından bilinmeyen bir nesneyi onların bildiği veya tanıdığı başka bir nesne ile eşleştirmektir (Ayas, Çepni ve Ayvacı, 2005: 131). Tanıdık olmayan olgu hedeftir, tanıdık olgu ise kaynaktır (Çağlar ve Şahin, 1997: 21). Analojiler, tanıdık bilgi ile ilişki kurularak yeni fikrin mantıklı ve akla yatkın olmasını sağlar (Orgill ve Bodner, 2004).

41

42

43 Modeller Model çok küçük veya çok büyük olduğu için algılanamayan bir nesneyi öğrenciler tarafından algılanabilir hale getirmek için yapılan ve öğretimde kullanılan yardımcı materyallere verilen addır. Öğrencilerin zihinlerinde oluşturdukları modellerin ortaya çıkarılması ya da onlara hazır olarak sunulan modeller yardımıyla zihinlerindeki bilginin şekillenmesi açısından el yapımı modeller önem kazanmaktadır (Şahin, Öztuna ve Sağlamer, 2001).

44 KAYNAKÇA %20rastlanilan%20kavram%20yanilgilari.html Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 27, Sayfa , 2009 Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi Journal of Research in Education and Teaching Şubat 2013 Cilt:2 Sayı:1 Makale No:35 ISSN: Mart 2002 Cilt:10 No:1 Kastamonu Eğitim Dergisi

45 (Çiğdem ŞAHİN, Elif BÜLBÜL, Ümmü Gülsüm DURUKAN )
itim_Dergisi/159/ozmen-demircioglu.htm Bilgisayar ve Eğitim Araştırmaları Dergisi Öğrencilerin Gök Cisimleri Konusundaki Alternatif Kavramlarının Giderilmesinde Kavramsal Değişim Metinlerinin Etkisi (Çiğdem ŞAHİN, Elif BÜLBÜL, Ümmü Gülsüm DURUKAN )